II Regionalna Konferencja Ewaluacyjna – Rzeszów 2009
description
Transcript of II Regionalna Konferencja Ewaluacyjna – Rzeszów 2009
II Regionalna Konferencja Ewaluacyjna – Rzeszów 2009
Zastosowanie modeli makroekonomicznych w ewaluacji – polskie doświadczenia
Dr Krzysztof Piech – Instytut Wiedzy i Innowacji
16 października 2009 r.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
Struktura prezentacji• Modele makroekonomiczne – wprowadzenie • Modele makroekonomiczne stosowane w
ewaluacji w Polsce• Wybrane wyniki prognozowania
makroekonomicznego w Polsce• Ewaluacja wykorzystania funduszy unijnych za
pomocą regionalnego modelu HERMIN – przykład województwa podkarpackiego
2
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
4
Modele makroekonomiczne – do czego służą?
• Generalnie, do wspierania podejmowania decyzji gospodarczych przez władze kraju.
• W tym celu modele te stosowane są do: a) prognozowania makroekonomicznego,b) symulacji wariantów decyzji (ewaluacja ex-ante).
• Modele te są również konstruowane do celów naukowych.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
5
Prognozowanie a ewaluacja projektów publicznych
• Po co są ewaluacje? Co może być ewaluowane?• Prognozowanie a ewaluacja:
– Przede wszystkim sfera wskaźników, także ocena oddziaływania.
– Wartości docelowe wskaźników mogą być ustalane za pomocą modelu. Podobnie może być szacowana skala oddziaływania programu na zmiany społeczno-gospodarcze.
– Model ekonomiczny powinien umożliwić podanie efektów netto i brutto danego programu publicznego, tj. podać wyniki dla dwóch scenariuszy: co by się działo bez oraz z interwencją.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
6
Prognozowanie a ewaluacja
• Komisja Europejska: każdy kraj członkowski zobowiązany do przeprowadzania ewaluacji programów operacyjnych.
• Jednym z narzędzi ewaluacji są modele makroekonomiczne. Zgodnie z wytycznymi Komisji, powinny one umożliwiać przeprowadzanie symulacji rozwoju gospodarki z oraz bez oddziaływania funduszy unijnych.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
7
Prognozowanie a ewaluacja
• Model powinien zawierać zarówno stronę popytową, jak i podażową, przy czym w zakresie tej ostatniej, powinno być możliwe dokonanie oszacowania wpływu na infrastrukturę, kapitał ludzki, inwestycje (wg wytycznych z sierpnia 2006 r. – również na B+R).
• Tak skonstruowanym modelem jest model HERMIN.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
8
Ośrodki prognostyczne w Polsce:• instytucje rządowe (Ministerstwo Finansów,
Ministerstwo Gospodarki, Narodowy Bank Polski –własne modele),
• niezależne instytuty (Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Niezależny Ośrodek Badań Ekonomicznych)
• jednostki badawczo-rozwojowe (Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego),
• uczelnie wyższe (Uniwersytet Łódzki) i • spółki (Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego), • banki (np. PKO BP),• publicyści (np. Marek Misiak), analitycy finansowi.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
9
Prognozy makroekonomiczne w Polsce i ich trafność
• Wg M. Borowskiego, w l. 1999-2006:– na pierwszym miejscu wśród jednostek prognozujących
uplasował się CASE, zaś na drugim – Marek Misiak. – Najsłabsze prognozy podawały: ośrodek łódzki oraz
Ministerstwo Finansów.
• Żaden z modeli nie uwzględniał mechanizmów cyklu koniunkturalnego: nie przewidziano recesji w latach 2001-02, a także wejścia na ścieżkę wzrostu w latach 2003-04, nie mówiąc o aktualnym spowolnieniu gospodarczym.
• Wyjątkiem w zakresie mechanizmów cyklicznych są modele IKiCHZ oraz IBS (oraz próby IWI).
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
11
Ośrodki modelujące gospodarkę Modele stosowane dotąd w Polsce do ewaluacji
makroekonomicznej: model IKiCHZ HERMIN (WARR), MaMoR2 (IBnGR), trzy modele Instytutu Badań Strukturalnych.
Ponadto, modele makroekonomiczne w Polsce posiadają: ministerstwo finansów, Narodowy Bank Polski (trzy modele), ministerstwo gospodarki, Uniwersytet Łódzki (prof. Welfe), Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Niezależny Ośrodek Badań Ekonomicznych (prof. W. Orłowski).
Modele te nie są rozszerzone o komponenty regionalne.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
13
Wprowadzenie do modelu • Model typu CGE: model wyliczanej równowagi ogólnej (ang.
Computable General Equilibrium).• Model uwzględniający współczesny dorobek ekonomii, np. są w
nim trzy czynniki produkcji: praca, kapitał ludzki oraz rzeczowy.
• „Czynniki te są łączone w procesie wytwórczym opisanym kombinacją funkcji o stałej elastyczności substytucji (ang. CES) w taki sposób, że obie formy kapitału traktowane są jako dobra komplementarne i tworzą swego rodzaju kapitał złożony, będący nakładem substytucyjnym wobec pracy. Taki mechanizm opisuje obserwowaną w nowoczesnych gospodarkach prawidłowość, że nakłady inwestycyjne sprzyjają zwiększeniu zatrudnienia osób o wysokich kwalifikacjach (tj. większym zasobie kapitału ludzkiego), natomiast mogą prowadzić do ograniczenia zatrudnienia niewykwalifikowanej siły roboczej.”
T. Kaczor, Model MaMoR2. Informacje o konstrukcji i założeniach, Warszawa, listopad 2006, s. 5
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
14
Model Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego
(obecnie: Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur)
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
15
Wprowadzenie do modelu • Autorzy: model hybrydowy II generacji.• Model łączy:
– „neoklasyczną teorię zapewniającą długookresową równowagę gospodarce,
– z teorią nowokeynesowską, bazującą na zmianach popytu.
• Takie połączenie powoduje nakładanie się na długookresową ścieżkę wzrostu, średniookresowych wahań koniunkturalnych.”
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
16
Schemat modelu polskiej gospodarki służącego doweryfikacji diagnozy i prognozy makroekonomicznejStrona popytowa
Źródło: W. Karpińska-Mizielińska, T. Smuga, W. Burzyński, P. Waźniewski, K. Barteczko, E. Duchnowska, J.Przystupa, A. Marzec, K. Marczewski, Ocena szacunkowa Narodowych strategicznych ram odniesienia 2007-2013. Raport końcowy, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa, wrzesień 2006, s. 161.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
17
Schemat modelu polskiej gospodarki służącego doweryfikacji diagnozy i prognozy makroekonomicznejStrona podażowa
Źródło: W. Karpińska-Mizielińska, T. Smuga, W. Burzyński, P. Waźniewski, K. Barteczko, E. Duchnowska, J.Przystupa, A. Marzec, K. Marczewski, Ocena szacunkowa Narodowych strategicznych ram odniesienia 2007-2013. Raport końcowy, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa, wrzesień 2006, s. 161.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
19
Wprowadzenie do modelu • Rozszerzanie UE – potrzeba narzędzi
badających oddziaływanie funduszy UE• Na początku lat 80. powstał wielosektorowy
model HERMES Komisji Europejskiej.• Model HERMIN to mniejsza wersja HERMES’a.
Został stworzony w 1982 r. przez dra Johna Bradley’a i od tego czasu jest przez niego rozwijany.
• Model przeznaczony dla nowych członków UE: radził sobie z krótkimi szeregami czasowymi (kalibracja) i z brakiem danych sektorowych.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
20
Konstrukcja modelu • Model HERMIN w swojej 4-sektorowej wersji
(HPO4) składa się z czterech sektorów: – przemysłowego, – usług rynkowych, – rolnictwa, – usług publicznych (nie rynkowe).
• Model tworzą trzy bloki strukturalne: – podażowy, – absorpcji,– dystrybucji przychodów.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
21
Konstrukcja modelu • Model zawiera 262 równania (w tym 162
nieliniowe), 406 zmiennych (w tym 257 zmiennych endogenicznych i 149 zmiennych egzogenicznych). Estymacja parametrów strukturalnych modelu jest dokonywana przy wykorzystaniu KMNK, zaś weryfikacja – przez „dopasowanie krzywej” (curve fitting).
• Zmienne egzogeniczne w modelu HERMIN można podzielić na:
– zewnętrzne: produkcja światowa, ceny światowe, kursy walutowe, stopy procentowe;
– krajowe: wydatki publiczne, stawki podatkowe.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
23
Scenariusze z 2002 r. (W. Orłowski):PKB na osobę, PPP, UE-15=100
Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wynikówprac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 48.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
24
Model Lejour, de Mooj i Nahuis
• „PKB Polski w roku 2020 będzie większy o 8,7%, jeśli Polska stanie się członkiem UE, z czego:– 4,3% wynikać będzie z efektów unii celnej,– 5,8% ze zniesienia pozostałych barier w handlu
w ramach jednolitego rynku– -1,45% wynikać będzie z przepływu siły
roboczej.”
Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu
Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 49.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
25
Model Lejour, de Mooj i Nahuis• „PKB Polski w roku 2020 będzie większy o
8,7%, jeśli Polska stanie się członkiem UE, z czego:– 4,3% wynikać będzie z efektów unii celnej,– 5,8% ze zniesienia pozostałych barier w handlu
w ramach jednolitego rynku– -1,45% wynikać będzie z przepływu siły
roboczej.”
Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu
Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 49.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
27
Prognozy PKB, Polska a UE-25, ceny stałe, 2007-2020, %, UE-25=100
50
52
54
56
58
60
62
64
66
68
70
UE-25
IBnGR+FS
IBnGR-bazowy
WARR-FS
WARR-bazowy
IKCHZ-FS
IKCHZ-bazowy
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
28
Wzrost gospodarczy Polski: bez i wraz z uwzględnieniem napływu środków unijnych do końca 2015 r. (w %)
Uwagi: wzrost gospodarczy – wzrost realnego PKB w danym roku. Scenariusz bazowy – bez uwzględnienia napływu środków unijnych w ramach NPR 2004-06 i NSRO 2007-13. Źródło: Bukowski M., D. Pelle, W. Saj (2008), Wpływ funduszy unijnych na gospodarkę Polski w latach 2004-2020, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa, maj, s. 26, 28; Kaczor T., R. Socha (2008), Badanie wpływu Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 na wybrane wskaźniki dokumentów strategicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, kwiecień, s. 39; Zaleski J., A. Wojtasiak-Terech, P. Tomaszewski, M. Zembaty, J. Bradley, Wpływ realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju i Narodowej Strategii Spójności oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu krajowego i modeli regionalnych HERMIN, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław, 5 maja 2008: 23-24 oraz obliczenia własne na ich podstawie.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
29
Oddziaływanie funduszy unijnych na wzrost gospodarczy (w p.p.)
Uwagi: wzrost gospodarczy – wzrost realnego PKB w danym roku. Scenariusz bazowy – bez uwzględnienia napływu środków unijnych w ramach NPR 2004-06 i NSRO 2007-13. Źródło: Bukowski M., D. Pelle, W. Saj (2008), Wpływ funduszy unijnych na gospodarkę Polski w latach 2004-2020, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa, maj, s. 26, 28; Kaczor T., R. Socha (2008), Badanie wpływu Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 na wybrane wskaźniki dokumentów strategicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, kwiecień, s. 39; Zaleski J., A. Wojtasiak-Terech, P. Tomaszewski, M. Zembaty, J. Bradley, Wpływ realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju i Narodowej Strategii Spójności oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu krajowego i modeli regionalnych HERMIN, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław, 5 maja 2008: 23-24 oraz obliczenia własne na ich podstawie.
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
30
Ewaluacja wykorzystania funduszy unijnych za pomocą regionalnego
modelu HERMIN – przykład województwa
podkarpackiego
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
31
•Aktualizacja danych – regionalnych•Aktualizacja danych – krajowych•Przetwarzanie danych•Kalibracja równań modelu•Scenariusz bazowy i modyfikacje•Modelowanie oddziaływania funduszy
Struktura
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
32
•Źródło: głównie Bank Danych Regionalnych GUS – pliki HERMIN, dane krajowe GUS•Dostosowanie bazy danych do potrzeb województwa podkarpackiego•Konieczność przeliczania danych (zmiany metodologii GUS a potrzeby estymacji), a także ekstrapolacji szeregów czasowych.•Problemy z danymi nt. finansów regionalnych.
Aktualizacja danych – regionalnych
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
33
•Źródła: GUS: wiele różnych roczników, też Bank Danych Regionalnych GUS, NBP, Ministerstwo Finansów, ZUS, dane z zagranicznych źródeł (Eurostat) i opracowań•Olbrzymi problem: dane nt. finansów publicznych (zmiana metodologii) oraz dane dot. bilansu płatniczego. •Problemy z danymi wynikające ze zmian metodologii, licznych korekt wyników obliczeń poprzednich lat.
Aktualizacja danych – krajowych
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
34
•Liczne „pułapki” związane m.in. z:•zawieszaniem się oprogramowania (bez podania komunikatu o przyczynach),•zakresem czasowym danych i zmianami ich formatu przez programy (pliki wsadowe TSP),•lakonicznością opisów w „podręcznikach” do modelu HERMIN.
•Uzyskane wyniki zweryfikowano pod kątem „realności” uzyskanych wyników.
Przetwarzanie danych
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
35
•Niska jakość oszacowań niektórych równań, czy poszczególnych parametrów (brak możliwość zmiany tego bez poważniejszych ingerencji w strukturę modelu). •Wątpliwości, co do postaci równań.
Kalibracja równań modelu
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
36
•Konieczność „urealnienia” go o przewidywania dotyczące efektów polityki gospodarczej (np. pieniężnej) oraz o wprowadzenie „stylizowanego” cyklu koniunkturalnego. •Przeprowadzenie własnych obliczeń prognoz dotyczących kursu walutowego. •Wprowadzenie elementów B+R.•Zmiany wag w zakresie efektów zewnętrznych.
Scenariusz bazowy
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
37
•Zmiany wartości kwot finansowych. •Niskie oddziaływanie RPO WP w 2008 r. ze względu na niską kwotę (ok. 6 mln zł). •Ważniejsza kwestia: oddziaływanie Programu w kolejnych latach oraz trwałość jego efektów. •Problemy związane z modelem: niska odporność wyników na zmiany krajowej stopy bezrobocia, poprawiono równania deflatora i bezrobocia. •Wypłata płac osobom szkolonym w ramach RPO WP warunkiem koniecznym uzyskania oczekiwanych wyników.
Modelowanie oddziaływania funduszy
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
38
PKB w cenach czynników wytwórczych „bez RPO WP” oraz „z RPO WP” w cenach stałych z 1995 r.
(mld zł) oraz różnica między nimi (mld zł), 1996-2020
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
39
Stopa wzrostu regionalnego PKB (%) „z RPO WP” i „bez RPO WP” (%) oraz różnica między nimi (p.p.),
1996-2020
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
40
Stopa wzrostu regionalnego PKB (%) „z RPO WP” i „bez RPO WP” (%) oraz różnica między nimi (p.p.),
1996-2020
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
41
Wartość dodana brutto w różnych sektorach (mln zł, ceny stałe z 1995 r.) „z RPO WP” i „bez RPO WP” oraz różnica między nimi (%), 1996-2020
Usługi rynkowe Usługi nierynkowe
Rolnictwo Przemysł
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
42
PKB na osobę PPS województwa podkarpackiego w stosunku do PKB na osobę PPS Unii Europejskiej (UE-27=100) oraz Polski
(PL=100), 2007-2020, wg scenariuszy „z RPO WP” i „bez RPO WP”
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
43
Nakłady brutto na środki trwałe w cenach stałych z 1995 r. „bez RPO WP” oraz „z RPO WP” (mld zł) oraz
różnica między nimi (%), 1996-2020
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
44
Różnice w liczbie osób pracujących „z RPO WP” i „bez RPO WP” : ogółem oraz wg płci (w tys. osób),
2007-2020
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE