INTE

RREG

IIIA

1

Efekty transgranicznej współpracy polskich

regionów w okresie 2004 – 2006

NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI – KSIĘGA IDENTYFIKACJI WIZUALNEJ 2007

5.02M

ATERIAŁY

PROM

OCYJN

E

Okładka dokum

entu Narodow

ej Strategii Spójności.

okładki dokumentów

NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI – KSIĘGA IDENTYFIKACJI WIZUALNEJ 2007

5.02M

ATERIAŁY

PROM

OCYJN

E

Okładka dokum

entu Narodow

ej Strategii Spójności.

okładki dokumentów

NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI – KSIĘGA IDENTYFIKACJI WIZUALNEJ 2007

5.02M

ATERIAŁY

PROM

OCYJN

E

Okładka dokum

entu Narodow

ej Strategii Spójności.

okładki dokumentów

INTE

RREG

IIIA

2

INTE

RREG

IIIA

3

Krótko o historii współpracy transgranicznej

Współpraca transgraniczna jest jedną z form pogłębiania integracji europejskiej oraz sta-nowi ważny instrument polityki rozwoju re-gionalnego Unii Europejskiej. Od wielu lat jest aktywnie wspierana i rozwijana przez Unię Eu-ropejską, głównie w ramach finansowanej od 1989 roku Inicjatywy Wspólnotowej Interreg.

Polskie doświadczenia we współpracy transgra-nicznej sięgają początku lat 90. kiedy na granicy zachodniej tereny przygraniczne współpraco-wały ze stroną niemiecką w ramach programów przedakcesyjnych (Phare CBC) i pierwszych edy-cji Inicjatywy Wspólnotowej Interreg (IIA). W 2004 roku, po wstąpieniu do Unii Europejskiej, Polska rozpoczęła wdrażanie Programów Interreg IIIA. Ze środków tej Inicjatywy w Polsce zrealizowa-no 7 programów na łączną kwotę 440,87 mln euro. Działania realizowano do końca 2009 r., kiedy definitywnie zakończył się okres wydatko-wania środków finansowych Programów.

Efekt transgraniczny – co to jest?

O „efekcie transgranicznym”, kluczowym dla programów współpracy transgranicznej, można mówić wówczas, kiedy projekt jest realizowany wspólnie po obu stronach gra-nicy, dochodzi do skoordynowanych działań instytucji i osób, a wynik tych działań jest od-czuwalny dla społeczności po obu stronach granicy.

We wszystkich 7 programach współpracy poło-żono zatem nacisk na transgraniczne działania w obszarach: współpracy gospodarczej i wspie-rania MŚP oraz rozwoju turystyki, infrastruktury, ochrony środowiska naturalnego, rozwoju za-sobów ludzkich, a także wsparcia inicjatyw lo-kalnych. Dobrą praktyką programów Interreg IIIA była analiza projektów jeszcze przed ich for-malnym złożeniem, po to aby na etapie pomy-słu rozwijać te, które najpełniej zrealizują ideę współpracy transgranicznej i doprowadzą do zbliżenia ludzi i instytucji.

Wieloetapowy system oceny i zaangażowanie wielu gremiów zarówno o charakterze eksperc-kim (np. eksperci ze Wspólnych Sekretariatów Technicznych, którzy przygotowywali infor-macje o projektach na posiedzenia Komitetów Sterujących), jak i polityczno-społecznych (opi-nia Euroregionów, opinia Komitetów Sterują-cych) z obu stron granicy również przyczynił się do wyboru najlepszych projektów. Ponad 94% projektodawców Interreg IIIA uważa, że projekty, które realizowali, przyczyni-ły się do propagowania idei transgranicz-nej. Udział we wspólnym przedsięwzięciu zwieksza współpracę instytucji i wpływa na zbliżenie społeczności lokalnej po obu stronach granicy – takie zdanie miała po-nad połowa projektodawców. Prawie 44% z nich uważa natomiast, że nastąpił więk-szy przepływ informacji.

„Dobra współpraca partnerska, nie powinna być postrzegana przez pryzmat własnych ko-rzyści, ale przez pryzmat korzyści wspólnych.

Współpraca transgraniczna to taka, która rozwiązuje jakiś wspólny problem wystę-pujący po obu stronach granicy” (fragment wypowiedzi beneficjenta).

Od kładki rowerowo-pieszej do polsko-niemieckiego przedszkola

Przykładem projektu o imponującym efek-cie transgranicznym jest budowa kładki rowerowo-pieszej na granicy polsko-niemiec-kiej, łączącej dwie miejscowości Pieńsk (Polska) i Deschka (Niemcy), w ramach programu PL-SN.

Projekt był inwestycją o niewielkim budżecie 1,4 mln zł a efekt przerósł oczekiwania wszystkich po-mysłodawców. Rocznie z kładki korzysta ponad 54 tys. mieszkańców regionu i 27 tys. turystów. Kładka to codzienna droga polskich dzieci do… niemieckiego przedszkola. Dzięki udrożnionemu połączeniu pojawiły się bowiem nowe możliwo-ści współpracy i wzajemnego świadczenia usług. Polscy rodzice dowożą dzieci do kładki, a po dru-giej stronie czeka na nich bus, który zawozi je do niemieckiego przedszkola. Dziś już wiadomo, że budowa kładki znacznie zmieniła życie obu spo-łeczności. Współpracują ze sobą niemal wszystkie instytucje i organizacje działające w obszarze transgranicznym. Współpracują strażacy, szkoły, koła gospodyń wiejskich, seniorzy, urzędnicy, tu-ryści. Jednak najbardziej wyrazistym jej efektem jest rozwój turystyki. Nikt wcześniej nie spodzie-wał się, że nastąpi tak gwałtowny rozwój turystyki

7 Programów współpracy trans- granicznej Interreg IIIA z udziałem Polski

1. Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia-Polska (woj. zachodnio-pomorskie) 2004–2006 (PL-MV)

2. Polska (woj. lubuskie)-Kraj Związkowy Brandenburgia 2004–2006 (PL-BB),

3. Wolny Kraj Związkowy Saksonia-Rzeczpospolita Polska (woj. dolnośląskie) 2004–2006 (PL-SN),

4. Czechy-Polska 2004–2006 (PL-CZ),

5. Polska-Republika Słowacka 2004–2006 (PL-SK),

6. Program Sąsiedztwa Polska-Białoruś-Ukraina Interreg IIIA/TACIS CBC 2004–2006 (PBU),

7. Program Sąsiedztwa Litwa-Polska-Obwód Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej Interreg IIIA/TACIS CBC 2004–2006 (LPR).

Fot. 1. Kładka rowerowo-piesza Pieńsk (Polska)–Deschka (Niemcy) • Źródło: udostępnione przez beneficjenta

Rys. 1. Rozkład programów współpracy transgranicznej w Polsce w latach 2004–2006 • Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

MRR, DWT, WMiE Wrocław

INTE

RREG

IIIA

4

INTE

RREG

IIIA

5

rowerowej. Bez kładki – jak podkreślają mieszkańcy Pieńska – nie byłoby współpracy w wielu dziedzi-nach. Po obu stronach granicy odbywają się kursy językowe. Ludzie chętnie się spotykają, są ciekawi siebie nawzajem.

Podobne efekty przyniosły dwa inne projekty inwe-stycyjne zrealizowane na granicach polsko-czeskiej i polsko-słowackiej. Oba zakładały modernizację lub budowę i oznakowanie tras komunikacyjnych, które były fragmentem większego projektu tu-rystycznego. W ramach programu PL-SK zmo-dernizowano fragment drogi między Nidzi-cą a granicą państwa, która jest fragmentem

tzw. Janosikowego Szlaku, czyli trasy tury-stycznowidokowej przebiegającej przez Pieni-ny, Gorce, obok Jeziora Czorsztyńskiego i oko-lic Czerwonego Klasztoru po stronie słowackiej.

Wartością dodaną projektu okazało się nawiąza-nie współpracy między muzeami na Zamku w Ni-dzicy oraz w Czerwonym Klasztorze, która trwa nadal i owocuje kolejnymi przedsięwzięciami.

Trasa rowerowa im. Tomasza Masaryka, zre-alizowana w ramach programu PL-CZ, była

natomiast częścią transgranicznej trasy dla tury-styki rowerowej łączącej 5 miejscowości: Kudowę Zdrój, Nachod, Hronov, Velke Porici, Zdarky. W tym

projekcie, dofinansowanym z Interreg kwotą po-nad 500 tys. złotych, zmodernizowano odcinek drogi dla ruchu samochodowego, rowerowego i pieszego. Współpraca okazała się tak owocna, że zdecydowano się zrealizować kolejne trzy projekty i zaangażować nowych partnerów. Wartością dodaną było nawiązanie współpracy

pomiędzy Parkiem Narodowym Gór Stołowych, Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie Zdroju oraz Muzeum Regionalnym w Nachodzie. Efektem tej współpracy było wyda-nie kilku publikacji i map turystycznych.

Wszystkie siedem programów zrealizowa-no prawie w 100%, a efekty to m.in. ponad 240 km zmodernizowanych dróg, linii kole-jowych, ścieżek rowerowych; ponad 580 km oznakowanych szlaków turystycznych, pra-wie 800 zrealizowanych projektów edukacyj-nych, staży i wymian uczniowskich. O najważ-niejszym efekcie jakim była nauka, trudnego czasami, partnerstwa i prawdziwa integracja

Rys. 2. Projekty inwestycyjne, miękkie i mikroprojekty w programach Interreg IIIA w Polsce. Budżet projektów i liczba projektów • Źródło: Raport końcowy „Efekty transgra-nicznej współpracy polskich regionów w okresie 2004–2006”

Fot. 2. Janosikowy Szlak przed realizacją • Źródło: udostępnione przez beneficjenta

Fot. 3. Janosikowy Szlak po realizacji • Źródło: udostępnione przez beneficjenta

Fot. 4. Aleja przed realizacją • Źródło: udostępnione przez beneficjenta

Fot. 5. Aleja po realizacji • Źródło: udostępnione przez beneficjenta

po obu stronach granicy najlepiej świadczą przykłady pokazane w niniejszej broszurze.

Beneficjenci mogli wybierać spośród szerokiego wachlarza dostępnych działań zarówno inwesty-cyjnych jak i miękkich. Zastosowano również in-strument pozwalający na realizację nawet bardzo małych/mikro projektów i powierzono jego wdro-żenie Euroregionom. Największą część budżetu wykorzystano na projekty inwestycyjne. Najwię-cej liczbowo było mikroprojektów.

Kim byli beneficjenci Interreg IIIA?

Zdecydowaną większość projektów realizowa-ły jednostki samorządu terytorialnego (JST).

W przypadku wymagających dużych nakładów projektów inwestycyjnych we wszystkich pro-gramach JST stanowiły od 60 do 80% wszyst-kich beneficjentów. W przypadku projektów miękkich i mikroprojektów aktywne były orga-nizacje pozarządowe, duży był również udział publicznych instytucji kultury.

Partnerstwo i integracja – najcenniejszy efekt Interreg IIIA

Zbliżenie ludzi i instytucji po obu stronach granicy jest najważniejszym wynikiem Pro-gramów Interreg IIIA, a jak wynika z badań przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, był to proces niejed-

nokrotnie trudny i dotyczył wszystkich aktorów – począwszy od instytucji od-powiedzialnych za programowanie działań, poprzez instytucje wdraża-jące, oceniające i rozliczające a skoń-czywszy na beneficjentach.

Rzeczywiste partnerstwo oznacza po-szanowanie dla opinii partnera i do-chodzenie nieraz w długim procesie do konsensusu. Chociaż każdy program miał swoją specyfikę to można uznać, że wszyst-kie zrealizowały ten podstawowy cel.

Jak tworzyli partnerstwa projektodawcy….

Najlepiej ujął to jeden z beneficjentów: „Partnerstwo odgrywa fundamentalną rolę w przypadku projektów transgranicz-nych. Dlatego tak ważne jest, aby współ-praca partnerska w projekcie była konse-kwencją wcześniej nawiązanej współpra-cy. By stanowiła ona rzeczywistą inicja-tywę oddolną a nie wynikała z potrzeby zna-

lezienia partnera, bo takie są wymo-gi programowe.”

699liczba podpisanych nowych porozumień o współpracy

INTE

RREG

IIIA

6

INTE

RREG

IIIA

7

Projekt Uregulowanie i zabezpieczenie rze-ki Odry na wysokości miasta Nowa Sól zreali-zowano w ramach programu PL-BB a jego celem

było zabezpieczenie przed powodzią historycz-nej części miasta Nowa Sól, a także ochrona do-rzecza Odry przed katastrofą ekologiczną w przy-padku zalania znajdujących się w porcie magazy-nów ze zbiornikami z paliwem. Projekt ten łączył się z większym przedsięwzięciem, również finan-sowanym z PL-BB, a polegającym na budowie por-tów rzecznych uatrakcyjniających turystykę wod-ną na Odrze. Innowacyjność projektu polegała na połączeniu typowych rozwiązań infrastruktu-ry przeciwpowodziowej z budową ciągów komu-nikacyjnych pieszo-rowerowych. Tego typu re-kreacyjno-turystyczne zagospodarowanie wału przeciwpowodziowego wpływa na podniesienie atrakcyjności i estetyki dzielnicy oraz całego mia-sta. Z dodatkowo zaprojektowanym w rejonie ba-senu portowego przedsięwzięciem inwestycyj-nym – budową przystani kajakowej, stanowisk cumowniczych dla dużych i małych jednostek pływających, budową kładki pieszej nad kana-łem oraz rekreacyjnym zagospodarowaniem te-renu (zbudowano amfiteatr oraz punkt gastrono-miczny), obszar ten został w pełni zrewitalizowany i dostosowany do rozwoju usług gospodarczych, w tym również stał się dostępny dla podróżują-cych Odrą turystów niemieckich.

Projekt pt. Poprawa czystości wód Morza Bał-tyckiego poprzez rozwój systemów gospo-darki wodnej (LPR) zrealizowano we współ-pracy z Litwą oraz Rosją (Obwód Kaliningradzki). Grupa gmin bałtyckich z Litwy, Polski i Rosji stwo-

rzyła sieć współpracy RAINNET I, a to umożli-wiło transgraniczną wymianę wiedzy na temat gospodarki wodnej, a także dało początek zin-tegrowanemu planowaniu usprawnienia syste-mów kanalizacji deszczowej. Po dwóch latach realizacji projektu gminy są przygotowane do podjęcia kompleksowych działań prze-budowy infrastruktury gospodarki wod-nej i redukcji zanieczyszczeń w wodach opadowych odprowadzanych do Bałtyku.

… A co mniej uchwytne, czyli… czarow-nice, nowe technologie i plenery filmowe

W przypadku projektów miękkich najwięcej do-tyczyło wspólnych imprez kulturalnych. Jednym z takich ciekawych projektów było przedsięwzię-cie Lublin-Lwów: Miasta Filmowe (PBU). Dzię-ki entuzjastycznej współpracy samorządów obu miast zrealizowano kilka wizyt studyjnych dla środowiska filmowców, nagrano filmy promują-ce miasta i pogranicze, powstała strona interne-towa i foldery promujące region. Efektem projek-tu było zrealizowanie we Lwowie trzech produkcji filmowych. Dla projektodaw-ców był to pierwszy wspólny projekt, jednak współpraca okazała się na tyle bezkonfliktowa i skuteczna, że doprowadziła do realizacji kolejnych przedsięwzięć.

Fot. 7. Wał przeciwpowodziowy w Nowej Soli • Źródło: udo-stępnione przez beneficjenta

Rys.3. Liczba projektów zrealizowanych w gminach należących do ob-szaru interwencji Interreg IIIA w Polsce • Źródło: Raport końcowy „Efekty transgranicznej współpracy polskich regionów w okresie 2004–2006”

1 - 34 - 56 - 10powyżej 10

Meklemburgia - Polska

Pols

ka -

Bra

nden

burg

ia

Saksonia - Polska

Czechy - Polska

P ols ka - R epublika S łowac ka

Po

lska

- B

iało

ruś

- U

krai

na

L itwa - P ols ka - Obwód K aliningradzki7

2

21

166

22

9

145

11

189

13

23 1

41710

2019

3 15 12

1. bials kopodlas ki2. białos toc ko-s uwals ki3. biels ko-bials ki4. c hełms ko-zamojs ki5. elbląs ki6. ełc ki7. G dańs k-G dynia-S opot8. gdańs ki9. gorzows ki10. jeleniogórs ko- wałbrzys ki11. kos zalińs ki12. kroś nieńs ko- przemys ki

13. lubels ki14. łomżyńs ki15. nowos ądec ki16. ols ztyńs ki17. opols ki18. os trołęc ko-s iedlec ki19. rybnic ko-jas trzębs ki20. rzes zows ko -tarnobrzes ki21. s łups ki22. s zc zec ińs ki23. zielonogórs ki

W bardzo wielu przypadkach współpraca była kontynuowana już po zakończeniu projektu i sta-ła się impulsem do dalszych wspólnych działań. Ponad 93% projektodawców przyznało, że po zakończeniu projektu zrealizowanego w programie Interreg IIIA podjęli rozmowy

o kolejnych wspól-nych przedsię-wzięciach, a 76% partnerów przy-gotowało formal-ne założenia no-wych projektów.

…A jakie korzyści odniosły społeczności lokalne po obu stronach granicy?

Najlepiej efekt integracji społeczności lokal-nych widać w tzw. mikroprojektach, których celem było zaangażowanie społeczności da-nego regionu w prowadzenie wspólnych, lokalnych przedsięwzięć, np. w organizację imprez kulturalnych, plenerowych, wymia-nę młodzieży, edukacyjne przedsięwzięcia angażujące społeczności danego regionu.

1353nowe instytucje uczestniczyły w pod-pisaniu porozumień o partnerstwie

Takim przedsięwzięciem był np. Mundial Przedszkolaków. W miejscowości przy-granicznej Skoroszyce zorganizowano polsko-czeskie zawody w piłce nożnej dla przedszkolaków. Efekt transgraniczny osiągnięty został w tym przypadku za nie-całe 20 tys zł. Największym atutem tego projektu był fakt, że uczestnikami były dzieci, a takie przedsięwzięcia mogą oka-zać się najbardziej skuteczne w perspek-tywie długofalowej. Przyjacielskie kon-takty już od najmłodszych lat z mieszkań-cami terenów po drugiej stronie granicy mogą rodzić postawę otwartości i lepsze-go zrozumienia, również w przyszłości.

Niejednokrotnie projekty inwestycyjne, takie jak wspominana już budowa kładki rowerowo-pieszej na granicy polsko-nie-mieckiej przyczyniały się do spektakular-nej integracji środowiska.

„Najpierw współpracę rozpoczęli strażacy. Później zaczęły służby medyczne i wreszcie, dzięki funduszowi współpracy młodzieży, szkoły. No a jak się zaczęły wspólne imprezy nad Nysą, to pojawiły się osobiste znajomo-ści. Nie trzeba było instytucji ani organizacji, aby ludzie ze sobą chętnie współpracowali” (fragment wypowiedzi beneficjenta).

…Co jeszcze widać „gołym okiem”

We wszystkich programach najwięcej było pro-jektów dotyczących infrastruktury drogowej i ochrony środowiska. Znaczący udział mają też projekty dotyczące infrastruktury edukacyjnej oraz turystycznej.

Fot. 6. Mundial Przedszkolaków • Źródło: udostępnione przez beneficjenta

1,6 mlnLiczba osób uczest-niczących w zorgani-zowanych imprezach i wydarzeniach

Fot. 8. Panorama Lwowa • Źródło: udostępnione przez beneficjenta

INTE

RREG

IIIA

8

INTE

RREG

IIIA

9

Niestandardowym pomysłem na transgra-niczną integrację był też projekt zrealizowany we współpracy z Meklemburgią (PL-MV) na zachodniej granicy pt. Czary i czarownic-two na Pomorzu. W przypadku tego projektu Muzeum w Stargardzie Szczecińskim podjęło działania, do których należały warsztaty arty-styczne, wystawy i spotkanie naukowe, przy zastosowaniu nowatorskiego podejścia łączą-cego różne grupy docelowe, z jednej strony dzieci i młodzież, a z drugiej – naukowców i pracowników instytucji kultury. Nowator-skim i niestandardowym rozwiązaniem było połączenie wystawy dzieł przygotowanych przez dzieci i młodzież z wystawą sztuki współczesnej uznanych autorów.

Nie zabrakło też projektów wspierają-cych rozwój przedsiębiorczości i – w prze-ciwieństwie do czarów – opartych na naj-nowocześniejszych osiągnięciach w dzie-

dzinie nowoczesnych technologii. Takim projektem było stworzenie sieci BalticNet PlasmaTech w ramach programu współpra-cy transgranicznej z Meklemburgią (PL-MV). Celem tego projektu była współpraca jedno-stek badawczo-rozwojowych i przedsiębior-ców po obu stronach granicy, aby poznać za-stosowania technologii plazmy niskotermalnej, a następnie transfer technologii do przedsię-biorstw. Sieć stworzyły takie organizacje jak Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny (dla którego był to pierwszy transgraniczny projekt badawczy), Politechnika Koszalińska oraz nie-mieccy partnerzy: Technologie Zentrum Vor-pommern z Greifswaldu, Uniwersytet w Gre-ifswaldzie oraz Leibniz Institute for Plasma Science and Technology. Efektem projektu jest uzyskany przez polskie instytucje know-how i oparte na nim materialne rezultaty – zbu-dowanie modelu demonstracyjnego reaktora plazmowego, przygotowanie baz danych, etc. Bez współpracy ze stroną niemiecką, która za-początkowała projekt, nie byłoby to możliwe. Instytucje po stronie polskiej i niemieckiej nawiązały kontakty z naukowcami i przed-siębiorcami w całej Polsce, nie tylko w re-gionie objętym Interregiem – między in-nymi wdrożeniem technologii plazmowych zainteresowane były przedsiębiorstwa z woje-wództwa lubuskiego i pomorskiego.

… A to dopiero początek

W latach 2007–2013 współpraca transgra-niczna, obok współpracy transnarodowej i międzyregionalnej, wspierana jest poprzez programy operacyjne celu 3 polityki spójności UE (Europejskiej Współpracy Terytorial-nej – EWT). Unia Europejska przeznaczyła na to 8 700 mln euro. W ramach tych środ-ków na terenie Unii Europejskiej realizowane są 52 programy współpracy transgranicznej (na łączną kwotę 5 600 mln euro), w tym 7 z udziałem Polski. Programy z Białorusią i Ukra-iną (PBU) oraz Litwą i Rosją (LPR) realizowane są w ramach Europejskiego Instrumentu Są-siedztwa i Partnerstwa (EISP).

Fot. 9. Młodzież polsko-niemiecka biorąca udział w warsz-tatach • Źródło: dokumentacja fotograficzna beneficjenta

Rys. 4. Rozkład programów współpracy transgranicznej w Polsce w latach 2007–2013 • Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

www.lt-pl-ru.eu

www.interreg4a.info

www.pl-sk.eu

www.lietuva-polska.eu

www.pl-by-ua.euwww.plbb.eu

www.cz-pl.eu

www.sn-pl.eu

www.southbaltic.eu

MRR, DWT, WMiE Wrocław

INTE

RREG

IIIA

10

Broszura została opracowana na podstawie wyników badania ewaluacyjnego przeprowadzonego na zlecenie Ministerstwa

Rozwoju Regionalnego przez firmy PSDB i CRSG. Badanie sfinansowane zostało ze środków POPT 2007–2013

Wydawca:Ministerstwo Rozwoju Regionalnegoul. Wspólna 2/4 · 00-926 Warszawawww.mrr.gov.plwww.funduszeeuropejskie.gov.plwww.ewt.gov.pl