Historie Wydobyte z Cienia - eBook

8/22/2019 Historie Wydobyte z Cienia - eBook

1/81

HISTORIE

WYDOBYTE

Z CIENIA

Ewa Kpa


2/81

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpenej wersji caej publikacji.

Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie

rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez

NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona

naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione sjakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody

NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej

od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym E-ksiazka24.pl.
http://e-ksiazka24.pl/ebooki/historie_wydobyte_z_cienia_p38232.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/nota_prawna.xml?pid=143524http://e-ksiazka24.pl/ebooki/historie_wydobyte_z_cienia_p38232.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/ebooki/historie_wydobyte_z_cienia_p38232.xmlhttp://e-ksiazka24.pl/nota_prawna.xml?pid=143524http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/http://e-ksiazka24.pl/ebooki/historie_wydobyte_z_cienia_p38232.xml


3/81

HISTORIE

WYDOBYTE

Z CIENIA


4/81


5/81

HISTORIE

WYDOBYTE

Z CIENIA

Ewa Kpa

Autobiograficzne relacje

starszych kobiet

oraz

Aneks (na ktry skadaj sibiografie starszych mieszkanek

Bielska Podlaskiego)

pomieszczony na pycie CD


6/81

Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego

Copyright by Ewa Kpa and Towarzystwo Autorwi Wydawcw Prac Naukowych UNIVERSITAS, Krakw 2012

ISBN 9788324218530TAiWPN UNIVERSITAS

Opracowanie redakcyjneEdyta Podolska-Frej

Projekt okadki i stron tytuowychSepielak

www.universitas.com.pl


7/81

Pamici mojej Babci


8/81


9/81

SpiS treci

WSTP 11

Cz I: PROBLEMATYKA I METODA BADA

Rozdzia i: zaRYS KoNCEPCJi PRzEPRoWadzoNYCHBada 17Konstruowanie wiedzy o kobietach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Niepokoje postmodernistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Badana jakoow (qualitative research)versus badana loow

(quantitative research) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30y odznn jako odsawa konsuowana wdzy o zowku . 32

Rozdzia ii: PoSTPoWaNiE BadaWCzE 35

cl, zdmo zaks bada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Zastosowana metoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Przebieg badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Analza naja zbango maau auobogazngo . . 51

Cz II: KOBIECA TOSAMO A LOSY BADANYCHKOBIET NA TLE SPOECzNO-KULTUROWYM

Rozdzia iii: ENKULTURaCJa W dziECiSTWiE, ModoCi

i Na STaRo 59Wyw kuluowj konsukj na ksza ludzkgo ya . . . . 59Enkulturacja badanych kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Rozdzia iV: RoLa MioCi W YCiU BadaNYCH KoBiET 113Mo, maswo, sksualno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113Obaz mo mdzy kob a mzyzn w lajah badanyh

kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Rozdzia V: zNaCzENiE MaCiERzYSTWa W NaRRaCJaCHBadaNYCH KoBiET 165Mazyswo a y kob . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Mazyswo w lajah saszyh mszkank Blska

Podlaskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210


10/81

Rozdzia Vi: PRaCa 213

Wyw kuluowj na odza ay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213paa w yu badanyh kob . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Cz III: TRzECI WIEK KOBIET

Rozdzia Vii: STaRo i STaRzENiE Si KoBiET PRoBLEMaTYKaPodWJNEGo WYKLUCzENia 265

Ageism soyy doyz sazna s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

Auomayzm ojawana s znowana osawageismu . . . . . 267da dyskymnaj z wzgldu na wk, zyl zyzyny osjwobec ludzi starszych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

Automarginalizacja ludzi starszych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Sag sozngo wykluzana saszyh kob . . . . . . . . . . . 273Syl ya saszyh kob w pols . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276Zjawsko mohowyh bw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278rznaj sao w dyskus fmnsyznym . . . . . . . . . . . . 280inkluzja sozna, zyl zwdzaan osom

marginalizowania starszych kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Wzunk saszj koby w olskj szu wszsnj . . . . . . 288Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

Rozdzia Viii: STaRo W NaRRaCJaCH BadaNYCHKoBiET 291Dowadzn wykluzna z wzgldu na wk, ubswo . 291Naduya wob saszyh kob . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

Autowykluczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297Samono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Sosunk do wasngo sazjgo s aa . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Zadowoln z uwolnna s od aoyowj kj ay . . . . 309Saysfakja yna z wolno ozj s odznno . . . . . . . . . . 313Sdzan wolngo zasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

Wszsn obyzaj waunk ya w on badanyh kob . . 327Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

zaKoCzENiE 335

BiBLioGRaFia 343iNdEKS NazWiSK 367


11/81

Podzikowania

Nnjsza kska n owsaaby bz wsaa omoy w-lu blskh m osb. pzd wszyskm haabym odzkowa

of. d hab. Jolan Bah-czan za by mom zwodnkm,n ylko naukowym. Nonon omo ozymaam wn odmojj Mamy. Za lwo go wsa dzkuj momzm hoakom: Manow, Boysow Mkoajow.


12/81


13/81

Wstp

Jl kulu wyobazmy sob w osa nazyna, o nasza dzsjszakulua js nazynm w oow ozzaskanym a wan koba o-owa mus by zkonsuowana dla doba ao, dla doba wszyskh,kzy w kuluz uzsnz (Bah-czana, 1997, s. 8). Zdanm JolanyBah-czany wydobywan kob z kuluowj nwadomo olgama na czynieniu centrum uwagi zjawisk dotychczas pomijanych lub dezin-

owanyh, na odwazanu kobj ln adyj, a ak na bjwzo akywno kob dyh do zsojna skh mskhwao kuluy (bdm). W wsomnanym konk zgomadzn,uwaln naja oowdzanyh wasnym sowam hso yasaszyh kob sanow lmn dzaa odjmowanyh w lu wydoby-a na jaw j z kobgo dowadzna, k lokuj s na magn-s wlkj hso. A z wkad zwykyh kob w kszaowans oklonj zzywso kuluowj soznj js nzazzalny.Oddzauj na n bowm ozz odznn zahowana lgnowanoklonyh wao. Owa zzywso z kol odbja s w h yu,kszauj jgo bg. Olga cznawska wdz: Ma hso yow,yoysy, auobogaf s lmnm hso zz du H, szzglnw jj obyzajowym soznym wymaz. Nadaj jj oblz ludzk, boukazana js zz losy oklonj jdnosk (cznawska, 1998, s. 113).

O mojj ksk sanow bogaf zydzsu saszyh mszkankBlska podlaskgo uodzonyh zd 1925 . tm, na kym zosay oz-san hso h ya, js wk XX oaz ozk wku XXi zas boga-y w zomow wydazna hsoyzn, kym owazyszyo wl zmanoganzaj ya sozno-kuluowgo. Owo syfzn usyuowan y-a badanyh kob sanow ogomn wao. Bowm wszysk zmany


14/81

12

sozn dokonuj s na ozom makosukualnym dowadzan

s zz jdnosk w h wasnym yu, w ndywdualnj bogaf (Szlah-owa, 2003, s. 11). W owadzonyh badanah maam do zynna zslaanm s ndywdualnyh gzysnj z hso XX ozku XXi w.,ka wkazaa w y naaok zmnaa jgo bg.

Zgomadzon bogaf oddaj ozwaanom owadzonym w a-mah sudw kuluoznawzyh z uwzgldnnm oblmayk genderstudies ndysylnanyh sudw nad kuluow. pzdmombada zyn zbg ya kob, wa wao obowzujyh nom

soznyh oaz h akj na zahodz zmany kuluow soznw XX na ozku XXi w. podjmuj b zkonsuowana loswbadanyh kob, usalna wywu obyzajw, sysmu wao wzowkuluowyh na ksza h ya. pzdsawam h ol w yu ywa-nym ublznym. Zgomadzon naaj znuj jako wyw ndyw-dualnj ngojaj jdnosk z kulu wymaganam soznym, z k-ym kady zowk adz sob nazj w zalno od swgo onjau.Zajmuj s onado oblmayk sao sazna s z szzglnymuwzgldnnm sazna s kob, jako guy odlgajj odwjn-mu wykluznu z wzgldu na wk. podj oblmayk badaumszzam na szszym l, jakm s sozno-kuluow zmany doy-z dkonsukj adyyjngo modlu kobo msko dokonuj- s na gun odzny, olyk, konom, lg, obyzajw, lauyi sztuki.

Kska skada s z z myznj oyznj. emyz-n odsaw ozwaa sanow wywady zowadzon z saszymmszkankam Blska podlaskgo. podsaw oyzn sanow la-ua doyza kuluowyh wzow uwaunkowa .

W owadzonym osowanu badawzym oszgam koby jakoakywn odmoy odjmowanyh dzaa, a n jdyn jako bnofay ozyh s wydaz. Szzgowj analz oddaj zam o-s wdaana badanyh kob do zysanyh m l, sosunk mdzyzdmnowanm soznym a ndywdualn swobod oaz sosb o-szgana swojgo mjsa w w. polm moh zansowa s s-oyy l owyh oaz sosoby h odzymywana zwzan z sf

ywan ya kob: odzn, mazyswm, wykonywanym aamdomowym, lajam z mzyznam, obyzajam, ym owazyskm ogldam doyzym oaz wajy ju os dkonsukj owyhwzow. By ozwza ak osawon zagadnna badawz, odwoujs do dowadz kob na nyh aah h ya.Dowiadczenie ro-zumm u jako osobs wadomo wdz kob ukszaowan zz

WStp


15/81

13

uzsnwo z yu soznym. powouj s w ym mjsu na wdz-

n, wdl kgo sudum hso kob, zwaszza w j fom, w jakjjs zasana w wadomo h samyh, js odkywanm wdzy o ym,w jakm sonu yow dowadzn koby owzan js z zy-am nnyh kob (Humm, 1993, s. 45).

Wyw oklonyh waunkw kuluowyh, soznyh hsoyz-nyh na ksza bogaf saszyh mszkank Blska podlaskgo sanownzwykl zoony oblm badawzy. Wloaskowo odjj kwszadydowaa o jakoowym haakz badana, kgo lm js od-

dan flksj ndywdualngo dowadzna kob umszzn do-yzyh go wsomn na l dzjyh s w ak wana h yawydaz hsoyznyh zahodzyh zman sozno-kuluowyh. Ndokam zy ym, zy oowdzan zz moj sondnk hso sawdzw. insuj mn zd wszyskm sosb, w jak badan kob-y lajonuj nuj wasn yow dowadzna. to bowm, oludz mw myl o zzywso, zgodn z sowam Magozay Sza-kowskj, js ak samo wan, jak osywana zz n zzywso (Sza-kowska, 2003, s. 12). W badanah z wykozysanm mody bogafznjsondn w znaznj mz oklaj osazn konuy zdmoubadana (pawda, 1999, s. 88). Dlago w owadzonym osowanu ba-dawzym bo od uwag oyk hah sono zdsawanyhfakw znowan zz naaok zbanyh laj z ya.

Dzk ak sfomuowanym oblmom badawzym mam nadzjoal od zaomnna wa, ky odhodz w nam. wa kobmszkajyh w maym maszku, o kym syszao nwlu. Kob,k n zosay uwzgldnon na ofjalnyh kaah hso XX w.Gonolodzy, mw o m ludz saszyh, zso ownuj j dooau bblok, na k skadaj s obazy zszo, doznana do-wadzna, kyh ngdy n oznamy, o kyh ngdy s n dowmy(cznawska, 1998, s. 109). Moja aa js b zahowana z zbo-w bbloznyh skadajyh s na bogaf saszyh kob w osa-, w jakj sam j osuj.

Kska skada s z zh z. W wszj naklam zyjskyw badawz. W ozdzal wszym wskazuj na znazn

smolog fmnsyznj w konsuowanu wdzy. Odwouj s zyym do d owsana fmnsyznj flozof nauk wywodzj sz ozby kyyzngo sojzna na oazaj zzywso doyh-zasowy doobk nauk. Wyjanam onado odsawow oja, ky-m osuguj s w dalszj z ksk. W ozdzal dugm znu-j uzasadnam zyj sanowsko modologzn z uwzgldnnm

WStp


16/81

14

haaku odjmowanyh kws oaz sosobu h badana, odwouj

s jdnozn do smologznyh sow doyzyh molwotworzenia reprezentatywnej i pewnej wiedzy naukowej.cz duga ksk sanow szzgow analz zagadn, k

wyony s w ak naj zgomadzongo maau auoboga-fzngo. W kadym z nalyh do nj ozdzaw analz zbangomaau auobogafzngo ozdzam naklnm am oyz-nyh omawango zagadnna. pzywouj odsawow oja onaukow. Odwouj s zy ym do ozwaa zaznyh z wlu

dysyln. By wymn hoby: flozof, anoolog, sojolog, sy-holog, gonolog zy nauk o szu. tz ozdza odnos s doosu kszaowana osamo badanyh kob, na kgo zbgoddzayway szzgln uwaunkowana kuluow sozn. rozdzazway owony js ol mjsu mo w yu moh ozmwzy.Znajduj s w nm odnsna do ya maskgo badanyh kob,h laj z mzyznam, a ak os sosunku saszyh mszkankBlska podlaskgo do zwzkw zawanyh zz h dz wnuk.tmam go ozdzau uzynam oblm mazyswa, gdz do-konuj kyyznj analzy zwzkw kob z wasnym dzm. rozdzaszsy owony js z kol zagadnnu ay kob, gdz zwaammdzy nnym uwag na zjawsko nodanj ay kob.

cz za ksk doyzy kobj sao. Skadaj s na n dwaozdzay. W ozdzal sdmym omawam zjawskoageismu odwjngowykluzana saszyh kob. rozdza smy js z kol analz obazukobj sao wyanajgo s z hso oowdzanyh zz mojrespondentki.

Dozam wn anks sanowy zb zydzsu wywadw z-owadzonyh z saszym mszkankam Blska podlaskgo, zazn-owany w osa uozdkowanyh naaj, ozwszy od wzsnyhwsomn zwzanyh z oksm dzswa, ozz modo, ydoos a o sao oklan manm nj dooso.

Objo ao zadydowaa o odzlnu jj na zy omy. tom w-szy objmuj z oyzn ozon z analz hso ya badanyhkob. Na om dug z skadaj s z kol bogaf saszyh msz-

kank Blska podlaskgo dozon jako anks do ksk na y cD.Kluzm, jak zasosowaam zy h ozdkowanu, uzynam gwny w-k snuj oow. Gdy udno byo zdydowa, ky ma domnujw danj bogaf, kwalfkowaam j do oklonj guy, odwouj s dosanu mojonalngo owazyszgo oowadajj kob. Za wanjszuznawaam wk, k wywoyway w naao wksz moj.

WStp


17/81

Cz I

PROBLEMATYKA

i MetODA BADA


18/81


19/81

Rozdzia I

Zarys koncepcji przeprowadzonych bada

KONSTRUOWANIE WIEDZY O KOBIETACH

KoBiECoiMSKoJaKoKaTEGoRiESPoECzNo-KULTURoWE

Dfnj msko kobo n s zaln od kuluy zasuhsoyzngo. Wyznazaj j wn asa, klasa, gua nzna, sksu-alno, dukaja, wk, gon kaj (Kmml, 2000, s. 88). Kady z wy-mnonyh zynnkw modyfkuj ozosa. W danym sozsw zas zawsz kogzysuj obok sb klka znaz msko kobo-

(bdm, s. 1011). Osan zjawsko jako wsza dokadn osaa zbadaa z anoologzngo unku wdzna Maga Mad. AuokaPci icharakteru wtrzech spoecznociach pierwotnych oszukwaa soy gnzy n owyh na odsaw analzy zahowa obyzajw l-mon zamszkujyh Now Gwn. Maga Mad dosazya dowo-dw na o, odza na zahowana msk kob wynka z odmnnjsojalzaj kob mzyzn w nyh kuluah waa. Z jj bada o-wonyh wywow kuluy na zahowana zwzan z wynkao,

unwsaln n mdzy am n snj (Mad, 1986). ewaGawska o sosznah sfomuowanyh zz znan anooloknasaa:

Mad zauwaa, klasyfkaja oaa na kyum zy asy js wn uza-sadnona, jak odza dokonany na zykad na odsaw kolou ozu, gdyby za-oy, wszysy nbskooy ludz maj agodn usosobn, s ulgl wa-


20/81

18

lw, a wszysy bzowooy s aogany, wadzy, gonyzn sanowzy (Ga-wska, 2005, s. 9798).

O ym, o odmnnyh wzoah zahowa zwzanyh z dy-duj n kuluow, wadz wn najnowsz badana mdzykul-uow, k, dowodz wlu odobsw doyzyh soyw o-dzaju soyw doyzyh sozn kuluowo konsuowanyhoj kobo msko, jdnozn wskazuj na bak h unw-salno (Bannon, 2002, s. 228). Kago odzaju s bowm wozon nabywan zawsz w konknyh waunkah okolznoah oaz na

odsaw syfznyh dowadz, k dana kulua konskwnnkojazy z msko lub kobo (Lo, Maluso, 2002, s. 97103; Kalof,Baal, 2006).

co wj, owadzon wszn badana syhologzn dowo-dz, kobo msko n s gwnym wyznaznkam ludzkj oso-bowo, a jdyn soyam kuluowym, do kyh ludz usujs dososowa. Okazao s bowm, zdow syhzn mzyn nmusz zjawa h oszganyh jako msk, a zdow syhzn

koby h dfnowanyh jako kob. Swdzono, osobowokadgo zowka mo by mszann lmnw mskh skh,a kobo msko o azj soyow dfnj zakoznonw akykah kuluy n sukuy osobowoow zakoznon w jd-nos (Bm, 2000, s. 116122). Auoka wsomnanyh bada SandaLsz Bm, mw oschematyzmie rodzajowym wynkajym z zyswaja-nia obecnej w kulturzepolaryzacji rodzajw, zjawajym s w goowo- do oszgana solayzowanyh kago odzaju jako naual-

nyh wyznaznkw zzywso:

Shmayzm odzajowy o klasyfkowan zzywso soznj wdug o-dzaw zalnyh od odzaju, o dzln ludz, h h zahowa nnyh z-zy na odsaw obowzujyh w kuluz nahowanyh olayzaj dfn-j msko kobo, a n na odsaw nnyh wyznaznkw, k mogybywn dobz zzywso osywa (bdm, s. 122).

Z skywy ozdku usanowongo w amah kuluy aa-

halnj odza na o, o kob msk, ma nas uwdza w zko-nanu, koby mzyn n s od sb w zdydowany sosb.W zzywso jdnak n jsmy a ak n. N jsmy oozyyj-nym am (opposite sexes), al am ssadujym (neighboring sexes),dalko badzj odobnym n nym s od sb (Kmml, 2000,s. 1516). Wyan n snj omdzy kobam mzyznam

cZ i:prOBLeMAtYKA i MetODA BADA


21/81

19

w ozom agsj, sy fzyznj, osgn mamayznyh wbalnyh,

okowanu ywnu, zy wyaanu moj, s wynkm doasowa-na do obowzujyh ob sandadw zahowana, oznawana odzuwana. Nawd js, wszysy mzyn, adna koba, sagsywn, sln fzyzn, bgl w mamay naukah syh, albo wszysk koby, adn mzyzna, s okuz wylwn. Ka-go msko kobo naly w analzowa zawsz w owzanuz nnym kagoam oddzaujym na ksza ludzkgo ya. MhalKmml wdz, mska domnaja n js konskwnj n odza-

jowyh mdzy am (gender differences), al wywom wadzy (bdm,s. 14, 92).podobngo zdana js Joanna Mzlska, ka odkla, kob-

o, jako kagoa unwsalna objmuja wszysk koby, js mmwykluzajym zzyws noodno kob wynkaj z n kul-uowyh, klasowyh, asowyh sksualnyh. Js dm wykluzanakob zawno w kuluz aahalnj, kdy uosama s j z kob-ym ham, akm jak odlgo, osuszswo, walwo, o-kuzo ym odobn, jak w fmnzm, gdy mw s o wslnymns wszyskh kob, kgo wzja w zszo obn njd-nokon lmnowaa z dyskusu fmnsyzngo son n sn-j mdzy kobam, dyduj o h los yu (Mzlska, 2004).

EPiSTEMoLoGiaFEMiNiSTYCzNa

pzz sula kobo msko uznawano za kago naual-n, nuhonn ozyws, odowadaj nzmnnmu ozdkowsoznmu (Gonazyk, 1995, s. 7). rflksj nad msko kobo- odjmowano od ozku kszaowana s myl sozno-flozo-fznj, al o wan msko akowano w nh jako nom. isnnsmolog maskulnsyznj, zyl sysmw wdzy, k zyjmujmsk unk wdzna nwadom bzflksyjn, akuj go jakounwsalny obkywny, ujawna doo smologa fmnsyzna,bda dz jdn z najbadzj dynamzn ozwjajyh s dysyln f-

lozofznyh w amah nuu sudw kobyh. Fmnsyzna oa o-znana objmuj badana skonnowan na kob odklaj wagkobj skywy oznawzj. p sanow na jj gun swoskago badawz. esmologa fmnsyzna, owsaa w odow-dz na aahaln wzj oznana naukowgo, oddaj kyy doyh-zasowy doobk nauk, wdz w nj jdn z nsyuj aahalnyh,

rOZDZiA i:ZArYS KONcepcJi prZeprOWADZONYcH BADA


22/81

20

w amah kj mamy do zynna z wloma zykadam dyskymno-

wana kob od saoyno ozwszy, a koz na dnu dzsjszym.Fmnzm z jdnj sony mw o domnaj mzyzn w hso oznananaukowgo, z dugj za sanow nsaj ogbonj kyyznj -flksj nad fakyznym mjsm kob w sfz oznana (pakszys,1995, s. 8588).

Badana doyz owadzon z uwzgldnnm sky-wy kob zazo odjmowa doo od oowy XiX w. powadzyj koby zwzan z fmnzmm wszj fal (Gonazyk, 1995,

s. 18). efkm dzaalno wsomnanyh kob byo uzyskan wno-uawnna w zsah awnyh. Szybko jdnak okazao s, owownouawnn n byo wnoznazn z osgnm wnyh aww odznnj zzywso. Koby soszgy, alna oawa hsyuaj wymaga dokonana zman w wadomo soznj ozdkusoznym. pod wywm wsomnanj flksj nas wzos zan-sowana oblmayk kob w nau, ozwszy od analzy syuajkob na uzlnah wyszyh, a do zmany sosobu odja do ob-no kob w nyh dzdznah nauk (bdm, s. 2225).

Wdy o, od wywm fmnzmu dugj fal, w Sanah Zjd-nozonyh w laah 60. XX w. wyodbny s jako samodzlna dysy-lna naukowa ndysylnan suda fmnsyzn (feminist studies)najzj oklan manm womens studies1. ih gwnym lm byoukazan domnujj skywy andonyznj, jaka do go zasuobowzywaa w nau. Womens studies say s alnaywnym sosobmwozna wdzy z skywy kob (bdm, s. 810). Feminologia,zyl suda kob, z owodznm odkywaj znazn fnomnu w sozsw jgo nlkualnym doobku (pakszys, 1995, s. 86).Z dzsjszj skywy mw s o zh aah ozwoju wsomnanjdzdzny, k wzajmn s znkaj. ea wszy olga na ky-y skszmu jako soznj oyznj akyk wozj odzy-mujj n mdzy kobam mzyznam w sfz wadzy. Dug objmuj konsukj wdzy w oau o dowadzna kob. tz- olga na fomuowanu nowyh wao, wok kyh mona byzoganzowa y sozn. Zdanm ros Bado owsan owyh

wao mo odby s dog afmaj ny , ka mogaby za-s umszzan kob na jdnym z jj bgunw jako goszyh odmzyzn (Bado, 1995, s. 12, 19, 23), onwa (...) jdyn mnogo,

1 W swojj ay bd uywa szszgo w sosunku dowomens studies oja gender studies, oklajgo suda nad ol w sozsw kuluz.



23/81

21

zoono znowan mo da nam s nsaj, konzn do

sawna zoa wyzwanom naszgo waa (bdm, s. 24).podsawow zaszn, jak wysuwano w laah 60. od adsmsnjj nauk, doyzyo omjana, zandbana, ndoszgana zdsawana w sosb znkszaony kob jako zdmou bada.Wsomnana kyyka doowadza do odja, w amah nyh dysy-ln naukowyh, bada o kobah, najzj owadzonyh zz ko-by, suyh oaw h syuaj sozno-kuluowj. Nas wzos lo sudnk na amykaskh unwsyah w szzglno-

na kunkah, k do j oy kszay aw wyzn mzyzn.Koby zazy domaga s, by suda kob uznano za dysyln aka-dmk zyznano jj sam awa, jak osadaj nn dysylny(Gonazyk, 1995, s. 2225).

W sudah fmnsyznyh odsawow znazn mao wyodb-nn kago odzaju kuluowj (gender) sozn kuluo-wo konsuowanyh oj kobo msko. poj kuluowjkuj uwag na kuluow nadbudow bologznj, k za Anntkow akuj jako nusajy os, w kym modyzny, zysoso-wany do syuaj wysk jdnosk swaza h kuluow zmnnw zas oaz kszaowan usyuowan w oklonyh konksah so-znyh (tkow, 2007, s. 28). p kuluowa o odlgaja zmanomkonsukja hsoyzna, kuluowa sozna (bdm, s. 2635).

pojowgo oznna na w znaznu bologznym (sex) i kul-uowym (gender) dokonaa Ka Mll. id dalj, Ann Oakly mwao nah owyh (sex differences), k maj haak naualny, o nah w zaks kuluowj (gender differences), k majdo w kuluz sozsw (Humm, 1993, s. 164). Byyjska sojo-log, fmnska saka zwa uwag, okl msk kobyuywamy do nazywana suku kuluowyh snjyh w zzywso- soznj (tkow, 2007, s. 29). Zdanm Oakly sowa msk ko-by osuj kuluow hy zahowa oaz osobowo wyznazon naodsaw bologznj, uwzgldnaj wao uznawan w danymsozsw (Gonazyk, 1995, s. 51). N nau, n bologz-n, al kulu kobo msko jako kago sozn, uzynono

odowdzalnym za osj kob. W owym fak uaywano mo-lwo wydobya s z sysmu aahalngo. Mao s o dokonaozz zman nom, sysmu wao ozdku sozngo w aksosb, by n mdzy kobam mzyznam say s odsawnoodno kuluowj wzbogaajj sozswo. Dog do os-gna osawonyh lw mao by skun s na dowadznah



24/81

22

kob ukazan h skywy oszgana zzywso (bdm,

s. 147148).podsaw wozna wdzy say s o fmnsyzn, kyh od-sawowym lm byo gbsz zozumn syuaj kob. punkm wyj-a w odjmowanyh badanah uzynono zjawsko osj kob oazzaon, odozdkowan kob wysuj w wszlkh odzajahsyuaj yowyh, od sfy odznno-domowj o nsyuj sukuyolyzn (Humm, 1993, s. 229). ros Bado zajmuja s oblmmodmou w fmnzm nasaa:

(...) oa fmnsyzna kyykuj my msyfkaj oazaj Kob, ojmowa-n jako wyw mskj wyoban, zaozkowuj adyj maj na lu obal-n sysmu wykluzajgo umnjszajgo wao kobgo odmou (Ba-do, 1995, s. 15).

to wozon w amah ozwaa fmnsyznyh ujawnajw kszaowanj zz kulu sozswo wadomo ooznjobno dmnujyh losy kob z wzgldu na zynal-

no do oklonj . Womens studies konnuj s na odznnymyu kob, doyz kobgo dowadzna. ih lm js na-ja ludzkh dzaa z uwzgldnnm ukadw odnsna, k wy-waj na badan syuaj. Suhan kobyh wyowdz, sudowanksw sanyh oaz zan nauk z dowadz kob s kluzo-w w fmnsyznj konsukj ozumna waa (Personal NarrativesGroup, 1989, s. 4). Badana nad kuluow osamo sanow zflksj kuluoznawzj uawanj w oodkah akadmkh na aym

w (Nah, 2007, s. 171).Suda fmnologzn wydobywaj na jaw uky asky kobgo

ya. pywan osobs oblmy zya kob akowan s ujako zagadnna o wymaz soznym znajduj swj wyaz w yuublznym. Badana fmnsyzn zmzaj do oznana zozumnazy dowadz kob, kyh odzyskwan naja znaj-duj s w num h zansowa. U odsaw wsomnanyh dzaakw zkonan, w hso nauk, lg szuk n byo do mjsa

dla kob, ludz nyh as, bdnyh, bzdomnyh godujyh (Ol-sn, 1994, s. 160161; Dnzn, Lnoln, 1994, s. 580581).

W amah wozna wdzy z skywy smolog fmnsyz-nj zazo mw o ozb odwozna hso kob. Dkonsukjsowa history dokonaa w oku 1972 Adl Alddg, odzyuj j jakohis-story w odnnu od my-story. Wk zazo mw o her-story.



25/81

23

Od go momnu dzj akywno kob oaz woluja h soznj

ol say s zdmom ogbonyh sudw (Sazak-Wlz, 2005,s. 135; Domaska, 2005, s. 204). Sawoma Walzwska nasaa:

Odzyskan wdzy o ym, jak koby yy w zszo odzun aahal-nyh zmlz oaz ndnyjnyh naj owadz do uwolnna s odhso, ka (...) js hso saowan lub wz hso mzyzn (Wal-zwska, 1992, s. 61).

Zansowana badazy hsoykw ognskuj s wok ywanjsfy ya, gdz koby odgyway n mnj wan ol n mzyn.Ssywan konsuowan wdzy hsoyznj o kobah, okla-ne mianemkobiecej historiografii, n js jdnak zadanm awym. Maojs bowm d, k ozwalayby odwozy dzj kob w dawnyhwkah. Ahwaln bak wynkaj mdzy nnym z faku ozosawanakob na magns ya ublzngo obok how, bakw, dz,mjskgo lbsu zsw (Kusak, 1997, s. 203204). Koby zzwk odlgay bowm dyskymnaj awnj, lgjnj obyzajowj(Sazak-Wlz, 2005, s. 135).

Mhll po badaja hso kob XiX ozku XX wkuzauwaya, w ozdkowanu dzjw kob udno sosowa o-dyzaj oaj s o wydazna olyzn, zmany usojow, ko-nomzn zy kulualn. Dla dzjw kob wanjsz okazyway sbowm osgna hnzn usawnaj adyyjn a kob,zmany mnaln wywaj na laj mdzy am, woluja mo-dlu odzny, usawodawswo ozwodow, os w hgn mdyyn,zmany w sysm kszana zy molwo odjmowana ay zawo-dowj (Kusak, 1997, s. 206208). i ho zmany olyzn, sozn,konomzn kulualn wywaj w nzazzalny sosb wn nawskazan zz Mhll po zynnk, nwlw wan ozosajjj soszn, ogln zyjy w adyyjnj hso odza hono-logzny n odowada w n dzjom kob.

W sudah fmnsyznyh ndywdualn y kob sao s obl-mm badawzym (Gonazyk, 1995, s. 120). W amah sojolog odjobadana maj na lu osan nwdoznj z zzywso so-

znj zwzanj z odznnym dowadznm kob (Humm, 1993,s. 221222). pzdmom wyjanana sao s o, o aln wydaza sw odznnym yu kob, o, jak wydazna s zz koby o-szgan. indywdualn zya kob oddano naj w amahukadu laj soznyh, k woz zawno molwo, jak ogan-zna wsomnanyh dowadz (Gonazyk, 1995, s. 120).



26/81

24

tak anoologa uzyna skyw kob son. Do bada

nad nam uwaunkowanym nonony wkad wnosa Ma-ga Mad, ka d n mdzy am uaywaa w kuluz(Mad, 1986). rozwaana na ma kuluowj asym w waluaj w obb anoolog kuluowj odjy ak mdzy nnym: MhllZmbals rosaldo wskazaa, wsomnana asyma wynka z ow-zana koby z sf domow, a mzyzny z ublzn (domestic versuspublic), Shy B. On jj zdanm w s ona z uosamnmkoby z nau, a mzyzny z kulu (nature versus culture). Jako z

owd snna omawanj asym ojaw s odza omdzy sf- odukj kojazon z mzyzn a odukj sanow dom-n kob (production versus reproduction) (Gawska, 2005, s. 146166;Kdwn, 2005).

W ak nsowanyh fmnsyzn smolog bada wskazanoak na wan ol, jak w os usanawana odzymywana o-dzaw snjyh w kuluz mdzy kobam mzyznam odgywajzyk, w kym omawan oznna znajduj swoj odb. Z jdnj

sony mw s o jzyku jako lusz (language-as-mirror), z dugj zyngo odowdzalnym za odukowan usanowonj dyhoom m-dzy am (language-as-reproductive). Zdanm lngwsw jzyk u-lnaj oklon wzj zzywso sawa, ludzka wadomojs zz oganzana (talbo, 1998, s. 3, 14). Wd nwno j-zykowyh wymn mona mdzy nnym: odmnny sosb mwnakob mzyzn (tannn, 1995); n w komunkaah kowanyhdo zdsawl obu w mdah; bak odowdnkw dla nazw

oszzglnyh zawodw szzgln yh, k w s z duym -sm, akh jak m zy zydn; zy nszy saus skh fomnazw nkyh zawodw, na zykad: skaz skaka, lkaz lkaka (Gawska, 2005, s. 170, 177).

Fmnzm zanjowa ak now sojzn na nauk bologzn,gdz owsaa ozba dokonana sonyh kok w konsuowanuwoluj gaunku ludzkgo, ka ma olga na uzunnu jj o l-mny odzaju skgo (pakszys, 1997, s. 279).

Anna tkow odkla, nu badawzy zwzany z fmnzmmiwomens studies dokona oyznj woluj zawno w sosob ba-dana syuaj koby, jak ao ya sozngo (tkow, 2007, s. 21).podobngo zdana js ewa Gonazyk:

Wynk doyhzasowyh bada fmnsyznyh ozwalaj na ukazan dosy -ngo obazu syuaj dowadz kob, a ak na udokumnowan w sosb



27/81

25

do wyzujy zaksu ozmau nyh zjaww osj dyskymnajkob oaz ngo yu nwno (Gonazyk, 1995, s. 99).

Z womens studies w sosb naualny w laah 70. wyodbny smens studies. pod kon la 70. w laah 80. XX wku nas znaznywzos zansowana odowska naukowgo oblmayk msko.Suda nad mzyznam ojawy s w ollgah na unwsyah(Amowz, 2003, s. 5859). Nowo wyanajj s samodzlnj dysy-lny bon Hay Bod, ky wdz, suda nad mzyznam nsanow zagona dla snna womens studies. pzwn. Funkjo-nuj jako h naualn donn konskwnja (Bod, 1987a; 1987b;1992). W ramachmens studies osawono now yana, ojawo s nowsojzn na zagadnna ouszan w amah sudw nad kobam.Zazo zasanawa s, w jak sosb andonyzna kulua ady-yjn wzoy msko s kzywdz zawno w odnsnu do kob,jak do mzyzn. p Boudu zauwaa, mzyzn ak monanazwa wnam ofaam domnujyh wyoba kuluowyh. M-sko konzno jj nusanngo owdzana js wlkm ob-nm (Boudu, 2004, s. 6465).

po laah zazo kyykowa wzsn smolog fmnsyzn.ruh fmnsyzny wzsnyh la sdmdzsyh zyj bowm zaskyw unwsaln unk wdzna osoby baj, hosksualnj nalj do klasy dnj (Kashak, 1996, s. 35). W ym zas dosz-ono zoono kobgo odmou (Bado, 1993, s. 10):

Aby smologa moga nazwa s fmnsyzn, mus uzyn unkm wyj-

a dowadzna kob, a zy odju ndywdualnym dowadzn ka-dj koby w zoonym konk osobsym, mdzyosobowym, kuluowym ak-sjologznym. (...) Kady ask dowadzna js wlosonn zwzany z n-nym od nh wszalny. Wyma osobsy mdzyludzk n s nzaln,a kago oznawz n snj oddzln od aa osoby dowadzajj, oduzu od umjno oganzowana naywu danyh zmysowyh (Kashak,1996, s. 39).

W amah wszsnj fmnsyznj o oznana ozon s

dbay odzwdlaj soy doyz gan sosobw oznanaowadzon w flozof nauk (pakszys, 2000, s. 8384). Kyyka doyh-zasowj aahaln ozumanj ajonalno naukowj owadzonaw smolog fmnsyznj w s z wlwoam wysuwanymwob nauk, k budz dz mdzy nnym zjawska ak, jak: bakkonkluzywno nkyh o (w amah fzyk zykadm mo



28/81

26

by zasada noznazono Hsnbga2), sag dukjonsyzn,

numjno zaanowana nad nbzznym nasswam wo-wadzana w y nowyh hnolog zy bdy onan zz na-ukoww (bdm, s. 8991). Na ym l ojawn s w hso naukfmnsyznj o oznana saj s szans uwzgldnna w woznuwdzy wao holzmu, ka zyzyna s do uzunana wdzyo smzn guy magnaln w ym dowadzna kob (b-dm, s. 102103). clm fmnsyznj o oznana js ujawnnskyw dowadz ludzkh, k adyyjna mska smologa

nguj w ym ukazan ozb dowadz koby, k, o nalyodkl, n s w jj amah akowan jako unwsaln nomaywn(Kashak, 1996, s. 20).

Wsomna o ym ros Bado, ka, wskazuj na oganzna od-mou logonyzngo, oonuj zyj nowgo sylu mylna w na-u. Ouj ojm odmoy nomadyzn (nomadic subjects) przeko-nuj, nomadyzna wadomo js smologznym olyznymmaywm kyyzngo mylna. wadomo nomadyzna jako o-

sawa smologzna zakada odzun dna do sao nosalgza wao. pzjawa s w nlkualnym zkazanu gan mdzydysylnam naukowym oaz gan wyznazonyh zz fallonyz-ny modl wozna wdzy (Bado, 1994, s. 2223).

iNdYWidUaLNEHiSToRiEYCiaaTWoRzENiEWiEdzYzPERSPEKTYWYFEMiNiSTYCzNEJ

Badania w ramachwomens igender studies wlokon oaj s naanalz osobsyh naaj kob. Naaj zybaj fomy: bogaf,auobogaf, oowdzanj zajsowanj hso ya (life story), a-mnkw, dznnkw lsw. indywdualn oow kob, n-owan ozz konks hsoyzny kuluowy, oszgan s jako do-kumny su mdzy nnym badanu osu konsuowana ozuandywdualnj osamo odzajowj (gendered self-identity), wyjananu -laj omdzy ndywdualno a sozswm w kowanu odzy-

2 Zasada noznazono wdzn mhank kwanowj, k gos, nmona z dowoln dokadno okl jdnozn wao a wnyh wlkofzyznyh haakyzujyh ukad. tak a js na zykad oon d zsk(Nowa Encyklopedia..., . 2, s. 723).



29/81

27

mywanu nom odzajowyh oaz ujawnanu dynamk laj wadzy o-

mdzy kobam a mzyznam (Personal Narratives Group, 1989, s. 5).czowk w dwojak sosb odnos s do zysanyh mu l odzajo-wyh. Z jdnj sony saa s j wyna. Z dugj jdnak, zkazaowszhn obowzuj wzo doyz zahowa zysanyh danj. Syuowan s jdnosk omdzy ym dwma sagam w kon-k l owyh, dokonuj s w gu jj ya, okla s manmosu ngojowana osamo odzajowj (gender identity negotiationprocess). to, jak dal w jak sosb zowk js w san absahowa

od usalonyh kuluowo sozn nom, zaly w ogomnj mz odkonksu sozngo (Abams, 2003, s. 72). Z go owodu wskazuj sna ozb badana osu konsuowana osamo odzajowj ko-b zd wszyskm od km nakj omdzy ndywdualno sozswm. Osobs naaj kob sanow zam dokumnajndywdualngo osu akaj, bd odwaana, zasanyh zasad y-a sozngo dokonujgo s na o dz oaz w konk obangokunku ya. S akj na sysm sozny, w kym owsaj k-go dynamk ujawnaj (Personal Narratives Group, 1989, s. 58).

PrzedstawicielkiPersonal Narratives Group odklaj, wyadkowngojaj omdzy ndywdualno a zasadam ya sozngo jsy kadj jdnosk. tak koby wn funkjonujj w amahusanowonyh nom wzow odzajowyh, ka sanowzo zyzynas do odzymywana owszhngo sysmu mskj domnaj (b-dm, s. 8). Naly doda, sawan oou wob adyyjn zy-sanyh kobom l n zawsz mus zyba fom owayh zaho-wa. Saab Abu-raba-Qud badaja bdusk koby mszkajw izalu wykazaa, jdnym z odzajw agowana s z aaham(bargaining with patriarchy) wsomnanyh kob js, alnaywny do o-wszhn obowzujgo, sosb oszgana sb, kgo n moguzwnzn yj w kuluz zdomnowanj zz mzyzn (Abu-ra-ba-Qud, 2007, s. 181).

NIEPOKOJE POSTMODERNISTYCZNE

ponowozsno obala unwsaln manaaj (Lyoad, 1997).Ujawna kyzys znaj w nau wynkajy z uay zaufanado wdzy jako fomy odzwdlana zzywso. Doowadzo o



30/81

28

do zakwsonowana sozngo sausu o nauk, do zanku way

w molwo unwsalnyh absolunyh wyjan (Mlosk 1996, s. 42).Zwo osmodnsyzny wynka z faku, zsano wzy, sn-j molwo, al ozba, adkwango uja zdsawna waajako ozumnj jdno ao (Busza, 1992, s. 135).

Wlwo doyz molwo uzyskana wnj wdzy odzw-dla hsoa nauk. Na zszn wkw wl o okazywao sfaszywym. Flozofa nauk, kj so js oszukwan sosobwwozna zkona awdzwyh, ajonalnyh uzasadnonyh w oa-

u o dowadzna wynkaj z doyhzasowyh osgn naukowyhzowka, ujawna, wdza sanow zjawsko nzmn zadk wy-jkow, a os jj zdobywana js jdyn zblanm s do zywoa-nyh daw smznyh (Moon, 2002, s. 1025; Los, 2001).

Na ym l mamy do zynna z snnm naa omdzy mod-nsyznym a onowozsnym wdznm waa kuluy (Busza, 1996,s. 74). ch flozof uawanj w duhu modnsyznym js zko-nan o snnu wago wngo fundamnu oznana. w funda-mn sanow waa w molwo obkywngo oznana zzywso.chy wdzy modnsyznj sanow wno, ao nzmnno.Flozofow osmodnsyzn odwaaj modnsyzn wyobanwdzy, wdz, js ona azj wywazana n odkywana. ih zda-nm n mona mw o awdz w ogl, al o wlo awd odowa-dajyh wlo owadzonyh dyskusw (Szahaj, 2004, s. 1531).

poznawan waa kuluy uawa s dz z wlu skyw n-ukadajyh s ju w zwa manaayjn ao. Mw s o bakuunwsalngo kluza nayjngo ozwalajgo znkn zzy-wso sozn:

W mjs (...) yzlowanj saann modologzn nnagannj grand rcit,ojawaj s nzlzon oow, k jako zdmo osu zdfnowanyjs jako wloaszzyznowy njdnoznazny sam ukadaj s w wlowko-w osmodnsyzn aalaks. (...) Momy w zaoy, zawsz snj dwazynajmnj konkunyjn unky wdzna, z kyh zobazy momy dwn zzywso (Busza, 1996, s. 6970).

Jdn z konsukywnyh odowdz na w kyzys znaj sa-now odwoan s do ojarzeczywistoci jako tekstu ikontekstu. W per-skyw j kulua oaz wszlk jj zjawy akowan s jako teks-ty. Ngdy jdnak w odwanu od konksu, w amah kgo akyk(ksy) kuluow s zjawaj (Mlosk, 1996, s. 42). Wdza wozonajs u ozz by znaj naj ksw kuluy, k



31/81

29

zlwaj s z sob, woz nkoz s nksualno (Szahaj,

2004, s. 2122). Zwolnnkom znowango odja owazyszy z-konan, n ma molwo osazngo odzyana zy zamknaw oyzny shma jakgokolwk kuluowgo ksu (Mlosk, 1993,s. 183). Badan kuluy n js u w an obssyjnym oszukwanmsubkywngo znazna, k nadaj badaz, an n o sob a-wa do odkywana awdzwgo znazna ksu, k wyjanaobywszysko. N oznaza wn zygnaj z jakgokolwk oyzo-wana. Zbyszko Mlosk odwouj s do mafoy oyzowana jako

ody bz koa, k badaz odbywa wkazaj w n znan muobszay. Gdz wyjanan naja ngdy n s osazn, ngdys n koz, n ma konkluzj, n ma zakozna. Gdz s jdynunky zybya, unky zazymana, k zawsz sanow unkodjazdu do odbya koljngo au wdwk. Zam o zaona,k w danym momn wyznazaj dog osowana badawzgo, oylko sag lokalzaj, k naly zyj, by ksy kuluy mogyzosa osan (Mlosk, 1996, s. 5759). to, o nasan oublkowandz, juo mo by zakwsonowan zz samgo auoa, bd zzyh, kzy na badan zjawsko sojzl z nnj skywy (Gossbg,1992, s. 29). Nauka js modlm sysmu owago, gdz o wao afno, oaj odowdnm agumnam, wyowdz dydujzd wszyskm jj zdolno do odzna omysw nnyh wyo-wdz nnyh gu wozna wdzy (Lyoad, 1997, s. 171172). Z goowodu mw s dz zso n o awdz, al o afno naj(Domaska, 2005, s. 32).

W nau o kuluz nokoj osmodnsyzn obn s mdzynnym w osaw naukowj flozofznj clffoda Gza (Busza,1992, s. 122), ky analz kuluy oszga jako nauk interpretatywn jj lm n js odkywan aw, al odkywan znazna, wyjana-n umazn soznyh kssj (Gz, 2005, s. 19). Zdanmwy anoolog naywnj na analza kuluowa js luzjnauk, zykm z zasw anowana ozyywsyznj jj konj.Zadaniem teorii interpretacyjnej nie jest ustalanie abstrakcyjnych regu-

lano, al owan dog do zowadzna wlowymaowyh,

konksowyh, zagszzonyh osw-naj (Busza, 1992,s. 134, 138).



32/81

30

BADANIA JAKOCIOWE (QUALITATIVE RESEARCH)

VERSUS BADANIA ILOCIOWE(QUANTITATIVE RESEARCH)

W woznu wdzy szzgln ol odgywaj dz jakoow m-ody osowana badawzgo. innsywny ozwj bada jakoowyh,zwzany z anyozyywsyznym zomm w nau, ozoz sod kon wku XiX. W oonowanym zz anyozyywsyswmodlu uawana nauk obkywzm oznana zasony zosa su-bkywzmm, budowan aw zyzynowo-skukowyh na odsawomau naj ozumnm badanyh zjawsk (Szak, 2002,s. 410411).

S omdzy modam loowym a jakoowym jako konku-nyjnym modlam owadzna bada soznyh ozosaj noz-wkany. pozyyw za najbadzj son h sosowanj zz sbmodolog nadal uwaaj molwo uzyskana wynkw nulgajyhwlwo. W h zkonanu nauka ma dosaza wdzy, ka jsafna n odlga dyskusj. Faky naukow ownny by obkywn mzaln. W badanah loowyh obowzuj sandayzaja oduozyskwana danyh. Zakada s, zy owznu konolnym bada-na ozyma s sam wynk (Hammsly, Aknson, 2000, s. 1516).

pzywzan zdsawl nauk soznyh do sosowana modwyaowywanyh na n nauk zyodnzyh sga wku XiX, k-dy o sojologa ogosa s samodzln dysyln. By ugunowa swojozyj jako nauka, odgnaa s wwzas od lauy, od sosowanaodu azj naayjno-kwalfkujyh n analyzno-klasyfkuj-yh. W wal o akadmk uaj oaa s o naladowan naukzyodnzyh, zyznaj yma ozumow nad mafzyk lg,uzum wa (Lns, 1996, s. 6068).

pzwny ozyywzmu gosz odbno waa sozngo oazozb sosowana adkwanyh sosobw jgo oznawana zakadajodj od mod wozna wdzy wyaowanyh w naukah zyod-nzyh. Wyaaj zkonan, wa sozny ownn by badany

w jgo naualnym san. Zadanm badaza js jak najmnjsza n-gerencja w badane zjawisko. Na tym tle niezwykle istotne jest rejestro-

wan, w jak sosb badan wdz sb nnyh, oaz zwaan uwagna konks owazyszy syuajom oddawanym sudom soznym(Hammsly, Aknson, 2000, s. 1220). Na wao wspczynnika hu-manistycznego jako zasady badawzj nakazujj oznawa ujmowa



33/81

31

zzywso sozn w sosb, w jak jaw s ona w doznanah ludz

w n uwkanyh, wszy wskazywa wa mody bogafznj Flo-an Znank, sz: Kady lmn whodzy w skad sysmu kul-uowgo js ym, zym jaw s w dowadznu ludz, kzy akywnmaj z nm do zynna (...) (Znank, 2008, s. 68).

Zwolnny mod jakoowyh zygnuj z osulau znayw-no by dajj molwo szokh uogln. O doboz badanyhosb dyduj zd wszyskm wzgldy myoyzn son s zdwszyskm dan, k ozwalaj doz do soy, do ukygo snsu

badango zdmou. pznowan odj zakada wn zygna-j z zlno ozumanj jako molwo owzna badana zyuyu go samgo nazdza w lu ozymana yh samyh zulaw.tu kada syuaja badawza akowana js jako wyjkowa, jdnos-kowa nowazalna. A zam nmolwa do owzna (Bauman,1998, s. 59).

Sosowan mod jakoowyh w amah nauk o kuluz oznazayma osu haakysyk ya, zkona zasad funkjonujyh

w danj sozno nad oszukwanm aw unwsalnyh. Na ymgun uawnon saj s odwoywan s jdyn do akh o, k- oaf uhwy zoono sozngo waa (Hammsly, Akn-son, 2000, s. 20).

podj jakoow zyskao sln ozyj w obszaz ndysyl-nanyh bada fmnsyznyh (Olsn, 1994, s. 158196). Mody jako-ow ozwalaj bowm, w zwsw do mod loowyh, kon-nowa s na osobsyh zyah kob. Umolwaj ym samym

ozwj nowyh kunkw bada zajmujyh s oblmayk kob,zognskowanyh wok zagadn akh jak zmo wob kob, sk-sualno, mazyswo zy sfa domowa. W doanu do ywan-go waa kob badazk fmnsyzn n unkaj ogbana lajz osob badan. posuluj odj od akowana badango jako bn-go da nfomaj. emojonaln zaangaowan wywozn awdz-wj wz mdzy badanym a badazm sanow w h zkonanu wanylmn w budowanu wzajmngo zaufana owadzgo do uzyskana

waygodnyh nfomaj (Maynad, 1995, s. 81, 8485).Zdanm Vgn Olsn fmnsyzn suda jakoow, haaky-

zuj s znm wlu odj badawzyh, sosowanyh mod o-djmowanyh zagadn, woz doskona odwalny dla zyszj aybadawzj naukoww akykw zajmujyh s oblmayk kobw naukah soznyh (Olsn, 1994, s. 160161, 168169).



34/81

32

YCIE CODZIENNE JAKO PODSTAWA

KONSTRUOWANIA WIEDZY O CZOWIEKU

Jako wan z bogaf badanyh kob oakowaam h lajdoyz wolno ozj s odznno. Os wykonywanyh zynnodomowyh, wsomnna dzyh zabaw zy oow o ulubonyhlnowlah say s dla mn nfomajam wn sonym, jak zy-woywan zdazna nodznn wybuh ii wojny waowj, zawamaswa zy m blskj osoby. y odznn sanow bowmjdn z aszzyzn osu hsoyzngo. W odznno odbjaj swlk wydazna, k na n oddzauj. tak sama odznno wy-wa wyw na ksza ozj s hso. cho n w sosb bzod-n, zyn o za omo ludzkj mnalno, kszaowanj w duj mzwan zz dowadzna odznn (Boguka, 1996, s. 252253).

Do naj z ozou bahyh wynkw osywanj zz mojozmwzyn zzywso skona mn mdzy nnym lkua An-

tropologii codziennoci roha Sulmy, ky bada kulu ozz uwa-n zygldan s jj fagmnom sanowym lmn dowadznaoozngo zowka (Sulma, 2000). Badaz z jdnj sony wskazujna snn znaz zasanyh w odznno, z dugj udowadna, odj udu naj ozwala na doa do snsw ukyyh odjj owzhn. Zjawska odznno roh Sulma akuj jako ksykuluy, a sam odznno jako n znakw do odzyana zn-owana. W odju oonowanym zz roha Sulm domnuj

uj nayjn, a n sysmayzuj (bdm, s. 191).tmay zazn z odznno say s wn zdmomflksj Jana Sansawa Bysona, ky z wnklwo ogomnym za-nsowanm ohyla s nad, z ozou nsonym, fagmnam z-zywso, wd kyh wymn mona hoaby nasy na ykah,kskah zy dzwah (Byso, 1980).

Anoologa odznno jako foma akywno badawzj ozwalaak na uwaln obazw zzywso, ka zmja. Analza wy-

banyh lmnw odznno odkla przemijalno zzy, a wak waa, w kym yjmy (Sulma, 2000, s. 9). roh Sulma szo ym, o z ozou nson, w zzywso ozwala odajmu zanm zylnkow zaobswowa zmany, jak dokonay s w pols nazszn la. Dobn fagmny odznno, na zykad wa zzyobny w amnkah ludowyh zomu XiX XX w., zyn zdmo-



35/81

33

m flksj, ka owadz do zasygnalzowana obazu zman, jakm

ulga olska kulua ludowa w wszj oow XX w. (Sulma, 2009).Z fagmnw zzywso odznnj wdz buduj ak JolanaBah-czana, ka z owou wn, k do odog zy osyh zyn-no yowyh, akh jak zmywan, oban zmnakw zy ga-n mjskgo auobusu, wyzyuj awdy doyz ludzkgo snna(Bah-czana, 1992). AuokaBon umysu sz: (...) ngdy n zysaa-bym na dgadowan osyh zynno yowyh, bo wan on wy-daj m s najbadzj znaz (Bah-czana, 2003, s. 117).

Dowadzn odznn skada s na wdz zowka na masb waa. Jzf chaassk zdawa sob saw, w kadym so-zsw snj wdza usysmayzowana nuyjn, mdo yowabda uoglnnm dowadz, zbom gu osowana a jdno-zn zazkm o wyjanajyh o y. chaassk dy dooznana go, o oszzgln guy sozn o sob wdz jak owawdza wywa na h osowan (Szzask, 1984, s. 1011). po-dobny osula wysunl uznow Alfda Shza p Bg tho-mas Lukman. W odjmowanj zz auow flksj naukowj waya odznngo jaw s jako wa nsubkywny, ky zowkdzl z nnym ludm, komunkuj s whodz z nm w nakj.p Bg thomas Lukman mw o zjawajj s w odzn-no wiadomoci potocznej wslnj wlu ludzom, o wiedzy potocznejowazyszj uyn dna odznngo, o wslnym sns nadawanymoazajmu wau. w sozny zasb wdzy dosaza shmawyzujyh, wdl kyh jdnoska wykonuj wkszo zuynzowa-nyh zynno dna odznngo. posow yzaj odlgaj osoby,zdazna dowadzna. czowk odwouj s do shmaw, kozdkuj jgo wa. Ludz yjy obok sb z jdnj sony maj od-mnn lany, zansowana osk, z dugj za, odobn wdz o-zumj o, o h oaza (Bg, Lukman, 1983, s. 5455, 80).

W mom osowanu badawzym w odznno badanyh koboszukuj odba zkona nom kuluowyh soznyh, kymodlgay, o kyh suszno ozywso byy zkonan. W ym luzwaam swoj uwag ku zynnkom, k oddzayway na kszaowan

s h sosobu oszgana sb oazajgo waa, konnuj sym samym na dokonujyh s w ak wana h ya zmanahsozno-kuluowyh.



36/81


37/81

Rozdzia II

Postpowanie badawcze

CEL, PRZEDMIOT I ZAKRES BADA

Badanu oddaam laj auobogafzn zydzsu kob uodzo-nyh na ozku XX w., a w kob znajdujyh s, zgodn z usa-lnam waowj Oganzaj Zdowa, w wku nj sao dugo-wzno1. Kyum dobou by badawzj sanow wk, oazsdzan sao w Blsku podlaskm. Fak zowadzana bada naoganzu olsko-baouskm zadydowa o ym, oowa so-d moh ozmwzy bya wyznawzynam lg zymskokaolkj,a duga oowa lg awosawnj2.

Badana zowadzam w nwlkm m zamszkwanym

obn zz okoo 26 ysy mszkaw, kyh znazn z sa-now zybysz z okolznyh ws. Ludno wjska mgowaa u mdzynnym w oszukwanu ay zawodowj, wykszana awansu so-zngo. towazyszyo jj zwadzn o lszym yu w odowskumjskm (Sadowsk, 1994, s. 101102, 109). tak wkszo z badanyhzz mn kob uodza s wyhowaa na ws. tylko jdna z son-

1 waowa Oganzaja Zdowa dzl oks nj dooso na zy ay: wz-sn sao (od 60 do 74 la) modz sazy, n sao (od 75 do 89 la) sassazy oaz dugowzno (od 90 oku ya) (Zyh, 2001, s. 202).

2 Jdna sod kob awosawnyh w oks sao zmna wyznan. pzy-zya s do Kooa chzjan Baysw. Do wsomnango faku odwouj sw dalszj z ksk.


38/81

36

dnk od zawsz mszkaa w Blsku podlaskm. Jdnak ona wyhowy-

waa s w odzn uzymujj s z gosodaswa olngo.Wkszo moh ozmwzy sanowy koby nwykszaon. J-dyn zy sod badanyh kob n zakozyy dukaj na ozo-m szkoy owszhnj. W ym: dwm udao s zdoby wykszanwysz, jdnj dn oaz jdnj zawodow.

Blsk podlask js jdnym z najsaszyh mas podlasa, kgo h-soa sga X w. (Kosadzk, 1987; Mazuuk, Fonk, 2003; romanuk,1999; Wjk, 1998), lym na oganzu wshodnm polsk okoo 50

klomw na oudn od Bagosoku. W Blsku podlaskm wss-nj obok sb naodowo: olska, baouska ukaska (Sadowsk,1995) oaz wyznana: kaolyzm, awosaw osanyzm. pzy zymzynalno do danj lg n wna s zynalno do oklonjnaodowo (czykwn, 2000, s. 5456). Wd mszkaw wshodnjz wojwdzwa odlaskgo polakam zuj s ludno kaolkaoaz okoo 60% wyznaww awosawa. Baousnam okla sb28,2 % osb wyznana awosawngo (Sadowsk, 1995, s. 119123)3. Napodstawie przeprowadzonego w roku 2002 spisu powszechnego stwier-

dzono, 93,9% ludno wojwdzwa odlaskgo zadklaowao swojnaodowo jako olsk. Z nn naodowo dnyfkowao s jdyn4,6% (55,2 ysy) ludno. W ym zynalno do naodowo bao-uskj zadklaowao 46,4 ys. osb (Raport zwynikw spisw powszech-nych..., 2003,s. 4445.)

Znowan lgjno-naodowoow oganza wshodngo jszsym zdmom bada, w ak kyh odjmowan s zagad-nna doyz osamo naodowj nznj oaz kwsa ws-snna obok sb ludz nyh wyzna naodowo. Wsomnanbadana wskazuj na wao zahowana odbno kuluowyh o-szzglnyh gu, amaj jdnozn o ozb kszaowana o-sawy owao oszanowana nngo (czykwn, 2000; Nkoowz,2001; Sadowsk, 1991a; Sadowsk, 1991b).

clm owadzonyh zz mn bada js sojzn na zgoma-dzon hso ya kob z skywywomens i gender studies. Z tejaj kluzm do odjmowanyh analz wlokon zynam o

fmnsyzn. Fmnzm oakowaam zam jako sosb aznana kulu (Umska, 2006), jako sag wozna wdzy na dodz

3 poblmy kszaowana s sukuy naodowoowj wyznanowj na ogan-zu olsko-baouskm osan zosay w sudum Zmiana struktury narodowociowej napograniczu polsko-biaoruskim wXX wieku (Monowz n., 2005).



39/81

37

udzlana gosu kobom (Kzng, 2004). Odwozn naja

ndywdualnyh losw zwykyh kob zamszkujyh jdno z maswshodngo oganza owadzon z fmnsyznj skywy jsuzunnm flksj naukowj doyzj wsomnango gonu. Sa-now ak wany lmn a nad, nzso odjmowanym, odwaza-nm hso ya saszyh kob w pols4.

pzyja skywa badawza ma na lu gbok wloasko-w ksloaj wynka zzywso kuluowo-soznj odnoszjs do ya moh ozmwzy. U jj odsaw kw zaon, ludzk

zahowana hso saj s zyln doo, gdy usyuowan zosanw konk zoonyh uwaunkowa kuluowyh soznyh. Nmona bowm zozum ludzkgo zahowana, gnouj jgo nnj.N sosb za zozum ludzkh nnj, gnouj o, dzk kmunabaj snsu (czanawska, 2004, s. 4).

W zwzku z owyszym wyznazony zz mn l badawzy jszoony objmuj wl askw. Js nm n ylko odwozn loswkob sudum konsukj odhodzgo ju w zszo waastarszych mieszkanek Bielska Podlaskiego. W zebranym materiale bio-

gafznym oszukuj onado kuluowyh dmnaj wzow, kwyway na losy badanyh kob. Analzuj wynan zz n olsozn kuluow. pzdmom flksj zyn ak mjs bada-nyh kob w yu ywanym ublznym. Mom lm sa s wnopis postaw starszych mieszkanek Bielska Podlaskiego wobec obserwowa-

nyh zz n zman soznyh kuluowyh doyzyh adyyjngoodzau l kob mzyzn. Zaysowuj onado oblmayk zw-zan z mdzyokolnow ansmsj adyyjnyh wzow kuluowyh soznyh.

Zadanm, jak zd sob sawam, js oowdzn ndywdu-alnyh kobyh dzjw na l zman soznyh kuluowyh, jakdokonay s w zas, w kym zyszo m y. czas zz wlu ok-lanym manm najokunjszgo sula w hso euoy. Zbanhso ya mjsam s zaw, oszaan, nkdy skuaj s nadobnyh, z ozou bahyh wkah. Jdnak h wysuhan daj mo-

4 Do a okwnyh odjmowanym zz mn wyskom badawzym nalSzkic do portretu lzaczki elby Gnkowskj-Zwolak (2000),Mikrowiaty kobiet.Relacje autobiograficzne ewy M. Skbskj (2006) oaz wsomnna Kobiet wdrow-nych zgomadzon od dakj Anny Lowskj-tush Halny Gzymay-Mosz-zyskj (2008).

rOZDZiA ii:pOStpOWANie BADAWcZe


40/81

38

lwo wlna s do ndosngo waa. waa, ky w n sosb

ma szans zosa zahowany ak w naszj am.

ZASTOSOWANA METODA

PodEJCiENaRRaCYJNE (NARRATIVEAPPROACH)

Badana naayjn (narrative studies) s sosobm badana zzyw-so zyskujym oaz wksz oulano mdzy nnym w amahwomens studies kuluoznawswa (Sanly, tml, 2008, s. 275). chod analzy naayjnj (narrative analysis) uauj s w hmnuyz-nyh sudah ksu Bbl, Koanu talmudu owadzonyh w saoy-no, naayjny zwo (the narrative turn) w naukach humanistycznych soznyh dokona s doo w laah 70. XX w. W laah 90. nao-mas, analza naayjna saa s ju owszhnym sosobm owadz-na sudw naukowyh w amah wlu dysyln (czanawska, 2004,s. 13). pzykady bada naayjnyh odnajdujmy dz w anoolog,syholog, sojolog, flozof, a naw konom (plumm, 2004, s. 1819). O szybko osnj oulano omawango odja badawzgozadydowao zkonan Alasdaa Mainy doyz faku, ska-daj s z akj zdaz y sozn js naaj (social life is anar-rative) (czanawska, 2004, s. 13).

poj naaj ozwala sojz na y zowka zawno na ozo-

m ndywdualnj hso jdnosk, jak ozgo s wok nj yasozngo. Badana naayjn zakadaj akowan hso ludzkgoya jako osu kszaowana s osamo jdnosk. W ym snsosamo naayjna zowka sanow ozwjaj s w gu ya o-zumn sb waa. Jdnoska w koljnyh fazah ya nujswoj zszo koyguj ojkowan zyszo (rosn, 2003, s. 19).pos konsyuowana osamo sanow ozwjajy s w zas o-s nadawana koygowana znaz wasnyh dowadz lanw

(bdm, s. 24). Babaa Skaga sz: Kad wydazn, kad zy-, aa zszo dyduj o ym, zym jsm dz, o moj Ja wozynusann, oaz o j wzbogaaj, zyn njszym nusannzmnaj (Skaga, 1995, s. 4). powouj s na sowa Hdgga auo-ka dodaj, ho nusann wybgamy ku naszj zyszo, n js-my w san uwoln s od zszo: Moja zszo o Ja (bdm,



41/81

39

s. 8). tak zdanm iny Szlahowj osamo jako konja sb

js osm bogafzngo nabywana wdzy o sob (Szlahowa,2003, s. 13).W amah nauk humansyznyh soznyh mamy do zynna

z ozumnm naaj ak jako sosobu oznana (the mode of kno-wing), wskazujgo na wao zna zgomadzonyh danyh w aksosb, by wozyy znaz ao. tym samym oklon zdazna,zamas zosa uozdkowan w osa uoonj honologzn lsy,saj s odsaw budowana ynnj naaj. podj naayjn zaka-

da zy ym owao w ngojowanu nadawanyh snsw (czanawska,1999, s. 15; czanawska, 2004, s. 67).Naayjno o os, ky n kozy s na ozom sekwencji zda-

rze (plot). rozumn naayjn odbywa s ak na ozomstrukturyznaczenia. Js o os dynamzny, sal ozwjajy s, gdz usalonznazna odlgaj kok od wywm dzjyh s zdaz. rozu-mienie narracyjne polega naczasowaniu (rosn, 2003, s. 129). Konjazasowana, w kj zy ksazy zasow slaaj s z sob w os

ozumna, wywodz s z flozof Mana Hdgga (bdm, s. 25).Kady a ozumna dokonuj s w na aszzyn: zszo, -anjszo zyszo. to, o mao mjs w zszo, ozkwanawzgldm zyszo oaz o, o dzj w danj hwl, wywa na zna-zn go, o usujmy zozum. czasowo ozumna oznaza, dok naaja n js zamkna,

(...) znazn, jak zysujmy oszzglnym zdaznom, n js osaz-n, onwa dalszy zbg akj mo ukaza h sns w nowym wl (b -dm, s. 129).

twozn wdzy z skywy naayjnj oznaza zyj sano-wska konsukywsyzngo. Zakada bowm, osamo jdnoskoaz jj wa sozny, hsoyzny syhzny js konsuowany.Sanowsko konsukywsyzn kwsonuj snn sayh nzmn-nyh odsaw, na kyh mogoby s oz ludzk y oznan.Gdy o, o konsuowan, odlga osow konsukj n-

aj (bdm, s. 123).Maa do bada naayjnyh sanow mdzy nnym ludzk oo-

w, k mog ohodz z ozmayh d: amnkw, wywa-dw, ozmw zy lsw (clandnn, connlly, 1994, s. 419422). Osobsnaaj (personal narratives) dosazaj nfomaj na ma kuluowyh,sojologznyh zy hsoyznyh osw oddzaujyh na y danj



42/81

40

jdnosk (rssman, 2001, s. 697), bowm osobs oblmy (personal

troubles) ulokowan s zawsz w konknym mjsu zas. Naajasanowa ndywdualn hso (narrative of an individual history) jestumjsowona w naaj bdj hso sozn (narrative of social hi-story) (czanawska, 2004, s. 5). W oowdzanj hso ya uky szam sag budowana osamo oaz sosoby uzsnzna w y-u soznym (Szlahowa, 2003, s. 13).

Zdanm clffoda Gza kulua sanow zsaw hso, k oo-wadamy o sob (an ensemble of stories we tell about ourselves). Owe histo-

n zawsz s uwadomon. Mog skada s z zkona, kyhwadom s zymamy, w wnj mz, o z nawykw wykonywanyhnwadom (Wb, 2005, s. 34). Kulua z jdnj sony kszaujsosb, w jak jdnosk oszgaj wa oowadaj o nm, z dugj,odlga wywow wozyh j jdnosk (Fas, 2004, s. 180). O -lajah omdzy ym konknj jdnosk a oazajym j wamFloan Znank sz:

Z jdnj sony (...) y wadom jdnosk js w znaznj mz wywomdzaa (...) odowska sozngo, w kym wyosa uzsnzy z a jgo zo-on suku, z jgo adyjam, wznam zsdam, jgo obyzajam, gu-lujym sosunk mdzy ludm, jgo wzoam, wdug kyh kszauj s olsozn osobnkw, jgo guam nsyujam. Wszysko o zjawa s, hoylko fagmnayzn, w aoksza ndywdualnyh dowadz. Z dugjsony sam osobnk, zz sw osawy waouj dna zynn, js wazz nnym wsw zzywso soznj, bz mnjszy lub wkszy udzaw jj uzymywanu zkszaanu, gdy zzywso sozna n js nzymnnym jak wan zowo uozdkowan synz wlu y osobsyh kada

ndywdualna osawa dn js aln s sozn (Znank, 1938, s. Xi).

Tworzenie wiedzy w badaniach opartych na materiale narracyjnym

olga zam n ylko na odzyywanu znaz zanyh z oow-dzanj hso. rwn wan js nowan zgomadzonyh da-nyh ozz konks, na ky skada s o osywanyh wydaz oazkonks samgo badana. Suda naayjn uosaman s z zoonymosm zkadu jdngo jzyka na nny, jdngo konksu na nny,

mowy na ks, laj na analz. W badanah naayjnyh ludzk yjs oowadan a nasn oddawan naj. inuj s za-m oowdzan, zlajonowan hso, a n y w suowj osa(Sanly, tml, 2008, s. 278279).

Zdydowaam s ozy dwa sosoby ozumna oja naajw os wozna wdzy. Z jdnj sony oowdzan hso y-



43/81

41

a moh ozmwzy akowaam jako dowadzn uozdkowa-

n w zasow sukuy naayjn. Z dugj, zyjam, naaja jsludzk suku oznawz, zdolno do ujmowana ozwjajyh sw zas osw zdaz w aoow sukuy snsu (rosn, 2003,s. 122). Naaj akowaam jako sosb zdsawana ozumnawaa (Busza, 2004, s. 181).

BadaNiaBioGRaFiCzNE

poszgan ludzkj osamo w kagoah wajgo w zasosu auodfnowana js kluzow dla bada bogafznyh (Ka-mska, 2003, s. 45). Za ww mody bogafznj uznaj s Flo-ana Znankgo Wllama izaaka thomasa. efkm h ay saas monumnalna ozawa Chop polski wEuropie iAmeryce sanowawowz zasosowana j mody (Znank, thomas, 1976). FloanZnank oaz jgo uznow Jzf chaassk Jan Szzask, zzdug zas byl gwnym auoyam w j dzdzn w pols na w.ch waw mody bogafznj js odwoywan s do subkywnjskywy badanyh osb (Wodak, Zkowsk, 1990, s. 34).

Badana bogafzn nal do mod jakoowyh, k sanow,zaln od znowango zz badazy sanowska, bd uzun-n, bd zwswo mod loowyh haakysyznyh dla nu-u ozyywsyzngo w nau (Hammsly, Aknson, 2000, s. 1220).W amah adyyjngo modnsyzngo wzou moda bogafzna jssosobm dokumnowana badana ludzkh hso ya jako uozd-kowanyh, honologzn sjnyh logznyh ksw majyh jasnozaysowany ozk kon. polga na budowanu naaj sanowjkomlny lnany zas ludzkh dowadz. posmodn odajnowym om. Odzuaj osula ()konsuowna hso ludzkgoya jako gu nasujyh o sob zdaz. twdz, modn-syzn wzoy, w sk sfomuowan jako o nasn amo, zazos u skozyo am (this and that, start here and finish there), s zby o-s nwysazaj wob zoono gomadzonyh w ak badana

fagmnw ludzkgo ya (Shaklok, tho, 2004, s. 157158).Oowadan hso ya zz osob badan js zam akowan

jako proces nadawania znaczenia wzbogacanego dalej o kolejne sensy w trak-

osu oowadana danj hso zz badaza, ky j jsuj,oddaj flksj, a nasn ublkuj wynk swoh bada. y nabaznazna ozz sosb, w jak jsopowiadane (told) zz udzlajgo



44/81

42

wywiadu i opowiadane raz jeszcze (retold) zz badaza. Zbany maa

badawzy oddawany js suksywnmu yklow naj, kmu o-wazyszy gy os (re)konstrukcji laj z ya (bdm, s. 157).Moda bogafzna olga na nowanu ludzkgo ya w kon-

k soznym kuluowym w oau o ndywdualn hso ya.Maa badawzy sanow u ludzk losy uwalon w osa amn-kw, dznnkw, bd zajsowan w ak wywadu bogafzngo.Badaz sosujy mod bogafzn ma do zynna z wam zy-ym znowanym zz duggo zowka. pozwala o na zyjszzglnj skywy, na oszgan oazajgo waa ozam n-nyh ludz. Bogafa zdsawa dowadzna ludz ak, jak on sam dowadzna nuj. Zbany maa bogafzny ownn byzam badany ozumany z skywy osb, kyh badan doyzy.Naly zy ym uwzgldn o sozn kuluow, k n ozosajbz znazna dla losw jdnosk oaz sosobu, w jak oszgaj sb nnyh (Znank, 2008, s. 68; Hllng, 1990, s. 1314).

Naaja bogafzna ozwala wnkn w wa zy duggo zo-wka. to oow o yu snua zz badango, ky zosaj do go za-

hony zz zowadzajgo wywad. Moda bogafzna ozwalana zgomadzn maau myzngo o haakz osobsym, kyohodz bzodno od badango.

Auobogafzna oow swaza szans wyzwolna sonanznj naaj o y-u, gdy nasza am wydobywa z zszo o, o uznajmy za wan konz-n do konsukj obazu samgo sb. (...) rozmwa sam dyduj, wybawk, o kyh bdz oowada, doo wydobywaj j z swj am, nada-j m znazn (Szlahowa, 2003, s. 14).

Wywoan z am odwozon faky zosaj zz naaow zn-owan. Nadan m zosaj snsy. Oow bogafzna n jsosama z ym, o aln s zdazyo. Jdnak oszzgln fazy alngoya znajduj w nj sw odb (bdm, s. 1314).

Moda bogafzna js sosowana mdzy nnym na gun ano-olog, hso, sojolog, syholog gonolog (Humm, 1993, s. 88).to badan naayjn zso wykozysywan w dnyfkowanu kulu-owyh wzow majyh wyw na y konkngo zowka. Badazdokonuj analzy kuluowgo, sozngo, hsoyzngo, olyzngo konomzngo konksu oowdzanj hso. pozn oowo ludzkh dowadznah, waz z osm okolzno, k m owa-zyszyy, okazuj, w jak sosb y zowka js sozn konsu-owan. Sanow os zmany ndywdualnj oow ya dangozowka (life story) w fagmn udokumnowanj hso (life history).



45/81

43

W n oo sosb subkywn may dowadz ozwalaj zozum

ludzk y (Shaklok, tho, 2004, s. 156).

Badana bogafzn a badan hso ya kob

Moda bogafzna js hn sosowana ak w amah womensigender studies, ozwala bowm na oznan dowadz kob na -nyh aah h ya; analzuj wyw najblszgo oozna kob na

h zahowana osawy. Magg Humm, owouj s na sowa SusanGg, sz: Kob hso ya koyguj uzunaj andon-yzn, uwalon hsoyzn am, w ndywdualn kobdzj z ao hso soznj dango oksu (Humm, 1993, s. 88).

Kada koba kada gnaja kob doznaj jdynyh w swom o-dzaju dowadz. Hso ya oowdzan zz koby umolwa-j dokonan wgldu w h dowadzan sb waa (Andson, Jak,1991, s. 11). Uwalon hso ya, zy aj h zoono, ozwalajodnal odobswo wlu kobyh dowadz. Sojologa fmn-syzna okazuj, owo odobswo ma wsln kozn sozn(Humm, 1993, s. 89).

Moda bogafzna umolwa dynamzn odj do analzy syu-aj kob, gdz kob zahowana oszga s jako odzaj akywnjakj na wydazna maj mjs w h yu. Auok fmnsyznodklaj, , by m w n zozum zahowan kob, w osowa-nu badawzym n mona oganza s do analzy jdngo wyodbnon-go lmnu (na zykad zy ohodzna sozngo) akowango

jako najsonjszy w yu koby. Na dyzj kob, a w konskwnj nah los, wywa bowm szg zynnkw. Mdzy nnym sosb funkjo-nowana odzny, odza ay z wzgldu na , mjs zamszkana,wykszan . (Gnkowska-Zwolak, 2000, s. 57).

Oowdzana hsoa ya jako fak naukowy

Kago awdy faszu n s uyzn w badanah bogafznyh.ta sama osoba mo bowm dosazy klku nyh bogaf zalnod zasu, mjsa suhaza. Mo nk faky omn, nn uwyu-kl. N znazy o jdnak, oowadan hso s faszyw. ingbogK. Hllng oonuj na uyk mod bogafznyh oj prawda za-s ojmautentyczno(Hllng, 1990, s. 3334).



46/81

44

Subkywny symbolzny haak auobogaf sa s dm dys-

kusj na ma jj wao jako faku naukowgo. Wykozysan maauauobogafzngo w nau owadz do sow na ma zasad oso-wana oznawzgo w naukah soznyh. Auobogafa ujawna bowmoyzn akyzn bzadno konwnjonalnj modolog. Mo-da bogafzna wymaga ogwana kluzowyh zao ozyywzmu,do kyh nal nualno obkywno odu badawzyh oazh nzalno od badango zjawska (Gza, 1991, s. 100).

Badanom oaym o ndywdualn hso ya owazyszy zam

dyskusja na ma awdzwo sanowyh h odsaw wyowdz.Zaln od zyjgo odja badawzgo jdn buj doka,zy zban laj na wno odnosz s do alnyh fakw na zy-kad suduj dokumny doyz ya naaoa. inn ozsaj naakowanu laj bogafznj jako unku wyja do odja analzynsujgo h zagadnna. W dugm zyadku osobs laj jd-nosk s akowan jako naj mnonj zszo, a n lajo zszo akj, jak bya. rol badaza js u zd wszyskm wyja-nan ya naaoa ozz umjsown go w konknyh waun-kah hsoyznyh kuluowyh (rssman, 2001, s. 705). paujy namaal auobogafznym Jzf chaassk sa:

Badaz mus s osaw w syuajah soznyh, w jakh yj dzaa badany;jgo ozam mus syuaj obj, jgo oblmy odzuwa ozum. Mus byzdolny do wsodzuwana wsdowadzana z badanym (...) pawda, so-jolog, majy do zynna z subkywn ujmowan zzywso, do subk-ywzmu yh, kyh bada, doza swj wasny subkywzm. Na o n ma ady(chaassk, 1938, . 1, s. XXi).

Zdanm Jzfa chaasskgo o wao maau auobogafzn-go dyduj mdzy nnym wan w subkywzm. ponwa osawy dna jdnosk oaz jj zahowan s n s wynkm obkywnyh,lz subkywnyh syuaj. pozz sudowan auobogaf oznajmyzam konkn syuaj w sosb, w jak wdz j badana jdnoska (b-dm, s. XXXiii).

Maa myzny, w domyl hso ya, mo ohodz z -

nyh d. Najzj jdnak s o oow zlajonowan zajso-wan w ak wywadu. Zgomadzon dog hso ya zawajzawno faky, jak fkj. Dzj s ak z zh owodw. po wsz,ludzka am js slkywna. po dug, naaj budowan s wokndywdualngo ozumna zodw hwl skadajyh s na yowdowadzn badango. po z wsz, naualn js, ludz n



47/81

45

wszyskm h s dzl z nnym. Badaz kozysajy w swojj ay

z mody bogafznj mus by wadom, zlajonowan hso yan s wnym osm dowadz badango, n mo akowa hw n sosb. Fak, nfomaozy n mw aj awdy, n js w ymwyadku dyskwalfkujy, bowm klka hso ludzkgo ya ozwalaodky wzoy ojawaj s jako lmn zboowgo dowadzna da-ngo zasu mjsa. Hso zban w danym odowsku soznym kuluowym sanow nn da-dokumny do owadzna badaoazajgo sondnw waa (Baux, 1996, s. 2; Shaklok, tho,

2004, s. 157). Naaj auobogafzn s n ylko lajam z ndyw-dualnyh dowadz auoa. rwn wl mw o zas hsoyznym waunkah sozno-kuluowyh, w jakh oklon y byo z-ywan oddawan naj (Fvush, 2008, s. 52).

pam auobogafzna (autobiographical memory)5, z k mamy dozynna w oowah snuyh zz ludz na ma wasngo ya, njs osym zasm go, o s zdazyo, al sanow naj o-n zgomadzonyh dowadz. W am auobogafznj zasan sbowm zdazna, k znazo odby s na osobowo jdnosk n-suj, bolsn zy zabawn. Naaj doyz wasngo ya s do-dakowo sozn kuluowo konsuowan oganzan. po wsz,kulua dfnuj ksza ya, dosazaj yowgo snausza (culturallife script), do kgo jdnosk odozdkowuj s badzj bd mnjkonfomsyzn. po dug, kulua dfnuj ak sosoby onana n-owana yowyh wydaz. Znnalzowan wzo osowanasanow fl, ozz ky dowadzamy onamy wydazna. Js oos dynamzny uwaunkowany ozz odznn nakj sozn,kyh uzsny na nowo woz (re-create) dokonuj wzj (re-vision)wsomnanyh modl kuluowyh (bdm, s. 5052).

Na pami biograficzn skadaj s dowadzna wasn jdnoskzgomadzon w gu jj ya. pam bogafzna o zd wszyskmdowadzn, a n wdza na ma zszo. to zaowywan naja ndywdualnyh dowadz dokonywan z skywyanjszo. pam bogafzna js oklon ndywdualn wsjzbgu zdaz, uwaunkowan ndywdualnym bgm ya sz-

szym konksm sozno-kuluowym (Kamska, 2007, s. 18; Ka-mska, 2008, s. 90). Auobogafa sanow zam subkywn n-aj wasngo ya. Wyaon w nj zal od go, o amamy

5 pam auobogafzna nazywana js zso am bogafzn.



48/81

46

oaz od go, w jak sosb ozummy oszgamy wasn y. Ma-

gozaa Mlho sz:(...) obaz zszyh wydaz, jak (...) ozymujmy na odsaw usnj la-j zy wywadu z dan osob, odzwdla zd wszyskm akualny sosbdowadzana zywana amyh wydaz zz osob. Jl badaz jswadomy owyszgo, a ak go, o mo h uzyska zz wywady -laj, wdy oblm waygodno zlno go odzaju maaw a naznaznu: (Mlho, 2004, s. 4647).

Wywad bogafzny the life story interview6

thnka wywadu js szzgln nna w badanahwomens studies.Oddan gosu kobom ozwala na ujawnn h dowadz, myl wsomn, k wyowadaj wasnym sowam, o ozwala na uzu-nan wzbogaan wdzy naukowj zz laa wozonj gwnz perspektywy androcentrycznej. Badania z wykorzystaniem wywiadu od-

gywaj kluzow ol w ujawnanu komnsowanu kobj nob-no jako akow ya sozngo w naukah soznyh (rnhaz,chas, 2002, s. 222223).

Mod, k mona z owodznm zasosowa do badana hsoludzkgo ya, js wywad swobodny, kgo klasyzn osa sano-w oway wywad ogbony, najzj wykozysywany w badanahnogafznyh (the open-ended in-depth interview). Wywad ogbonyozwala na badan kuluowgo dowadzna zowka, na oszuk-wan konksualnyh am (contextual boundaries) owgo dowadzna jgo j. Umolwa doan do go, o sanow so flksjodmou (Johnson, 2002, s. 106). tuaj zowadzajy wywad zaan-gaowany js w nfomaln konwsaj z badanym. Jgo zadanm jsswozy zyjalsk amosf, o omaga w zdobyu zaufana uzy-skanu szzyh wyowdz. Badaz zazyna od zamana lodw,zadaj ogln yana, by sonowo zmza do zagadn bdyhzdmom bada. tadyyjn, zowadzajy wywad ma unka

udzlana odowdz na yana kowan w jgo son zz badan-go. Dz zasada a oaz zj zsaj obowzywa (Fonana, Fy,1994, s. 364365, 371). Badaz w wywadz swobodnym okazuj swoj

6 Sfomuowanthe life story interview zyl wywad doyzy hso ya, uma-z ak jako wywad bogafzny.



49/81

47

ludzk waz, odowadaj na yana, wyaaj moj, ozwala o uzy-

ska badzj szz odowdz oaz unkn zazuw o nyznohahznyh laj w syuaj wywadu (Konk, 2000, s. 174).thnka wywadu swobodngo the life story interview (Aknson,

1998; plumm, 2001), k osuyam s w zbanu maau bo-gafzngo, ozwala gomadz dan, odwouj s do fundamnalnjfomy ludzkgo komunkowana s, jak js oowadan hso (story-telling). Foma oowadana (story form) obecna jest bowiem w naszych my-lah sosob mwna. pozz oowadan hso nadajmy znaz-

n wasnmu yu. Snu naaj js osm flksyjngo ubanaw sowa wydaz, dowadz uzu. Wywad bogafzny js fomwywadu jakoowgo, ky odlga naganu, anskyj oaz koo-wmu uozdkowanu uzyskanj hso ya w fom ynnj naaj.indywdualn hso ya zgomadzon w owyszj osa sanowmaa do badana zbgu ya danj jdnosk w zas. Mog sas odsaw ndysylnanyh bada nad uwkanm ludzkgo yaw szszy konks sozno-kuluowy (Aknson, 1998, s. 14).

The life story interview o lasyzn owa odj badawzzyomnaj nfomaln ozmow, zakadaj wsa badango badaza. pzowadzajy wywad moywuj sondna, wysyajw jgo son nfomaj sygnalzuj zansowan oowadan h-so. Udzla kkh ogbonyh komnazy, w kyh wyaa zo-zumn dla go, o usysza. Mo dzl s wasnym zyam,k kosonduj z zasyszan hso, o szzgln wywa na wzosowao badango (bdm, s. 3940). Dbao o o, by syuaja wywaduzyomnaa naualn ozmow, ozwala unkn syuaj, gdy son-dn zuj, js zyywany, daj, n ozymuj n w zaman.Wzajmno (reciprocity) w wyman nfomaj js szzgln sonaw syuaj wywadu ogbongo (Wng, 2002, s. 272).

Auobogafa, jako usn oowadan hso w obno nnj oso-by, js zam n ylko dzm jj auoa odmou auobogaf. Najj ksza ma wn wyw zahowan osoby zowadzajj wywad.Oowdzana hsoa ya, owsaa w wynku sokana dwu osb ba-daza sondna, js wob owyszgo wom nakyjnym o suk-

uz dalogowj. w dalog js waym lmnm uzyskanj auoboga-f. tkw w sukuz jj ksu naw wwzas, gdy odzas anskyjusuno z ngo wyowdz badaza (Laboha, 2000, s. 9293).



50/81

48

PRZEBIEG BADANIA

Maa auobogafzny zgomadzam za omo shaakyzo-wanj owyj hnk wywadu the life story interview. Z racji istotnegowywu zbgu owadzongo dog badana na ksza ozymangomaau bogafzngo wszysk wywady zowadzam osob.Dan myzn zban zosay w gu klku msy 2002 2008 .Sdmna bogaf zgomadzam w oku 2002, ozosa zynaw oku 2008. powd ozona bada w zas n by zwzany z zao-

nam myoyznym modologznym. Wynka z owodw osob-syh uodzam w ym zas dwoj dz. powysz okolzno wy-ny znazo na moj sojzn na losy badanyh kob, kym mogamzyjz s z nowj skywy. Bd mak dowadzyam uwkanaw ol kob w sosb, jakgo n sodzwaam s zakoszowa, z-konana o ym, osadana wdza wadomo fmnsyzna ozwolm na unkn wlu oganz wyh s z bym mak dwojgamayh dz. Sa soyw okazaa s jdnak badzo sln oddzay-

wa w wlu kwsah wn na ksza mojgo ya.Badan koby osam o oowdzn hso swojgo ya. pz-owadzon wywady zyy oskj z oow o yu odzn-nym ozym s w danj hwl. pyaam o dzswo, oks modo,y doos zas obny w domyl sao. Badan ozozynaamod nawzana konaku z sondnk zdsawna lu odjyhsudw. pzdsawaam s jako aownk wyszj uzln. Jako l o-wadzonyh bada odawaam osan oaln od zaomnna hsosaszyh kob sdzajyh sao w Blsku podlaskm.

W ozmowah z badanym kobam saaam s nawza uzymasdzny konak oay na wzajmnym zaufanu omdzy mn a -sondnkam, o sanow odsawow zasad owadzna jakoowgowywadu badawzgo (Kval, 2004, s. 134). pomagao m w ym uwanwsuhwan s w sowa nfomaok, wykazywan zansowana,zozumna szaunku dla go, o badan koby mwy. Suhanz zainteresowaniem jest bowiem podstawowym kluczem do uzyskania bo-

gayh nsujyh danyh (plumm, 2001, s. 145). Naukowy odwo-

ujy s do oowdzanyh hso ya wdz, m badzj badazjs w san zbly s do sondna, ym gbsz nfomaj doyzjgo ya js w san uzyska (Kakuu, paadza, 2007, s. 293). Umj-no wzbudzna zaufana ozona z ma wywa ozyywn nauzyskwan waoowyh danyh (Halka, 2004, s. 86). twdz s o-nado, o wao wywadw zowadzanyh zz koby z nnym



51/81

49

kobam dyduj mdzy nnym fak, osobom j samj badan

s w san owdz o wl wj n badazow-mzyn. Doyzyo w szzglno osb yjyh w sozswah, gdz wadza jszz mzyzn sln konolowana (Kakuu, paadza, 2007, s. 296).

W budowanu laj z badanym kobam omogo m ak mojohodzn. Uodzam s wyhowaam w Blsku podlaskm. Uaw-o m o zozumn wlu oow, k zwzan byy z mjsam wydaznam sanowym lmn naszgo wslngo dowadzna dowadzna wynkajgo z bya mszkankam Blska podlaskgo.

Na ksza laj z badanym, z kyh oowa bya wyznana kaolk-go, a oowa awosawngo, ma z wno wyw fak, doasa-am w odzn, gdz ob adyj lgjn znkay s nawzajm.

Za waunk konzny omagajy w nawzanu oozumna z ba-danym kobam uznaam zygnaj z jzyka nauk na zz jzyka o-ozngo. Dzk mu nasz ozmowy may szans zbga w nau-alnj amosfz, o js nzwykl son z skywy owadzonyhzz mn bada. Sosowan jzyka nauk w mjs jzyka oozngogwaanuj bowm zgomadzn suowyh aow, a n hso ya(Shaklok, tho, 2004, s. 157). Badaz n mo onado osugwa skagoam nzozumaym dla badango (Bauman, 1998, s. 5961).

po wsnj ozmow suj nawzanu wz zdobyu zaufanazadawaam mom sondnkom yan njuj wyowd auobo-gafzn najwanjsz yan badawz, kgo h odsawowsanow owao zdolno uuhomna osu swobodngo oowa-dana hso swgo ya (initial open-ended question) (rssman, 1993,s. 54). pyan bzmao: posz oowdz m o swom yu: jak wy-gldao pan dzswo, modo y doos.

W ak wana wywadw saaam s zdoby wl danyh szz-gowyh sonyh z aj odjyh zz mn ozwaa. Naualnyzbg wywadw, zyomnajy swobodn ozmow, zso owodo-wa, moj ozmwzyn n wlaay h samodzln w swohwyowdz, skuaj s na oklonyh wkah snuyh zz sboow. Dlago njdnokon zadawaam koljn, badzj szz-gow yana. Saaam s zyn o w sosownyh do go momnah,

by n zak zbgu naszgo sokana.Wywady jsowaam zy omoy dykafonu na kasah magn-

ofonowyh. pozwolo o zahowa naualny haak owadzonjozmowy. W ak badana mogam ozwol sob na zygnaj z no-owana moh sosz, k ssywaam o zakoznu badana ouszznu domu moh sondnk. Sozdzon noak sanow-



52/81

50

y kk zas obswaj doyzyh mjsa sokana oaz amosfy,

w jakj ozya s ozmowa.Zgodn z zalnam do zowadzana wywadu bogafzngow naualnym ooznu sondna (plumm, 2001, s. 143144), wszys-k wywady odbyy s w mszkanah ywanyh moh ozmwzy.Koby zyjmoway mn na og badzo sdzn, jak goa. cz-soway kaw, hba, wasnozn uzonym asm sodyzam.Z odmow udzlna wywadu sokaam s zokon. Bak zgodyna zowadzn badana koby umazyy hoob zmznm.

Zgodn z zalnam doyzym zowadzana wywadw z oso-bam saszym, w owyszyh wyadkah zygnowaam z molwozowadzana badana z dwu odsawowyh owodw. po wsz,zy san zdowa sondna mo owodowa udno w komunkowa-nu s, o w konskwnj dyduj o maj wao uzyskanyh danyh.po dug, wzgldy yzn nakazuj uszanowa awo saszyh ludz dosokoju (Wng, 2002, s. 226).

Klku sod moh ozmwzy owazyszya obawa, zy na w-no odoaj zadanu, jak zd nm osawam. Koby ozkowowahay s, bak m byo wno zy bd mw do jasno kaw.W wkszo zyadkw zyozon objawy nokoju mjay badzoszybko. Zansowan, okazywan syszanym oowom, sawao, naaok snuyh oow nabay zwadzna o wadz wyo-wadanyh zz sb sw.

rlaj na ma badzo osobsyh dowadz w wyowdzahmoh ozmwzy ojaway s zso. Sgan am do zszooaz oowadan o san h fakyzngo ya wywoywao w nh akwl moj. Od wzuszna ado, o sah, bl smuk. Odnosamwan, syuaja wywadu w wlu wyadkah swozya badanymkobom szans uwolnna s od baku zansowana h osob hzyam dowadznam. W ak sokana zognskowangowok bogaf badango sondn wlokon z zadowolnz faku osadana mayzujj ublzno w ym wyadku bada-za ywo zansowango oowadan hso ya (Kakuu, paadza,2007, s. 288289). W w kulu modo ludz sas zu s mog

nzauwaan nozbn. Molwo oowdzna hso swgo y-a, jak swaza ogbony wywad bogafzny, moga zam sa sdla moh ozmwzy wyjkow szans odzlna s zgomadzonymw gu ya dowadznam.

W owadznu ozmw sondnk akowaam jako wsw-zyn zdobywanj wdzy (Shaklok, tho, 2004, s. 157). Zakadaam



53/81

51

zy ym, owadzon w owyszy sosb sokan badawz zmna

zawno badango, jak badaza, zgo owadzy osowan nauko-w ownn m wadomo (Bauman, 1998, s. 5961).Badan koby w wkszo hn oowaday o swoh losah, o-

zwalaj m na wkozn w h ywany, nymny wa. Z go owo-du bohak zbanyh zz mn hso ya ozosaj anonmow.Uszanowan awa badango do ywano godno naly bowmdo odsawowyh obowzkw kadgo badaza zowadzajgo wy-wiad7. N odaj zam awdzwyh mon nazwsk bohak zya-

zanyh hso. W znowanym k dwadza sz kob o-jawa s jako osoby z zyozdkowan m l alfabu od A do Z.czy sondnk osadaj dodakowo num A1, B1, c1, D1. Ws o z lzb l w alfab askm.

ANALIZA I INTERPRETACJA ZEBRANEGO

MATERIAU AUTOBIOGRAFICZNEGO

BioGRaFiaJaKoPRzEdMioTaNaLizYJaKoCioWEJ

Obn nauk sozn soj w oblzu kyzysu naj. adndyskus, moda an oa n s uzywljowan. Noman K. Dnzn od-wouj s do sw clauda Lv-Saussa, wdz, badaz nadajyznazna osuj jak majsterkowicz (bricoleur). posuguj s akm na-

zdzm bd mod, ka js uyzna w danj hwl (Dnzn, 1994,s. 500501). O analz danyh jakoowyh Dnzn sz: inajajs szuk n mo zosa sfomalzowana (bdm, s. 512).

podj jakoow zakada jdno badaza z oznawanym wa-m, a ym samym subkywny haak kadgo oznana. Badazosuguj s u lasyznym, mkkm nazdzam, k ozwalajdoz w gb badango zjawska. N szuka zalno zyzynowo--skukowyh, al buj j zozum. Zadanm owadzgo badan

js suha uwan, o oazaja zzywso mw. pozna konksbadango zjawska, zyglda s mu z molw wlu son, by doszjgo zoono wlowymaowo. Badaz n ownn wzy, uda

7 ponado, na wyan ob jdnj z sondnk, n ublkuj klku fagmn-w jj oow.



54/81

52

mu s uj badan zzywso aoowo. Js o bowm nmolw

(Bauman, 1998, s. 55, 6162).W owadzonym osowanu badawzym oowdzan hsoya, skadaj s z mnswa zoonyh ogmawanyh danyh, uo-zdkowaam w zyln naaj, kj sozdzn sao s odsawoawnj analzy zgomadzonyh danyh (Aknson, 1998, s. 5456). A-hwum ludzkj am js bowm mjsm, gdz n snj adnaoklona sukua zasowa: Wydazna, nasoj, zya zalgajk ahwum bz adu, o wanjsz bz honolog (Skaga, 1995,s. 13, 17). powyszy fak wywa na sosb oowadana o wasnym yu.Osoby udzlaj wywadu zkazuj badazow ak zwan wonoow, k badaz ma za zadan uozdkowa w oklony so-sb. Jdna z molwo olga na anskyj zbanyh danyh w osa- ksu naayjngo (Kval, 2004, s. 188).

tanskyja wywadu bogafzngo js zajm wymagajymogomngo wysku ohanajym wl zasu. Badaz osob z-suj wszysk wyowdz badango, k nasn ozdkuj, na-daj m suku ynnj naaj. Ssujy ks wywadu dyduj,

w jakj koljno uoy oszzgln aagafy. N wolno mu jdnakzmna sw snsu wyowdz badango. im mnj ngnj w kszawyowdz badango, ym lj. W ak sozdzonj anskyj n mamiejsca na pytania i komentarze czynione w trakcie wywiadu przez bada-ngo (Aknson, 1998, s. 5456).

Kuj s owyszym wskazwkam, zgomadzon wywady uo-zdkowaam w ak sosb, by wozyy sjn oow naaj. Za-howaam zy ym naualny sosb mwna moh ozmwzy. N

oawaam h wyowdz. Bz zman ozosawam ak fagmnyz lmnam gway baouskj (Falska, 1989). Mog saw koowyana zwoy umazyam w zysah.

podsawowa udno zy odjmowanu analzy danyh bogafz-nyh olga na ym, wmy jdyn o bada wolno bada. N dokoa naomas wadomo, jak odjmowa analzy. Halna palska nazy-wa o sanm modologznj nwno (palska, 2002, s. 37). Nma jdngo wzoa, wdug kgo mona analzowa syuaj badanyhosb. Kady zyadk akowany js ndywdualn. Sal oszukujs nowyh modologznyh naayjnyh sag, k umolwy-by znowan ludzkh hso z uwzgldnnm h aj zoono(Shaklok, tho, 2004, s. 158).

Dausz czaja ya: o zam zob z awdzw hso ojdynz-go ya? Zdanm auoa oakowan ndywdualngo ludzkgo yajako saysyzngo zyadku zwyzajn zabja. Auo osuluj odj-



55/81

53

od zao dykyw oznawzyh aadygmau ozyywsyzngo,

gdzie metoda wiedzie prymat nad prawd w kunku dalogznj fo-muy ozumna. Odwouj s do ksw Wlhlma Dlhya, Dauszczaja zkonuj, n ma molwo znowana ludzkgo yaw sosb dfnywny jdnoznazny. Jgo lkua wyjanan n maw, m n mo, osazngo koa (czaja, 2004, s. 7475, 78):

poznan ywgo, ulsujgo ya, ya z jgo ndaj s yzyjn wyklajko zyadkw, zawsz naznazon bdz skaz nadkwano. Anal-za ya skazana js dy na ndo-owdzn, a w osazno nwy-ow-

dzn. inaj ya zawsz zawa bd w sob ow, nusuwaln llamk oznana. Al n js o okolzno smologzn fusuja. Njs o wadwo bzadno oznawzj, al konskwnja dowj, wo-nj, nzkazalnj onolog ya. to o osu uznan wadj konzno,wynkajj z zkonana, kad ozyywn ozwzan zagadk ya sajs koljnym yanm, na k zba da odowd (czaja, 2004, s. 7980).

Analz osobsyh naaj zowadza s wolno. Wymaga ona odbadaza wlu wyskw skuna, uwag oaz umjno dosz-

na wlu zalno nuansw (rssman, 2001, s. 706). W doanudo snsw ukyyh w oowah badanyh kob odwoaam s dohmnuyk, gdz nujy wyhodz oza o, o js owdzanwos, aby doz do znaz nwdoznyh bzodno w k(Kval, 2004, s. 204206). Analz zgomadzongo maau bogafz-ngo akowaam jako zdun syuaj wywadu. Moj myl wyka-zay oza o, o dan bzodno, do go, o mogo zosa owdza-n. Osan odj badawz okla s manm dalogowj analzy

ksu wywadu, gdz odowdz sondna owaj hoyzon mo-lwyh snsw, ku kmu naly oda (Kval, 2004, s. 187).

HERMENEUTYCzNaiNTERPRETaCJaBioGRaFii

Zgomadzony maa bogafzny oddaam analz hmnuyz-nj. Kluzm nayjnym zbanyh maaw uzynam mdzy

nnym o fmnsyzn, ujawnaj w kszaowanj zz kulu sozswo wadomo ooznj obno dmnujyhlosy kob z wzgldu na zynalno do oklonj . W owadzo-nym osowanu badawzym odwoaam s do Hdggowskj gu-y koa hmnuyzngo, zgodn z k ozumn zbga uhmkolsym od ao do z z owom do ao. Gdz ao o-



56/81

54

zummy na odsaw z, a z na odsaw ao. Koo hm-

nuyzn o os, w kym oznan ozozyna s od uhwynawnj ao jako skadajj s z szgu noodnyh z ow-zanyh z sob umjsowonyh w oklonym konk (Gadam,1993a, s. 227). Gdy ow ao sanow y zowka, obswujmy j nal zzywso, w kj ono s ozy (Ablwz, 1994, s. 32).

Nasawn hmnuyzn w naukah soznyh so o z-wnj son onaj sjnysyznj, owadzj w kunku nala-dowana nauk zyodnzyh bazujyh na wz w og hodn-

go ozumu (Lns, 1997, s. 17). Hmnuyzna naja yajdnosk oznaza owadzn dalogu, ky ozy s mdzy auom,tekstem a interpretatorem. Tekst stanowi tu trwale zarejestrowana eks-

sja ya auoa (bdm, s. 33). Znazn, k owsaj w aknaj hmnuyznj, wymaga odnsna ak do zzyw-so naoa. Gadam so na sanowsku, kadmu dana jsmolwo ozumna ylko z swojgo mjsa, zasu, syuaj dzjowj ndywdualngo hoyzonu. Zam wyw naoa na zula ba-dana js, o wsz, n do wylmnowana. po dug, n naly dojgo wykluzna dy. Odnsn ksu do syuaj, w kj js zzkogo ozumany, js saym skadnkm naj. Osoba nu-ja js z znazna, k wydobywa. Hmnuyka zakada, n sam ma mo by znowany ozma. Zaln od momnuhsoyzngo, w kym badan js dokonywan, oaz od jgo auoa(rosn, 1991, s. 154155, 166).

rozumn hmnuyzn n sanow wob go osu zamkn-go. Zwzan js bowm z dowadznm wozgo j zowka.i odobn jak on sam, odlga dzaanu zasu. Znazn wyaowa-n w oku naj hmnuyznj, k Gadam nazywa nazjdowiadczeniem hermeneutycznym, js zawsz ylko jdnym z molwyhodzya badango oblmu. N js wynkm jdnoznaznym osa-znym. rozumn ma haak nkozgo s osu osganan snsu. punk wzy ozumn n okywa s z unkmwyja, lz mja go, by sa s zalkm nasngo kgu sal my-l (Ablwz, 1994, s. 3132). Gadam sz: Zadan olga na ym, by

na zasadz konnyznyh kgw ozszza sjno zozumangosnsu. Zgodno wszyskh szzgw z ao o kyum oaw-no ozumna. Bak akj zgodno oznaza nowodzn ozum-na (Gadam, 1993b, s. 278).

Zdanm roua w hmnuyznym kgu domys uawomo-nn odnson s do sb koowo, sanow subkywn obkywn



57/81

55

nasawn do ksu. Gan naj wyznazan s zz n-

owany ks. rou sz:(...) ho o awda, js zawsz wj n jdn sosb konsuowana ksuw odboz, o z n js awd, wszysk naj s sob w-n. tks usanawa oganzon ol akh molwyh konsukj. (...) Zawszjs molwa agumnaja za lub zw danj naj (...) (rou, 1989,s. 166167).

Zdanm Hdgga osm naj hmnuyznj zawsz

kuj wn ozkwan snsu. inaja ozozyna s od w-nj konj, ka nasn js koygowana, ozwjana ogbana(rosn, 1991, s. 153). iso hmnuyk js zkonan, n manaj bz zao. inao osada ak zwanprzedrozumienie,k wyywa z jgo wdzy osobsyh dowadz. tak Gadamwdz, flksja n js ngdy wolna od z gy owzyh sdw uzdz swosyh dla zasw, w kyh yjmy, a osula odzunawszlkh zsdw sam js zsdm. pzsdy, o kyh wsom-

na autor rozprawyPrawda imetoda, o sosb mylna waoowanaznamnny dla zasw, sozswa, naodowo odowska, w k-ym yjmy. Przedrozumienie odwouj s do go, o wsln ludzomw amah danj adyj (rosn, 1991, s. 152155; Kasnodbsk, 1986,s. 201). Kaazyna rosn wyjana:

(...) oblm modologzny hmnuyk olga n na uwolnnu s od owyhzsdw n js o bowm molw lz na ym, by zz uwadomn hsob uzyn z nh ozyywn dmnaj naszgo ozumna (rosn, 1991,s. 12).

Hmnuyka wykluza zam oaln bzzaonowo w badanah.Doan do znazna nowanyh zjawsk odbywa s uhm ko-lsym omdzyprzedrozumieniem a ukrytym w nich sensem.

Kaazyna rosn nasaa:

Zadanm naj hmnuyznj n js uzdmoawaja konsuk-

ja wongo znazna ksu js o bowm nwykonaln lz (...) zy-swojn ksu zy nawzan z nm dalogu, ak by mg on zkazywa aw-d, ka bdz dla nas wana, ka oszzy nasz samowadomo nasz o-zumn sb naszgo waa (bdm, s. 157).

W ak osu naj hso ya saszyh mszkankBlska podlaskgo kowaam s zd wszyskm owyszym so-



58/81

56

wam. W owadzonym osowanu badawzym wyowdz moh

ozmwzy oakowaam jakoteksty kultury. Hsoom ya badanyhkob zygldaam s z skywy zakadajj wyw kuluowjna os kszaowana s osamo zbg ya zowka. Nak-lam dog obaz ya moh ozmwzy, kyh jdnoskow losyuzalnon byy zawno od oklonyh waunkw sozno-kuluo-wyh, jak od h h ndywdualnyh od h zdolno ngojowanakszau wasngo ya.



59/81

Cz II

KOBiecA tOSAMO

A LOSY BADANYcH KOBiet

NA TLE

SpOecZNO-KULtUrOWYM


60/81


61/81

Rozdzia III

Enkulturacja1 w dziecistwie,modoci i na staro

WPYW KULTUROWEJ KONSTRUKCJI PCINA KSZTAT LUDZKIEGO YCIA

ToSaMo

poj osamo js ojm nzwykl zoonym dfnowanymna wl nyh sosobw w zalno od zdmou zaksu bada.W naukah soznyh mw s dz o zh wzajmn znkaj-yh s yah osamo: osobsj (personal identity), soznj (social

identity) zboowj (collective identity) (Snow n., 2004). Kagoa pcikulturowej, kluzowa w odjyh zz mn ozwaanah, sawa, na ozby owadzonyh bada zdydowaam s zyj dfnjosamo jako sozn kuluowo ukszaowanj sukuy odzu,wao zdsaw (znaj) jdnosk odnoszj s do njsamj (tkow, 2007, s. 9).

Na szzgln ol zakoznna osamoego w osamo kuluo-wj wskazywa ek H. ekson (2000, s. 293). Z skywy dzsjszgo

1 pojaenkulturacja za Wojhm Busz uywam zamnn z mnmsocja-lizacja (Busza, 2004, s. 19). Enkulturacja stanowi w tym znaczeniu proces wrasta-na w kulu dango sozswa, ky sawa, jdnoska saj s ngalnymzonkm go sozswa noslm jgo kuluy (Nowa encyklopedia powszechnaPWN, 1995, . 2, s. 252).


62/81

60

sanu bada mw s jdnak o ak zwanym aadoks eksona. inja-

o bada nad osamo w naukah soznyh jaw s wsznjako zwolnnk osawy zahowawzj, dla kgo osamo sanowasay, znajdujy owdzn w odowsku soznym, sosb auod-fnowana jdnosk. Dz wmy ju, osamo, zawno na ozomndywdualnym, jak zboowym, odlga nusajym zmanom (tkow,2007, s. 3738). Dla zozumna zalno omdzy kulu a osamo- jdnosk nzbdn js zam akowan ozwoju ja jako ggoosu ozgo s wajgo zz a y zowka.

isnj dw aszzyzny, na kyh syuowan s dowadznaosamoow jdnosk: kontynuacja by km, ko ozosaj ymsamym, by km, ko js osamy z sob z zszo mmo uywuzasu zmnnyh okolzno ya (sameness) oraz odmienno by- km, ko js odnalny w wn szzglny sosb od nnyh,zjawan h wyjkowyh, dydujyh o wyjkowo odmou,ky oszga s jako odmnny od nnyh odmow (distinctiveness)(Bokszask, 2006, s. 3537). poj osamo odwouj s w z jd-

nj sony do szukana zz kadgo zowka odobsw omdzyja a innymi, do wana, ozosawana sob (Szlahowa, 2003, s. 12).Z dugj za, wskazuj na ozb bya odbnym, na ozb od-nana wasngoja odinnych.

indywdualna osamo zowka js oklona zz noodndnyfkaj zyswojon kuluow w jdnosk z zwnz-nym wam. Ow dnyfkaj zkazy kuluy swazaj omos n-subkywno, sanow swos alzaj wslnyh kuluowyh

lmnw swos h konfguaj waw jdnos. Mwmy wo osamo owj, zawodowj zy naodowj jdnosk (Koskowska,1996, s. 107108).

ToSaMoRodzaJoWa

tosamo owa (gender identity) o wwnzn zkonan o by-

u osob oklonj . to ak kszauj s w oku naszgo yahy syhzn odowadaj soznym dfnjom kobo m-sko (Nasze ciaa..., 2004, s. 188). twozn s sosobu wdzna sbfunkjonuj

Historie Wydobyte z Cienia - eBook

Documents

Transcript of Historie Wydobyte z Cienia - eBook