Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnierozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przezNetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym możnanabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione sąjakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgodyNetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym Kiosk za rogiem - nie tylko darmowe ebooki,ksiazki do sluchania, e-gazety i e-czasopisma.

���� ������� ��� ��� ���� ���� ��

5Historia powstania fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

G. Vasari, Żywot Michała Anioła Buonarrotiego, florentczyka, malarza, rzeźbiarzai architekta, [w:] tegoż, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów,przeł. i oprac. K. Estreicher, PIW, Warszawa 1984, s. 462–465, 470.

Giorgio Vasari (1511–1574) – włoski architekt, rzeźbiarz i malarz, jeden z głów-nych przedstawicieli manieryzmu; tworzył w Arezzo, Florencji i Rzymie; autorpierwszej historii sztuki Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów(1550); malował freski o tematyce religijnej, alegorycznej i historycznej orazportrety i obrazy sztalugowe; jako architekt pozostawał pod silnym wpływemMichała Anioła.

Bramante, przyjaciel i krewny Rafaela i z tego powodu niechętny Michałowi Anio-łowi, widząc, że papież [Juliusz II] wielce sobie ceni jego rzeźby, spróbował odwrócićumysł papieski od wykończenia grobowca. Twierdził, że będzie to zły znak i będziesię wydawać, jak gdyby papież przyspieszał swą śmierć, budując grobowiec za życia.Wytłumaczył mu także, że Michał Anioł po powrocie [z Bolonii] powinien malowaćsklepienia pałacowej kaplicy zbudowanej przez papieża Sykstusa1, wuja Juliusza II.

Bramante i rywale Michała Anioła wymyślili to, ażeby go odsunąć od rzeźbienia(o czym wiedzieli, że był tu doskonały) i doprowadzić go do rozpaczy. Sądzili, że niema doświadczenia w malarstwie freskowym i że gorzej będzie malował niż Rafael.A także myśleli, że jeżeli podejmie się tej pracy, to znowu w jakiś sposób obrazipapieża i tak czy inaczej osiągną swój cel i odsuną go.

Kiedy więc Michał Anioł powrócił do Rzymu, papież zdecydowany był nie wy-kańczać grobowca i polecił mu w zamian dekorację kaplicy. Michał Anioł, chcąc skoń-czyć grobowiec, na wszelki sposób wymawiał się od malowania, gdyż widział w tymzadanie trudne, zwłaszcza że nie miał doświadczenia w malarstwie freskowym. Za-proponował na swoje miejsce osobę Rafaela. Ale im bardziej się tłumaczył, tym gwał-towniej w żądaniach nastawał papież podmówiony przez zawistnych rywali, zwłaszczaprzez Bramantego. (...) Widząc, że Jego Świątobliwość nie da się przekonać, zgodziłsię wreszcie wykonać dzieło. Papież polecił Bramantemu, aby zbudował rusztowanie.

Bramante zrobił je w ten sposób, że wisiało na linach przeciągniętych poprzezotwory w sklepieniu; kiedy Michał Anioł zobaczył to, zapytał, czy owe dziury będązamknięte i w jaki sposób, skoro malowanie zostanie skończone. Ten odpowiedział:„Będziemy o tym myśleli później, teraz nie ma innej rady”. Michał Anioł spostrzegł,

���� ������� ��� ��� ���� ���� ��

20 Historia powstania fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

że albo Bramante niewiele zna się na rzeczy, albo jest mu nieprzyjazny. Udał siędo papieża i powiedział mu, że rusztowanie nie trzyma się dobrze, a Bramante niezna się na tej robocie. Wtedy papież w obecności Bramantego zezwolił MichałowiAniołowi wykonać takie rusztowanie, jakie mu odpowiada. Michał Anioł zarządził,ażeby było zrobione na podstawach niedotykających ścian. Później Bramante i inninaśladowali takie rusztowania, ułatwiające wykonywanie robót. (...)

Z powodu wielkości przedsięwzięcia Michał Anioł był zmuszony prosić o pomoci posłać do Florencji po ludzi, (...) po znajomych malarzy, ażeby mu pomogli w ma-lowaniu freskowym i nauczyli go tej sztuki, w czym niektórzy byli doświadczeni. (...)Zasadził ich do roboty, a dawszy im wskazówki, polecił malować na próbę. Leczzobaczywszy ich prace, dalekie od jego pomysłu i niezadowalające, jednego rankazniszczył wszystko, co namalowali, a zamknąwszy się w kaplicy, nie otworzył drzwinikomu i nawet do domu ich nie wpuszczał. Trwały im za długo te kpiny, toteżobrażeni i zirytowani odjechali do Florencji. Michał Anioł dalej sam doprowadziłz wielkim trudem a umiejętnością do szczęśliwego zakończenia robót. Gdy malował,nie pozwalał nikomu oglądać swej pracy, co gniewało wszystkich.

Zwłaszcza Juliusz II był ciekaw i żywo interesował się, jak dalece dzieło posuwasię naprzód. Jednego dnia przyszedł obejrzeć malowidło i znalazł drzwi zamknięte.(...) Doszło do awantury i (...) Michał Anioł miał już wyjechać z Rzymu. Nie chciałzaś swej roboty pokazać papieżowi i jeszcze powiększać swych kłopotów, gdyż – jakto sam słyszałem od niego – kiedy już jedna trzecia prac była ukończona, właśniepowiał północny wiatr i na malowidle zaczęły pokazywać się plamy. (...)

Michał Anioł miał z tego powodu wiele zmartwienia, ale nie chciał tłumaczyćsię i wyjaśniać papieżowi, dlaczego mu ta robota nie wychodzi. Niemniej JegoŚwiątobliwość posłał do niego Juliana da Sangallo2, który wyjaśnił, z czego pochodząplamy, zachęcając go, aby dalej malował wprost na tynku, i w jaki sposób możeusunąć wykwity.

Kiedy dzieło doprowadzono do połowy, papież, podtrzymywany przez MichałaAnioła, wszedł po drabinie na rusztowanie i żądał odsłonięcia dzieła. Papież miałnaturę gwałtowną i niecierpliwą i nie mógł zrozumieć, że dzieło aby było doskonałe,jak wiadomo, musi być wykończone.

Wreszcie cały Rzym zszedł się oglądać freski z papieżem na czele (...). Rafaelz Urbino, zawsze doskonały w naśladowaniu, zobaczywszy malowidło, zmienił swójstyl (...). Wtedy Bramante zaczął tłumaczyć papieżowi, żeby drugą połowę KaplicySykstyńskiej oddał Rafaelowi do roboty. Skoro Michał Anioł to usłyszał, powiedziałpapieżowi bez żadnych względów, co myśli o Bramantem, i wytknął wiele błędów takw życiu, jak i w dziełach architektonicznych Bramantego. (...)

Papież, z każdym dniem bardziej ceniąc talent Michała Anioła, rozsądził, że toon ma skończyć i drugą połowę. W ten sposób Michał Anioł doprowadził do końcadzieło w ciągu dwudziestu miesięcy sam, nawet bez pomocnika, który by mieszałfarby. Narzekał, że z powodu irytacji papieskich nie mógł skończyć dzieła tak, jakby tego chciał, bo papież ciągle pospieszał go. Pewnego razu naglony powiedział:„Wtedy skończę, kiedy zadowolę sam siebie”. – „Ale my chcemy – odrzekł papież –

���� ������� ��� ��� ���� ���� ��

Historia powstania fresków w Kaplicy Sykstyńskiej 21

ażebyś ty zadowolił nas, zwłaszcza w tym, żeby to było szybko”. I dodał, że jeżelimalowidła nie zostaną szybko wykonane, zrzuci go z rusztowania. Zatem MichałAnioł, obawiający się, i nie bez racji, gwałtowności papieża, wykończył szybko to, cojeszcze brakło malowidłom. (...)

Michał Anioł chciał jeszcze poprawić freski na sucho (...) i chciał niektóre szatyi tła, i nieba wzmocnić ultramaryną (...). Sam papież, gdy zobaczył, że tego brakuje,a słysząc wokoło pochwały, chciał, aby Michał Anioł uzupełnił braki. Lecz zbyt dużoczasu wymagało ponowne stawianie rusztowania i pozostało już tak, jak było. Razpapież powiedział do Michała Anioła, że kaplica niewzbogacona kolorami i złotemwyda się uboga, lecz on odrzekł: „Ojcze Święty, w owych czasach ludzie nie stroilisię w złoto, a ci, których maluję, nie byli ludźmi bogatymi, zostali zaś świętymi, gdyżgardzili bogactwem”.

Za pracę tę otrzymał Michał Anioł w kilku ratach trzy tysiące dukatów, z któ-rych na same farby wydał dwa tysiące i pięćset.

Dekoracja kaplicy wykonana była w największym trudzie. Malował na stojącoz głową przechyloną do tyłu i tak sobie zniszczył oczy, że nie mógł czytać inaczej,jak trzymając pismo nad głową. Trwało to parę miesięcy. (...) Zdumiewam się, żeMichał Anioł wytrzymał tyle niewygody. Widocznie kierowała nim chęć wykonaniajak najlepiej tego dzieła i nie czuł trudu, i nie zwracał na niewygodę uwagi. (...)

Dowiedziawszy się o odsłonięciu, zbiegli się wszyscy, aby obejrzeć malowidła,i wszyscy stanęli niemi z zachwytu. Papież z wdzięczności za takie dzieło, chcąc po-kazać swój gest, pieniędzmi i bogatymi darami odpłacił się Michałowi Aniołowi. Tenopowiadał o zaszczytach, jakimi go obdarzał wielki papież, i że okazuje on uznaniedla jego talentu, i jeśli czasem traktował go bezwzględnie, to potem naprawiał daramii łaskami. Tak było, gdy Michał Anioł prosił o zgodę na wyjazd do Florencji (...),potrzebując na ten cel pieniędzy. Papież wtedy zapytał: „Dobrze, a kiedyż będzieskończona wreszcie ta kaplica?”. – „Jak tylko dam radę, Ojcze Święty”. A papież,który trzymał w ręku laskę, uderzył nią Michała Anioła, powtarzając: „Dam radę,dam radę... Już ja to sprawię, że skończysz”.

Gdy tylko Michał Anioł wrócił do domu i przygotowywał się do podróżydo Florencji, papież posłał do niego swego pokojowca (...) i pięćset skudów3 naprzeprosiny (...). A ponieważ Michał Anioł dobrze znał papieża, a także go kochał,śmiał się, wiedząc, że ostatecznie wszystko obróci się na jego korzyść i użytek i żepapież chce mieć w nim przyjaciela.

1 Sykstus IV, Francesco della Rovere (1414–1484) – od 1471 r. papież; mecenas literatury i sztuki(m.in. ufundował Kaplicę Sykstyńską); pontyfikat Sykstusa IV charakteryzował się nepotyz-mem i zeświecczeniem Kurii, co prowadziło do konfliktów z państwami włoskimi.

2 Giuliano da Sangallo, właśc. Giuliano Giamberti (ok. 1445–1516) – jeden z najwybitniejszychwłoskich architektów renesansowych; budowniczy m.in. willi Medyceuszy w Poggio a Caiano,kościoła Santa Maria delle Carceri w Prato, pałacu Gondi we Florencji, fortyfikacji Arezzoi Pizy; pod koniec życia kierownik budowy Bazyliki św. Piotra w Rzymie.

3 Skud – dawna srebrna moneta włoska wielkości talara.

���� ������� ��� ��� ���� ���� ��

22 Historia powstania fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

Ćwiczenia1. Przedstaw okoliczności, które zadecydowały o tym, że papież powierzył dekorację Kaplicy

Sykstyńskiej Michałowi Aniołowi.2. Oceń, czy Michał Anioł był doświadczonym malarzem fresków. Odpowiedź uzasadnij.3. Wymień kłopoty, które napotykał artysta w trakcie tworzenia dzieła.4. Omów wzajemne relacje między papieżem a Michałem Aniołem, między mecenasem

a artystą.5. Scharakteryzuj postać Juliusza II. Czy wszystkie jego cechy charakteru pasowałyby do

współczesnego papieża?6. Oceń stopień obiektywności źródła. Odpowiedź uzasadnij.7. Obejrzyj Stworzenie Adama (1508–1512) autorstwa Michała Anioła – fragment fresku

ze sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej. Wybitny polski publicysta, historyk sztuki i literaturyJulian Klaczko (1825–1906) wyjaśnił znaczenie gestu Boga w scenie Stworzenie Adama,przypominając dawny hymn:

Przyjdź, twórczy Duchu,Tyś Bożej prawicy palec,Zapal światło zmysłom.

Czy zgadzasz się z taką interpretacją fresku? Odpowiedź uzasadnij.

8. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wykonaj polecenia:a) Opracuj krótkie noty biograficzne Donato Bramantego, Rafaela Santi, papieża Juliu-

sza II.b) Przeczytaj powieść Irvinga Stone’a Udręka i ekstaza lub obejrzyj film w reżyserii Carola

Reeda i oceń, w jakim stopniu wizja zdarzeń zawarta w dziele, z którym się zapoznałeś,różni się od wersji przedstawionej przez Giorgio Vasariego.

���� ������� ��� ��� ���� ���� ��

16Opinie o królu Zygmuncie III Wazie

A Wypowiedź Stanisława „Diabła” Stadnickiego o Zygmuncie IIIna zjeździe rokoszan w Lublinie w 1606 r.

Cyt. za: W. Łoziński, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowieXVII wieku, t. 2: Wojny prywatne, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1957, s. 282.

Stanisław Stadnicki (1551–1610) – zwany „Diabłem łańcuckim”; uczestnik wojnyz Gdańskiem w 1577 r., Moskwą w 1581 r., rokoszu sandomierskiego (Zebrzy-dowskiego) 1606–1609 i prywatnych wojen z Korniaktami i Opalińskimi (podczasjednej z nich poległ); w czasie elekcji 1587 r. zwolennik Maksymiliana Habsburga;starosta zygwulski.

Powiadaj, kto – (...) co dobrego król uczynił przez te ośmnaście lat, co godnegoposteritatis [dla potomności]? co nawet królewskiego? Naprzód w piłkę grać, drugaalchemią robić, trzecia piece wymyślać, czwarta w saraju mieszkać i tam synaćwiczyć, piąta w sodomskim grzechu żyć; przyobiecawszy publice [publicznie] nasejmie nie pojmować siostry żony swojej, po sejmie uczynił to. (...) Albo król w kartygra? I powiedzieli mi komornicy jego: Grawa [grywa], skoro stanie od stołu. Otóżmacie wszystkie sprawy stanu królewskiego godne (...). Nie mam go za Pana, bo migo prawo mieć nie każe. Możesz to serce szlacheckie przenieść na sobie, aby mukrzywoprzysięzca i Sodomczyk panował? Niechaj kto chce co czyni, ja się z tymopowiadam, że króla Zygmunta za pana nie mam i poddaństwo mu wypowiadam!

B Pacierz rokoszowy do Króla Jegomości Zygmunta III

Cyt. za: Anegdoty, facecje i sensacje obyczajowe XVII i I-ej poł. XVIII wieku,oprac. Z. Kuchowicz, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1962, s. 8.

Ojcze nasz, królu polski, który mieszkasz w Warszawie,U nas w niedobrej sławieŚwięć się w Szwecyi imię Twoje,Gdzie są z dawna Twe pokoje.Przyjdź do królestwa [twego] szwedzkiego,

���� ������� ��� ��� ���� ���� ��

Opinie o królu Zygmuncie III Wazie 55

A zaniechaj polskiego i księstwa litewskiego.Bądź wola Twoja w Wandalech, jako pierwej była,Gdzieś dobrych śledzi miał obfitość siła.Chleba naszego powszedniegoZbawiłeś nas za panowania swego.Odpuść nam łanowe, poborowe, czopowe,Bo bardzo już u nas są rzeczy nienowe.I nie uwódź nas na pokuszenie na wojnę ze Szwedami,Bo jej dla ciebie doma dosyć mamy.Ale nas zbaw od wszego złego,A sam idź prędko do Boga Wszechmogącego,Albowiem twoja moc nad namiLepiej niż radzić o nas z jezuitami,Amen.

C Napis na kolumnie Zygmunta III w Warszawie

M. Karpowicz, Sekretne treści warszawskich zabytków, PIW,Warszawa 1981, s. 14–15.

Miejsce ustawienia kolumny Zygmunta III w Warszawie wskazał nadwornyarchitekt Władysława IV – Augustyn Locci; wykonawcami byli rzeźbiarze: Con-stantino Tancalla z Bolonii i Daniel Tym z Gdańska; napisy na czterech tablicachsporządzono po łacinie.

Tablica zachodnia:Zygmunt III na mocy wolnych wyborów król Polski, z tytułem dziedziczenia,

następstwa i prawa – król Szwecji, w umiłowaniu pokoju i w sławie pierwszypomiędzy królami, w wojnie i zwycięstwach nieustępujący nikomu, wziął do niewoliwodzów moskiewskich, stolicę i ziemie moskiewskie zdobył, wojska rozgromił,odzyskał Smoleńsk, złamał pod Chocimiem potęgę turecką, przez czterdzieści czte-ry lata panował, czterdziesty czwarty z szeregu królów, dorównał w chwale wszyst-kim (...).

Tablica południowa:[Dla uczczenia] – chwały i pobożności kolumnę tę Zygmuntowi III wznieść

kazał Władysław IV roku Pańskiego 1643, rodzony i miłujący syn, następca dziękielekcji, kolejności i sprzyjającemu szczęściu, pełen wdzięczności w swych pragnie-niach, uczuciach i czci, ojcu ojczyzny, rodzicowi najbardziej zasłużonemu, któremujuż sława – trofeum, potomność – wdzięczność, wieczność – pomnik położyła,ponieważ była [mu to] winna.

Tablica wschodnia:Tak w niebie, jak i na ziemi król Zygmunt III, znakomity pobożnością i orężem,

słusznie zasłużył na podwójną chwałę: z jednej strony miecz, z drugiej krzyż trzyma

���� ������� ��� ��� ���� ���� ��

56 Opinie o królu Zygmuncie III Wazie

nie mniej dzielną, jak pobożną dłonią – owym walczył, pod tym znakiem zwyciężył,pod tymi znakami żył bezpieczny, niezwyciężony, szczęśliwy. Teraz dzięki szczęśli-wości, jaką dał ziemi – sławny [a dzięki szczęśliwości, na] jaką w niebie zasłużył –błogosławiony.

Tablica północna:Nie błysnęła sława Zygmunta dzięki wzniesionej statui ani górze ociosanej; sam

on dla siebie był górą; nie bierze on blasku od złota ani mocy od spiżu; blask jego byłjaśniejszy od złota a trwalszy od spiżu. Daniel Tym, królewski odlewnik w Warszawiewykonał roku Pańskiego 1644.

ĆwiczeniaDo źródła A

1. Opisz, w jaki sposób – zdaniem autora tekstu – Zygmunt III Waza spędzał wolny czas.2. Podaj, co się Stadnickiemu podobało, a co nie podobało w postępowaniu króla.3. Określ charakter przytoczonej wypowiedzi.4. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wykonaj polecenia:

a) Zbierz informacje o małżeństwach Zygmunta III.b) Wyjaśnij, jak w prawodawstwie polskim (od XVI w.) rozwiązano problem nieposłuszeń-

stwa szlachty wobec władcy.c) Zbierz informacje o udziale Stadnickiego w rokoszu. Jaka kara spotkała go za tę

wypowiedź?

Do źródła B

1. Podaj, czego szlachta domagała się od króla.2. Wyjaśnij, dlaczego literatura rokoszowa przybrała formę pacierza.3. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wykonaj polecenia:

a) Określ, czym było łanowe, poborowe i czopowe.b) Omów przyczyny wybuchu, przebieg i skutki rokoszu Zebrzydowskiego.c) Opisz rozwój wydarzeń podczas drugiego największego buntu szlachty przeciwko

królowi w XVII w.

Do źródła C

1. Określ, kto był fundatorem pomnika. Jakimi intencjami się kierował?2. Wymień i wyjaśnij tytuły, którymi posługiwali się Zygmunt III i Władysław IV.3. Przedstaw ocenę rządów Zygmunta III utrwaloną na królewskiej kolumnie.4. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej ustal, do jakich wydarzeń historycznych nawiązywały

napisy na tablicach.5. Obejrzyj ilustrację na s. 57 i wykonaj polecenia:

a) Opisz postać władcy – jego strój i trzymane w dłoniach atrybuty.b) Wyjaśnij symbolikę pozy królewskiej (zob. np. M. Karpowicz, Sekretne treści warszaw-

skich zabytków, PIW, Warszawa 1981, s. 12–15).

���� ������� ��� ��� ���� ���� ��

Opinie o królu Zygmuncie III Wazie 57

Porównaj źródła A, B i C

1. Scharakteryzuj obraz władcy rozpowszechniony wśród szlachty.2. Porównaj ocenę monarchy prezentowaną w źródłach. Wyjaśnij, od czego zależała opinia

o królu.3. Udziel odpowiedzi Stanisławowi Stadnickiemu na jego retoryczne pytanie: „Co dobrego król

uczynił” nie tylko „przez osiemnaście lat”, ale w ciągu całego panowania. Jak oceniłbyś jegorządy? (Wykorzystaj również wiedzę pozaźródłową).

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnierozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przezNetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym możnanabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione sąjakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgodyNetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym Kiosk za rogiem - nie tylko darmowe ebooki,ksiazki do sluchania, e-gazety i e-czasopisma.