Historia Azji Południowo-Wschodniej Zagadnienia: Celem kursu jest zapoznanie studentów z najnowszą historią Azji Południowo-Wschodniej. Na przestrzeni dziejów zanalizowane zostaną czynniki, które przesądziły o obecnym kształcie i znaczeniu regionu. W toku zajęć prześledzone zostaną procesy kształtowania się współczesnych państw narodowych regionu uwzględniając ich podłoże społeczno-kulturowe, polityczne i gospodarcze. Z uwagi na różnorodność kulturowo-etniczną omówione zostaną wyzwania kulturowe, z jakimi przez wieki borykały się państwa narodowe. Tematyka kursu została zorganizowana wokół dwóch bloków zagadnień. Pierwszy odnosi się do spuścizny królestw i sułtanatów archipelagu malajskiego: Majapahit, Srivijaya, Mataram itd., a więc historii współczesnych państw subregionu: Indonezji, Filipin, Brunei, Malezji oraz Singapuru, a drugi − królestw: Nam-Viet, Champa, Khmer, których współczesna historia zamyka się w granicach Kambodży, Tajlandii, Birmy, Wietnamu i Laosu. Literatura: • Adam W. Jelonek, W stronę nieliberalnej demokracji, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2002; • Piotr Ostaszewski (red.), Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869-2006, Książka i Wiedza, Warszawa 2006, (rozdz.: 22, 24, 26, 27, 36, 40, 41 i 52).

Literatura uzupełniająca:

• Peter Calvocoressi, Polityka międzynarodowa 1945-2000, tł. W. Bolimowska-Garwacka, H. Burska, S. Głąbiński, J. Gołębiowski, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, 2000, (rozdz.: 16, 17);

• Artur Dmochowski, Wietnam. Wojna bez zwycięzców, Europa, Kraków 1991;

• Kazimierz Dziewanowski, Brzemię białego człowieka, Czytelnik, Warszawa 1981;

• Clifford Geertz, Interpretacja kultur, Wybrane eseje, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005;

• Wojciech Giełżyński, Opiumowa dżungla, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1989;

• Bogdan Góralczyk, Złota ziemia roni łzy. Esej birmański, Wydawnictwo Rambler Warszawa 2010;

• Wiesław Górnicki, Bambusowa klepsydra, PIW, Warszawa 1980;

• Adam W. Jelonek i Ewa Trojnar, Malezja, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2009;

• Adam W. Jelonek, Kambodża, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2008;

• Adam W. Jelonek, Rewolucja Czerwonych Khmerów 1975-1978: Studium autarkicznego rozwoju, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999;

• Piotr Ostaszewski, Wietnam. Najdłuższy konflikt powojennego świata 1945-1975, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000;

• Piotr Ostaszewski, Kambodża. Zapomniana wojna 1970-1975 (dojście Czerwonych Khmerów do władzy), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003;

• Monika Warneńska, Śladami Pol Pota, "Świat Książki", Warszawa 1999;

• Monika Warneńska, Córka jego ekscelencji, Iskry, Warszawa 1979.

• Krystian Wiciarz, Decentralizacja i autonomia a mniejszości etniczne w Indonezji, „Krakowskie Studia Międzynarodowe”, nr 1/2011, Kraków 2011;

• Tarling Nicolas, ed. (1994 i wydania późniejsze), Cambridge History of Southeast Asia. Volume One and Two, New York: Cambridge University Press.

• Anthony Reid, (1988 i wydania późniejsze), Southeast Asia in the Age of Commerce, 1450-1680. 2 Vols. Yale University Press.

• Anderson, Benedict (1998), The Spectre of Comparisons: Nationalism, Southeast Asia, and the World, Verso, London-New York.

Zaliczenie: • Egzamin pisemny, testowy • Obecność obowiązkowa (max. 2 nieobecności)

Wykład 1 4.10.2103

FILIPINY

• Jedyny kraj chrześcijański Azji Pd-Wsch (obok Timoru Wschodniego);

• Największy kraj chrześcijański w Azji;

• Pierwszy kraj, w którym odbyła się dekolonizacja w Azji, pierwsze odzyskały niepodległość (USA potem jej potem pozbawiło);

• „Demokratyczna Witryna Azji”;

• „krzyżówka klasztoru z Hollywood”;

1521 – początek udokumentowanej historii Filipin;

Ferdynand Magellan postanowił podbić ten teren. Miał dotrzeć do miasta Cebu i postawić tam krzyż. Ofiarował on miejscowym figurkę Santo Nino - Dzieciątka Jezus. Podbił miejscowych z wyjątkiem jednej wsi, jeden wódz się nie podporządkował. Magellan zaatakował wodza Lapulapu, popłynął do wioski i ją zaatakował. Nie mógł dopłynąć statkiem z powodu rafy koralowej. Zaatakował wioskę z ludźmi, tubylcy mieli przewagę liczebną, zaczęli wygrywać. Magellan postanowił spalić wioskę, nie przeraziło to Lapulapu – Magellan zginął w bitwie./relacje turysty, kupca weneckiego, który przetrwał wyprawę – Anonio Pigafetty/

→ 27.04 – śmierć Magellana

Od tego czasu Lapulapu został bohaterem narodowym, łączącym ludność. Później przedstawiano go jako muzułmanina broniącego swoich przed najazdem złych Hiszpanów. (na Filipinach ~10% muzułmanów)

1565 – Manuel Lopez de Legazpi planował podporządkować Filipiny bardziej dyplomatycznie (niektórych podbił, niektórych podporządkował po bratersku). ufundował Manilę – stolicę Filipin; Gdzy przybył odnalazł figurkę Santo Nino – Dzieciątka Jezus → uznawano to za cud.

1565 – 1821 – Filipiny kolonią podlegającą Hiszpanii; Nazwa Filipiny została ustanowiona na cześć ówczesnego króla Filipa II;

Architektura: barok hiszpański + islam

Plany Hiszpan dotyczące Filipin:

• Handel przyprawami;

• Okno na Chiny i Japonię;

• Chrystianizacja kraju (jedyny, który się udał)

Gzy nie udało się zrealizować 2 planów, Hiszpanie odpuścili sobie Filipiny → Filipiny „kolonią koloni”;

Na Filipinach panował system „gospodarki klasztornej”; Klasztory były też odpowiedzialne za szkolnictwo;

Brak siły roboczej → do Filipin sprowadzono Chińczyków; Mieszali się oni z Filipińczykami → narodzili się Metysi. Filipiny – kraj zamknięty dla cudzoziemców;

Ilustrados – oświeceni – filipińska inteligencje (posiadająca chińskie korzenie), oni doprowadzili potem do niepodległości Filipin. Studiowali w Europie, tam poznali idee niepodległościowe, zaczęli zadawać pytania.

Chrześcijaństwo na Filipinach – inny rodzaj; religia radosna oraz krwawa (np. Wielki Piątek). Lorenzo Ruiz – pierwszy kanonizowany święty filipiński.

Dominacja angielskiego na Filipinach → też jako język urzędowy

Chińczycy na Filipinach – najbogatsi ludzie. Chrystianizacja. Zachowany chiński kult przodków.

Wpływy chińskie (m.in. w architekturze).

Filipiński ruch narodowych

Rizal –bohater narodowy; jeden z Ilustrados, poeta („filipiński Mickiewicz”); podczas studiów w Europie poznał idee oświeceniowe; postulował o niezależność Filipin. Założył tajne stowarzyszenie; Pojmano go i stracono. Czczenie Rizala → wiele pomników, m.in. pomnik rozstrzelania Rizala

1896 – śmierć Rizala; początek rewolucji filipińskiej

Wybuchło powstanie, na czele którego stanął Emilio Aguinaldo.

12.06.1898 – wygrana powstańców, proklamacja niepodległości Filipin

USA początkowo wsparło Filipiny w walce z Hiszpanią, później USA nie wiedziało co zrobić z Filipinami. To że Filipiny – naród żółty uzyskał niepodległość nie podobało się USA. Prezydentowi McKinleyowi podobno „objawił się Bóg”, który mu powiedział że:

• Nie można zostawić Filipin Hiszpanii

• Nie można zostawiać Filipin samych sobie

• Nie można odpuścić Filipin (inni imperialiści oprócz USA: Anglia, Francja, Niemcy)

• Filipiny – blisko Chin, Hawaii itp.

• Należy podjąć trud pomocy Filipińczykom, bo oni sami nie wiedzą co jest dla nich dobre.

Kongres amerykański ustanowił „łaskawą asymilację” Filipin. Wg. niektórych była to „misja cywilizacyjna”. Walczyli z Filipińczykami, pozbawili Filipiny niepodległości.

Rasizm amerykański w stosunku do Filipińczyków.

1898 – Hiszpania za 20 mln. dolarów zrzekła się na rzecz USA m.in. Kuby, Porto Rico, Filipin;

1902 – całkowite zapanowanie USA nad Filipinami;

USA zaprowadziło na Filipinach swój model władzy i struktury państwowe (administracja lepsza niż hiszpańska). Władza w rękach gubernatora ustanowionego przez kongres, rządy prawa, gospodarka kapitalistyczna.

1907 – wprowadzenie prawa wyborczego dla mężczyzn powyżej 31 roku życia, którzy mieli własność ziemską i płacili podatki (ok. 1,4 % społeczeństwa).

Przywództwo polityczne i potęga gospodarcza; Właściciele ziemscy przejęli cały kapitał – stali się burżuazją; USA to odpowiadało, bo pyli pro-amerykańscy.

Reforma rolna – jak dać chłopom ziemię bez straty dla właścicieli

System patron-klient – piramidalna sieć zależności (niepisanych) sięgających aż do Manili; Właściciel ziemski ma chłopów, chłopi świadczą dla niego usługi, a właściciel ich chroni. Jak system wasal – feudal (stosunki trochę jak w średniowieczu). Najważniejsza relacja społeczna na Filipinach.

Hacendero – potomkowie zarządców klasztornych, Ilustrados, najwięcej zyskała; „grupa trzymająca władze”, kontrolująca przemysł, finanse; oni są najczęściej patronami, opierają się na powyższych sieciach.

1934 - „Akt niepodległości Filipin”; USA postanowiło, że odda niepodległość Filipinom za 10 lat. Plany te pokrzyżował wybuch IIWŚ i atak Japonii na Filipiny (8(właść. 22).12.1941)

gen. McArthur – dowodzi wojskami Filipin

12.03.1942 – McArthur wycofał się „na z góry określoną pozycje”; wypowiedział słynne słowa: „Ja tu wrócę” (symbol ducha amerykańskiego)

9.04.1942 – Filipiny poddają się Japonii; Japończycy zrobili „marsz śmierci” - wszystkim, którzy się poddali przepędzili przez 97 km przez las podczas monsunu, zabijali bagnetami tych, którzy upadli; ci, którzy przeżyli trafiali do obozów (tam też większość ginęła);

Japończycy również oparli się na władzy Hacendero. Z Japończykami walczyła rebelia HUK; żądali reformy rolnej (klasa lewicowo-narodowa)

20.10.1944 - desant USA na Filipiny przez gen. McArthura („Ja tu wróciłem” xD)

3.03.1945 – zdobycie Filipin (wielkimi kosztami). USA dalej opiera się na władzy Hacendero, pozostał ten sam

prezydent, co w czasach władzy Japonii; HUK zostało zdelegalizowane.

4.07.1946 – ogłoszenie „Aktu niepodległości Filipin” oraz „Bell Act” - akt wolnego handlu między USA a Filipinami.

1947 – pozwolenie na bazy wojskowe w Filipinach bezpłatnie użytkowane przez USA.

Demokracja na Filipinach (ale zachowane relacje patron-klient)

1965 – Ferdynand Marcos wchodzi do filipińskiej polityki („wdarł się przebojem” - był spoza układu, spoza wielkich rodzin Hacendero); ważny polityk XX wieku; również posiadał chińskich przodków, bohater narodowy; został najmłodszym senatorem w historii Filipin; ożenił się z Imeldą Romualdez – potomkinię jednego z największych rodów Hacendero (ale posiadał wiele kochanek i nieślubne dzieci).

Wykład 2 11.10.2103

Marcos – intensyfikacja konfliktów na południu z muzułmanami, na północy z lewicą

• wojna bratobójcza: przeznaczanie wszelakich środków

• Filipiny stały się biednym państwem – spowolnienie gospodarcze

• kolejne wybory Marcosa – lata 80-te

Aquino – intelektualista, krytykował reżim Marcosa

• 1983

• zabójstwo Aquino – kryzys przez Marcosa

• demonstracje po zabójstwie Aquino

• Marcos – nieświadomość, że Filipiny staczają się na dno, koszmarny pałac z uchodźców; najwięcej uwięzień jego samego

• klęska gospodarcza

• na czele protestów Cory Aquino (żona) – typowa kura domowa, lud wyciągnął ją jako symbol narodowy, dostrzeżenie Piety – matki boskiej politycznej

7 lutego – wybory

15 lutego – wygrywa Marcos

„People's power” - siła ludu – wyszli na ulice Manili, Marcos nie reagował

• na stronę protestujących przeszedł kościół katolicki – biskup Sin

• kluczowa postawa armii: 22 lutego – rozkaz strzelania do tłumów, żołnierze przeszli na stronę protestujących kiedy zakonnice z różańcami klęknęły przed nimi (→ upadek Marcosa), potem USA również poparło

• 24 lutego – przejęto rozgłośnię Manilską

• 2 inauguracje

• atak na pałac Marcosa, potem uciekł na Guan (?), na Hawaje

Imelda Marcos - „Ja tu króluję” - wróciła, odbudowała partię polityczną, wspierała lokalną produkcję

1986 – Aquino Cory zostaje prezydentem, przywróciła świetność państwu, obaliła 6 zamachów, które miały dać władzę wojsku

Po dziś dzień: demokracja ułomna - wolne media, ale kontrolowane przez oligarchów

• wada: znowu Hacendero (i rodziny) kontrolowali państwo = niby dobrze, ale powrót do kiedyś

• Aquino nie chciała rządzić, odeszła po 1 kadencji

Fidel Ramos – rządził po Aquino (jeden z generałów); utrwalenie rządów hasendero

Jose Estrada – miejscowy Chuck Norris

• patron-klient

• uniwersalne hasło: walka z korupcją (nic ono nie znaczy); walka partii z biedą itp.

• patrzenie na nazwiska – wprowadzenie do polityki ludzi z show-biznesu

• 1998 – Jose Estrada wygrał; był strasznym łapówkarzem, został złapany na korupcji, wojnę rozpętał na południu kraju

• 2001 – Jose Estrada usunięty z funkcji, po nim miejsce zajęła Macapanagal – Arroyo → GMA, córka ostatniego prezydenta przed Marcosem, stary układ powrócił do władzy

• Macapanagal – rozruszanie gospodarki: lotniska, drogi; ogromna korupcja sięgająca nawet pałacu prezydenckiego; uwolniła Estradę – później w wyborach zajął 3. miejsce

M.Villar – 2010 – zabarykadował się

wybory: Noi Noi Aquino (prezydent w 2010, okazało się że nie umie rządzić) – walka z korupcją, stworzył team razem z małym rambo; zakończył on walki na południu

TAJLANDIA

• + Filipiny: dwaj najwięksi sojusznicy USA

• państwo uznawane za symbol sukcesu; rości sobie prawa do bycia regionalnym hegemonem

• przyszli z Indii, uciekli przed Chińczykami

• na półwyspie Indochińskim – Imperium Khmerskie

• kultura Dvaravati – VII – X w. p.n.e., w dorzeczu rzeki Chao Phraya (największa rzeka Tajlandii), przez Europejczyków nazwane Menam (czyli rzeka...)

• bardzo ważny był buddyzm therawada

• na północ basenu Chao Phraya – Sukhotai

• 1257 – Sukhotai kontroluje całą Chao Phrayę → ważna data, rozpoczyna się państwowość tajska

• Ramkhamhaeng – ważny władca, zapoczątkował tajskie istnienie; zjednoczył obszar Chao Phrayi; stworzył język tajski na podstawie języka pali – po dziś dzień w klasztorach

◦ tablica Ramkhamhaenga

• dezintegracja państwa; na południu do głosu dochodzi miasto Ayutthaya

• Ayutthaya

◦ podbija Szanghaj – 1378

◦ wasal imperium Khmerskiego

◦ król nabrał znamion boskości

XX w. - nowa tożsamość tajska, będzie się odnosić do dziedzictwa Sukhotai

• 1767

Ayuttdaya – pochodzi od nazwy miasta w Indiach; oznacza „Niezwyciężone Miasto”; bardzo ważna jest Ramajana, zapożyczone od Indii

Utong przeniósł stolicę

• relacje tajsko-chińskie są bardzo wrażliwe

• koniec XVI w. - Ayutthaya podbija sąsiednie królestwa podając system dharmasastha i therawady

• zniknęła koncepcja ojcowskie; pojawiło się khmerskie określenie czakrawatin

• buddyzm miał zwiększać atrakcje

• 1431 – Ayutthaya zdobywa Ankoru (stolicę muzeum Penkin); tradycyjnie

• Fetysz polityczny: biały słoń, ten kto miał słonie był uniwersalnym władcą

◦ symbol prestiżu, legitymizacji władzy

Wykład 3 18.10.2103

Symbolika białych słoni – istotna – o nią wybuchła wojna między Tajlandią a Birmą; król Birmy Bayinnaung usłyszał, że król Tajlandii ma 4 białe słonie; propozycja, żeby oddał mu 3; król Tajlandii się nie zgodził wobec tego Birma najechała na Tajlandię;

• 1554 – upadek Tajlandii, Tajlandia pod wpływem Birmy, zdobycie przez Birmę (do 1593)

• Bayinnaung nie miał potomków

• 18.01.1559 (po dziś dzień jest to święto narodowe armii tajskiej) - Naresuan – najechał na króla Birmy, pokonał go i zabrał mu część ziem (półwysep Tera – południowe granice kraju); do wieku XVIII – złoty okres dla Ayutthayi

• historia: król Narai (panowanie 1667-1688) i grek Konstantyn Falcon (Phaulkon); Narai – bardzo mądry król, Falcon początkowo był majtkiem, często zmieniał wyznanie; znalazł się w Tajlandii, miał talent do języków, poznał tajski i pali, kariera na dworze króla, stał się mandarynem, a potem odpowiednikiem premiera; wiedział, że Tajlandia nie ma szans w walce z Holandią, zaproponował sojusz z Francją, wysłał delegację do Wersalu, Francja zgodziła się, wyparli Holandię, ale Francja zażądała zapłaty za pomoc: port i miasto (kontrola Syjamu); frakcja przeciwna królowi wykorzystała moment jego choroby, doszło do spisku, okrutnie zabito Falcona, wygoniono Francuzów, a Tajlandia zamknęła się na świat. Ludwik XVI chciał schrystianizować Tajów.

• Chevalier de Chaumont - poseł francuski, naruszył miejscowe obyczaje, wszedł w butach do pałacu i osobiście wręczył list królowi; był to jeden z powodów spisku i zabicia Falcona

• Tajlandia – dużo szczęścia; nauczyli się, że trzeba uważać z państwami zachodnimi

• XVIII – walka z Wietnamem o Kambodżę

• 1767 – Alon Paya – król birmański postanowił najechać Ayutthayę, zażądał od obrońców, że powinni go wpuścić, ponieważ jest buddą; zginął od wybuchu własnego działa; jego następcy postanowili dokończyć jego dzieło, po roku oblężenia zajęli Ayutthayę – Birmańczycy zniszczyli wszystko; była to bardzo traumatyczna historia dla Tajów.

• 1769 – generał przeniósł stolicę do Tonburi (prawy brzeg Chao Pai; najpierw ogłosił się królem, potem buddą (co już się nie spodobało)

• generał Chakri – obalił władcę, przeniósł stolicę na drugą część dorzecza – do Bangkoku w 1782, ogłosił się inkarnacją boga Ramy; od tego czasu wszyscy jego następcy nazywali się kolejnymi numerami Ramy, najważniejsi władcy: Rama IV i Rama V (czasy kolonializmu); dynastia Chakri trwa do dziś

• XIX/XX - Tajowie wiedzieli już o zagrożeniu kolonializmu; mieli szczęście i zdołali się przed nim obronić

◦ Rama IV – król Mongut, objął władzę w wieku 47 lat (wcześniej był mnichem), ciekawy świata, światły, miał 35 żon i 82 dzieci; wprowadził reformy administracyjne, handlu, próba reformy kleru, prawa kobiet, najważniejsza – polityka zagraniczna -”zginać się jak ryż na wietrze – strategia przyłączenia się do silniejszego (Wielkiej Brytanii), elastyczna polityka; traktat Browninga – otwarcie na handel; zniesienie monopoli królów; polityka wewnętrzna – seria reform (odnaleziono stellę, której przekaz odpowiadał reformom), sam ich nie dokończył, jako miłośnik astronomii pojechał obserwować zaćmienie słońca, zachorował na malarię i zmarł; przedstawiany często z lunetą w ręku

◦ Rama V król Chulanlongkorn - 36 żon i 77 dzieci; syn jeszcze wybitniejszy od swojego ojca; lubił podróżować, jako pierwszy król wyjechał z kraju, najpierw odwiedził Singapur, był w Warszawie (nie podobało mu się); zbudował pałac – symbol jego rządów; otoczony czcią boską; najważniejsze - reformy: centralna biurokracja, administracja, rada ministrów, modernizacja armii, stopniowo zniósł niewolnictwo, ustalił granice państwa (1902 i 1909); reforma państwa prawa, reforma szkolnictwa (obowiązek szkolny), pierwsze szpitale (do dziś bardzo dobre i tanie), akademia muzyczna, kolej, poczta, telegraf, rejestracja urodzin, zmarł w 1910

◦ Rama IV i V właściwie stworzyli naród tajski: 2 znamiona tajskości: buddyzm i monarchia; obronili kraj przed kolonializmem i zreformowali go; Tajlandia pierwsza przyjęła europejskie techniki, naukę, by obronić się przed kolonializmem (tak jak Japonia, ale byli pierwsi)

• dzisiejsza granica Tajlandii z Malezja na południu jest wynikiem działań Wielkiej Brytanii w myśl „dziel i rządź” → przyczyna licznych zamieszek

• 1932 – obalenie Ramy VII przez wojskowych wykształconych na Zachodzie (przejęli europejskie myślenie), najpierw się zgodził być monarchą konstytucyjnym, a potem się obraził i abdykował, wyjechał do Szwajcarii

• Rama VIII wstąpił na jego miejsce; władzę faktyczną sprawowali generałowie, którzy się kłócili; Jeden z nich (Pibul), który przejął władzę zmienił nazwę Syjam na Tajlandię (nazwa nacjonalistyczna)

• podczas IIWŚ Tajlandia przyłączyła się do Japonii, dostała kawałek Birmy; pod koniec wojny, odwrócili się, stwierdzili, że są antyfaszystami, potrzebowano sojuszników, więc Tajlandia oprócz oddania kawałka Birmy nie ucierpiała na wcześniejszym przymierzu z Japonią

• 1946 – rzekome samobójstwo obalonego króla Ramy

• Rama IX - Bhumibol Adulyadej – dojście do władzy; król Tajlandii do dziś (ma ok. 90 lat); stwierdził, że komuniści to zło, sprzymierzył się z USA, do dziś; z niej USA dokonywało inwazji na Wietnam i Laos; król bardzo poważany i czczony; symbol opoki, faktyczne rządy sprawował dwór • kolejne zamachy stanu (coraz rzadsze)

• wzrost gospodarczy Tajlandii (m.in. tekstylia, jedwab)

• Thaksin Shinawatra – bogaty przedsiębiorca pochodzenia chińskiego związany z policją, zakwestionował władzę dworu, zwyciężył w wyborach i rozpoczął ogromny kapitalizm; 19.09.2006 – obalono go w wyniku zamachu stanu; obecnie na banicji, wygnany z Tajlandii

• powstały 2 frakcje: żółte (zwolennicy króla) i czerwone koszule (zwolennicy Thaksina)

• zwyciężenie czerwonych koszul w wyborach, premierem zostaje siostra Thaksina, Yingluck Shinawatra (faktycznie rządzi jej brat)

BIRMA - MJANMA

• problem z nazwą Birmy;

• różne nazwy za granicą

• 1989 – junta wojskowa stwierdziła, że Birma to upokarzająca kolonialna nazwa i oficjalną nazwą jest Myanmar (błąd, w alfabecie birmańskim nie ma „r”)

• Mjanma – oficjalna, spolszczona nazwa (nacjonalistyczna); można używać jej albo Birmy (lepsza, mniej nacjonalistyczna)

• naprawdę Myanma (nazwa oficjalna, nacjonalistyczna) i Bama (ang. Burma, nazwa zwyczajowa) są synonimami Birmy

• Mjanma – wszyscy Birmańczycy; Bama – wszyscy mieszkający w Birmie (Birmańczycy + mniejszości etniczne)

◦ nowa junta wojskowa która przejęła władzę w latach 80 stwierdziła, że jest inaczej (odwrotnie); planowali zasymilować w ten sposób mniejszości etniczne

• stolica Birmy Rangun (ang. Rangon) – zmieniono jej nazwę na Yangon (ale Polska nie zmieniła tego jeszcze)

• periodyzacja:

◦ do 1886 - okres prekolonialny

◦ 1886-1841(48) - kolonializm

◦ 1941-1945 - okupacja japońska

◦ 1945-1948 – okres przejściowy

◦ 4.01.1948 – uzyskanie niepodległości

◦ 1948-1962 - okres parlamentarny; demokratyczny (w nim 1 zamach stanu)

◦ 1962 – 2. zamach stanu armii

◦ 1962-1988 – okres rządów starej junty generała Nelwina

◦ 1988-2011 – okres rządów nowej junty

◦ od 2011 – okres odwilży politycznej w Birmie, liberalizacja kraju

• albo mocarstwo, albo wcale jej nie było, rozbita

• „kraj tysięcy pagód” - buddyzm

Wykład 4 25.10.2103

Okres prekolonialny

3 Imperia Birmańskie:

• król Anawratha

• król Bayinnaung

• król Alungpaya

Emigracja z Chin → powstają Birmańczycy

Powstaje Królestwo Paganu (państwo-miasto)

• król Anawratha – rządzi od 1059 i doprowadza Pagan do potęgi

◦ zbudował królestwo scentralizowane

◦ buddyzm therawada

◦ asymilacja ludów wokół

Monowie – południe Birmy + Tajlandia, starsza cywilizacja od Birmańczyków, wysłali mnicha do Anawrathy (aby stał się bardziej łagodny – nie wyszło. Podbój Manów podniósł poziom intelektualny Birmy → monowscy intelektualiści

Buddyzm – był istotną religią, jednolitą, dawało władzę jednej osobie (nie to co animizm), centralna kontrola nad państwem. Anawratha zakazał kultu Natów, ale nieskutecznie. Zwołał braminów na pomoc → wymyślili, że jest 36 Natów +37., który jest inkarnacją Indry, który oddał pokłon Buddzie, więc dalej można je czcić. Po dziś dzień buddyzm jest religią oficjalną, a codzienną jest kult Natów (jednocząca ideologia). Był to model dla późniejszych królestw Birmańskich.

„Orientalna despotia” - o władzy w Birmie

Orwell - „Dni Birmańskie”

1057-1287 (kres) – istnienie królestwa Paganu

Budowa pagód stała się narodowym hobby władców → wybił całą wioskę ale postawił 5 pagód („kraj tysięcy pagód”). Spowodowało to bankructwo państwa.

1287

Przybyli Mongołowie (najpierw przysłali poselstwo Kubilaj-hana → król się zdenerwował i ich ściął). W efekcie Mongołowie napadli na Birmę i wygrali bitwę. Okradli Pagan (ale nie zniszczyli) i odeszli.

I królestwo w którym wykształciło się pojęcie świadomości państwowej, którą przerwali dopiero Brytyjczycy.

1287-1541

Słabe królestwo, dominacja Shanów, rozdrobnienie dzielnicowe, Monowie tworzą swe państwo obok.

• król Bayinnaung – 1541-1581 (1598)

II Królestwo Birmańskie

Król z Tongu zaczyna zbierać ziemie birmańskie, w 1541 podbija Monów i koronuje się na króla Birmańczyków. Król został zabity i Bayinnaung przejmuje władzę.

Bayinnaung

• najwybitniejszy wódz i władca Birmy

• rządził w Pepu

• zdobył całą Birmę, Laos, Tajlandię

• nie zdobył tylko Arakazu

• gdy umarł królestwo rozpadło się (najpierw osłabło, po śmierci kolejnego władcy rozpadło się)

• miał 100 potomków, ale żadnego wybitnego

Pojawia się Felippe de Bitto – europejczyk, został najemnikiem, podczas rozpadu królestwa przybywa zdobyć

miasto Syjam, ogłosił niezależność. Stworzył armię najemników. Kontrolował handel Birmańczyków ze względu na pozycję miasta. Sprzymierzył się z (vice) królem portugalskim w Goa (dostał córkę za żonę). Podczas wysyłania armii na ekspedycję Birma atakuje, de Bitto ginie wbity na pal, żona sprzedana do niewoli.

• III Imperium; Alungpaya zakłada Imperium

W połowie XVIII wieku pojawili się Brytyjczycy (popierali Birmę) i Francuzi (popierali Monów – zdobyli prawie cały kraj poza jedną wioską)

Alungpaya zaczął odbijać kraj (od Ave zaczął); zdobył Dagon = Yangon („koniec walki, koniec podziału, koniec Monów”)

Brytyjczycy zmienili na Rangon, ale potem wrócili do Yangon.

Syjam był ważnym miastem, Alungpaya wybrał 93 żołnierzy-ochotników („złota kompania”), którzy wdarli się na mury i otworzyli bramy miasta. Przeżyło 20, zostali obdarowani złotem.

Gdy flota francuska przybyła z odsieczą Alungpaya ją przejął. Potem zniszczył miasto i wziął się za walkę z Monami (dokonał rzezi, zniszczył Pegu)

Alungpaya („zalążek Buddy”) wyruszył na Syjam (na Ayuthayę), ale go nie wpuścili. Zmarł od porażenia działem w 1760.

Imperium jednak nie rozpadło się, jego synowie kontynuowali jego dzieło. Jeden z nich w 1767 zniszczył Ayuthayę → 7.04.1767 – wzięli wszystko

1769 - Chiny zaczynały wysyłać ekspedycje, które jednak przegrały (malaria, cholera)

koniec XVIII – początek XIX – Birma przekonana o swojej największej potędze, szczyt nacjonalizmu

1782-1819 – rządy „króla dziadka” Bodawpaya

• rzucał włócznią w poddanych

• 1784 – podbił Arkan (tradycyjnie wybił wioskę, zabrał króla). Wzięli posąg Buddy (prawdziwy, jeden z 5 portretów – 3 w niebie)

• po przegranym podbijaniu Syjamu zaczął skupiać się na religiach (islam, chrześcijaństwo, buddyzm)

• powolny upadek ze względu na bankructwo

• potem spotkanie z Anglikami

Celem wszystkich Imperiów było scalenie kraju bez względu na środki.

Dochodzi do okresu kolonializmu (Brytyjczycy). Alungpaya zezwala na powstanie faktorii, ale potem zabija wszystkich.

Brytyjczycy posiadali już Indie; byli bardzo ważnym kolonizatorem Azji Południowo-Wschodniej.

Bodawpaya chciał zdobyć Londyn, brak świadomości realiów na świecie. Doprowadziło to do pojedynków.

Lata 20' XIX wieku - wojna o dwie prowincje: Assam i Manipur → zajęli Birmańczycy

Wysepka Shapin – według Anglików na granicy → gdy jedni się wycofali to drudzy przychodzili

1824-1826 – I wojna anglo-birmańska

• Brytyjczycy zaatakowali od tyłu (desant na Rangan)

• Bandula – wódz birmański, taktyka okopów → przesuwał je coraz bliżej

• Brytyjczycy jednak mieli lepsze technologie (w tym rakiety). Ruszyli na północ

• 1.04.1852 – ginie Bandula, armia się rozsypała

• 24.02.1826 – pokój w Yandabo

◦ Anglia i Arkan, okup za wojnę, półwysep Rangan (do czasu zapłaty)

II wojna anglo-birmańska

• Kapitan Lambert przyjechał negocjować pokój, ale zerwał negocjacje i wybucha wojna.

• 1.04.1852 – kompania, Anglia zajmuje całą południową Birmę

Król Mindan – dochodzi do władzy w Birmie (1853-1878), chce ją uratować, „ostatni wielki król”

• przenosi stolicę do nowego miasta (Mandalay)

• zwołał V synod buddyjski

• wzorem dla niego była Tajlandia

• polityka utrzymania pokoju z Anglią

• reformy w stylu Syjamu i Japonii

• próba westernizacji kraju; administracja, wagi i miary, monety itp., system podatkowy, biurokracja

• rebelia jego synów, tłumi powstanie, ale złamali go psychicznie. Spadły ceny bawełny (kryzys ekonomiczny)

• nie wyznaczył swojego następcy (żeby się nie mordowali; bardzo duchowny); frakcja pałacowa wyznaczyła do władzy króla Thibawa (beznadziejny król, ostatni)

◦ jego żona – Supayalat (ostatnia królowa) - świetny gracz polityczny, zabraniała mu posiadania innych żon; zabiła potomków Mindana

• 27.11 – Brytyjczycy zaatakowali Mandalayę

Wykład 5 8.11.2013

centrum studiów Polska-Azja: polska-azja.pl

Thibaw i Supayalat – ostatni król i królowa

• Edykt – żaden mężczyzna nie może wejść do pałacu królewskiego; w rezultacie – grabież pałacu przez kobiety

• król Thibaw miał 30 minut na wyniesienie się, Brytyjczycy wyprowadzają go tylną bramą, wywożą go na wozie z wołami, nie jak króla; tłumy Birmańczyków ustawiają się wokół drogi, obcy zabierają króla – tragedia narodowa

• Thibaw spędził resztę życia na wygnaniu

• Brytyjczycy nie rozbroili armii (byli przekonani że przybyli jako wyzwoliciele)

• pałac królewski zamienili w klub, po pierwszej nocy spalili bibliotekę

• wyrzucili białego słonia do rowu – śmierć

• 1.01 - Lord Duferin – przyłączył Birmę do Indii Brytyjskich (prezent dla królowej) → wybucha powstanie ogólnonarodowe

Pacyfikacja Birmy

• dowódca – Cross Wright? – żeby wygrać, ludność musi się bać bardziej niż partyzantów (ścinanie głów)

• zniknięcie klejnotów z pałacu

• Brytyjczycy wprowadzają ścisłą administrację (wcześniej władza koncentryczna, naczelnicy myothugyi (odpowiednik wójta)), usuwają naczelników, wprowadzają centralną administrację

• Rangun staje się stolicą

• trochę podobnie jak w Iraku

• zniszczenie szkolnictwa buddyjskiego, wprowadzenie własnego (poziom szkolnictwa był wyższy niż w Wielkiej Brytanii)

◦ świeckie na miejsce religijnego

◦ gorzej dla mas, lepiej dla jednostek wybitnych

• kolej, opieka zdrowotna, rolnictwo, szkolnictwo

• Birma – spichlerz Azji – eksport ryżu – państwo dobre pod względem gospodarczym

• Birma, którą stworzyli Brytyjczycy – obca Birmańczykom – Lewiatan – potwór pożerający kolejne części

kraju, obca struktura, wygodna ale obca (kolonializm porównywany do zaborów, szczególnie Pruskiego)

• Birmańczycy nie chcieli mieć nic do czynienia z nową Birmą

• Brytyjczycy sprowadzili Indusów, którzy opanowali gospodarkę – grupa Czettiiar (pośrednicy)

• piramida klasowa:

◦ najwyżej: Brytyjczycy

◦ Indusi, część elity Birmańskiej, mniejszości etniczne

◦ Birmańczycy (na wsi, wyalienowani we własnym kraju)

• Orwell „Dni Birmńskie”

• podwójna administracja w Birmie

◦ rządy scentralizowane w środku kraju – Birma Właściwa

◦ na terenach mniejszości etnicznych – zostało po staremu (obrzeża kraju) /zostawmy śpiącego psa/

◦ mniejszości zaczęli popierać Brytyjczyków (dobry okres dla nich)

Mniejszości etniczne w Birmie:

• nie da się dokładnie policzyć ile, około 50-100, oficjalnie 135

• zamieszkują tereny peryferii Birmy, górskie, niedostępne, nieżyzne

• Szan 18%

• Karen 8% - chrześcijanie

• Kaczin 3-4% - chrześcijanie

• Arakan 2%

• Mon 2%

• Bamar 68%

Opór przeciw Brytyjczykom zaczyna się od mnichów buddyjskich

• U Ottama ze stowarzyszeniem YMBA (Young Men Buddism Assocciacion)

• poprzedzony protestem przeciw nieściąganiu butów przy wejściu do pagód (1915)

◦ Brytyjczycy ustąpili, powiedzieli, że wcale nie będą tam wchodzić

1920 – protest studentów na Uniwersytecie Ranguńskim

1930 – powstanie chłopskie Saya Sana

• Brytyjczycy – ścinanie głów, powieszenie Saya

• początki nacjonalizmu Birmy

Thakin (bir. Pan) – oni dali Birmie niepodległość; nazwali się tak, bo chcieli pokazać, że oni są panami we własnym państwie

• 1931 – początek kariery

• 1.4.1937 – Birma osobną kolonią (za późno)

• najważniejsi thakinowie

◦ Aung San – boyoug – najważniejszy, bohater, wychował się widząc wyzysk brytyjski na prowincji, kariera w związku studentów, stał na czele strajku, który w 1939 obalił premiera Ba Maw (1937-1939); jedzie do Chin, później do Tokio – zostaje szefem komórki – fascynacja Japonią; zaczyna tworzyć oddział; 30 thakinów - „towarzyszy” – październik 1941- szkolenie na wyspie Hainan (później będą elitą Birmy); wyszkoleni jadą w bój

◦ U Nu

◦ U Yhant

◦ Ne Win (późniejszy dyktator Birmy)

• Zwerbowanie przez Japończyków, stworzyli oni oddział, który ma doprowadzić do dywersji w Birmie

• 12.1941/1.1942 – wkroczenie wojsk japońskich do Birmy

◦ kontrola surowców

◦ odcięcie drogi birmańskiej

◦ nadzieja na dotarcie do Indii i późniejszego rozpadu Imperium Brytyjskiego

• szok dla Brytyjczyków, zostawiają Birmę (nie jest na tyle ważna)wycofując się stosują praktykę spalonej ziemi, wszystko niszczą

• razem z Japończykami do Bimy wkracza BIA pod dowództwem Aung Sana i reszty

◦ przez Birmańczyków traktowani jak bohaterowie

◦ mniejszości (większość) pozostaje lojalna Brytyjczykom (szczególnie Kaczinowie – Japończycy się ich bali), Brytyjczycy i Amerykanie wspierali mniejszości, płacili im w opium

• Birma prawdziwa opanowana przez Japończyków, tereny peryferii rządziły się same

• 1943 – Japończycy przyznają Birmie niepodległość (formalną, Birma – kraj marionetkowy); Ba Maw mianowany szefem (Aung San nie bo miał złą prezencję)

• Japonia staje się nowym kolonialistą, wprowadza swój rząd (oczekiwania wobec nich prysły)

• BIA → BNA → Tatmadaw → Bamar Tatmadaw (Armia Birmańska), na czele Aung San; jedyne miejsce nie kontrolowane przez Japończyków

• 1943/1944 – Aung San i armia zmieniają strony – tworzą AFO (później AFPPL) – Liga Antyfaszystowska; stają po stronie Brytyjczyków (nieoficjalnie)

• Brytyjczycy – chcieli szybciej wygrać, a Aung San miał armię, więc zgadzają się

• maj 1945 – pada Rangun, Japończycy pokonani (formalnie we wrześniu)

◦ powraca administracja kolonialna → problemy – okres drogi do niepodległości Birmańskiej (Brytyjczycy chcą żeby było po staremu, Birmańczycy chcą niepodległości)

◦ Aung San – polityka: protesty wszystkich w całym kraju (kraj był wtedy doszczętnie zniszczony)

◦ Aung San – „Niepodległość za wszelką cenę” - najważniejsze to pozbyć się Brytyjczyków; wyrasta na lidera

• Nowe władze w Anglii i Birmie → Aung San jedzie do Londynu i porozumiewa się z premierem

◦ Birma po roku ma uzyskać niepodległość

◦ wybory – wygrana partii

◦ Birma nie musi być już w Commonwealth

• Konferencja z Panlong – Aung San porozumiewa się z mniejszościami narodowymi, za to że decydują się zostać w Birmie – liczne udogodnienia → stworzenie współczesnego Związku Birmańskiego

◦ Karenowie – nie zgadzają się na ten układ, odrzucają konferencję

• kwiecień 1947 – Aung San zdobywa władzę i zostaje premierem

• lipiec 1947 – Aung San zostaje zamordowany w zamachu stanu; za winnego śmierci uznaje się U Sawa (były premier, podczas II WŚ w Ugandzie, zlecono na niego zamach stanu, myślał że to Aung San - zemsta), został za to powieszony (ale dowody były niezbyt przekonujące), później okazało się że broni dostarczyli Anglicy

• 4.01.1948 - Niepodległość

◦ U Nu – zostaje pierwszym premierem Birmy (przeżył bo nie dotarł na spotkanie) – skromny, lubiany, wizjoner, idealista, filozof, trochę oderwany od rzeczywistości

▪ postawił na buddyzm w kraju – błąd (Birma – kraj wieloetniczny)

▪ ideał Pyidawtha – państwo opiekuńcze wzorowane na Skandynawii

▪ polityka zagraniczna – niezaangażowania – największy sukces (ani USA ani ZSRR)

◦ U Thant – Sekretarz Generalny Związku Narodów Zjednoczonych (przez 10 lat)

• Birma w latach 50 – dobry PR

• Wojna domowa w Birmie – nieustająco trwa (nie na co dzień, ale odczuwalna)

◦ 28.03.1948 – początek rebelii komunistycznej w Birmie (podział na białą i czerwoną flagę)

◦ 01.1949 – wojna etniczna z Karenami (początkowo Karenowie wygrywają, okrążają Rangun; ale po dramatycznej obronie zostaje on obroniony w maju, od tej pory Karenowie wycofują się); Ne Win – głównodowodzący Armii, obronił Rangun i stopniowo oswobadza kolejne wioski (pokonał komunistów i Karenów)

◦ 1950 – wojska Guominntangu w Birmie (uchodźcy)

▪ apel do ONZ

▪ Birma tworzy armię (70 % PKB)

◦ 1956-1957 – pokonanie Guomintangu; armia coraz silniejsza

▪ 1958 - pierwszy zamach stanu armii; do władzy dochodzi Rząd przejściowy generała Ne Wina – bardzo skuteczny rząd

• 1960 – U Nu powraca do władzy po wyborach

• 2.03.1962 – drugi zamach stanu Armii Birmańskiej; Ne Win aresztuje rząd, trwają zamieszki; powód: armia chciała wrócić do władzy; od tego czasu w Birmie rządzi armia

• generał Ne Win – projekt państwa „Birmańska droga do socjalizmu”; wyrzucenie stypendiów, obcokrajowców, nacjonalizacja przemysłu, gospodarka socjalistyczna, rozwiązanie parlamentu, wprowadzenie stanu wojennego; zamknięcie kraju na wpływy zewnętrzne

• rządy armii – skrajna bieda

• → intensyfikacja wojny domowej

◦ walka armii – taktyka czterech cięć (odcięcie od jedzenia, pieniędzy, informacji, rekrutów)

• 1968 – kolejna inwazja chińska, najazd maoistów

◦ wzdłuż rzeki Sal Win – okopy, zatrzymuje Chińczyków za rzeką (za Birmą Właściwą)

◦ sukces – uratowanie kraju (drugi sukces – odcięcie Birmy od wojny wietnamskiej)

• Mniejszości Etniczne – para-państwa

• popularność opium, złoty trójkąt - obszar słynny z narkotyków

• 1987 – wśród najmniej rozwiniętych państw świata

• 1988 – rok masowych protestów

◦ Ne Win ustępuje

◦ Aung San Suu Kyi - córka Aung Sanga staje na czele

▪ areszt domowy, pokojowa Nagroda Nobla

• 18.09.1988 – Nowa Junta przejmuje władzę i rządzi do dziś

• Than Shwe i Khin Nyunt – zmieniają politykę gospodarczą

◦ otwarcie na świat

◦ sankcje na zachodzie za okrutny reżim

▪ nie obaliło to rządów, społeczeństwo stało się jeszcze bardziej uboższe

• Chińczycy, Tajowie, Hindusi – popierają rząd

• rząd pokonuje większość partyzantów

• 2011 – odwilż polityczna

◦ partia Aung San Su Kyi wygrywa w wyborach (zachód znosi sankcje), ona zostaje posłem

Wykład 6 22.11.2013

Wietnam, Laos, Kambodża

Kultura Wietnamu kształtowała się pod wpływem chińskim – konfucjanizm, animizm, kult przodków

Kambodża to głównie cywilizacje khmerskie – niejednoznaczny czas 'trwania'.

Laos – dopiero w XX wieku zaczęło się coś dziać.

WIETNAM

Kolebką dzisiejszego państwa wietnamskiego była kolebka Rzeki Czerwonej. Na początku XI w n.e. rozpoczyna się marsz na południe i zajmowanie kolejnych części obszaru.

Czampa – konglomerat.

Organizmy państwowe zaczynają się kształtować stosunkowo wcześnie.

2879 B.C. - historyczny początek Wietnamu

111 B.C. - 39 A.D. - pierwsza chińska okupacja

43 – 544 A.D. - druga chińska okupacja

602 – 938 – trzecia chińska okupacja

WCZESNE DYNASTIE

Dynastia Hong Bang (2879 – 258 B.C.)

– dynastia półlegendarna: pochodzenie od Chen Nonga „ojca chińskiej agrokultury”

– państwo Xich Quy: 2879-2524 BC [władca Loc Duc]

– legendarna para Lac Long Quang i Au Co: od nich wywodzą się pierwsi Wietnamczycy oraz lady Muong

– państwa Van Lang: 2524 – 258 BC

Dynastia Thuc (257-207 B.C.)

• podbój państwa Van Lang przez wojska koalicji Au Viet [Guangdong, Ganxi, N. Vietnam] dowodzone przez Thic Phan'a

• państwo Au Lac [257-207] – połączenie grup Au Viet i Lac Viet

• założenie stolicy w Co Loa, budowa cytadeli na modelu spirali (w tym czasie rozpoczyna się budowa wielkiego muru; dyn. Qin)

Dynastia Trieu [(207 – 11 BC)

• Trieu Da generał-gubernator dworu Qin zarządzający południowymi prowincjami ogłasza niezależność po upadku dynastii [stolica w Guangzhou]

• pokonuje państwo Au Lac, tworzy koalicję Nam Viet [południowe Chiny i północny Wietnam] grupą Vietów, Chińczyków i lady Yue, występuje przeciwko dyn. Han

• Państwo Nam Viet [207-111 BC]

• ekspedycja cesarza Wu Ti, upadek dyn, Trieu

Pierwsza chińska okupacja [111 BC – 39 AD]

• egzekucja Thi Sach'a w roku 39 rozpoczyna antychińską rewoltę

Rebelia Sióstr Trung [40-43 AD]

• krótkotrwały okres niezależności państwowej [intronizacja: Trung Trac]

Naprawdę były 3 okupacje a nie cztery- krótkie rebelie tylko przedzielały te okresy.

Siostry topią się w rzece z rozpaczy, bo rozbiciu ich wojsk.

Wojowniczka Bacieu ?

Druga okupacja chińska [43-544 AD] – a raczej druga część pierwszej okupacji

– dyn Han obejmuje północny Wietnam w obszar swojego dominium [przymusowa sinizacja, marginalizacja lokalnej arystokracji]

– 542 AD – Ly Bi potomek chińskiego migranta uczestnika antyhanowskiej rebelii, organizuje kampanię militarną przeciwko lokalnej administracji chińskiego w Wietnamie

Wczesna Dynastia Ly [544-602]

– Ly Bi umiera w kwietniu 548, przed śmiercią abdykuje na rzecz swojego starszego brata oraz jednego z generałów Trieu Quang Phuc

– Trieu Quang Phuc – pokonuje chińską armię wypierając ją z terenów Wietnamu

– Państwo Van Xuan [544-602]

Trzecia chińska okupacja [druga] – 602 – 938 AD

– ponowne wkroczenie wojsk chińskich na obszar północnego Wietnamu

– I okres: 602-618, delta rzeki Czerwonej znajduje się pod auspicjum administracji dyn. Sui;

– II okres: 612 – 938; Wietnam północny formalnie funkcjonuje jako protektorat dyn, Tang [Annam]

– 905 – wietnamski klan Khuc proklamuje autonomię w rejonie delty rzeki Czerwonej

– w latach 907 – 930 klan kilkakrotnie ścierał się z armiami chińskimi dyn. Późniejszego Liang oraz wschodniego Han

– 931 – generał Du'o'ong Dinh Nghe przejmuje kontrolę nad stolicą Annam w Tong Binh

– 938 – Ngo Quyen ostatecznie pokonuje siły chińskie w Wielkiej Bitwie nad Rzeką Bach Dang

Dynastia Ngo [939 - 967]

– Ngo Quye przyjmuje tytuł królewski, ustanawia niezależnie państwo ze stolicą w twierdzy Co Lao

– 963 – podział kraju na 12 dzielnic [okres panowania Warlordów]

Dynastia Dinh [968-980]

– 966 – Dinh Bo Linh zyskuje przewagę w Delcie Rzeki Czerwonej

– Państwo Dai Co Viet [968 -990], stolica w Hoa Lu [dzisiejsza prowincja Ninh Binh]

– walki sukcesyjne doprowadzają do upadku dynastii, władze przejmuje generał Le Hoan

Wczesna Dynastia Le [980-1009]

– Le Hoan odpiera kolejne inwazje dyn, Sung, podbija część Champy wraz z ówczesną stolicą Indrapura [dzisiejszy Da Nang]

Późna Dynastia Le [1009-1225]

– kontrolę nad dworem przejmuje utalentowany mandaryn Ly Cong Uan [pośmiertnie Ly Thai To]

– okres stabilizacji i reform społeczno-politycznych

– 1010 – przeniesienie stolicy państwa do Thang Long [dzisiejsze Ha Noi]

Wykład 7 28.11.2013

IMPERIUM ANKORU

◦ Funan rozpada się

◦ wyodrębnia się Czenla

◦ Funan sięga od granic chińskich nawet do archipelagu malajskiego

◦ jedna z dynastii Jawajskich dokonuje napadu na Czenle [elementy kultury hinduistycznej]

◦ wpływa na Khmerów [oficjalną religią hinduizm, również hinajana i mahajana]

◦ napad Dżajawarmana II – koło jeziora Tonlesap, kształtuje się imperium khmerskie – potem przenosi się w miejsca bogatsze w zasoby

◦ system sztucznych zbiorków, wymiar nieekonomiczny

◦ organizacja państwa według kosmogonii

◦ rozbudowywanie imperium khmerskiego

◦ Ankortom – historyczna nazwa miasta, powstaje w I połowe XII wieku

◦ jedna z najwiekszych stolic świata w tym czasie

◦ wysoko rozwinięta cywilizacja

◦ w 1145 umiera władca – założyciel Ankortomu – walka o władzę

◦ w 1185 Dżajawarman VII przejmuje władzę

◦ miasto skazane jako ogromne mauzoleum

◦ VII – rozpoczyna się era Radżów, mitycznych władców – deihikacja postaci władcy

◦ podstawowy element powstawania świadomości etniczno-narodowej

◦ Dżajawarman VII zaczyna podbijać tereny, broni państwo przed Tajami

◦ X-XV wiek – trwanie świętości Ankoru

◦ 1432 – stolica przenosi się do Phnom Phen – polityczna i kulturowa stagnacja

◦ powrót do Wietnamu

DYNASTIA LE

• założyciel Ly Thai To

• ekspansja na południe

• reforma wewnętrzna państwa, kulturowa

• ekspansja

• ujednolicenie edukacji i systemu egzaminacyjnego

• system pracy Min Dhaw

• zmiana nazwy na Dai Viet

• plądrowanie Champy

• świątynia literatury 1070 – system konfucjański, hierarchia typowo wietnamska

• zapoczątkowanie tzw. Namtien – rozerwanie granic na południu, np. wdł historyków trwa do XIX wieku

• do niewoli wietnamskiej wpada król Czamów

• dynastia powoli zaczyna słabnąć

• władzę przejmuje dynastia Tran

DYNASTIA TRAN [1225-1400]

• Kubilaj Chan dwa razy próbuje najechać na Wietnam [1257]

• dynastia Yuan atakuje Wietnam w 1279

• 1398 – obalenie dynastii Tran

• po kilkunastu latach władzy cesarz zrzekł się jej na rzecz syna (sprawował regencję w jego imieniu).

DYNASTIA HO [1400-1407]

• Ho Quy Ly przejmuje kontrolę na dworze cesarskim

• niechęć do nowej dynastii

• 1407 – dynastia Ming wysyła wojsko pod pretekstem przywrócenia dawnej dynastii – Jiao Chi nazwa nowej prowincji, którą stał się Wietnam

PÓŹNA DYNASTIA LE

• 1418 – wpływowy urzędnik cesarski Le Loi organizuje antychińskie powstanie

• rebelię wspierają największe postacie epoki np. Nguwen Trai

• 1427 A.D. - wojska wietnamskie przełamują dwie chińskie ofensywy i zmuszają armie okupacyjną do wycofania się z kraju

• Le Loi chce początkowo odnowienia dynastii Tran; po serii sukcesów decyduje się na założenie własnej administracji i powołuje nową dynastię – ostateczny upadek dynastii Tran

• 1471 A.D. - cesarz Le Thanh Tong ostatecznie włącza całe królestwo Champy w granice państwa

• „zloty okres” wietnamskiego neo-konfucjanizmu; reformy administracyjne, których szczytowym osiągnięciem był kodeks Hong Duc(zakłada pełne prawo kobiet do działania)

• w I połowie XVI wieku dochodzi do destabilizacji i podziału państwa:

◦ na północy rządzi nowa Dynastia Mac [1527-1592 A.D.] - założyciel Mac Dong Dung

◦ Wietnam Środkowy i południowy pozostaje pod nominalnymi rządami Dynastii Le

Wykład 8 29.11.2013

Rządy oligarchii arystokratycznych

• rywalizacja o wpływy między rodziną Nguyen [okolice dzisiejszego Hue] oraz rodziną Trinh [okolice Ha Noi] – XVI/XVII wiek – okres rozbicia dzielnicowego

• pod koniec XVII wieku oddziały rodziny Nguyen opanowują królestwo Champy oraz południową część imperium Angkoru

• 1698 A.D. - założenie Saigonu [południowe centrum administracji cesarskiej]

• od lat 60tych XVIII wieku wybuchają lokalne rebelie przeciwko rodzinie Nguyen

• 1771 – powstanie Tay So'n - koniec podziału państwa

LAN XANG

• Pojawia się system państw-mandali politycznych, system księstw-państw Muang – stolica jest w centrum (siła polityczna o walorze religijnym), zasięg władzy kończy się tam, gdzie koniec autorytetu stolicy, granice między państwami są płynne

• z jednego z takich państw (Sua) pochodzi Fa Ngum, który zakłada później państwo Lan Xang

• Fa Ngum dążył na północ, jego pierwszym celem jest Wien Tien (rytuał założenia nowego państwa, nadaje sobie tytuł królewski) – 1354

• Przesuwa się na zachód i na południe – zainteresowanie obszarami granicznymi z Wietnamem

• jego marsz dociera do Luan Pra Bang

KONTAKTY KOLONIALNE

• Wietnam-Europa

• XV/XVI wiek, rozpoczęte podróżami Vasco Da Gamy

• Faifo

• Wietnam staje się popularny wśród chrześcijańskich misjonarzy

• misjonarz jezuicki Alexander De Rodhes – bardzo ważny człowiek, przekształcił język wietnamski – zapis łaciński + znaki tonów, prefiksy (połowa XVII wieku) – dostęp języka dla mas

• utrata znaczenia dominującej roli urzędników konfucjańskim w państwie

• De Rodhes żąda zniesienia bulli papieskiej [Mikołaja V] o dominacji Portugalii w handlu z Azją, dopiero po śmierci sukces → tworzy się Francuska Kampania Indii Wschodnich

REWOLUCJA TAY SO'N

• nazwa od państwa górskiego – Tay So'n, w którym rozpoczęła się rewolucja

• 1771 A.D. - trzech braci Nguyen Nhac, Nguyen Lu oraz Nguyen Hue organizuje ludową rewolucję domagając się restauracji dynastii Le,

• 1776 A.D. - rebelianci opanowują posiadłości rodziny Nguyen [zajęcie Saigonu], rozpoczyna się marsz na północ kraju

• 1784 A.D. - armia Nguyen Hue pokonuje wojska Syjamu pod Rach Gam - Xoai Mut

• 1786 A.D. - Nguyen Hue pokonuje oddziały rodziny Trinh, zajmuje północną stolicę Wietnamu, ogłasza się cesarzem i zakłada nową dynastię [1788 – przenosi stolicę do Hue]

• ostatni władca dynastii Le [Le Chieu Thong] ucieka na dwór dynastii Qing, która angażuje się w konflikt dynastyczny w Wietnamie

• 1792 A.D. - niespodziewana śmierć Nguyen Hue kończy okres reform i załamuje siłę Tay So'n

XVIII wiek obfituje w bunty chłopskie przeciwko sytuacji ekonomicznej, głównie na południu kraju w okresie panowania Nguyen.

DYNASTIA NGUYEN

• Nguyen Anh spotyka biskupa P.J. Pigneau de Behaire, który doradza mu przejęcie kontroli nad państwem

• 1788 A.D. - Nguyen Anh zdobywa Gia Dinh [Saigon] przejmuje kontrolę w Południowym Wietnamie

• 1801 A.D. - wojska rodziny Nguyen atakują i ostatecznie zajmują Phu Xuan [Hue]

• 1802 A.D. - Nguyen Anh przyjmuje tytuł cesarski [Gia Long], zakłada nową dynastię oraz dokonuje pierwszego w historii zjednoczenia północnego i południowego Wietnamu [zmiana nazwy państwa na Viet Nam]

• początek okresu kolonialnego

• 1787 – dotarcie do Paryża, negocjacje w Wersalu z Burbonami – porozumienia polityczne, początkowo przyjęte pozytywnie

• dekrety antykatolickie, prześladowania misjonarzy chrześcijańskich

Wykład 9 6.12.2103

DYNASTIA NGUYEN (1807 - początek)

• drugi cesarz zasiada na tronie, polityka antyeuropejska

• okres między rozpoczęciem dynastii Nguyen – stała polityka antychrześcijańska

• dwór – urzędnicy konfucjańscy – chrześcijaństwo – rzecz niebezpieczna, ale lubili wykorzystywać Europejczyków, ich techniki

• Wietnam – ostra polityka zamknięcia

• Europejczycy – skupili się na półwyspie Malajskim, nie interesowali się Wietnamem

• cesarz ThieuTri – daje wyraz frustracji chrześcijanami, ostra polityka antychrześcijańska

◦ zwalczanie chrześcijan, egzekucje misjonarzy katolickich – wywołuje to reakcję – zainicjowanie powstania frakcji antycesarskich – pomagają w tym misjonarze w Wietnamie (w tym Lefebvre)

◦ jego agenci odkrywają spisek frakcji i dochodzi do wielu egzekucji, pojmań (w tym Lefebvre'a)

◦ niepewna pozycja – liczne spiski

◦ chciał spróbować układu z którymś z państw europejskich

▪ Holandia nie zainteresowana tą częścią Azji

▪ sinofil – zafascynowany Chinami; zna ich sytuację → nie chce wiązać się z Anglią

▪ uwaga w stronę Francji – nie wiemy dokładnie jaki układ chciał zaproponować

◦ ostra reakcja po incydencie z Lefebvrem i ostrzelaniu portu Tourane – stwierdza, że nie może współpracować z Francją, wie że chce ona podbić Wietnam, potrzebuje tylko pretekstu

◦ polityka silnej ręki

• koniec I poł XIX w – wzmożona aktywność misjonarzy europejskich (w Azji Pd-Wsch, też w Wietnamie) → francuski misjonarz, jezuita Dominic Lefebvre

◦ 1835 – pierwszy raz w Wietnamie

◦ 1844 - nawiązuje kontakty z miejscowymi katolikami, którzy tworzyli frakcję z jezuitami, pełnili funkcje urzędnicze na dworze i byli szpiegami (nie cieszyli się zaufaniem cesarza)

◦ działalność antycesarska w ramach frakcji

◦ sam nie do końca świadom, że pomagał grupie planującej spisek, przewrót i obalenie cesarza w Wietnamie

◦ pojmany, osadzony z więzieniu, wyrok śmierci przez cesarza

▪ incydent, który spowodował zmienił nastawienie cesarza, nie chce już układu z Francją

▪ cesarz odstąpił od wyroku śmierci, ale skazuje go na wygnanie z Wietnamu

▪ Lefebvre próbuje uciec na własną rękę

• dowiaduje się od przyjaciół, że do portu Tourane – Da Nang dotarł niezidentyfikowany zachodni statek – wysyła do niego list z prośbą o pomoc – był to statek USS Constitution, który był tu po wojnie secesyjnej (ich obecność nie była przypadkowa)

• kapitan Percival czytając list nałożył areszt na odwiedzających go mandarynów, żądający w zamian wypuszczenia i ułaskawienia francuskiego misjonarza

◦ nie wiedział, że Lefebvre został już właściwie ułaskawiony

◦ dwór odmówił Percivalowi

◦ po 24 h zdał sobie sprawę z tego że postąpił lekkomyślnie, uwolnił mandarynów i wrócił do USA

◦ za ten incydent USA wysłało potem przeprosiny na piśmie

◦ cesarz wysyła go do Singapuru z wieloma podarunkami licząc na to, że sprawa ucichnie

◦ Francja wysyła do Wietnamu 2 kanonierki, które mają przekonać Wietnam do wypuszczenia Lefebvre'a i zrezygnowania z polityki antychrześcijańskiej

▪ Wietnam nie zgadza się – dochodzi do wymiany ognia (nie wiadomo kto zaczął) – Francuzi niszczą port, zabijają setki ludzi i odpływają z portu Tourane

◦ wraca do Wietnamu – potem znowu złapany, skazany, ułaskawiony i wysłany do domu; potem znowu wrócił

• cesarz Tu' Du'c

◦ syn ThieuTri, wstąpił na tron w 1847 roku po śmierci ojca

◦ polityk antychrześcijański, konfucjański

◦ zainteresowany co dzieje się w Europie i Azji

◦ mało elastyczna polityka

▪ gdy upadła we Francji dynastia Burbonów uznał że należy działać

▪ 1848 – wydaje 1. dekret antychrześcijański (antychrześcijański jak i przeciw chrześcijanom w Wietnamie)

▪ 1851 – przewrót Ludwika Napoleona we Francji – ogłasza się cesarzem – Napoleonem III

• cesarz uznaje to za przejaw słabości Francji

• kolejny dekret antychrześcijański

◦ wydalenie chrześcijan spod prawa

◦ konfiskata majątków katolików

◦ likwidacja majątków jezuitów

◦ automatycznie – wyrok śmierci (chrześcijanie Wietnamscy – ćwiartowani, reszta – topieni lub duszeni)

◦ Wietnamczycy - silna niechęć do Europejczyków i poparcie dla dworu cesarza

◦ mandaryni wyższych rang próbowali nakłonić cesarza do zrównoważenia polityki, ale bezskutecznie

◦ prześladowanie chrześcijan → ostra reakcja w całej Europie:

▪ Napoleon III – poparcie ze strony kościoła – nie może zbagatelizować

◦ w Azji też reakcja – powstanie politycznego lobby na rzecz katolików w Wietnamie:

▪ konsul francuski w Szanghaju

▪ konsul francuski w Syjamie

▪ dynamiczna, agresywna polityka – presja na Napolenie III, by rozwiązał sprawę w Wietnamie (wysłał wojsko)

▪ organizacja sfinansowania całej operacji

▪ określenie ścisłego planu działań konsularnych (też w Kambodży i Bangkoku), na które zgadza się francuskie ministerstwo spraw zagranicznych

◦ ministerstwo spraw zagranicznych Francji wysyła do Wietnamu okręty wojenne, które ma za zadanie wymusić na Wietnamie politykę zgodną z tym co chce Francja; namawia cesarza do poddania się i przejścia pod opiekę francuską; działania niespójne, po odmowie cesarza, nie wie co robić

▪ hrabia Walewski (syn Napoleona I) – uważa że zagrożenia w Europie są zbyt istotne, by mieszał się w sprawy zagraniczne; ostry sprzeciw marynarki wojennej przeciw niemu

▪ wizja, że interwencja francuska w Wietnamie spotka się z dobrym przyjęciem ze strony tamtejszych katolików

◦ 1857 – dowództwo francuskiej marynarki wojennej inicjuje plan inwazji na Wietnam; admiralicja wysyła flotę kilkunastu okrętów – 2,5 tys francuskiej piechoty

▪ na miejscu okazuje się że miejscowi katolicy nie chcą przewrotu, Hiszpanie zaoferowali tylko garnizon, nie pałali aż tak wielką nienawiścią do Wietnamu

▪ dowódca armady francuskiej - generał Rigault – dowiedział się że został wprowadzony w błąd

• dokonuje desantu na port w Tourane (koniec stycznia 1858)– w kilka godzin zajmuje go

◦ ale był to zabieg polityczny, Wietnamczycy wiedzieli, że zaraz nadejdzie pora deszczowa i monsunowa

• nie były przewidziane warunki, w jakich będą prowadzić atak ; nieprzygotowanie logistycznie

• brak jasnych dyrektyw oraz porozumienia wśród dowództwa francuskiego

• złe wyposażenie francuskiej armii

• złe warunki pogodowe, epidemie chorób tropikalnych, mało zapasów, coraz częstsze ataki wietnamskie – osłabienie armii

• konflikt Rigaulta z admiralicją – oskarżenie o wprowadzenie go w błąd; postanawia się on podać do dymisji, latem 1859 – opuszcza Wietnam (zostawia mały garnizon)

▪ potem – flota odbija do Sajgonu

◦ cesarz dzięki twardej polityki zyskuje poparcie

◦ Napoleon III zdał sobie sprawę że popełnił błąd decydując się na inwazję Wietnamu, skłonny odstąpić od planu inwazji, ale marynarka wojenna Francji podejmuje inicjatywę ponownej intensyfikacji polityki wojennej w Wietnamie, nowe dowództwo opracowuje plan ataku i wymusza poparcie Napoleona III oraz sfinansowanie inwazji

◦ 1859-1862 – Francja gromadzi swoje oddziały w okolicach Sajgonu

▪ 1862 – zdobycie Sajgonu, umocnienie garnizonu

▪ wysłanie wsparcia dla Tourane

▪ kolejne sukcesy Francji

▪ realne zagrożenie dla stolicy cesarskiej w Hue

▪ początek działań dyplomatycznych

▪ dokument porozumienia politycznego, na który cesarz przystaje; zgadza się na wiele ustępstw (nie miał wyboru – zmuszały go do tego warunki w państwie i poza):

• kontrola Francji nad Sajgonem

• oddanie Francji wyspy Condore

• zgoda wolności wyznaniowej dla polityków

• zgoda dla misjonarzy na szerzenie chrześcijaństwa

• wyłączność dla Francji na handel i ekspansję

▪ Sajgon i Tajwan - 2 najważniejsze strategicznie punkty, zagłębie ryżowe Wietnamu

▪ 1862 – początek stałego funkcjonowania Francji w Wietnamie

• Kochinchiny – kolonia francuska w Wietnamie, pierwszy etap do stworzenia później francuskich Indochin

• na czele administracji – admirał gubernator – polityka faktów dokonanych

• silna ingerencja w wewnętrzną sytuację polityczną

• ekspansja, ekspedycje badawcze (zainteresowanie Yunnanem)

◦ porucznik Garnier – na czele wyprawy wzdłuż Mekongu – Francuzi pojmują, że nie da się go wykorzystać jako szlaku handlowego (jest nieżeglowny w górnym biegu)

◦ uwaga kieruje się w stronę Rzeki Czerwonej – Garnier tworzy plany kolejnej wyprawy

▪ zainteresowanie francuskich przemytników jego publikacją – jeden z nich - Dupuis – działa bez poparcia władz francuskich, ale ma nieformalne poparcie w Sajgonie - pierwsza wyprawa – duży sukces (minerały); druga wyprawa – bardziej bezczelna – chciał sól (opór gildii solnej) – atakuje on Hanoi, zajmuje jej część i wywiesza tam flagę francuską – ogłasza kontrolę Francji (1972-1873)

▪ 1873 – pojawienie się porucznika Garniera w Hanoi – ogłasza on kontrolę Francji nad Hanoi i ogłasza nową politykę celną – Rzeka Czerwona w handlu między Francją a Chinami

▪ zbrojny opór wietnamskiego dworu – cesarz prosi o pomoc Chiny (chińscy najemnicy, piraci)

▪ w jednej z walk w 1873 ginie Garnier

▪ Sajgon wzmaga swoją aktywność kierując do Hanoi dodatkowe siły

◦ tło wydarzeń: 1860 – Francja przegrywa z Prusami (utrata wpływów w Alzacji i Lotaryngii) – upadek dworu Napoleona III, wszystko źle :C

◦ 1876 - protektorat francuski nad Kambodży

▪ dołączenie Kambodży do Kochinchin

◦ 1879 – w Sajgonie zostaje zainstalowana nowa administracja – gubernatorów cywilnych - administracja obejmuje kontrolę też nad Wietnamem Środkowym (teraz Tonkin)

▪ dodatkowe siły w Hanoi

▪ nowy gubernator – ostry kolonizator - polityka działań bezkompromisowych ultimatum

▪ polityka francuska zyskuje nowy zastrzyk energii z metropolii

◦ 1883 – parlament francuski przyznał 5 mln franków na utworzenie w Wietnamie protektoratu; śmierć cesarza Tu Du'c'a, nie zostawił on męskiego potomka ◦ Walki o władzę mandarynów – kolejne 2-2,5 roku na tron wchodzą i zostają zrzuceni cesarze, żaden nie ma znaczącego wpływu • kapitulacja dworu cesarskiego – Wietnam „protektoratem” Francji

• 1885 – otwarty konflikt między Wietnamem a administracją Kochinchiny

◦ atak na pałac w Hue; ostatni następca tronu ucieka do Laosu

◦ wymuszenie zgody na podpisanie traktatu na kolejnym cesarzu - Traktat Harmonda

◦ Can Vu'o'ng – organizacja paramilitarna działająca w latach 1885-1889 przeciw kolonializmowi francuskiemu, chcieli pozbyć się Francuzów i osadzić na tronie młodego następce; organizacji brakowało spójności struktury

• Zastąpienie nazwy Wietnam w dokumentacji urzędowej:

◦ Kochinchiny

◦ Wietnam Środkowy → Tonkin

◦ Wietnam Północny → Annam

• Zakazane Miasto Wietnamskie

• Francja zyskuje prawo do prowadzenia polityki zagranicznej, monetarnej; cesarz traci prawa dynastyczne – staje się jednym z urzędników

• 1887 - Francja ogłasza protektorat w Laosie

• Powstaje Unia Indochińska; skład: Kambodża, Laos, Kochinchiny, Annam, Tonkin (6 lat później też Laos)

Wykład 10 13.12.2103

Francuski system kolonialny w Indochinach

• koniec XIX w do II WŚ – strategia nierównomiernego rozwoju

◦ północ na uboczu, odizolowana politycznie, bez opieki – chaos polityczny, fale głodu (za mało zasobów) → impuls do powstania nastrojów antykolonialnych, prokomunistycznych

◦ południe coraz bardziej rozwinięte, mimo że gospodarka nastawiona była na wyzysk

Uniwersytet cesarski w Hue – podstawa dla nowych ruchów; przedstawiciele, myślą w kategoriach nowego państwa, socjalistycznego, demokratycznego

• Phan Boi Chau – prawicowy nacjonalista

• Phan Chu Trinh - prawicowy nacjonalista (inne podejście do Francji i Japonii niż Phan Boi Chau)

• Ho Chi Minh – komunista, lewicowy, ale na początku nie był aż tak lewicowy; chciał podjąć szerszą współpracę z USA

• kształtują się elity wietnamskie – wyjeżdżają oni się uczyć do Francji

◦ Bao Dai – też uczył się we Francji, gdy wrócił do Francji objął tron i planował wymuszenie reform w Wietnamie, rozwój

• wcześniejsza rewolucja, powstanie Tajsonów (XVIII w)– polepszenie, ale dalej system agrarny

• Francja – chciała utrzyma dawny podział z okresu feudalnego, zapełniała dlatego stanowiska urzędnicze

Wietnamczykami

Droga do niepodległości

• wybuch II WŚ zmienia pozycję Indochin, które stają się istotnym punktem strategicznym w rejonie Pacyfiku

◦ gdy Japonia dołącza się do wojny planuje przejąć władzę w Azji – przejmują m.in. Indochiny

▪ zostawiają w Indochinach administrację francuską, ale była ona podległa Japończykom (dochodziło do starć, ale były mało istotne)

◦ ucicha idea niepodległościowa, zmienia się jej ukierunkowanie (Ho Chi Minh na czele)

• w maju 1941 Ho Chi Minh w porozumieniu z ugrupowaniami komunistycznymi i nacjonalistami (wszystkimi jakimi się dało) powołuje Viet Minh (Liga na rzecz Niepodległości Wietnamu )

◦ chcą odzyskania niepodległości poprzez pozbycie się Japończyków (potem dopiero Francuzów)

◦ różne poglądy jak ma wyglądać niepodległość (na model francuski czy pełna niepodległość)

• 8 sierpnia 1945 roku Ho Chi Minh tworzy komitet Wyzwolenia, a 13 sierpnia wybucha ogólnonarodowe powstanie

• 2 września 1945 roku, przy poparciu USA, Ho Chin Minh ogłasza powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu

◦ Japonia nie stawiała większego oporu

◦ USA zmienia swoje stanowisko względem polityki azjatyckiej obawiając się rosnącego wpływu ZSRR 9wcześniej tylko pomagali niedoraźnie); kontakty w Europie – USA zgadza się żeby Indochiny były francuskie

◦ Ustalenia paryskie: Wietnam – państwo niepodległa, ale w ważnych kwestiach konsultacja z Francją; południe – Francuskie; północ – oddziały chińskie; Laos i Kambodża odzyskują niezależność

◦ kontakty z ZSRR – początkowo niezainteresowanie

• 6 marca 1946 roku podpisano porozumienia paryskie uznające Wietnam Północny za państwo wolne i suwerenne, ale stanowiące część indochińskiej unii Francuskiej

• groźba chińskiej inwazji:

◦ Hanoi zwraca się o pomoc militarną do Francji w zamian za ograniczenia suwerenności państwa

◦ pomoc Chin

◦ niepowodzenie rokowań w Paryżu – eskalacja konfliktu

• 10 listopada 1946 roku do potyczki między celnikami francuskimi a żołnierzami Viet Minhu w Haifongu

◦ w odwecie wojska francuskie ostrzeliwują port

• w nocy 19 na 20 listopada 1946 roku armia francuska obaliła rząd Ho Chi Minha

◦ całe dowództwo ucieka ze stolicy – ucieczka w góry i wojna partyzancka przeciwko francuskiej inwazji

I Wojna Indochińska

Kampania lat 1946-1650

• 23 listopada 1946 roku dowodzący wojskami francuskimi gen. Louis Moliere wydał rozkaz rozbrojenia oddziałów wietnamskich w Hanoi

◦ dochodzi do ciężkich starć na ulicach miasta

◦ początek ogólnonarodowego powstania

• w pierwszym okresie wojny przewagę zyskały wojska francuskie, które zdobyły kontrolę nad głównymi szlakami komunikacyjnymi północy

• dzięki dostawom broni z Chin Vo Nguyen Giapowi udało się przebudować i rozszerzyć armię partyzancką, która w kwietniu 1949 roku liczyła już 300 tysięcy żołnierzy

◦ pomoc również ze strony ZSRR (ZSRR pomaga też Korei Północnej)

◦ paranoja USA – działania polityczne – nietrafne decyzje polityczne – antykomunizm

▪ oficjalne wsparcie wojskowe dla Francji – dostarczają im pieniędzy, doradców i sprzętu

◦ Vo Nguyen Giap – pomocnik Ho Chi Minha; jako dowódca samouk – jego taktyczna, strategiczna przewaga nad Francuzami doprowadza partyzantów do zwycięstwa; prowadzenie działań militarnych z północy na południe za pośrednictwem szlaków komunikacyjnych

◦ 1950 – partyzanci przejmują szlaki komunikacyjne

◦ Francja wysyła do Wietnamu sprawnego taktyka gen. de Lattre, wzmacniają dorzecza rzeki Czerwonej, umocnienia w Haifongu

• na początku lat 50 przekształcające się w regularną armię partyzanckie oddziały Viet Minhu zyskują, pomimo francuskiego oporu, strategiczną przewagę

• 25 maja 1950 roku sukces wojsk wietnamskich pod Lao Khe

• 3 października Francuzi postanowili wycofać pozbawiony wsparcia garnizon w Cao Bang

◦ wycofujące się oddziały francuskie straciły w odwrocie 6 tys ludzi

Kampania lat 1951-1953

• 3 stycznia 1951 roku Francuzom udało się wciągnąć w pułapkę schodzące z gór wojska wietnamskie

◦ wojska Viet Minh zostały zmuszone do odwrotu

◦ w marcu i maju oddziały wietnamskie podejmują próbę przejęcia stolicy

• w listopadzie 1951 roku wojska francuskie przeszły do kolejnej ofensywy

→ Film: Dien Bien Phu French Defeat in Vietnam – http://www.youtube.com/watch?v=tG3mifrpGp0

Kampania lat 1954

• 7 maja 1954 - bitwa pod Dien Bien Phu - między oddziałami Viet Minh, a oddziałami francuskimi; trwała 54 dni ◦ Całkowita porażka Francuzów ◦ ok. 2 tys. Francuzów zginęło (więcej Wietnamczyków), 11 tys żołnierzy francuskich w niewoli wietnamskiej • 20 lipca 1954 - Konferencja genewska ◦ strony: Viet Minh i Republika Francuska ◦ mediatorzy: ZSRR i Chiny ▪ Mołotow i Zhou Enlai

◦ podział na 2 organizmy państwowe wzdłuż 17. równoleżnika – na północy rządy Viet Minh; na południu rząd marionetkowy z byłym cesarzem Bao Daiem na czele (brak realnej polityki) – Państwo Wietnamskie ◦ "Deklaracja końcowa", napisana przez Brytyjskiego przewodniczącego konferencji, stanowiła, że najpóźniej w lipcu 1956 roku odbędą się "wybory powszechne", a w ich wyniku powstanie zjednoczone Państwo Wietnamskie ◦ północ – socjalistyczne reformy ◦ południe – dyplomatyczna rywalizacja USA z Francją

▪ Bao Dai – związany z Francją ▪ Ngo Binh Diem – minister cesarza, związany poniekąd z ruchami nacjonalistycznymi; wywodził się z wietnamskiej arystokracji; politycznie związany z USA (zagorzały katolik); dokonuje przewrotu politycznego przed zapowiedzianym referendum; obala rząd Bao Daia i ogłasza się prezydentem, unieważnia postanowienia z Genewy; boi się przewago Ho Chi Minha ◦ Military Assistance Advisory Group (MAAG) - nazwa grup amerykańskich doradców wojskowych wysyłanych dla pomocy w organizacji i szkoleniu sił zbrojnych krajów Trzeciego Świata. Przed i w trakcie wojny wietnamskiej w Azji południowo-wschodniej działały trzy takie grupy.

• w lipcu 1956 roku wspierany przez USA premier Ngo Dinh Diem odwołał referendum narodowe ◦ proklamacja powstania Republiki Wietnamu

• w 1957 roku południowowietnamscy komuniści rozpoczęli działania przeciwko rządowi w Sajgonie • w 1958 roku Lao Dong podjęła decyzję o poparciu powstania komunistycznego na Południu ◦ budowa szlaku Ho Chi Minha służącego do transportu na Południe oddziałów wojskowych i zaopatrzenia

• Ho Chi Minh - odwołanie partii Viet Minh na rzecz partii Lao Dong – Komunistyczna Partia

Wietnamu • w 1960 roku z inicjatywy Wietnamskiej Partii Pracujących powstał Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego • w obawie przed nasilającym się w regionie „efektem domina” administracja amerykańska postanawia poprzeć zbrojnie i finansowo rząd antykomunistyczny Wietnamu Południowego

• w listopadzie 1963 roku w czasie puczu wojskowego zabity zostaje Ngo Dinh Diem z całą rodziną ◦ władzę przejmują generałowie ◦ USA – akcje dywersyjne

• 31 lipca 1964 roku dochodzi do tzw. Incydentu w Zatoce Tonkińskiej – punkt startowy do II Wojny Indochińskiej ◦ senat USA udziela prezydentowi Johnsonowi na eskalację działań zbrojnych Wojna Wietnamska (II Wojna Indochińska) 1957-1975

• w 1964 roku rozpoczęli bombardowania wietnamskich baz zaopatrzeniowych we wschodnim Laosie • 2 marca 1956 roku Amerykanie rozpoczęli zmasowane bombardowania Wietnamu Północnego w ramach operacji Rolling Thunder ◦ akcja ta trwała do października 1968

• 30 stycznia 1968 roku siły północnowietnamskie podejmują noworoczną Ofensywę Tet ◦ złamanie niepisanego zawieszenia broni

◦ ciężkie walki toczyły się o Sajgon i Hue, gdzie amerykańska piechota morska wraz z armią Republiki Wietnamu (ARVN) stawiała opór komunistom • ofensywa okazała się wielką porażką militarną komunistów i równoczesnym olbrzymim sukcesem propagandowym

• w 1971 roku w ramach operacji Lam San armia Wietnamu Południowego przy wsparciu lotnictwa USA dokonała inwazji Laosu • od 1969 roku toczyły się w Paryżu rokowania pokojowe USA z rządem północnowietnamskim ◦ podpisanie paryskich układów pokojowych w styczniu 1973 roku Wykład 11 20.12.2103

Indonezja – największy kraj pod względem ludności w Azji Płd-Wsch, potencjał gospodarczy.

Republika Indonezji

• Indonezja – z greckich słów Indos (Indie, indyjski) i nesos (wyspa)

• niepodległość ogłoszona w 1945, usankcjonowana w 1949

• populacja 237,512,352 (lipiec 2008) – 4 pozycja na świecie

• powierzchnia 1,919,440 tys km kw

• plus 7,9 mln km kw powierzchni morskiej

• Polska: 312,679 tys km kw

Jeden z najbardziej aktywnych sejsmicznie rejonów. Kraj rolniczy, eksporter ryżu do Europy. Popioły wulkaniczne użyźniają glebę. Wszędzie wulkany!

Większość obywateli Indonezji mieszka na Jawie. Jawa jest centrum gospodarczym, politycznym i kulturowym. Najbardziej zaludniona jest wschodnia część Jawy (okolice Dżakarty).

Skład etniczny:

• wyróżnia się ponad tysiąc grup etnolingwistycznych

• główne grupy etniczne

◦ Jawajczycy ok. 45%

◦ Sundajczycy ok. 15%

◦ Madurowie ok. 4%

◦ Malajowie ok. 3.5%

◦ Batakowie ok. 3%

◦ inne 29.5%

Języki:

• oficjalny język narodowy – Bahasa Indonesia (lub indonezyjski) – zmodyfikowana wersja języka malajskiego. Dla około 17 do 30 mln jest to język ojczysty, dla ponad 150 mln jako drugi język.

• 725 innych języków i dialektów

• Jawajski – ok. 75 mln

• Sundajski – ok. 27 mln

• Mandurski – ok. 13 mln

• Malajski – ok. 10 mln

• inne, w których mówi więcej niż 1 mln osób:

• …

Religie

• islam – 86% - podzielony

• protestanci – 5.7% - rozwój

• katolicy – 3%

• hinduizm – 1.8%

• buddyzm – ok. 1%

• inne – 2.5% (np. animizm)

…

Historia Azji Południowej: Gron. 3, 4.10.2013, s. 049 Filipiny.

jedyny kraj chrześcijański obok Timoru Wschodniego w Azji, największy pod względem liczebnym;

obecny i odczuwalny duch latynoski z powodu przeszłości kolonialnej – dawna kolonia hiszpańska. Wpływy latynoskie przenikały tam pośrednio przez Meksyk. To także pierwszy kraj, w którym rozpoczęła się dekolonizacja w Azji;

na przełomie lat 40. i 50. XX wieku Filipiny nazywane były „demokratyczną witryną Azji (democratic showcase in Asia)”;

1521 – data, od której rozpoczyna się udokumentowana historia Filipin. Wcześniej Filipiny były swego rodzaju terra incognita. Ferdynand Magellan postanowił w tym roku podbić filipiński teren;

Istnieją trzy państwa malajskie na świecie: Malezja, Indonezja, Filipiny. Wszystkie te kraje zostały skolonizowane, ale po wyzwoleniu zaczęły rozwijać się w różnych kierunkach;

Cebu – drugie największe miasto Filipin. Znajduje się tam rotunda, w której miał umieścić krzyż sam Ferdynand Magellan, a który to krzyż cudownie przetrwał do dziś. Magellan podarował miejscowym mieszkańcom figurkę Santo Nino (Świętego Dzieciątka). Prawie wszyscy tubylcy się podporządkowali kolonizatorom, a jeden tylko mieszkaniec, pewien wódz się na to nie zgodził. Nazywał się Lapu Lapu. Historia ta znana jest z relacji Antonio Pigafetty (1480/1491-?) – włoskiego podróżnika, który opisał to wszystko. Magellan zaatakował Lapu Lapu, ale okazało się, że wódz miał więcej ludzi do walki niż można było się spodziewać. Choć Magellan miał broń palną, nie mógł jej użyć, ponieważ statek z ładunkiem musiał zacumować przed rafą koralową otaczającą wybrzeże wysepki. Konkwistador popełnił błąd, wydając rozkaz spalenia lokalnej wioski, która jeszcze bardziej rozjuszyła tubylców. Zginął w walce z ludźmi Lapu Lapu 27 kwietnia 1521 roku. Lapu Lapu odgrywa ważną rolę w kulturze Filipin;

specyfiką podejścia Filipińczyków do własnej historii jest to, że uznają zarówno kolonizatorów jak i rdzennych mieszkańców za część kultury ojczyzny;

lata 50. i 60. XX wieku – pierwsze przejawy separatystyczne w Filipin. Narodziła się wtedy idea znalezienia elementu jednoczącego, ogólnonarodowego, który stanąłby ponad różnicami religijnymi (chodziło przede wszystkim o relacje chrześcijan i muzułmanów) i wybrano wtedy osobę Lapu Lapu jako symbol narodowy;

1565 – Hiszpan Manuel Lopez de Legazpi dotarł do Filipin. Ustanowił Manilę, która stała się stolicą Filipin. Jego misji udało się schrystianizować islamizujących się już naówczas Filipińczyków. Legazpi miał odnaleźć figurkę Santo Nino ofiarowaną przez Magellana. Figurka Santo Nino de Cebú do dziś stanowi na Filipinach sacrum, a jego sanktuarium jest bardzo ważne i znane. Jej peregrynacji dokonał przez Jan Paweł II;

*sanduguan – mieszanka do picia z upuszczonej krwi z dodatkiem alkoholu;

1565-1821 – Filipiny pod zarządem Nowej Hiszpanii, czyli dzisiejszego Meksyku;

nazwa kraju pochodzi od imienia hiszpańskiego króla Filipa II Habsburga (1527-1598);

*orientalny barok – odmiana europejskiego stylu barokowego w architekturze azjatyckich kolonii. Charakteryzuje się masywniejszym charakterem jako że na Filipinach występują trzęsienia ziemi. Budowle muszą być zatem stabilniejsze. Z tego powodu nazywany był również earthquake baroque, czyli barok, który miał być odporny na ruchy sejsmiczne;

początkowe główne plany hiszpańskich kolonizatorów wobec Filipin: 1. źródło przypraw przeznaczanych na potrzeby Korony oraz handlu;

2. Filipiny jako okno na Chiny i na Japonię – możliwość daleszj penetracji Azji; 3. schrystianizowanie Filipin w myśl powiedzenia Portugalczyków: God, gold and glory;

Hiszpanie traktowali zaściankowo Filipiny, ponieważ nie spełniły one wszystkich oczekiwań, planów kolonizatorów i w konsekwencji stały się w zasadzie kolonią kolonii, czyli kolonią Nowej Hiszpanii (Meksyku);

ziemie na terenie Filipin skupowały przede wszystkim klasztory;

w momencie braku osób do pracy w miastach na Filipinach sprowadzano Chińczyków, którzy zaczęli się mieszać z rdzenną ludnością:

– *mestizo – metysi (azjatyccy), czyli ludzie o pochodzeniu europejsko-indiańskim – z dwóch ras. Z nich najczęściej rekrutowali się późniejsi drobni dzierżawcy ziem; Jednak, gdy Chińczycy zaczęli bogacić się i ugruntowywać tam swoją pozycję społeczną, zaczęto urządzać przeciw nim pogromy. Chińczycy do dziś stanowią zamożniejszą klasę społeczną na Filipinach. Posiadają własny chiński cmentarz w Manili, na którym znajdują się duże i okazałe grobowce. Podtrzymują tam żywo i wiernie kult przodków;

*inquilino – ludzie pracujący na roli (drobni dzierżawcy), zadłużeni u właściciela ziemskiego, ale którzy mogli gospodarować częścią ziemi na własny użytek w zamian za pracę na części pana;

*ilustrados – lokalna inteligencja, która później dążyła do niepodległości. Większość z nich miała chińskie pochodzenie, co wpłynęło na obniżenie represji przeciw Chińczykom na Filipinach;

najważniejszy był port w Manili. Manila została doszczętnie zniszczona w bombardowaniu amerykańskim podczas II wojny światowej;

współcześnie na Filipinach są bardzo wyraźne kontrasty społeczne;

odbudowana katedra w Manili (Manila Cathedral);

kościół p.w. Zbawiciela, który wykonano z żelaza. Filipińczycy lubią tam brać śluby;

kolorowy, lecz krwawy filipiński katolicyzm, m. in. dlatego, że podczas świąt Wielkiej Nocy urządza się tam procesje z dokładną historyczną inscenizacją Pasji Chrystusa;

dominacja angielszczyzny na Filipinach – język angielski jest językiem urzędowym;

największa wyspa Filipin to Luzon;

+ Lorenzo Ruiz (1600-1637) – pierwszy święty filipiński święty, kanonizowany przez Jana Pawła II;

„krzyżówka klasztoru z Hollywood” – jedno z określeń na Filipiny, w którym historia przeplata się kontrastowo z nowoczesnością;

przykłady aktulturacji na Filipinach w architekturze: posąg smoka mandżurski na tle figury św. Augustyna;

wykształcenie Filipińczyków, które im umożliwili kolonizatorzy nie wpłynęło na lojalność wobec koloniztarów, ale wręcz przeciwnie – Filipińczycy zaczęli myśleć wtedy niezależnie. Karl Popper powiedział, że nie można przewidzieć przyszłości, ponieważ nie wiadomo w jakim stopniu rozwinie się wiedza naukowa i w jakim kierunku pójdzie;

Vigan – miasto, które jest bardzo latynoskie w charakterze. Jedyne miasto, które ocalało na Filipinach w całości; znajduje się na liście UNESCO. W czasie II wojny światowej uniknęło bombardowania, ponieważ dowódca, który miał tego dokonać, otrzymał informację, że Japończycy przenieśli się już w głąb dżungli i nie zrzucił bomby;

filipiński ruch narodowy: jego przedstawicielem był głównie José Rizal (1861-1896), filipiński pisarz wykształcony w Europie w ramach podróży na Zachód lokalnych ilustrados. Przyswoił idee oświeceniowe, dogasające już wtedy w Europie w pewnym sensie – jeden z ostatnich „oświeceniowców” na świecie. W połowie XIX wieku Hiszpania zaczęła nagle tracić wiele kolonii. Rizal założył tajne stowarzyszenie; za swoją narodową działalność został stracony 30 grudnia 1896 roku przez kolonizatorów. Wystawiono mu pośmiertnie pomnik, który ukazuje moment rozstrzelania Rizala. Pominiki takie są specyfiką filipińskiej martyrologii. Stracenie Rizala wywołało ogólne społeczne oburzenie. Wybuchło później powstanie, na czele którego stanął Emilio Aguinaldo (1869-1964). 12 czerwca 1898 roku jego oddziały wygrały i proklamowały niepodległość. Casus Filipin jest jednocześnie największym przykładem hipokryzji amerykańskiej, tak jak przypadek Wietnamu kilkadziesiąt lat później. Amerykanie podjęli się wyzwolenia Filipin (ówczesny prezydent USA Wiliam McKinley [1843-1897] pytał się „czy Filipiny są to produkty w puszce”). Prezydent McKinley przekazał Kongresowi dokument pt. Benevolent Assimilation (Łaskawa Asymilacja), w którym wyłożył trzy powody, dla których nie należało porzucać sprawy filipińskiej: konkurencja Hiszpanów, nieudolność Filipińczyków, konkurencja Niemców na wschodzie Azji;

Rudyard Kipling (1865-1936), wiersz pt. The White Man’s Burden1 (Brzemię białego człowieka): są dwie ścieżki interpretacyjne tego wiersza: Kipling jako imperialista albo jako człowiek kpiący z imperializmu;

wystawa Filipińczyków w Saint Louis: przedstawianie rdzennych mieszkańców jako „egzotycznych eksponatów”;

na wyspie Samar Filipińczycy organizowali akcje przeciwko Amerykanom, którzy wkroczyli. Podczas jednej z takich akcji Filipińczycy udawali kondukt pogrzebowy. Nagle wyskoczyli z trumien i zaatakowali Amerykanów;

4 lipca 1902 roku prezydent Franklin D. Roosvelt (1882-1945) ogłosił zakończenie działań wojennych na Filipinach;

Hiszpania w traktacie wersalskim zrzekła się części kolonii, w tym Filipin na rzecz Stanów Zjednoczonych;

na Filipinach Amerykanie zaszczepili własny model władzy, dążyli do jego ucywilnienia, szczególnie ze względu na kwestie religijine. Dla protestanckich Amerykanów katolicyzm stanowił szkodliwy element życia społecznego. Jakkolwiek, amerykański model sprawowania władzy na Filipinach okazał się lepszy niż hiszpański (tzw. rządy prawa);

1907 – wprowadzenie praw wyborczych na Filipinach dla mężczyzn powyżej 21. roku życia, posiadających dobra ziemskie i płacących podatki;

amerykańska specyfika polityczna: zderzenie ideałów z interesami. Amerykańska polityka doprowadziła na Filipinach, paradoksalnie, do wzmocnienia lokalnych więzi rodzinnych. Ci ludzie, którzy wcześniej zarządzali majątkami hiszpańskimi, przenieśli się do miast. Amerykanie też potrzebowali miejscowych pośredników do zarządzania regionem i w ten sposób powstała nowa lokalna oligarchia. Ci ludzie, dzięki współpracy z Amerykanami (w Europie uważa się, że to burżuazja była przeciwko ziemskim posiadaczom, bo też domagała się praw, ale na Filipinach sytuacja była dokładnie odwrotna), dorabiali się. Od czasów kolonializmu amerykańskiego największym problemem społecznym na Filipinach jest nadal reforma rolna; pytanie: jak przekazać chłopom

1 www.historymatters.gmu.edu: Rudyard Kipling, The White Man’s Burden: The United States & The Philippine Islands, 1899.

Rudyard Kipling’s Verse: Definitive Edition (Garden City, New York: Doubleday, 1929).

ziemię bez utraty ziemskiego kapitału;

najważniejszy stosunek społeczny na Filipinach to relacja patron-klient. Istnieje piramidalna sieć zależności: właściciel ziemski posiada pewną liczbę chłopów, którzy na niego pracują (nie są oni niewolni), a on w zamian się nimi opiekuje. Przypomina to nieco średniowieczną relację feudał–wasal. Współczesny wielki biznes opiera się na takiej samej sieci powiązań (por. chińskie guanxi). Stanowi to pewien układ, ale niesformalizowany; nikt nie traktuje tego jako wykroczenie. W ten sposób powstała grupa hacendero, czyli potomków tych, którzy zarządzali majątkami klasztornymi, a później amerykańskimi dobrami (żyje kilkanaście rodzin, które posiadają dobra ziemskie i działają w finansach; to one także trzymają władzę). Utrwaliło się to w rzeczywistości kolonialnej i trwa do dziś;

1934 – Tydings McDuffie Act – wydanie aktu niepodległości Filipin, która miała nastąpić za dziesięć lat od momentu wydania dokumentu (tzw. Commonwealth of The Philippines);

8-12 grudnia 1941 – ataki japońskie na Filipiny. Filipiny były ważne strategicznie, ponieważ otacza je naturalny łańcuch wysp, dzięki któremu można było szachować Chiny;

+ Douglas MacArthur (1880-1964) – amerykański generał. Miał powiedzieć Japończykom na Filipinach: I shall return! (Ja tu wrócę!). Zdanie to utrwaliło się później w amerykańskiej kulturze (także jako część filipińskiej pop-kultury);

10 kwietnia 1941 roku – Amerykanie poddali się Japończykom;

Japończycy nawet dziś przyjeżdżają na Filipiny i proszą o ekshumację zwłok japońskich żołnierzy. Płacą za to Filipińczykom;

*„marsz śmierci” – filipińskich żołnierzy, którzy się poddali, Japończycy zmusili do około 197km marszu w czasie monsunu przez dżunglę. Opisał to w powieści pt. Król szczurów James Clavell (1962);

20 października 1944 roku – gen. MacArthur dokonał desantu na Filipiny. Na Filipinach znajduje się na pamiątkę tego wydarzenia MacArthur Landing Memorial – oficjalna inskrypcja na kamieniu oraz pomnik lądowania McArthura. W tym roku nastąpiło zdobycie Manili (dwukrotne bombardowanie miasta: japońskie i amerykańskie);

podczas okupacji Japończycy oparli swoje lokalne wpływy na hacendero?, natomiast z Japończykami walczyła socjalistyczna w charakterze organizacja hukbalahap (huk/hook)?. Po ponownym przybyciu Amerykanów, zdelegalizowano członków huku/haku ze względu na charakter lewicowy organizacji, którego nie mogli zaakceptować Amerykanie. Oparto się na uprzednio projapońskim hacendero. Amerykanie nie byli jednak wstanie utrzymać kolonii po II wojnie światowej;

4 lipca 1946 roku – ogłoszenie aktu niepodległości Filipin oraz ogłoszenie Bell Act, który ustanawiał strefę wolnego handlu między Stanami Zjednoczonymi a Filipinami;

1947 – porozumienie o bezpłatnym użytkowaniu baz wojskowych na terenie Filipin dla wojska amerykańskiego aż do 1994 roku. W ten sposób Amerykanie po wojnie zachowali jeszcze bardzo długo kontrolę gospodarczą nad Filipinami;

Filipiny nazywane były nadzieją Azji, ale w konsekwencji wraz z Birmą jako dwa najbogatsze kraje po zniszczeniach wojennych w Azji, w obliczu zrujnowanej Japonii, bardzo osłabiły się;

+ Diosdado Macapagal (1910-1997) – ważna osoba na Filipinach. W 1961 roku podczas zebrania ONZ-u zdenerwowanie przemawiającego Chruszczowa wywołane było właśnie pytaniem Makapanagala, który zapytał Chruszczowa jak ów może krytykować imperialistów, skoro rząd ZSRR także jest imperialistą dla krajów Europy Środkowej. Wtedy Chruszczow ściągnął swojego i buta i zaczął nim uderzać o mównicę;

+ Ferdynand Marcos (1917-1989 )– miał chińskie pochodzenie; bohater „komunistycznej” partyzantki huk. Pochodził spoza wielkich rodzin hacendero, ale udało mu się dostać do życia politycznego. Był tzw. „człowiekiem spoza układu” i przeszedł na stronę Amerykanów. Został najmłodszym senatorem w historii Filipin i ożenił się z Imeldą Romualdes (ur. 1929), która była potomkinią jednych z najważniejszych rodzin hacendero; Muzeum Marcosa na Filipinach.chciał od nowa zbudować piramidę społeczną. Chciał zmodyfikować hierarchię społeczną, ale nie ją zlikwidować w celu ustanowienia bardziej demokratycznych rządów czy przeciwnie – totalitarnych. Marcos był nieudolnym rządzącym, ponieważ nie umiał współpracować. Nie utrzymał nawet dobrych stosunków ze swoimi sojusznikami;

New People Army (NPA);

spór o Borneo między Malezją a Indonezją. Do Borneo rościły sobie prawo również Filipiny

(pozostałość: mozaika z lat 70. XX wieku w centrum Manili sugerująca, że Borneo jest filipińskie);

lata 70. XX wieku: kryzys naftowy (1973). Spowolnienie rozwoju gospodarek zachodnich wywołał również kryzys w dawnych koloniach. Inwestowano zbyt wiele w zbrojenia;

+ Benigno Simeon „Igno” Aquino Sr. (1894-1947) – intelektualista filipiński. Krytykował reżim Marcosa, za co został zmuszony do emigracji. Wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Zechciał jednak wrócić, pomimo ostrzeżenia, że zostanie zabity. Przyleciał na Filipiny, gdzie miał być aresztowany. Został jednak zamordowany na lotnisku 28 sierpnia 1973 (por. reporterskie opisy Luziano Terzianiego). Zabójstwo Aquina spowodowało wzrost braku zaufania wobec Marcosa; Ryszard Kapuściński napisał kiedyś: charakterystyczną cechą dyktatorów jest to, że znają się na wszystkim;

pałac kokosowy: Marcos odcięty od rzeczywistości żył w otoczeniu tylko swoich ludzi. Kazał się także nazywać padrino (hiszp. ojciec chrzestny). Marcos eliminował swoich przeciwników, nie był to jednak wyjątek wśród krajów Azji Wschodniej. Różnica polegała na tym, że w porównaniu do, np. Tajwanu, nie znał się na gospodarce;

+ María Corazón Sumulong „Cory” Conjuangco Aquino (1933-2009) – wdowa po Aquino Sr. Zwolennicy Aquino zaczęli dostrzegać w pani Cory Pietę – jako ziemską Matkę Bożą Bolesną. Po śmierci męża wkroczyła na scenę filipińskiej polityki;

7.02.1986 – ogłoszenie zwycięstwa Marcosa w wyborach (sfałszowane wyniki). To spowodowało masowe protesty ludności. Określa się je mianem people's power2 – siłą ludu. Na stronę protestujących przeszedł Kościół Katolicki z kardynał Sinem na czele, który uprzednio był sojusznikiem Marcosa. Wśród Filipińczyków charakterystyczne jest to, że podkreślają oni grupowo wątki religijno-ludowe. Kluczowa była tutaj jednak postawa armii. Marcos wydał żołnierzom rozkaz strzelania do ludu. Modlące się zakonnice klęczały przed mierzącymi do ludu żołnierzami, którzy nie zaczęli strzelać. Zapobiegli temi gen. Ramos i gen. Enrille. W końcu Stany Zjednoczone . Marcos przegrał;

25.02.1986 – objęcie władzy prezydenckiej przez panią Cory Aquino. Po nominacji Cory Aquino lud ruszył szturmem na pałac Marcosa, który w międzyczasie uciekł podstawionym amerykańskim samolotem na Hawaje. Cory Aquino była prezydentem do 1992 roku. Jej zasługą jest to, że przywróciła demorkatyczny kościec państwa i zdołała obalić sześć zamachów stanu przez armię, co uratowało państwo od takiej destrukcji jak w Birmie. Do dziś Filipiny są krajem demokratycznym zarówno formalnie jak i w zasadzie społecznie. Błędem jednak w odbudowywaniu przez nią państwa było to, że oparła się na tej samej klasie społecznej, co Marcos, czyli na hacendero. Tym samym przywróciła ten sam status quo sprzed rządów Marcosa;

Cory Aquino władzę objął Fidel Valdez Ramos (FVR, ur. 1928). Utrwalił ukształtowany już wówczas model społeczny;

+ Joseph „Erap” Ejercito Estrada (José Marcelo Ejercito, ur. 1937) – wygrał w 1998 roku wybory. Dokonywał jako prezydent wiele malwersacji finansowych. W 2001 roku został usunięty z polityki (impeachment). To Manuel Villar przyczynił się m. in. do obalenia Estrady. Po nim stanowisko objęła Gloria Macapagal-Arroyo (córka ostatniego prezydenta przed Marcosem; stylizowała się w polityce na Margaret Thatcher). Jej postać podlega bardzo zróżnicowanej ocenie. Pod jej rządami uaktywniła się gospodarka: budowa dróg, lotnisk, wznoszenie nowych budowli. Z drugiej strony była skorumpowana i zwolniła z więzienia J. Estradę;

partie polityczne na Filipinach nie są partiami w sensie politycznym, tylko grupami interesów klanowych. Ich naczelnym hasłami są: „walka z korupcją”, „walka z biedą”; w języku politycznym pozostaje to jednak tylko pustym frazesem. Partie te nawet nie posiadają określonych programów. Wyborcy kierują się zasadniczo swoimi odczuciami i często głosują, np. na celebrytów, którzy weszli do polityki;

+ Jejomar Binay Sr. „Rambotito” (ur. 1942) – polityk, który walczył z korupcją, ale w 2006 roku został oskarżony o malwersację. Zabarykadował się w środku ratusza i oświadczył, że go nie opuści;

+ Benigno Simeon Conjuangco Aquino, Noynoy Aquino (ur. 1960) – wszedł do polityki po śmierci matki (nie dotrzymał obietnicy, którą jej złożył, że nigdy nie wejdzie do polityki). Jest po dzisiejszy dzień prezydentem Filipin i sprawnie pełni urząd. Zakończył walki na południu z muzułmańskimi ugrupowaniami;

2 The People Power Revolution (EDSA Revolution, th Philippine Revolution of 1986, the Yellow Revolution).

prof. Adam W. Jelonek: Filipiny jako demokracja jaciendy;

Filipiny jako bezpartyjna demokracja;

Mauzoleum Marcosa w północnej części Filipin;

Imelda też miała powiedzieć jak McArthur, po ucieczce z Marcosem: „ja tu wrócę”. Rzeczywiście, wróciła później na Filipiny, gdzie miała proces sądowy i założyła partię polityczną, która istnieje do dziś.

Historia Azji Południowo-Wschodniej: Gron. 3, 11.10.2013, s. 049

Tajlandia.

Filipiny i Tajlandia to dwaj najważniejsi sojusznicy Stanów Zjednoczonych w regionie;

Tajlandia jest uznawana za symbol sukcesu i za państwo, które rości sobie trochę prawa do bycia lokalnym hegemonem. Tajlandia i Birma to były zawsze dwa najsilniejsze państwa na Półwyspie Indochińskim;

migracja Hanów z północy spychała ludy tajskie bardziej na południe. Grupa Dao w Chinach była to ta sama grupa, co Tajowie (do rodziny tajskiej należą także Laotańczycy i Shanowie);

Angkor i Imperium Khmerskie3, lata 70. XX wieku;

imperium khmerskie było największym imperium w historii Azji Południowo-Wschodniej;

pierwszą kulturą tajską, z której powstało poźniejsze pierwsze państwo tajskie była Dvaravati w dorzeczu rzeki Chao Phraya4, która jest główną rzeką w Tajlandii;

patrząc na mapę Azji Południowo-Wschodniej, można dostrzec, że rzeki układają się w kształcie dłoni;

od początku ważnym elementem w kulturze tajskiej był buddyzm theravada (dla theravady ważne są również Birma i Sri Lanka);

państwo Lavo istniejące od końca kultury Dvaravati zostało podbite przez Khmerów, a podbici mieszkańcy zostali zinkulturowani;

Sukhotai – królestwo powstałe wokół miasta o tej samej nazwie;

1257 – dominacja Sukhotai w dorzeczu rzeki Chao Phraya. Od tego czasu datuje się regularną historię Tajlandii. Ram Khamhaeng (1237/1247-1298) uważany jest za ojca kultury tajskiej. Skodyfikował język tajski, wyodrębniając go z pali (sakralny język dla buddyzmu theravada). Miał stworzyć także pismo tajskie, co udowania tzw. stela Ram Khamhaenga (stelę tę odkryto w XIX wieku w momencie, gdy ówczesny król potrzebował symbolu legitymizującego władzę oraz wykazującego ciągłość tradycji. Uważa się jednak, że jest to XIX-wieczny falsyfikat – por. badania H. Schilemanna nad Troją);

Sukhotai, Ayutthayai Bangkok – to trzy kolejne stolice Tajlandii i zarówno nazwy okresów w jej historii: 1. Sukhotai (1238-1438): ojcowskie rządy Ram Khamhaenga i jego poprzedników. Król jako ojciec, a społeczeństwo jako wielka rodzina – por. konfucjańska idea władcy. Po śmierci Ramkhamhaenga nastąpił rozłam w państwie. Miasto Sukhotai jest kolebką tajskiej państwowości; 2. Ayutthaya (taj. niezwyciężone miasto; dawny polski zapis: Ajuttaja, 1351-1767): władca o charaketrze boskim (w imperium khmerskim król był postrzegany jednocześnie jako władca i bóstwo). To spowodowało, że Ayutthaya stała się najsilniejszym państwem tajskim, ale w XIX wieku odwoływano się nie do Ayutthayi, skażonej zewnętrzymi wpływami, ale do Sukhotai. To państwo sukcesu stało się w pewnym momencie lokalną potęgą i podbiło Sukhotai w 1386 roku. Ayutthaya była wasalem khmerskim. Istniała jako państwo 417 lat. Nazwa pochodzi od nazwa miasta Ayodhyi (dzisiejsze Indie), w którym miał się urodzić bóg Rama. Tajski tłumacz Ramajany został ojcem literatury tajskiej; ważne są tutaj relacje tajsko-chińskie. Pod koniec XIV wieku Ayutthaya

3 Angkor i imperium khmerskie, John Audric, PIW.

4 On many old European maps, the river is named “Menam” or „Mae Nam”, Thai for “river”. James McCarthy (Royal Geography

Society), who served as Director-General of the Siamese Government Surveys prior to establishment of the Royal Survey Department, wrote in his account: “Me Nam” is a generic term, “Me” signifying “mother” and “Nam” “water”, and the epithet Chao P’ia signifies that it is the chief river in the kingdom of Siam. (…) Thai royal and noble title “Chao Phraya” may be translated as “Grand Duke”; English-language media in Thailand: “River of Kings”; (www.en.wikipedia.org).

podbiła sąsiednie królestwa. Położona jest w żyznym i ciekawym geograficznie miejscu;

*dharmashastra – możliwe połączenie tradycji tajskiej z Sukhotai z khmerską implementowaną z Indii. System mandala;

Czakrawardin (Chakravartin) – model władcy uniwersalnego pochodzący z kultury hinduskiej. Król jest panem życia, ale powinien kierować naukami Buddy; władca uniwersalny oznacza władca całego świata; model ten pozwalał legitymizować władzę;

lokalny fetysz polityczny: uwielbiano białe słonie (nie albinosy: słonie o jaśniejszej skórze). W mitologii hinduistycznej Budda miał się narodzić za sprawą białego słonia. Biały słoń5 zaczął z czasem symbolizować samego Buddę. Z czasem uważano, że zwierzą to jest uosobieniem Buddy, a później – inkarnacją każdego poprzedniego króla. Wierzono, że poprzedni król powraca, a to z kolei dowodziło, że aktualny król dobrze rządzi;

1431 – Ayutthaya zdobyła Angkor, czyli stolicę imperium khmerskiego. Dla Kambodży to jedna z najbardziej tragicznych dat w historii kraju. W głąb kraju sprowadzono jednocześnie elitę khmerską, co wpłynęło na nowy kształt kultury tajskiej;

wojna między Birmą a Tajlandią wybuchła między innymi ze sporu o ważne symbolicznie białe słonie (symbol władcy uniwersalnego – władcy świata);

– 1563 lub 1564 – zdobycie Ayutthayi przez króla Birmy – upadek Tajlandii. W 1593 roku Tajlandia uwolniła się jednak od panowania birmańskiego; – + Bayinnaung (1516-1581) – król birmański, który dokonał podbicia Ayutthayi i który tym samym dążył do stworzenia z Birmy wielkiego mocarstwa w regionie; – + Naresuan (1555-1605) – król Ayutthai, zwany również wielkim: - 18.01.1593 – w 1593 roku miała miejsce bitwa na słoniach między królem Bayinnaungiem a królem Naresuanem. Zwyciężył Naresuan i po dziś dzień jest to święto narodowe armii tajskiej;

Ayutthaya jako największe miasto świata około roku 1700; nazywana była Wenecją południowej Azji;

król Narai (panowanie, 1657-1688?) oraz Grek Konstantyn Falcon/Phaulkon (1647-1688): ówcześnie najgroźniejszą potęgą dla południowych krajów Azji była Holandia, nakładająca handlowe monopole w zajmowanych ziemiach. Holandia przymierzała się do zajęcia Tajlandii w celach handlowych. Król Narai poznał Greka Falcona (pochodził z Korfu?, pracował początkowo jako majtek na statkach Kompanii Wschodnioindyjskiej; w służbie brytyjskiej dorobił się pewnego majątku), który dotarł do Tajlandii wraz z Europejczykami. Był poliglotą: szybko nauczył się tajskiego; z czasem zinkulturował się w Tajlandii i zaszedł bardzo wysoko w tajskiej hierarchii urzędniczej. Falcon wiedział, że Tajlandia nie miała żadnych szans w potencjalnej walce z Holandią, dlatego zaproponował sojusz Tajlandii z Francją (panowanie Ludwika XIV). Narai wysłał delegację do Wersalu, która była tam wielkim wydarzeniem. To zadziałało, ponieważ Holandia nie zaatakowała, ale sojusz Francji okazał się też rodzajem związania z Tajlandią. Ponadto, Ludwik XIV założył, że należy schrystianizować Tajów: jezuici próbowali ich nawracać na chrześcijaństwo;

Chevalier de Chaumont (Alexandre II de Chaumont, 1640-1710) – poseł francuski, który naruszył azjatycką etykietę: wszedł w butach do pałacu królewskiego i osobiście wręczył list królowi, co było obrazą (to, że nie zdjął butów i że nie przekazał listu dla króla przez dworskiego pośrednika);

– historia ta nauczyła Tajów jakie zdystansowane relacje należy utrzymywać z Zachodem (notabene, Tajlandia (dawny Syjam) to jedyny kraj, który nie został skolonizowany w Azji); – frakcja przeciwna królowi oraz Falconowi na tajskim dworze doprowadziła do morderstwa w okrutny sposób Falcona; – 1767 – król Hsinbyushin zdecydował się najechać Ayutthayę. Żądał wpuszczenia, ponieważ twierdził, że jest zalążkiem Buddy. Na to odpowiedziano mu, że jeśli jest Buddą, to powinien być w niebie. Zginął od wybuchu własnego działa. Birmańczycy po rocznym oblężeniu zdobyli jednak Ayutthaję i doszczętnie zniszczyli miasto. Wtedy też Tajowie zdecydowali przenieść stolicę do Tonguri w 1769 roku (prawy brzeg Chao Prayi, jedna z dzielnic dzisiejszego Bangkoku). W 1782 roku? został obalony przez generała Chakri, który to przeniósł 5 W języku angielskim funkcjonuje następujący idiom:

*white elephant = a possession that is useless or troublesome, especially one that is expensive to maintain or difficult to dispose of. It origins from story that the kings of Siam gave such animals as a gift to courtiers considered obnoxious, in order to ruin recipient by the great expense incurred in maintaining the animal; (Thesaurus Dictionary).

miasto w inną część dorzecza – to dzisiejszy Bangkok (pełna nazwa jest bardzo długa: zawiera dwadzieścia siedem słów). Generał ten ogłosił się inkarnacją boga Ramy i przyjął jako król imię Rama I; dynastia Chakri panuje do dziś w Tajlandii i kolejni władcy od tego czasu przejmują imię Rama oraz właściwy im liczebnik porządkowy:

+ Rama IV (Mongkut, 1804-1868) – objął rządy w wieku 47 lat (został zabrany z klasztoru, gdzie był mnichem). Znał język angielski; wiedział, że aby przeżyć, należało wprowadzać reformy w kraju. Wprowadził możliwość składania skarg, zakaz sprzedaży kobiet i dzieci bez ich zgody, reformę monetarną. Był miłośnikiem astronomii (często przedstawiany w ikonografii z lunetą w ręku);

taktyka przyłączenia się do silniejszego, jeżeli nie można kogoś pokonać;

*traktat Browninga (?) – zniesienie monopoli królewskich, dozwolenie na handel w określonych punktach na terenie całego kraju;

nazwa Syjam: ?; Syjam zrzekł się poniekąd suwerenności ekonomicznej, ale zachował formalną;

pierwszy proces modernizacyjny;

odnalezienie steli Ram Khamkhaenga w momencie rozpoczęcia reform przez króla Ramę IV było ważnym wydarzeniem i ma charakter symboliczny. Uważa się jednak, że było to fałszerstwo mające na celu ułatwienie wprowadzania reform oraz umacnianie autorytetu władzy królewskiej;

+ Rama V (1853-1910) – lubił podróżować: był pierwszym tajskim królem, który wyjechał z kraju (było to novum, ponieważ uważano, że jeśli król wyjedzie z kraju, to automatycznie straci władzę). Był również w Warszawie” w jego opinii był to „nieistotny przystanek na trasie Petersburg-Wiedeń”. Wprowadził centralną biurokrację, zmodernizował armię, stopniowo usuwał niewolnictwo – w 1905 roku zostało zniesione całkowicie. W latach 1902-1909 prowadził granice ziemi, które dotychczas nie były istotne; wprowadził obowiązek szkolny, zorganizował pierwszy szpital, rozpoczął budowę linii kolejowych (od połowy XX wieku kolej postrzegana jest jako symbol modernizacji), sprowadził do kraju telegraf oraz nakaz rejestracji urodzin. Rama IV i V stworzyli fundamenty tożsamości narodu tajskiego we współczesnej definicji narodu (Wielokulturowość i etniczność społeczeństwa Tajlandii, prof. Adam Jelonek, wyd. UJ). Podali dwa elementy jednoczące Tajów („tajskość”): buddyzm i monarchia (oświeceniowa monarchia absolutystyczna w wersji orientalnej). Najważniejszą zasługą obu tych władców pozostaje obronienie kraju przed administracyjnym skolonizowaniem oraz zmodernizowanie kraju. Tajlandia i Japonia postrzegane są jako kraje, które zdołały przyjąć zachodnie reformy, a jednocześnie obronić się przed całkowitym skolonizowaniem;

w 1932 roku doszło do obalenia Ramy VII przez oficerów wojskowych wykształconych na Zachodzie. Początkowo zaakceptował ten fakt, jednak dokonał później abdykacji (pamiątka wydarzenia: pomnik demokracji) i wyjechał do Szwajcarii. Jego miejsce zajął dziesięcioletni Rama VIII, a władzę realną sprawowali wojskowi. Luang Pibulsonggram (1897-1964) w 1937 roku w ramach akcji taizacyjnej zmienił oficjalną nazwę kraju z Syjam na Tajlandia (Syjam jako obca nazwa: khmerska, nawiązująca do dziedzictwa Ayutthaji). Tajlandia w trakcie II wojny światowej przyłączyła się do Japonii i uniknęła działań wojennych. Otrzymała część terenów Birmy. Tajlandia była pod protektoratem Japonii, a później stała się sojusznikiem Amerykanów (ówcześnie jako jedyny kraj w regionie, który był niekomunistyczny). W 1946 roku Rama VIII prawdopodobnie popełnił samobójstwo; władzę przejął jego brat i rządzi do dziś – Rama IX. Rama IX uznał, że najważniejszym przeciwnikiem dla Tajlandii są komuniści i stwierdził, że każdy kraj walczący z komunizmem będzie ich sojusznikiem (tajskim komunistom odcięto wsparcie z Chin). Dlatego też do dziś Tajlandia jest bardzo ważnym sojusznikiem Stanów Zjednoczonych w regionie. Na dworze w Tajlandii panuje proamerykanizm w polityce. Amerykanie dokonywali inwazji na Wietnam oraz Laos m. in. z baz na terenie Tajlandii;

Tajowie zastosowali w okresie modernizacji taktykę w myśl powiedzenia: „być/zginać się jak ryż na wietrze”, czyli elastyczną taktykę ustępstw. Umiejętne wdrożenie tej taktyki oraz sprzyjający los pozwoliły Tajom uniknąć kolonializmu, który był dla nich w XIX wieku największym zagrożeniem;

dzisiejsza granica Tajlandii na południu z Malezją jest wynikiem działań Wielkiej Brytanii w regionie w myśl zasady „dziel i rządź” (divida et impera). Do dziś wywołuje to spory między większością buddyjską a mniejszością muzułmańską żyjącymi na pograniczu obu krajów;

Tajlandia słynie obecnie z eksportu jedwabiu oraz wyrobów tekstylnych;

+ Thaksin Shinawatra – bogaty przedsiębiorca powiązany z policją. W 2001 roku zwyciężył w wyborach i rozpoczął rozwijanie kapitalistycznej gospodarki w kraju. W 2006 roku został jednak obalony w ramach

zamachu stanu: „żólte koszule” (monarchiści, zwolennicy króla, skupieni wokół dworu – Bangkok) działały przeciwko ugrupowaniu „czerwonych koszul” (zwolennicy Thaksina, głównie z biedniejszych prowincji północnych). Thaksin wyjechał z Tajlandii ze względu na banicję. W 2011 roku w wyborach powszechnych zwyciężyła siostra Thaksina.

Historia Azji Południowo-Wschodniej: Gron. 3, 18.10.2013, 25.10.2013 i 8.11.2013, s. 049

Birma – Myanma.

1989 – junta wojskowa w Birmie stwierdziła, że „Birma” to upokarzająca kolonialna nazwa (ang. Burma), a oficjalną nazwą powinno być „Myanmar” (polska pisownia: Mjanma). Jest to jednak błąd, ponieważ w alfabecie birmańskim nie ma „r”. Powinno stosować się nazwy „Birma” albo alternatywnie „Myanma” (birm. Kraj silnych jeźdźców). W języku birmańskim „b” jest podobne w wymowie do „m”. Słowo „Myanma” jest tak naprawdę synonimem słowa „Birma” – Bama (birm. Bama – nazwa zwyczajowa) i Myanma (nazwa oficjalna; por. różnice Rzeczypospolita [Polska] a Polska). Myanma określa tylko państwo Birmańczyków (państwo Birmańczyków), natomiast Bama określa państwo Birmańczyków wraz z innymi grupami etnicznymi kraju. Jednak nowa frakcja junty wojskowej przejęła władzę w latach 80. XX wieku i uznała, że jest dokładnie odwrotnie. Zakładano również zasymilowanie wszystkich, którzy nie byli Birmańczykami – tzw. mjanmaryzacja, czyli wyraźne, ideologiczne założenie mające tylko na celu realizację wewnętrznej polityki etnicznej. Wobec tego Myanma to bardzo nacjonalistyczna nazwa. Lepiej używać nazwy Birma, która jest bardziej neutralna, choć naznaczona kolonializmem;

dawna nazwa stolicy Birmy to Rangun (ang. Rangoon), ale w Birmie mówi się Yangon;

periodyzacja dziejów Birmy: 1. Okres prekolonialny (do 1885 roku). 2. Kolonializm (realnie/administracyjnie do 1941 roku). 3. Okupacja japońska (1941-1945). 4. 1948 – niepodległość Birmy. 5. Okres demokratyczny – Związek Birmy (1948-1962). 6. 1962 – drugi zamach stanu. 7. 1962-1988 – rządy starej junty. 8. 1988-2011 – rządy nowej junty. 9. od 2011 roku – okres odwilży, liberalizacji politycznej – reformy polityczne.

Birma jest nazywana mianem „kraju tysięcy pagód”;

Dni birmańskie, George Orwell;

złota pagoda, Rangun; 1. Trzy imperia birmańskie. I. królestwo Paganu (1087-1287): pierwsze królestwo założył król Anawratha (panowanie w latach: 1015-1078). Zbudował scentralizowane królestwo z rozwijającym się buddyzmem w wersji therawada. Królestwo to było pierwszym silniejszym ośrodkiem politycznym w historii Birmy, który dążył do podporządkowania sobie sąsiednich państw. Monowie byli starszą cywilizacją od Birmy i do dzisiaj ich niewielka grupa żyje na południu Birmy. Silny Anawratha zaniepokoił sąsiadujących Monów. Król Monów, Manuha postanowił wówczas wysłać mnicha buddyjskiego na dwór birmański, aby zagwarantować sobie pokój. Po nawróceniu Anawratha zażądał od władcy Monów świętych buddyjskich ksiąg, a spotkawszy się z odmową, uzyskał pretekst do najechania państwa Monów; – pagoda króla Manuha (ostatni król rządzący królestwem Thaton przed królem Anawrathą) ; – dzięki podbojowi Monów na tereny Birmy dotarła wysoka kultura i pozwoliła na rozwój imperium; – miasto Pagan: z 10 000 pagód pozostało około 2000; – rdzennie na terenach Birmy wyznawano animizm i kult natów (nat to bóstwo czy też duch czczony w autochtonicznych wierzeniach birmańskich). Uważa się, że przyjęcie buddyzmu Anawrathę miało korzyści

polityczne oraz pozwoliło na legitymizację jego władzy, buddyzm miał bowiem charakter jednoczący społeczeństwo. Zakazano kultów lokalnych, ale część ludzi nadal je wyznawała; – góra Opa – siedziba Natów; jest 36 głównych Natów. Później dodano jeszcze jednego, którego uznano za inkarnację boga Indry. Indra kiedyś miał oddać pokłon Wisznu, a Wisznu miał być z kolei inkarnacją Buddy. W ten sposób oficjalną religią w Birmie do dziś jest buddyzm, a na co dzień czci się także Naty; – Birmańczycy uważają, że ich wersja buddyzmu jest najbliższa pierwotnemu. O tytuł najbardziej buddyjskiego kraju świata rywalizują ze Sri Lanką; – „orientalna despotia”: władza sprawowana w regionie przez birmańskich królów o dyktatorskich skłonnościach; – dążenie do uzyskania tytułu czakrawati – władcy uniwersalnego; – „budowniczy pagód” to jeden z najbardziej honorowych obyczajowo tytułów w Birmie. Polecenie wybudowania pagody mogło uchronić od złego wcielenia, pomimo wcześniejszych okrutnych czynów. W związku z tym każdy kolejny władca, który często był bardziej okrutny niż jego poprzednik, musiał budować pagody, co w pewnym momencie doprowadziło do bankructwa państwa; – w historii Birmy czternaście razy przenoszono jej stolicę (?); – wiele jeńców wojennych mordowano i umieszczano ich pod murami miast, gdyż wierzono, że ich duchy unosiły się później nad miastem i chroniły je; – w Birmie nie było zasady majoratu przy dziedziczeniu majątku, czyli takiej, według której najstarszy syn dziedziczył cały majątek. Bracia więc często eliminowali się wzajemnie; – 1287 – koniec królestwa Paganu. Kres pierwszemu imperium birmańskiemu kres położyli Mongołowie. Od tego momentu (koniec XIII wieku) do czasu drugiego królestwa birmańskiego – po upadku królestwa Paganu w narodzie birmańskim wykształciła się już wtedy świadomość kontynuacji państwowej. Tę kontynuację państwową przerwali dopiero Brytyjczycy w 1885 roku. W wielu przypadkach Brytyjczycy lub inni kolonizatorzy tworzyli państwowości, np. Indonezja. W przypadku Birmy nastąpiła dokładnie odwrotna sytuacja; II. imperium Taungngu (1541-1581/1598): zbudował je i umocnił król Bayinnaung (1516-1581). Jego poprzednik król Tabinshwehti (1516-1550) w 1541 roku podbił Monów i koronował się w Pegu, czyli w stolicy Monów. Pokonał Szanów; później władzę przejął Bayinnaung. Bayinnaung zintegrował państwo Szanów (dolina Irawadi) z imperium. To właśnie on brał udział w bitwie o białe słonie z Tajlandią i podbił Ayutthayę. Jedynie nie zdobył ziem Arakanu (obecnie jeden ze stanów w Birmie); – + Filipe de Brito e Nicote (Nga Zinga, 1566-1613) – Portugalczyk, który opanował Arakan. Dzięki bliskości Rangunu położonego nad brzegiem Irawadi, kontrolował cały nadel Birmy. Został zamordowany przez Birmańczyków; III. królestwo dynastii Konbaung (1772-1885): stworzył je Alungpaya („zalążek Buddy”; 1714-1760). Rangun się wówczas nazywał Dagon. Alungpaya zmienił nazwę na Yangon (birm. koniec walki; ~koniec Monów). Później Brytyjczycy zmienili nazwę na Rangoon, a junta z kolei powróciła do formy Yangon – jest to nazwa o charakterze nacjonalistycznym: – *złota kompania – kompania, w ramach której 93 żołnierzy francuskich (?), którzy zdobyli Syriam (Thanlyin, 1777 [?]). Flota francuska wpłynęła, lecz została zajęta przez Alungpaya. Dokonał pierwszej systematycznej rzezi wszystkich mieszkańców państwa. Prowadził pierwsze zaplanowane wynaradawianie Monów. W efekcie Monowie coraz bardziej się asymilowali i dziś stanowią jedynie mniejszość nardową na terenie Birmy. Następnie ruszył na Ayutthayę, ale nie otworzono mu bram miasta. Zginął od powikłań rany spowodowanej nieumiejętnym korzystaniem z działa artyleryjskiego; – 1790 – wysłanie wojsk z Chin mandżurskich do Birmy [?]; – duży wzrost birmańskiego nacjonalizmu; – Nanzhao (VIII-IX wiek) – królestwo na terenie południowych Chin (w większości tereny dzisiejszego Yunnanu); - Awa; – Budda Mahamuni („wielki mędrzec”; „wielka mądrość”) – najsłynniejszy posąg Buddy znajdujący się w mieście Mandalay. 2. Kolonizacja. – 1824-1826 – wybuch pierwszej wojny anglo-birmańskiej; – głównodowodzący Bandula; zastosowanie taktyki okopów ze strony Birmańczyków oraz prototypów

rakiety; – 1.04.1825 – śmierć Banduli; – 24.02.1826 – pokój w Yandabo; – 1852 – wybuch drugiej wojny anglo-birmańskiej; – kapitan Lambert; – 1.04.1852 – rozpoczęcie kampanii wojennej; – + król Mindon (panowanie w latach 1853-1878) – próba ratowania Birmy od kolonializmu. Przeniesienie stolicy do miasta Mandalay (nazwa spolszczona: Mandalaj). Zwołał piąty synod buddyjski. Wzorem dla reform była dla niego Tajlandia. Wysyłał uczonych na stypendia, studia zagranicę. Wprowadził obieg monet, ujednolicił system miar i wag; próbował wprowadzić regularną armię oraz rozwijać przemysł. Pieniądze na te reformy czerpał ze Stanów Zjednoczonych, które w stanie wojny secesyjnej potrzebowały bawełny. Od pewnego momentu jednak polepszająca się sytuacja Birmy od początku jego panowania, zaczęła słabnąć. Mindon nie wyznaczył swojego następcy po to, aby uniknąć krwawych walk o władzę między swoimi sukcesorami. Władzę po nim objął Thibaw Min (1859-1916), a jego żoną była Supayalat (1859-1925); – poddanie króla Thibawa (ostatni król birmański): grabież pałacu królewskiego; uprowadzenie króla przez Brytyjczyków (króla wyprowadzono przez bramę, przez którą wyprowadzano skazańców, co miało go upokorzyć. Dodatkowym upokorzeniem był fakt, że wywieziono króla na wozie zaprzęgniętym w woły. Dla oglądającego tę scenę birmańskiego ludu był to niejako „koniec świata”, ponieważ król utożsamiany był z państwem. Ostatniego króla birmańskiego Brytyjczycy wygnali do Indii). Po śmierci męża królowa Supayalat wróciła do Birmy, ale nie do Mandalay, ale do Rangunu i tam zmarła; – błędem ze strony Brytyjczyków było to, że nie rozbroili birmańskiej armii; dokonali zbezczeszczenia birmańskich dóbr materialnych: przemienienie pałacu królewskiego w klub brytyjski, spalenie biblioteki w wyniku pijackich przyjęć, wrzucenie królewskiego białego słonia do rowu (który z tego powodu najprawdopodobniej później zmarł), grabież klejnotów ze skarbca królewskiego; – 1.01.1886 – lord Dufferin (1826-1902) przyłączył Birmę do Korony Brytyjskiej: Birma funkcjonowała jako kolonia kolonii, czyli Indii (por. Filipiny jako kolonia kolonii hiszpańskiej, czyli Nowego Meksyku). Później Birma stała się prowincją Indii Brytyjskich i wtedy wybuchło powstanie; – 1886-1888 (niekiedy do początku lat 90. XIX wieku) – pacyfikacja Birmy przez Brytyjczyków: mordy lokalnej ludności; – wprowadzenie ścisłej administracji w Birmie, która do tej pory funkcjonowała jako kraj zdecentralizowany oparty na: - *myothugyi – lokalni namiestnicy administracyjni rozmieszczeni po całym kraju; – przeniesienie stolicy z Mandalay do Rangunu; – 1885 – trzecia wojna anglo-birmańska; – zniesienie systemu szkolnictwa buddyjskiego w Birmie (w Birmie poziom analfabetyzmu był naówczas niższy w skali całego kraju niż w Anglii). Wprowadzenie systemu świeckiego nauczania doprowadziło do tego, że zaczęły funkcjonować prestiżowe szkoły wyższe kształcące zanglicyzowane elity odcinające się od przeciętnego ludu; – budowa kolei, reformy sądownicze; – Birma jako „spichlerz Azji”: historyczny eksporter ryżu; – do 1929 roku odnotowywano wyraźny wzrost gospodarczy w Birmie; – *birmański lewiatan – określenie „lewiatan” zapożyczone zostało w tym terminie od tytułu traktatu Thomasa Hobbes'a (1588-1679) – Lewiatan (1651), w którym opisał m. in. koncepcję umowy społecznej. To wprowadzenie obcej Birmańczykom struktury organizacji administracji wewnątrz kraju – por. polskie zabory (szczególnie zabór pruski). Birmańczycy nie chcieli wstępować do administracji brytyjskiej wobec czego sprowadzano Indusów oraz Chińczyków; działanie to okazało się „potworem pożerającym kolejne części kraju”; – *czettiar – warstwa urzędnicza pośrednicząca między ludem birmańskim a wysokimi urzędnikami; – koncern BP (British Petroleum) powstał w Birmie; – wprowadzenie rządów scentralizowanych na terenie Birmy Właściwej (Górna Birma obejmująca historycznie tereny Mandalay i okolice, a obecnie także Kaczin i Szan) o systemie podwójnym. Birmę Właściwą otaczały tereny zamieszkujące przez mniejszości etniczne, na których Brytyjczycy pozostawili birmański system administracyjny z myothugyi; – podział etniczny na terenie Birmy (Birmańczycy nazywają narodowości zamieszkujące ich kraj rasami; oficjalnie zarejestrowanych jest około 135 różnych „ras” żyjących w Birmie):

- Bamar – Birmańczycy 68% (buddyści/kult natów); - Szan 10 % (buddyści); - Karen 8% (chrześcijanie); - Kaczin 3-4% (chrześcijanie); - Arkan 2%; - Mon 2%; – mniejszości etniczne zaakceptowały rządy brytyjskie, ponieważ mogły żyć w spokoju pod ich auspicjami, wobec czego wspierały Brytyjczyków. O ile dla Birmańczyków okres brytyjskiego panowania to zabory, to dla mniejszości etnicznych był to bardzo dobry czas. To podstawa konfliktu między centrum Birmy, a peryferiami; – społeczna hierarchia Birmy brytyjskiej: 1. wysoka warstwa urzędnicza – Brytyjczycy; 2. Indusi, mniejsi urzędnicy oraz mniejszości etniczne; 3. Birmańczycy; – + Sayadaw U Ottama (1879-1939) – mnich buddyjski, który zapoczątkował protesty wobec zniewolenia kraju oraz zaczął angażować mnichów buddyjskich w działalność na rzecz kraju; – 1915 – protesty buddystów wobec tego, że Brytyjczycy nie ściągali butów przed wejściem do pagody, co jest uznawane za brak szacunku wobec miejsca kultu; – *YMBA (Young Men Buddhist Association) – stowarzyszenie mające propagujące buddyzm; – *Saya Sana – powstanie chłopów w 1930 roku. Na podstawie tego powstania zaczął kształtować się nacjonalizm birmański ukierunkowany przeciwko Brytyjczykom oraz mniejszościom etnicznym; – *thakin – w języku birmańskim to odpowiednik indyjskiego sahiba (słowo sahib w języku hindi pełni funkcje honoryfikatywne); często byli osobami awansu społecznego. Najważniejsi thakinowie: - + Bogyoke (generał) Aung San (1915-1947) – pochodził z wiejskiego środowiska i od dzieciństwa mógł oglądać kolonialny wyzysk; przyjechał na studia do Rangunu. Stał na czele strajku w 1939 roku w wyniku którego obalono premiera Ba Maw. Za sprawą agentów japońskich został zwerbowany, udał się do Japonii; trzydziestu thakinów odbyło szkolenie na wyspie Hainan 1.10.1941 roku. Ci thakinowie stali się później birmańską elitą społeczną; - + U Nu (1907-1995) – pierwszy premier niepodległej Birmy. Politycznie postawił na buddyzm, sam był również religijnym człowiekiem. W konsekwencji jednak okazało się to dobrym posunięciem, ponieważ w warunkach wieloetnicznych wyznawano wiele różnych religii, kultów; - *pyidawtha (birm. ~kraj miodem płynący) – model państwa popierany przez U Nu; - politycznie uważał, że „Birma jest jak miękka tykwa między kaktusami”; - + Sithu U Thant (1909-1974) – sekretarz U Nu. W 1961 roku został sekretarzem generalnym ONZ-u; - + Ne Win (1910-2002) – generał, polityk, który doprowadził do ukonstytuowania socjalizmu w Birmie i do odizolowania kraju od reszty świata; – 1.04.1937 – Birma stała się oficjalną i bezpośrednią kolonią Królestwa Brytyjskiego; 3. Okupacja japońska. – podczas II wojny światowej Birmańczycy zostali zmobilizowani przez Japończyków. Japończycy w Birmie wprowadzili własny system administracyjny w kraju; – powody Japończyków, dla których ruszyli na Birmę podczas II wojny światowej: - Birma jako kraj zasobny w surowce, m. in. ropa naftowa. Stanowiło to ważny punkt strategiczny dla Japończyków; - odcięcie/zablokowanie Drogi Birmańskiej; - Japończycy sądzili, że jeśli zdobędą Birmę, pójdą na Indie, sprowokują tam powstanie i sprawią, że Indie odłączą się od Korony, a imperium brytyjskie się wtedy szybko rozpadnie; – Brytyjczycy wycofując się stosowali taktykę „niszczenia wszystkiego”; – *BIA (Burma's Independence Army) – oddziały tej armii witane były ochoczo na terenie Birmy Właściwiej, ale na terenach mniejszości etnicznych sytuacja była zupełnie odwrotna. Później nazwa tej armii została przemieniona na Bamar Tatmadaw. Aung San jest twórcą współczesnej armii birmańskiej tego okresu; – Japończycy realizując swoją bezwzględną politykę ze sprzymierzeńców, zaczęli być postrzegani przez

Birmańczyków jako okupanci. Japończycy mieli we zwyczaju bić po twarzy, aby upokarzać ludzi. Dlatego też do dziś w Birmie uderzenie w twarz jest postrzegane jako najwyższa forma zniewagi; nie czynią tego nawet rodzice wobec niegrzecznych dzieci; – lojalność Kaczinów wobec Brytyjczyków: Brytyjczycy i Amerykanie płacili oddziałom partyzanckim Kaczinów w formie określonych ilości opium. Kaczinowie zadawali ogromne straty Japończykom; – 1943/1944 – armia i Aung San utworzyli AFO (Anti-Fascist Organization) i AFPF (Anti-Fascist People's Freedom League) – przeszli na stronę Brytyjczyków; – 1948 - przyznanie Birmie niepodległości przez Brytyjczyków. Na czele rządu stanął uprzednio obalony Ba Maw; – Aung San: „niepodległość za wszelką cenę” – należy pozbyć się zupełnie. W styczniu 1947 roku Aung San (porozumienie Aung San-Attlee) w Londynie uzyskuje po rozmowie z premierem Clementem Attlee (1883-1967) obietnicę, że Birma odzyska niepodległość w ciągu roku. Ponadto, Birma nie musiała należeć do brytyjskiego Commonwealth’u; – 12.02.1947 – konferencja w Panlong (The Panlong Agreement), w którym Aung San porozumiał się z mniejszościami etnicznym. Na mocy tego porozumienia mniejszości pozostają na terenie Birmy w zamian do prawo do szerokiej autonomii, a dwie z nich otrzymały dodatkowo prawo do secesji po dziesięciu latach. Jedyna mniejszość, która się na to nie zgodziła, byli to Karenowie; – 19.07.1947 – zamordowanie Aung Sana i pozostałych członków rządu przez przeciwników politycznych. Oficjalnie za inicjatora mordu uważa się U Sawa, ale podejrzenia padają też na Brytyjczyków (nie na oficjeli, a na rozczarowanych rozpadkiem imperium kolonialnego brytyjskich zwolenników kolonii pochodzących często z niższych warstw społecznych), którzy całą sprawę mogli ukartować (mogli dostarczyć m. in. broni); – 28.03.1948 – początek rebelii komunistycznej w Birmie (Birma odzyskała niepodległość w styczniu tego samego roku). Komuniści podzielili się na dwa obozy: Biała Flaga i Czerwona Flaga; – wojna etniczna z Karenami; rząd U Nu określany był mianem „rządu czwartej mili”, kiedy Karnowie podeszli pod Birmę Właściwą. Siły rządowe oswobodziły jednak Rangun po kilkumiesięcznym oblężeniu – zwycięstwo armii birmańskiej, która zawdzięcza sukces Ne Winowi, który z mało liczebnym oddziałem zdołał odeprzeć ataki Karenów; – w latach 50. XX wieku Birma była postrzegana jeszcze jako kraj sukcesu; – 1950 – ucieczka wojsk chińskiego Kuomintangu do Birmy; – w okolicznościach nieustannych rebelii i walk na terenie Birmy, zaczęto w Birmie intensywnie inwestować w armię. W pewnym jednak momencie wojskowi postanowili przejąć władzę: – 1958 – pierwszy zamach stanu w Birmie. Do władzy doszedł rząd przejściowy generała Ne Wina; wprowadzenie części korzystnych reform; uznany za najskuteczniejszy rząd w historii Birmy; – 1960 – powrócenie do władzy rządu U Nu; 4. Drugi zamach stanu i rządy starej junty. – 1962 – drugi zamach stanu w Birmie – junty wojskowej; aresztowanie U Nu, ostrzelanie protestujących studentów. Od 1962 roku po dzisiejszy dzie w Birmie rządzi armia. Choć w 2011 roku zdjęli mundury i zaczęli wykazywać skłonności demokratyzujące, to oficjalnie nadal trwają rządy junty; – Ne Win zamknął Birmę na świat: wydalenie wszystkich obcokrajowców z Birmy, nacjonalizacja przemysłu – stworzenie gospodarki socjalistycznej; rozwiązanie parlamentu, wprowadzenie stanu wojennego, krwawe tłumienia protestów, birmanizacja urzędów, języka oraz kultury. W konsekwencji doprowadziło to do skrajnej ruiny kraju; całkowite zamknięcie kraju na zachodnie wpływy: zakaz zachodnich tańców, filmów etc. – por. rewolucja kulturalna w Chinach; – *taktyka „czterech cięć” – odcina rebelię od mieszkańców wsi, zapewniających dach nad głową, miskę ryżu, rekruta i daninę z podatku rewolucyjnego;6 – utrzymanie kraju z dala od wojny indochińskiej (wietnamskiej); – odparcie chińskiego najścia od północy; – „złoty trójkąt” w północno-wschodniej Birmie: produkcja heroiny; – 1987 – Birma została uznana za najbiedniejszy kraj świata. 5. Rządy nowej junty. – 1988 – rok masowych protestów w Birmie, które doprowadziły do uparku gen. Ne Wina. Na czele tych

6 http://www.polityka.pl/swiat/analizy/282965,1,birma-w-ogniu.read

protestów stanęła Aung San Sun Kyi, córka Aung Sana; – 18.09.1988 – początek rządów tzw. nowej junty; – + Than Shwe (ur. 1933) – sprawował rządy dyktatorskie; odpowiedzialny za prześladowanie mniejszości etnicznych i za strzelanie do cywilów; – otwarcie na świat, ale z zewnątrz nałożono sankcje na Birmę. Nie dotknęło to jednak samego rządu, ale społeczeństwa, które jeszcze bardziej zubożało (głównie: głód); – 2011 – odwilż polityczna w Birmie. Porozumienie Aung San Sun Kyi z nową juntą; została posłem. Od 2011 roku postępuje stopniowo rozwój demokratyzacji w Birmie. Historia Azji Południowo-Wschodniej: Gron. 3, 28.11.2013, s. 049

Wietnam a Imperium Angkoru. 1. Mapa Imperium Angkoru. – Imperium Angkoru: wcześniejsze państwa khmerskie funkcjonowały mniej więcej od II/III wieku po Chr. Państwo Angkoru sięgało od południowego wybrzeża dzisiejszego Wietnamu po tereny dzisiejszej Birmy oraz Tajlandii; – Funan (II wiek przed Chr. – V/VI wiek po Chr.) – Chińczycy byli pod wrażeniem zasobów naturalnych Funanu, o czym informują XI-wieczne kroniki chińskie; mniej cenili natomiast ludność Funanu: jako „przypominającą ludzką”. Nie istnieją funańskie źródła pisane, które przekazywałyby bardziej szczegółowe informacje na temat tego państwa. Jako cywilizacja sięgał bardzo daleko: od południowych prowincji chińskich po Archipelag Malajski. Pod koniec VIII wieku Czenla (państwo Khmerów, które powstało w miejsce Funanu) zostało podbite przez hinduistyczną dynastię z Jawy, co przyczyniło się do wpływu kultury hinduistycznej na ten obszar. Oficjalną religią państwa Khmerów był hinduizm w wersji siwaizmu; z czasem zaczął w nim się rozpowszechniać buddyzm hinajana; – przeniesienie centrum kulturowo-politycznego państwa w okolice jeziora Tonle-Sap. Pierwszą stolicą Imperium było Roluos (?); – + Jayavarman VII (panowanie: 1181-1218) – władca, który ogłosił siebie „władcą wszechmocnym” i ustanowił władzę królewską jako pochodzącą od bóstw – deifikacja postaci władcy oraz monopolizacja rytuałów religijnych łączących się bezpośrednio z rytuałami politycznymi. Opieranie się na autorytecie władcy niewynikającym jedynie z osobistych cech danej jednostki, lecz z samego dzierżonego tytułu, funkcji stanowi w kulturze/w historii cywilizacji ważną część w kształtowaniu się tożsamości etnicznej oraz narodowej danego społeczeństwa. Przeniósł stolicę imperium z trzech różnych względów ujętych w następujące teorie: - ekologiczna: ostatnie badania geografów wykazały, że na tym obszarze Azji doszło do swoistych anomalii ekologicznych: lokalny klimat terenów południowych stał się bardziej suchy, natomiast na północy kraju miała miejsce dokładnie odwrotna sytuacja – klimat stał się bardziej wilgotny. Budowanie systemów irygacyjnych, sieci kanałów, grobli w całym kraju wymaga scentralizowanego państwa, zasobnego w kapitał i dobrze zorganizowanego (koncepcja miast hydraulicznych w tym historii imperium khmerskiego wysnuta w latach 70. XX wieku [?]). Nie wszyscy badacze się z nią zgadzają; - sakralna/religijna: Jayavarman jako przedstawiciel kultury indyjskiej związanej zarówno z siwaizmem jak i buddyzmem miał nawiązywać do rodzimej kosmologii, według której kultura miała się rozwijać w kolejnych etapach i cyklach; - geopolityczna: Jayavarman miał dążyć do stworzenia stabilnego politycznie oraz kulturowo państwa; – + Suryavarman II (panowanie: 1113-1145/1150) – władca Imperium Khmerskiego, inicjator budowy kompleksu Angkor Wat; – Angkor Ton – historyczna stolica imperium. Angkor Wat natomiast to nazwa kompleksu świątynnego znajdującego się w tym mieście. Miasto to nie zostało założone z myślą o stworzeniu wielkiej metropolii a ogromnego mauzoleum. Świadczy o tym charakter sepulkralny głównych budynków w mieście; – 1432 – punkt zwrotny, schyłkowy w historii świetności imperium khmerskiego: początek kulturowej stagnacji;

– imperium Angkoru było swego czasu największym i najbardziej się liczącym państwem w regionie; – Wietnam był kulturowo-polityczną enklawą: związany silnie z konfucjańską kulturą chińską. Pozostałe natomiast historie krajów Azji Południowo-Wschodniej związane są bardziej z kulturą Tajów; – XI wiek, Wietnam: 1. Dynastie. - Wczesna Dynastia Le (980-1009 po Chr.): - Le Hoan odpiera kolejne inwazje dynastii Song; podbija część Champy wraz z ówczesną stolicą Indrapura (dzisiejszy Da Nang); - dynastia Ly – założenie nowej dynastii oraz nowej stolicy, stworzenie kodeksu Minh-dao. Dynastia ta zapoczątkowała tzw. nam tien (wiet. marsz na południe) – koncepcja sukcesywnego rozszerzanie terenów państwa, która według historyków trwała aż do XIX wieku; - + Ly Thai To: postawił sobie trzy zasadnicze cele: reforma wewnętrzna państwa, reforma kulturowa odzwierciedlająca się w osobie samego władcy oraz ekspansja terytorialna; pierwszy cesarz Wietnamu; - + Ly Phat Ma (Ly Thai Tong; pan. 1028-1054): - wzmacnia administrację dworu: formułuje klasę zawodowych urzędników; - podbija i plądruje Champę; - 1042 – kodeks prawny Minh-dao: bardzo ważne wydarzenie w historii Wietnamu, reformujące ówczesny system administracyjno-prawny państwa; - + Ly Thanh Tong (pan. 1054-1076): - zmiana nazwy państwa na Dai Viet; - zdobycze terytorialne w Quang Binh i Quang Tri; - 1070 – założenie Świątyni Literatury – pierwszej szkoły konfucjańskiej w Wietnamie oraz wprowadzenie ezgaminów państwowych. Historycy chińscy tego okresu bardzo doceniali ten etap w rozwoju cywilizacji wietnamskiej; - Ly Nhan Tong (pan. 1072-1127): - generał Ly Thuong Khiet odpiera kolejną inwazję ze strony dynastii Song; - Ly Nhan Tong (1076-1127); - Ly Anh Tong (do 1157); - Ly Cao Tong (do 1210): - załamanie politycznego znaczenia dynastii panującej; - Ly Hue Tong (do 1225): - wzrastająca dominacja klanu Tran; - + Ly Chieu Huoang (1218-1278) – małoletnia cesarzowa zmuszona przez klan Tran do abdykacji na rzecz męża; - dynastia Tran ([czyt. Cian], 1225-1400): - 1257 – Kubiłaj Chan domaga się wpuszczenia wojsk mongolskich na obszar Wietnamu; oddziały mongolskie przejmują na krótko kontrolę nad stolicą państwa; - 1279 – 300 000 armia dynastii Yuan ponowanie atakuje Wietnam; - siły wietnamskie prowadzą wojnę partyzancką na szeroką skalę; duże straty zmuszają armię dynastii Yuan do wycofania się z Dai Viet; - 1287 – armia chińska atakuje ponownie; zostaje odepchnięta i ostatecznie pokonana w drugiej wielkiej bitwie nad rzeką Bach Dong; - 1318 – cesarz Tran Minh Tong zdobywa kolejną stolicę Champy w Vijaya; - 1389 – obalenie dynastii Tran (równoczesny upadek dynastii Yuan). Upadek tej dynastii wiąże się z degeneracją obyczajową w państwie; - reforma systemu sukcesji: intronizowanie kandydata na władcę i powierzanie poprzedniemu władzy funkcji pierwszego doradcy nowoustanowionego władcy; - dynastia Ho (1400-1407): - + Ho Quy Ly [czyt. Ho Siu Li] przejmuje kontrolę nad dworem cesarskim (1400 – uzurpuje sobie prawo do tronu); powtórzenie modelu sukcesyjnego dynastii Tran; - niechęć do nowej dynastii wzmaga społeczne niepokoje; - 1407 – dwór dynastii Ming wysyła kolejną ekspedycję wojenną do Wietnamu pod pretekstem

przywrócenia dawnej dynastii; - czwarta chińska okupacja (1407-1427): okres trudnych doświadczeń dla Wietnamu – natychmiastowe przekształcenie Wietnamu w jedną z prowincji chińskich; - Późna dynastia Le (1428-1788) – „restauracja” dynastii Le, najdłużej panująca linia dynastyczna w Wietnamie: - 1418 – wpływowy urzędnik cesarski Le Loi (1385-1433) organizuje antychińskie powstanie. Był właścicielem dużych latyfundiów, dlatego też miał środki finansowe, aby przygotować powstanie. W 1420 roku był już na tyle silny, że mogł rozpocząć prowadzenie wojny z Chińczykami; - rebelię wspierają największe postacie epoki m. in. poeta Nguyen Trai [czyt. Nujen Czaj]; - okres prosperity w historii Państwa Wietnamskiego; - 1427 – woj.ska wietnamskie przełamują dwie chińskie ofensywy i zmuszają armię okupacyjną do wycofania się z kraju; - Le Loi chce początkowo odnowienia dynastii Tran; po serii sukcesów decyduje się na założenie własnej administracji i powołuje nową dynastię; - 1471 – cesarz Le Thanh Tong ostatecznie włącza całe królestwo Champy w granice swego państwa; - „złoty okres” wietnamskiego neokonfucjanizmu: reformy administracyjne, których szczytowym osiągnięciem był kodeks Hong Duc; - w pierwszej połowie XVI wieku dochodzi do destabilizacji i podziału państwa: na Północy rządzi nowa dynastia Mac (1527-1592), Wietnam Środkowy i Południowy7 pozostaje pod nominalnymi rządami dynastia Le; - *kodeks Hong Duc – koncepcja „bycia Wietnamczykiem”: nie tylko związana z urodzeniem, ale i z deklaracją politycznej przynależności; przyznanie pełni praw politycznych kobietom: prawo do dziedziczenia majątku, tytułów; - rządy oligarchii arystokratycznych. Historia Azji Południowo-Wschodniej: Gron. 3, 29.11.2013, s. 049

Wietnam – od dynastii Mac do kolonializmu.

rządy oligarchii arystokratycznych: – + Mac Dang Dung (1483?-1541; [czyt. Mak Dą Dzun(g)]) – założyciel dynastii Mac; – rywalizacja o wpływy między rodziną Nguyen ([czyt. Nujen], przedstawiciele nowego wpływowego rodu; okolice dzisiejszego Hue) oraz rodziną Trinh ([czyt. Cin]; przedstawiciele starej wietnamskiej arystokracji; okolice Ha Noi) na przełomie XVI i XVII wieku – podział między północą kraju a południem ze względu na antagonizmy pomiędzy dwiema rodzinami; – 1527 - – pod koniec XVII wieku oddziały rodziny Nguyen opanowują królestwo Champy oraz południową część imperium Angkoru; – 1698 – założenie Saigonu (południowe centrum administracji cesarskiej); rodzina Nguyen założyła tutaj swoją drugą stolicę; – od lat 60. XVIII wieku wybuchają kolejne rebelie przeciwko rodzinie Nguyen; – *tytuł qua („obrońców pokoju” [?]); – Portugalczycy jako pierwsi z Europejczyków dotarli na Półwysep Indochiński: prowadzenie polityki wewnętrznej antagonizacji lokalnych społeczeństw. Wietnam przez długi czas nie był brany pod uwagę przez Europejczyków jako dobre miejsce do założenia kolonii z następujących powodów: - dość nieufna i wroga postawa Wietnamczyków wobec obcych; - brak rozbudowanej sieci dróg uniemożliwiających szybki transport; – pojawienie się nowej siły politycznej w regionie: prolaotańskiego królewstwa o nazwie Lan Xang. Państwo to powstało w wyniku migracji lokalnych ludności: Tajowie z Yunnanu przemieszczali się w głąb Półwyspu i wymieszali z przedstawicielami innych grup etnicznych;

7 17. równoleżnik w historii Wietnamu: podział Wietnamu na Północny i Południowy.

– *muang ([czyt. muangi]) – polityczne mandale wywodzące pochodzenie z buddyjskich i hinduistycznych koncepcji. Granice państwa nie są jednoznacznie, „sztywnie wyznaczone”, lecz przypominają mandale. Ważną rolę odgrywa stolica, w której mieściła się świątynia zawierająca relikwię, stanowiąca źródło energii duchowej, a przez to promieniuje na całe państwo. Państwa-mandale były ze sobą ściśle powiązane układami, koalicjami głównie przypieczętowanymi małżeństwami między różnymi rodami królewskimi. Jednym z takich księstw było Muang Sua, z którego pochodził król Fa Ngum (uważa się, że rodzina, z której pochodził miała pochodzenie khmerskie). Jego celem było dotarcie do Luang Prabang (dzisiejszy Laos) w Vientienie. Fa Ngum w 1354 roku koronował się na króla nowoutworzonego państwa; w konsekwencji powstało państwo Lan Xiang. O sile tego państwa stanowi to, że XV wieku było w stanie odeprzeć ataki Wietnamu oraz Ayutthayi. W 1708 roku zmarł ostatni potomek w prostej linii od Fa Nguma, co doprowadziło do wewnętnych walk o sukcesję w kraju; – 1893 – Laos stał się oficjalnie ostatnią dołączoną częścią Francuskich Indochin i w ten sposób zakończył się proces kolonizowania Indochin przez Francuzów; – Republika Wenecka zdominowała pośrednictwo w handlu między Europą a krajami azjatyckimi (Arabowie zablokowali drogę lądową do Azji); – 1452 – papież Mikołaj V wydał bullę Dum Diversas nadającą Portugalczykom prawo na chrystianizację nowoodkrytych regionów w ramach wielkich wypraw geograficznych. To Vasco da Gama jako pierwszy przetarł morski szlak do Azji Południowej z Europy; – + Antoni da Fari (?) – portugalski podróżnik, który około 1550 roku założył przyczółek portowy Faifo (dzisiejszy Hoian w Środkowym Wietnamie) na terenie Wietnamu; – Wietnam zyskał dużą popularność wśród katolickich misjonarzy; poza Filipinami chrześcijańskie misje nie odniosły jednak znacznego sukcesu w Azji. W Wietnamie niższe warstwy społeczne były jeszcze biedniejsze od w innych krajach regionu. Chrześcijaństwo dawało tym ludziom inną perspektywę na życie (rozpowszechanianie idei egalitarnych), szczególnie w porównaniu z konfucjanizmem. Stosunek władzy cesarskiej do chrześcijaństwa jak i w ogóle obecności osób z Zachodu był ambiwalentny: z jednej strony dwór interesował się nowościami, szczególnie technicznymi ze strony nowych przybyszów, z drugiej zaś postrzegał chrześcijaństwo jako zagrożenie dla konfucjańskiego porządku społecznego. W XVII wieku do Wietnamu zaczęli napływać wygnani siłą jezuici z Japonii; – + Alexander/Alexandre de Rhodes (1591-1660) – francuski jezuita, autor słownika wietnamsko-portugalsko-łacińskiego. Postanowił przekształcić język wysoki w bardziej przystępny dla szerszych mas społecznych, aby z jego pomocą rozprzestrzeniać myśl chrześcijańską. Opracował nowy sposób zapisu dla języka wietnamskiego: do liter łacińskich dodał różne znaki diakrytyczne (połowa XVII wieku). Był to już sygnał dla grupy rządzącej w Wietnamie, że chrześcijaństwo może stać się potencjalnym fortpocztem dla europejskiej kolonizacji w Wietnamie. De Rhodes dążył do tego, aby Watykan zniósł bullę papieża Mikołaja V dotyczącą portugalskiej wyłączności na chrystianizację. Swój postulat argumentował tym, że Portugalczycy nieumiejętnie prowadzili politykę kolonialną. Po jego śmierci Watykan uchylił bullę Mikołaja V, a w Paryżu powstało Stowarzyszenie Misji Katolickich dla Azji; – rewolucja Tay Son (dynastia Tay Son; 1770-1802): - 1771 – trzech braci: Nguyen Nhac [czyt. Nujen Niak], Nguyen Lu orz Nguyen Hue organizuje ludową rewolucję domagając się restauracji dynastii Le; - 1776 – rebelianci opanowują posiadłość rodziny Nguyen (zajęcie Saigonu); rozpoczyna się marsz na północ kraju. Rebelianci intensywnie, z okrucieństwem pozbywali się członków rodziny Nguyen; - 1784 – armia Nguyen pokonuje wojska Syjamu pod Rach Gam-Xoai Mut; - 1786 – Nguyen Hue pokonuje oddziały rodziny Trinh; zajmuje północną stolicę Wietnamu; ogłasza się cesarzem i zakłada nową dynastię (w 1788 roku przenosi stolicę do Hue); - ostatni władca dynastii Le (Le Chieu Thong [czyt. Le Hieu Than]) ucieka na dwór dynastii Qing, która angażuje się w konflikt dynastyczny w Wietnamie. Niestabilną sytuację w Wietnamie wykorzystała dynastia mandżurska panująca w Chinach i wysłała na południe swoje oddziały. Nguyen Hue odparł jednak jej atak. Następnie zaczął reformować państwo, opierając swoje idee częściowo na tych przywiezionych przez misjonarzy: reforma systemu monetarnego i podatkowego, szkolnictwa (zmiana języka z klasycznego chińskiego na wietnamski, jedynie z wykorzystaniem pisma chińskiego), podziału ziemi. Nie był jednak w stanie w pełni zreformować państwa funkcjonującego na silnych relacjach feudalnych; - + Pierre Joseph Georges Pigneau de Behaine (1741-1799) – francuski biskup, awanturnik i podróżnik:

- 1787 – de Behaine dociera do Paryża i w Wersalu negocjuje z Burbonami ewentualne podpisania porozumienia politycznego. Francuzi zdecydowali się do sporządzenia dokumentu (nazywanego później „małym traktatem wersalskim”), na mocy którego mieli wysłać siły na Półwysep Indochiński. Ostatecznie jednak do podpisania traktatu nie doszło; główną przyczyną była sama niestabilna sytuacja we Francji jak i w całej Europie (tuż przed wybuchem rewolucji francuskiej). Wobec tego de Behaine postanowił z własnych funduszy wystawić garnizon złożony nie z wyszkolonych żołnierzy, a z ochotników w liczbie 600 ludzi. Wielu z nich stało się jednak później ważnymi postaciami na dworze dynastii Nguyen; część z nich uzyskała bardzo wysokie tytuły urzędnicze. Do samego Wietnamu z sześciuset dotarło około stu osób; - 1792 – niespodziewana śmierć Nguyen Hue kończy okres reform i załamuje siłę Tay Son;

dynastia Nguyen (1802-1945): – 1788 – Nguyen Anh zdobywa Gia Dinh (Saigon): przejmuje kontrolę w Południowym Wietnamie; – 1801 – wojska rodziny Nguyen atakują i ostatecznie zajmują Phu Xuan (Hue); – 1802 – Nguyen Anh przyjmuje tytuł cesarski (Gia Long [czyt. Dźa Lą]): zakłada nową dynastię oraz dokonuje pierwszego w historii zjednoczenia Północnego i Południowego Wietnamu (zmiana nazwy państwa na Viet Nam). Dwór chiński nie zgodził się na nazwę Nam Viet nawiązującą do początków wietnamskiej państwowości, dlatego też ustalono Viet Nam (do dziś oficjalna nazwa państwa); – + Minh Mang (1791-1841) – wyprawy przeciwko misjonarzom katolickim; wydanie kilku dekretów antychrześcijańskich, organizacja prześladowań antychrześcijańskich; – w niektórych częściach Wietnamu księża katoliccy stawali się figurami w rodzaju trybunów ludowych głoszących nieco socjalizujące i rewolucyjne w konfucjańskim społeczeństwie poglądy. Niektórzy z nich byli także szpiegami na rzecz Watykanu i innych państw europejskich. Nie podobało się to wietnamskiemu dworowi; – + Thieu Quy (?) – syn Min Manga; najbardziej antyeuropejski z wietnamskich władców. Historia Azji Południowo-Wschodniej: Gron. 3, 6.12.2013, s. 049

Kolonizacja Wietnamu.

Europejczycy aktywni w Wietnamie (od czasów Minh Manga): – polityka antyeuropejska, antychrześcijańska ze strony dworu wietnamskiego – chrześcijaństwo traktowane jako fortpoczta kolonizacji, jako religia niebezpieczna dla istniejącego porządku społecznego; – Wietnam zastosował ostrą politykę zamknięcia, wręcz izolacji; – istniała grupa konwertytów na chrześcijaństwo; – Wietnamczycy odnosili się w większości raczej wrogo, niechętnie wobec ludzi Zachodu, taka była też oficjalna polityka cesarstwa. Wietnam był trudnym terenem do eksploatacji, mało atrakcyjnym jako cel kolonialny dla krajów zachodnich, dlatego też nie przyciągał takiej uwagi kolonizatorów – + Dominique Lefèbvre (1810-1865) – francuski dominikanin, misjonarz; nawiązał kontakt z antycesarską, antykonfucjańską frakcją w Wietnamie. Nie był jednak tego świadomy, że podjął kontakt z grupą planującą przewrót polityczny w Wietnamie (obalenie cesarza). Agenci Thei Tri odkryli jednak intencje spiskujących, aresztowano wiele osób w tym Lefèbvre'a (osadzony został w więzieniu w Hue [?], cesarz wydał oficjalnie na niego wyrok śmierci. Po zwolnienieu z więzienia, odesłany został z kosztownymi podarunkami do Singapuru. Dowództwo francuskiej floty nie znało szczegółów sprawy i wysłali dwie kanonierki do portu w Tourraine?; – + Thieu Tri (1807-1847, [czyt. Tieu ci], ?) – cesarz, który nastał po Minh Mangu; zainicjował politykę nie tylko niesprzyjania chrześcijanom, ale i ich prześladowania. Za jego panowania dokonanu kilku egzekucji na chrześcijańskich misjonarzach. Zdawał sobie sprawę z tego, że jego pozycja w rywalizacji z Europejczykami coraz bardziej słabnie, doszedł do wniosku, że powinien spróbować zawrzeć pewien silny, korzystny układ. Skierował swoją uwagę w stronę Francji. Był bardzo zafascynowany Chinami, tym jak to państwo było zorganizowane wewnętrznie, śledził na bieżąco informacje polityczne dochodzące z Chin. Odstąpił od wyroku śmierci na Lefèbvre'a, lecz skazał go na wygnanie; panowała obawa przed państwami zachodnimi, które już uzyskały pewne zdobycze, z drugiej strony istniała chęć znalezienia silnego sojusznika na Zachodzie; Thieu Tri zdał sobie sprawę, że nie może prowadzić żadnego dialogu z Europejczykami, ponieważ wszystkie działania Zachodu zmierzały do podporządkowania Wietnamu. Postanowił prowadzić tzw. politykę twardej ręki.

Po Thieu Tri na tron wstąpił jego syn: - + Tu' Du'c (?-1883) – polityk bardzo konfucjański i antychrześcijański zarazem; – 1848 – ostateczny upadek monarchii Burbonów we Francji. Thieu Tri? uznał to za sytuację korzystną do wprowadzania swoich zmian (sytuacja kryzysowa we Francji). Wydał on dekret zakazujący wyznawania chrześcijaństwa, zezwolił na prześladowanie chrześcijan zarówno zza granicy jak i lokalnych konwertytów; – 1851 – Napoleon III ogłasza się cesarzem. Tu' Du'c uznał to za przejaw słabości we Francji. Nakazał piętnowanie chrześcijan (piętno w mianie ta dao = nieprzyjaciel); wyjął ich spod prawa, skazując tym samym na okrutną śmierć: wietnamscy chrześcijanie mieli być ćwiartowani, natomiast zagraniczni – topieni lub duszeni. Nakazy te pokazują jak silna była niechęć Wietnamczyków wobec kultury Zachodu i jak silnie był tam zakorzeniony kontekst konfucjański. Okrutne traktowanie chrześcijan w Wietnamie spotkało się z powszechnym oburzeniem w Europie. Napoleon III był zaangażowany w ten problem, ponieważ Watykan popierał go jako władcę. W Europie zaczęto postrzegać prześladowanych jako ucieleśnienie wyższości kulturowej i ogólnie cywilizacyjnej Zachodu nad Wschodem; – + Charles de Montigny (1805/1815-1858) – konserwatywny katolik; jego pomysły oraz innego, socjalizującego hrabiego, zostały przedstawione obecne na dworze w Paryżu; – polski hrabia Aleksander Colonna-Walewski (1810-1868) sprzeciwił się koncepcji angażowania Francji w sprawy wewnętrzne Wietnamu, ponieważ uważał, że stoi ona ekonomicznie jeszcze zbyt słabo jak na takie przedsięwzięcie. Ponadto, jakakolwiek interwencja Francji w takich okolicznościach byłaby bezpodstawna. Nie został jednak poparty we Francji – dążono jednak do tego, aby Francja interweniowała w Wietnamie ponieważ uważano, że to wzmocniłoby jej pozycję w wśród krajów europejskich nie tylko w Europie, ale na świecie w ramach polityki kolonialnej. Oprócz tego, do tego projektu przychylił się kościół francuski, sądząc, że Francuzi spotkają się w Wietnamie z entuzjazmem lokalnych chrześcijan. Koncepcja ta została przeforsowana przez admiralicję francuską, a Walewskiego odsunięto od sprawy; – 1857 – inwazja francuska na Wietnam: wysłanie floty złożonej z kilkunastu okrętów. Na miejscu okazało się, że wietnamscy katolicy nie byli skłonni do wystąpienia przeciwko cesarstwu (obawa o potencjalną klęskę Francuzów) i jedynie, co mogli zaoferować Francuzom, to jeden garnizon złożony po części z ludzi pochodzących z Filipin; – + generał Rigaud (?) – dokonał desantu na port w Touraine; Francuzi byli źle przygotowani do wyprawy na Wietnam, ponadto zmiany między dwiema porami monsunowymi znacznie utrudniały penetrację terenu. Główne wydarzenie francuskie na Touraine miało miejsce w 1858 roku. Oddziały ciężkiej piechoty francuskiej nie radziły sobie w wilgotnym klimacie, na podmokłym terenie, tak że pokonywał je sam klimat i inne uwarunkowania geograficzne Wietnamu. Armię dziesiątkowały także epidemie lokalnych chorób. Generał oskarżył biskupów francuskich o wprowadzenie dowództwa w błąd i podał się do dymisji; opuścił Wietnam w 1859 roku po nieudanych pertraktacjach z Tu Du'kiem; – Wietnamczycy nie wypowiedzieli otwarcie wojny Francuzom: od czasów najazdów mongolskich prowadzili wojny o charakterze głównie partyzanckim;

– 1859-1862 – w tych latach Francuzi koncentrują w okolicach Sajgonu swoje oddziały. W 1862 roku Francuzom udało się ostatecznie zdobyć Saigon i odnieść sukcesy w Touraine. Cesarz wietnamski zgodził się na zapewnienie chrześcijanom wolności wyznawania oraz zezwolił Francuzom na prowadzenie handlu w Wietnamie. Francuzi zainstalowali się w Sajgonie (dostęp do delty Mekongu: pierwszego zagłębia ryżowego w Wietnamie) i w Touraine (dostęp do Rzeki Czerwonej: drugiego zagłębia ryżowego w Wietnamie), czyli w dwóch strategicznych punktach Wietnamu; – 1858 – uznanie Wietnamu Południowego za kolonię francuską – powstanie Cochinchine (Kochinchiny) – mocarstwo z zewnątrz instaluje się w państwie wietnamskim; Francja wykorzystuje swoją obecność w regionie do prowadzenia dalszej ekspansji: organizacja ekspedycji geograficznych wzdłuż Mekongu do górnego biegu, aby sprawdzić czy da im to połączenie z Yunnanem; – + Francis Garnier (1839-1873) – porucznik francuski, który skierował uwagę ekspedycji badawczych w stronę Rzeki Czerwonej. Garnier tworzy plan kolejnej wyprawy badawczej; – *admirał-gubernator na czele administracji francuskiej w Wietnamie – funkcja administracyjna i wojskowa; – *polityka faktów dokonanych – podejmowanie pewnych działań politycznych i ogłaszanie później ich efektów jako stanu faktycznego, czyli zakładanie, że zamiar wykonania jakiegoś posunięcia jest w zasadzie faktem, a nie jedyniem planem czy intencją, a jego realizacja to „tylko formalność”; – 1863 – Francja objęła swoim protektoratem Kambodżę. W ten sposób do Kochinchin dołączono drugą

część późniejszych Indochin Francuskich – Kambodżę; – + przemytnik broni Dubois (?) – działał formalnie bez wsparcia władz francuskich, natomiast nieformalnie miał on pełne poparcie Sajgonu (udzielenie mu kredytu w banku w Sajgonie). Jego pierwsza wyprawa była dużym sukcesem: przywiózł wiele minerałów z Yunnanu. Wiedziony chęcią zysku, chciał poprowadzić kolejne wyprawy, m. in. po sól (cenny środek konserwujący) – por. marsz solny Gandhiego w Indiach. Zaatakował Hanoi, wywiesił tam flagę francuską (wysłał do Sajgonu prośbę o wparcie i otrzymał pozytywną odpowiedź); – porucznik Garnier ogłosił Rzekę Czerwoną wolną drogą dla handlu francuskiego, wietnamski dwór odpowiedział na to zbrojnym oporem. Tu' Du'c nie dysponował jednak znaczącą siłą militarną i zwrócił się o pomoc do Chin; – 1870-1871 – wojna prusko-francuska (tzw. La Grande Guerre): utrata przez Francję Alzjacji i Lotaryngii; – + Jules Grévy (1807-1891) – premier Francji pełniący urząd w latach 1879-1887; – 1879 – zainstalowanie nowej administracji w Sajgonie, odsunięcie admiralicji od sprawowania kontroli; – 1885 – podpisanie traktatu Harmonda: Francja przejmuje kontrolę nad wszystkimi częściami Wietnamu: Wietnam Środkowy – Annam; Wietnam Północny – Tonkin; Wietnam Południowy – Saigon. Nazwy te zastąpiły „Wietnam” (Viet Nam) w korespondencji oficjalnej; cesarz traci prawa dynastyczne, staje się jedynie państwowym urzędnikiem; – *Can Vu'o'ng – tajna organizacja o charakterze paramilitarnym, działająca trochę za zasadzie ruchu oporu wobec porządku kolonialnego. Z tej grupy rekrutowali się później wietnamscy nacjonaliści (Viet Minh); – Francuzi wywożą z Wietnamuwiele dóbr materialnych – grabież Wietnamu; – 1887 – Francja ogłasza swoje rozszczenia względem Laosu; powstanie unii indochińskiej – Indochin Francuskich, w skład których wchodziły: Kochinchiny, Tonkin, Annam i Kambodża; – 1893 (?) – Laos pod protektoratem francuskim. Historia Azji Południowo-Wschodniej: Gron. 3, 13.12.2013, s. 049

Wietnam – XX wiek.

strategia nierównomiernego rozwoju: skupienie ekonomicznego rozwoju na południu kolonii; północ nieco odizolowana, nie inwestowano w nią tak samo jak w południe. Efektem tego było ogromne zróżnicowanie ekonomiczne kraju; gospodarka raczej zmierzająca do wyzysku, a nie relatywnego rozwoju kolonii. Doprowadziło to do rodzenia się nastrojów antykapitalistycznych. System kolonialny nie był w pełni destrukcyjny dla Wietnamu, ponieważ zaszczepił w wietnamskim społeczeństwie pewne nowoczesne idee pozwalające na częściową reformę kraju. Francuzi poniekąd przekształcili istniejący dotychczas system feudalny, ale z drugiej strony kolonizatorom zależało na podtrzymaniu dawenego podziału społecznego, umożliwiającego efektywniejsze i sprawniejsze zarządzanie kolonią. Na niższych stanowiskach administracyjnych umieszczali m. in. Wietnamczyków, przez co doprowadzili do wykształcenia się specyficznych grup lokalnych autochtonów;

– + Bao Dai (1913-1997) – ostatni cesarz Wietnamu; abdykował w 1945 roku; – Uniwersytet Cesarski założony w Hue – źródło powstania trzech koncepcji niepodległościowych skupionych wokół trzech ważnych postaci – wyrazicieli nowych pomysłów, którzy zdobyli wykształcenie w sposób europejski: - + Phan Boi Chau (1867-1940) – o prawicowych, dość skrajnych poglądach; - + Phan Chu Trinh (1872-1926) – o prawicowych, nacjonalistycznych poglądach; - + Ho Chi Minh (1890-1969, „człowiek tysiąca imion”) – komunista, zwolennik socjalizmu, ale z pewnymi afiliacjami republikańskimi; 1. Droga do niepodległości. – wybuch II wojny światowej zmienia pozycję Indochin, które stają się istotnym punktem strategicznym w rejonie Pacyfiku; – w maju 1941 roku Ho Chi Minh w porozumieniu z ugrupowaniami komunistycznymi i nacjonalistami powołał Viet Minh (Liga na Rzecz Wyzwolenia Narodowego); Ho Chi Minh doszedł do wniosku, że nie warto

promować ideologii marksistowskiej w momencie, gdy należało walczyć o niepodległość kraju. W oparciu o Viet Minh zarówno komuniści jak i nacjonaliści wietnamscy rozpoczęli walkę m. in. z Japończykami. Przez pewien czas w Viet Minh'u dominowały nastroje prawicowe, dlatego też Stany Zjednoczone do końca II wojny światowej bardziej przychylały się do koncepcji Wietnamu jako suwerennego państwa aniżeli kolonii francuskiej. W większości jednak Stany Zjednoczone prowadziły politykę względnej neutralności wobec Azji. Później z kolei Stany zaczęły bardziej skłaniałć się ku idei francuskiego powrotu; – 8 sierpnia 1945 roku Ho Chi Minh tworzy Komitet Wyzwolenia, a 13 sierpnia wybucha ogólnonarodowe powstanie; – 2 września 1945 roku przy poparciu Stanów Zjednoczonych Ho Chi Minh ogłasza powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu; – wyzwolenie innych narodów azjatyckich po II wojnie światowej; – Francuzi kolaborowali z Japończykami; – Związek Radziecki przez dłuższy czas nie okazywał zainteresowania nową republiką; – 6 marca 1946 roku podpisano porozumienia paryskie uznające Wietnam Północny za państwo wolne i suwerenne, ale stanowiące część indochińskiej Unii Francuskiej; – groźba chińskiej inwazji: Hanoi zwraca się o pomoc militarną do Francji w zamian za ograniczenie suwerenności państwa. Rokowania z Francuzami nie przyniosły jednak efektów, ale wsparcie, paradoksalnie, nadeszło od Chińczyków: armii dowodzonej przez kuomintangowskiego generała; – 10 listopada 1946 roku doszło do potyczki pomiędzy celnikami francuskimi a żołnierzami Viet Minhu w Haifongu. W odwecie wojska francuskie ostrzelały port; – w nocy z 19 na 20 listopada 1946 roku armia francuska obaliła rząd Ho Chi Minha; – I wojna indochińska (1946-1950) – prowadzona kamapnia w tych latach: - 23 listopada 1946 roku dowodzący wojskami gen. Louis Morlière, wydał rozkaz rozbrojenia oddziałów wietnamskich w Hanoi: dochodzi do ciężkich starć na ulicach miasta i ma miejsce początek ogólnonarodowego powstania; - w pierwszym okresie wojny przegwagę uzyskały wojska francuskie, które zdobyły kontrolę nad głównymi szlakami komunikacyjnymi; - dzięki dostawom broni z Chin Vo Nguyen Giapowi udało się przedubować i rozszerzyć armię partzyancką, która w kwietniu 1949 roku znacznie się powiększyła liczebnie; - na początku lat 50. XX wieku przekształcające się w regularną armię partyzanckie oddziały Việt Minhu zyskują, pomimo francuskiego oporu, strategiczną przewagę; - 25 maja 1950 roku sukces wojsk wietnamskich pod Lao Khe; - 3 października Francuzi postanowili wycofać pozbawiony wsparcia garnizon w Cao Bằng: wycofujące się oddziały francuskie straciły w odwrocie około 6000 ludzi. 2. Kampania lat 1951-1953. – 13 stycznia 1951 roku Francuzom udało się wciągnąć w pułapkę schodzące z gór wojska wietnamskie: - wojska Việt Minhu zostały zmuszone do odwrotu; - w marcu i w maju oddziały wietnamskie podjęły próbę przejęcia stolicy; – w listopadzie 1951 roku wojska francuskie przeszły do kolejnej ofensywy; – w połowie 1952 roku oddziały Vo Nguyen Giapa [czyt. Wo Nujen Dzap] natarły na garnizony francuskie stacjonujące na północ od Hanoi, zmuszając tym samym obrońców do wycofania. 3. Kampania 1954 roku. – Dien Bien Phu French Defeat in Vietnam: Wietnamczycy przez rok instalowali potajemnie w okolicy płaskiej doliny, w której zainstalowali się Francuzi, baterie przeciwlotnicze etc., co było dużym zaskoczeniem dla Francuzów w trakcie samej walki. Francuzi odnieśli porażkę, ale o ile po stronie francuskiej zginęło około 2000 żołnierzy, to o wiele więcej po stronie Wietnamskiej. Wietnamczycy odpłacili się Francuzom za całe zło, którego doznali podczas panowania francuskiego w Wietnamie; – rokowania między Demokratyczną Republiką Wietnamu, Việt Minh'em a Francją prowadzono w Genewie; pośredniczył m. in. ZSRR. W 1954 roku zorganiozowano konferencję genewską, której wynikiem jest podział Wietnamu wzdłuż 17. równoleżnika – Wietnam formalnie został podzielony na dwie części; – + Ngô Đình Diệm (1901-1963, [czyt. No Di Dzjem]) – o pochodzeniu arystokratycznym, minister gospodarki w rządzie Bao Daia?; politycznie związany ze Stanami Zjednoczonymi, był gorliwym katolikiem.

Działał w Stanach Zjednoczonych bardzo prężnie na rzecz Wietnamu i katolików wietnamskich, dzięki czemu nawiązał bliskie stosunki z rodziną Kennedy'ch. Było to m. in. z powodów, dla którego Stany zaangażowały się w II wojnę indochińską; – w lipcu 1956 roku wspierany przez Stany Zjednoczone premier Ngô Đình Diệm odwołał referendum narodowe: proklamacja powstania Republiki Wietnamu; – w 1957 roku południowo-wietnamscy komuniści rozpoczęli działania przeciwko rządowi w Sajgonie; – w 1958 roku Lao Dong (Wietnamska Partia Pracujących) podjęła decyzję o poparciu powstania na Południu: budowa szlaku Ho Chi Minha, służącego do transportu na Południe oddziałów wojskowych i zaopatrzenia; – Ho Chi Minh zrezygnował z przymiotnika „indochiński” w nazwie nowotworzonej przez niego partii, ponieważ przywoływał on wspomnienia kolonializmu; – w 1960 roku z inicjatywy Wietnamskiej Partii Pracujących powstał Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego; – w obawie przed nasilającym się w regionie „efektem domina” administracja amerykańska postanowiła poprzeć zbrojnie i finansowo antykomunistyczny rząd Wietnamu Południowego; – w listopadzie 1963 roku w czasie puczu wojskowego zabity zostaje Ngô Đình Diệm; – 31 lipca 1964 roku dochodzi do tzw. incydentu w Zatoce Tonkińskiej: Senat Stanów Zjednoczonych udziela prezydentowi Johnsonowi upoważnienie na eskalację działań zbrojnych; – *MAAG (Military Assistant Advisory Group) – nazwa grup amerykańskich dowódców wojskowych wysyłanych na misje do krajów rozwijających się; – operacja „Feniks” przeprowadzona przez Stany Zjednoczone . 4. Wojna Wietnamska 1957-1975. – w 1964 roku rozpoczęli bombardowania wietnamskich baz zaopatrzeniowych – 30 stycznia 1968 roku siły północnowietnamskie podejmują noworoczną Ofensywę Tet: - złamanie niepisanego zawieszenia broni; - ciężkie walki toczyły się o Sajgon i Huề, gdzie amerykańska piechota morska, wraz z armią Republiki Wietnamu (ARVN) stawiała opór komunistom; – ofensywa okazała się wielką porażką militarną komunistów i równoczesnym olbrzymim sukcesem propagandowym; – w 1971 roku w ramach operacji Lam Son armia Wietnamu Południowego przy wsparciu lotnictwa USA, dokonała inwazji na Laos. Historia Azji Południowo-Wschodniej: Gron. 3, 20.12.2013, s. 049

Indonezja.

Australia i Nowa Zelandia należące kulturowo do Zachodu, zaczynają szukać sojusznika w regionie, m. in. w Indonezji oraz z innymi sąsiadującymi państwami na wypadek potencjalnych konfliktów zbrojnych;

1. Mapa fizyczna Indonezji.

– termin „Azja Południowo-Wschodnia” stworzony został przez Amerykanów podczas II wojny światowej na potrzeby działań wojennych; – Indonezja jest największym krajem (powierzchnia) w regionie; – „Indonezja” (gr. indos i nesos – wyspy indyjskie) jako termin powstały dopiero pod koniec XIX wieku za sprawą niemieckich antropologów; – nowe Wyspy Indyjskie/Indie Wschodnie: określenia te pochodzą stąd, że pierwsi Europejczycy, którzy tam przybyli, dostrzegli duże podobieństwo kulturowe między tymi wyspami a Indiami (m. in. dlatego, że hinduizm był wtedy jeszcze mocno zakorzeniony na wyspach dzisiejszej Indonezji); – powierzchnia kraju jest duża, włączając w to strefę morską, czyli strefę wpływów na morzu; – Indonezja jest tak gęsto zaludniona jak Japonia; – ogólne uwarunkowania geograficzne, ekonomiczne i administracyjne:

- sprawowanie władzy w kraju tak „rozdrobnionym” – wyspiarskim jest trudne – konieczność dotarcia do każdej wyspy; - jeden z najbardziej aktywnych sejsmicznie regionów świata: częste erupcje wulkanów; - kraj nadal w dużym stopniu nadal rolniczy; ważny importer owoców na rynku europejskim; - większa część obywateli Indonezji mieszka na Jawie (około 70% obywateli). Jawa jest najważniejszą wyspą, znajduje się na niej stolica – Dżakarta (dawna Batawia, czyli stolica holenderskiej kolonii).

2. Skład etniczny. – skomplikowana struktura etniczna; – Jawajczycy i Sundajczycy to dwie najbardziej znaczące grupy w kraju; – wielokulturowość: to kolejny ważny element w zarządzaniu wyspami.

3. Języki.

– *Bahasa Indonesia (język „indonezyjski”) – oficjalny język: edukacji, urzędów, mediów, lecz rzadziej używany w prywatnych sferach. Wiele rodzin jest bilingwistycznych i posługuje się dwoma różnymi językami na co dzień. Indonezyjski to zmodyfikowana wersja języka malajskiego; – unifikacja językowa jako polityka przyszłościowa kraju; – podział etniczny nie pokrywa się z podziałem językowym; – pozostałości z czasów kolonialnych: język niderlandzki; – język angielski jako przepustka do kariery naukowej i do emigracji zarobkowej.

4. Religie.

– islam: dominuje, lecz jest wewnętrznie podzielony. To islam nałożony na lokalne tradycje religijne, wierzenia (współcześnie podejmowane są próby ich oczyszczenia z naleciałości muzułmańskich)” - *islam tradycyjny w Indonezji: dążący do zachowania własnego eklektyzmu z lokalnymi wierzeniami; - *islam modernizacyjny w Indonezji: dążący do oczyszczenia z lokalnych naleciałości – konserwatywny wobec źródeł; – chrześcijaństwo: dominują amerykańskie misje protestanckie wobec katolicyzmu.

5. Historia czy historie?

– państwo otrzymało niepodległość dopiero w 1945 roku; – wcześniej: rozmaite byty polityczne; przed przybyciem Europejczyków istniały różne lokalne królestwa; – współczesne podręczniki do historii w Indonezji stosują tzw. metodę narodowościową: „już przed Europejczykami istniało jedno królestwo…”. W rzeczywistości jednak Indonezja nie może historycznie wykazać jakiejkolwiek ciągłości politycznej.

6. Dzieje historyczne archipelagu.

a) wczesne królestwa; b) czasy największych potęg okresu przedkolonialnego:

– Cieśnina Malakka i wyspa Jawa – dwa główne miejsca rozwoju kulturowego; – handel:

- od około I wieku po Chr.: kształtowanie się morskich szlaków handlowych; - początkowo: źródło przypraw stanowiących towar luksusowy. Ambon (Moluki) – Wyspy

Korzenne, o które potęgi europejskie toczyły walki, aby zdobyć monopol na przyprawy w Europie; - przez długi czas pośrednikiem między Europą a Azją był Bliski Wschód, lecz marże były wysokie.

Po odkryciu morskiej drogi do Indii przez Vasco da Gamę „ominięto” Bliski Wschód; – region pośredniczący między Chinami, Japonią a Indiami; – Bali jako miejsce, w którym nadal dominuja hinduizm;

c) kolonializm: – Holendrzy w pewnym momencie skupili się bardziej na Archipelagu Malajskim niż na innych zdobyczach kolonialnych. Zrzekli się również Nowego Amsterdamu (później: Nowy Jork) oraz pozostałych przyczółków w Indiach na rzeczy Brytyjczyków po przegranych wojnach w Europie;

7. Transfer idei i filozofii. – podróżujący myśliciele: Bliski Wschód, Indie, Chiny; – lokalni władcy na terenie Indonezji widzieli w przejściu na islam korzyści ekonomiczne – elity przyjęły islam, natomiast lud nadal w dużej mierze praktykował kulty lokalne;

8. Chronologia dziejów Indonezji.

1. Okres hinduistyczno-buddyjski IV-XIII wiek Mataram (VIII-X wiek)

Majapahit (XIII-XV wiek)

2. Okres stopniowej islamizacji XIII-XVII wiek 1527 – upadek ostatniego hinduistycznego/hinduskiego księstwa w regionie

3. Okres kolonialny XV/XVI wiek – 1945 rządy Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (VOC = Vereenigde Oost-Indische Compagnie) (XV/XVI wiek – 1799); w 1799 roku spółka zbankrutowała

Holenderskie Indie Wschodnie (1799-1945)

rządy brytyjskie w obliczu podbicia Holandii przez Francję ( 1799-1815)

okupacja japońska (1942-1945)

4. Rewolucja niepodległościowa/narodowościowa

1945-1949 od 1949 roku: Indonezja niepodległa

5. Demokracja parlamentarna 1950-1957 –

6. Demokracja kierowana Sukarno 1957-1965 rządy autorytarne

7. Masakry polityczne 1965-1966 przewrót Sukarno

8. Rządy autorytarne Suharto 1965/1967-1998 –

9. Demokracja parlamentarna od 1998 roku –

Obecnie prezydentem Indonezji jest Susilo Bambang Yudhoyono (ur. 1949).

1998 – azjatycki kryzys finansowy; upadek Suharto.