Historia administracji. Wykład I (zastępstwo – Przemysław Gawron) I (1) 2.10.2009

Tło reform do 1764 roku.

1501 (1572) Polska i Litwa Rzeczpospolita szlachecka. Nastąpiło połączenie prawa zwyczajowego i prawa

stanowionego.

1573 - Artykuły Henrykowskie. Określały one władzę królewską oraz uprawnienia króla do sejmów i sejmików

(ogólnie ograniczenia władzy królewskiej). Król nie mógł podjąć ważnej decyzji bez zgody sejmu (zbieranego co

2 lata na okres 6 tygodni, czasem je prolongowano).

1697 – unia Rzeczypospolitej z Saksonią (do 1764 roku, z przerwą w latach 1733-35, gdyż była wtedy wojna

domowa, inaczej wojna o sukcesję polską)

August II Mocny i jego syn – August III, wbrew powszechnym mniemaniom, nie byli władcami absolutnymi

w Saksonii. Za Augusta II Mocnego, RP nieustannie toczyła wojny (do 1717 roku), zaś za Augusta III

panował ogólny spokój, jego panowanie określa się nieraz „czasem szczęśliwości”. Przyniosło to państwu

korzyści gospodarcze, lecz osłabła znacznie jej pozycja międzynarodowa.

RP i Saksonia były państwami niepasującymi do siebie w wielu kwestiach :

I. RP – 800 tys. Km2 i ok.7 mln mieszkańców

Saksonia – 40 tys. Km2 i ok. 2 mln mieszkańców

Obrazuje to, iż w Saksonii była o wiele większa gęstość zaludnienia.

II. Przemysł i źródło dochodu RP – rolnictwo, zaś Saksonii rozwijający się przemysł manufakturowy

(Lipsk, Drezno, manufaktury porcelany w Miśni).

III. Religia – w Rzeczypospolitej panował Katolicyzm, zaś w Saksonii Luteranizm.

Zarówno August III jak i jego syn zmuszeni byli się nawrócić.

IV. Brak bezpośredniego połączenia między państwami (pomiędzy Śląsk).

Połowa XVII w. – początek „choroby sejmowej”, czyli Liberum Veto (prawo polityczne posła do odmowy, czyli

braku zgody z uchwałami sejmu – zerwanie – wersja obiegowa). W tamtych czasach obowiązywała zasada zgody –

„nemine contradicente” (braku sprzeciwu), jednak źle ona funkcjonuje przy silnej polaryzacji sceny politycznej.

Wszystkie uchwały, jakie podjęto w tym czasie, uchwalane były na zasadzie negocjacji i kompromisów między

posłami. Słabość sejmu RP doskonale obrazują lata 1733-63, podczas których było 16 sejmów, z czego tylko 2 doszły

do skutku (pacyfikacyjny i koronacyjny – pod „opieką” Rosji). Znajdywano jednak sposoby na radzenie sobie z tą

słabością, np. :

Zawiązywano konfederacje, w których obowiązywała zasada wzajemnej wierności, zaś „zgody” nie – wymagana

była zwykła większość głosów. Filarem struktury organizacyjnej takiej konfederacji była „walna rada”, w której

zasiadali najważniejsi uczestnicy konfederacji. Jej uchwalone ustawy były równoznaczne z sejmowymi.

Limita (limitacja) obrad (sejmów i sejmików) – zawieszenie obrad i ponowne zebranie się (np. za pół roku) w tym

samym składzie.

Podczas sejmu niemego, którego gwarantem była Rosja (po wojnie domowej 1714 - konf. Tarnogrodzka), w 1717

roku uchwalono powstanie stałej armii + podatki na jej utrzymanie. Liczba żołnierzy wynieść miała 24 tys. (18

Korona, 6 Litwa), lecz na skutek złych obliczeń (np. pominięcie kosztów artylerii), wyniosła ona 12 tys. Przy 200-tys.

armii pruskiej, 400-tys. armii rosyjskiej i 100-tys. armii austriackiej, Rzeczpospolita wydawała się bezbronna –

słabość militarna. RP starała się być neutralna i niezauważalna na arenie międzynarodowej, by nie spowodować

agresji (bierna postawa).

Od drugiej połowy XVII w. sejmiki ziemskie zyskują wiele nowych kompetencji. Sejmiki zaczęły

współfinansować edukację, opiekę medyczną i wojsko (chorągwie powiatowe). Wprowadzono również sejmiki

gospodarcze, zajmujące się m.in. sprawami podatkowymi. Postępowała decentralizacja państwa. Po 1717 roku

dopiero rola tychże sejmików maleje, znikają również chorągwie powiatowe.

Historia administracji. Wykład I (zastępstwo – Przemysław Gawron) II (2) 2.10.2009

Organy władzy królewskiej : urzędy w RP miały charakter dożywotni. Nawet król nie mógł usunąć urzędników,

mógł ich awansować (w nagrodę na bardzo wpływowe stanowiska, za karę na bardzo prestiżowe, ale bez żadnego

wpływu na władzę – np. Kasztelan Krakowski). RP nie posiadała rozbudowanego aparatu administracyjnego (w

przeciwieństwie do krajów zachodnich). Urzędy RP :

Marszałek Koronny (Litewski) – Sejm

Marszałek Nadworny Koronny (Litewski) - Senat

I. Władza nad dworem królewskim,

sądownictwo w miejscu rezydencji

króla, miał również kompetencje

ustawodawcze.

II. Dysponował oddziałami zbrojnymi

III. Od czasów augustowskich nadzorował

nad Warszawą i jej wyglądem

(Marsz. Bieliński – wybrukowanie

ulic, polepszanie standardów życia)

Kanclerz Koronny/Litewski + podkanclerze – te same kompetencje

I. Odpowiadali za pisma z kancelarii

królewskiej (np. listy dyplomatyczne)

II. Prowadzili metrykę koronną

(litewską) – wpisana w niech była

m.in. działalność ustawodawcza i

rozdawnicza króla.

Kancelaria jednak była mocno

przepracowana (mało pracowników).

Urzędnicy byli słabo opłacani, więc byli

podatni na łapówki. Była powolna, ze

względu na ręczne pisanie dokumentów,

oraz niedokładna i nie do końca skuteczna.

Podskarbi Koronny (Litewski) (nie wchodzi w skład senatu)

Podskarbi Nadworny Koronny (Litewski) (nie wchodzi w skład senatu)

I. Zajmował się skarbem koronnym

II. Zajmował się administracją celną

III. Zarządzał majątkiem króla

Urząd ten nie cieszył się zaufaniem

szlachty. Oskarżani byli oni o liczne

malwersacje finansowe – wielu

urzędników się dorabiało – dochody

legalne – „workowe” (procent od

transakcji) , oraz w nielegalny sposób

poprzez łapówki. Szlachta chciała

ograniczać (np. przez szafarzy). Hiberna –

podatek zimowy na wojsko – pobierany

był bez udziału Podskarbich.

Hetman (nie wchodzi w skład senatu) :

I. Minister wojny

II. Naczelny wódz – organizacja armii, utrzymywanie dyscypliny, rozlokowanie armii (czasem

umieszczali je w dobrach królewskich swoich wrogów pol.–dewastacja dóbr)

III. Kompetencje : skarbowe – udział w komisjach hibernowych; ustawodawcze – prawa wojskowe,

sądownictwo; dyplomatyczne (Koronny) – korespondencja, swoje przedstawicielstwo w: Mołdawia,

Wołoszczyzna, Chanat Krymski, Turcja.

Urzędy lokalne :

Wojewoda (mianowany przez króla)

I. Taksy wojewodzińskie – ustala ceny artykułów rzemieślniczych (pod interes szlachty)

II. Żydzi pod sądem wojewodów

Kasztelan (mianowany przez króla)

I. Brak większych kompetencji, urząd ściśle prestiżowy.

Starosta (mianowany przez króla)

Urząd ten był bardzo poszukiwany wśród szlachty, był swoistą nagrodą za wierną posługę królowi.

Przewodził kancelarii grodzkiej, miał szerokie kompetencje, lecz znikomy aparat egzekucyjny, musiał więc

korzystać z pomocy wojska lub szlachty (widać to w „Panie Tadeuszu” – ostatni zajazd na Litwie – fakt

często spotykany w owym czasie)

Marszałek sejmiku ziemskiego

Historia administracji. Wykład I (zastępstwo – Przemysław Gawron) III (3) 2.10.2009

Za czasów saskiego panowania w Rzeczypospolitej, to sascy urzędnicy prowadzili politykę zagraniczną

Saksonii i RP. Gdy królem został Stanisław August Poniatowski, musiał stworzyć od nowa całą polską służbę

dyplomatyczną, a że miał mało czasu, robiono to bardzo szybko i powoływano ludzi bardzo niekompetentnych, co

miało znaczny wpływ na politykę zagraniczną RP od 1764 roku do rozbiorów.

Podsumowanie :

RP za Sasów jest przedmiotem polityki międzynarodowej (a nie podmiotem). Ma bardzo słabą liczebnie i technicznie

armię. Ma bardzo słabo rozbudowany aparat administracyjny. Ma bardzo słabą infrastrukturę. Celem polskich

polityków była aukcja wojska (dla bezpieczeństwa), jeśli chodzi o politykę zagraniczną, to starano się z Polski

uczynić państwo neutralne, nie mieszające się w sprawy międzynarodowe, by spowodować ogólny brak

zainteresowania krajem ze strony silnych sąsiadów.

Projekty reform :

System stary absolutystyczny – kompetencje rozdawnicze króla, głosowanie większościowe przy braku

Liberum Veto, stworzenie silnego rządu, rozbudowa administracji terytorialnej, działania na rzecz rozwoju

przemysłu skutki państwo ze sprawnie funkcjonującym parlamentem, kontrolowanym przez króla

System republikański – król bez kompetencji rozdawniczych, przelanie kompetencji króla na rzecz

parlamentu, parlament obradujący permanentnie skutki państwo o szerokich kompetencjach parlamentu,

przy reprezentacyjnej roli króla

Polska a sąsiedzi. 3 silne państwa vs RP RP ofiarą

Rosja – absolutyzm

Prusy, Austria – absolutyzm oświecony. Istnieje pewien rodzaj umowy społecznej – społeczeństwo oddaje się

pod władzę króla (rezygnuje z życia politycznego), gdyż uważa iż on wie lepiej, co dla nich lepsze. W zamian

istnieje swoboda działalności gospodarczej, urzędy zarezerwowane dla szlachty, król zaś nie ingeruje w

stosunki między panem a chłopami (pan musiał jedynie dać rekruta do armii w razie wojny). Istniały prawa

natury – dostęp do oświaty, zmniejszenie roli kościoła, inwestycje w przemysł.

Merkantylizm :

Dodatni bilans handlowy przez : rozbudowa przemysłu, protekcjonizmu celny, rozbudowa i ekspansja kolonii.

Kameralistyka (w Niemczech)(związana z merkantylizmem) :

Policja – synonim administracji do XIX w. Stanowiła wiodącą dziedzinę uniwersytecką

Fizjokratyzm (z Francji - François Quesnay) :

Fizjokraci przeciwni byli liberalizmowi w kwestii wolności

Źródłem bogactwa jedynie praca i rolnictwo

Definiowali grupę zajmującą się rolnictwem jako ludzi z pieniędzmi przeznaczonymi na działalność rolniczą

(np. wielkich właścicieli ziemskich)

Historia administracji. Wykład II I (4) 9.10.2009

Rzeczpospolita w pierwszej połowie XVIII w. to państwo ciężko chore (choroba sejmowa). Nastąpił całkowity

paraliż sejmu i władzy ustawodawczej. Przyczyną tego było „Liberum Veto” (zasada już ze średniowiecza – to co

dotyczy wszystkich, przez wszystkich powinno być aprobowane) nikt nie mógł być przeciw – „nemie

contradicente”.

Wcześniej zasadę zgodności traktowano bardzo elastycznie, później zaś zaczęto rygorystycznie. Pierwszy raz

sejm zerwał Władysław Siciński (klient polityczny Radziwiłłów), dzięki zgodzie marszałka Fredry w 1652 roku. Od

tego czasu zaczęto uznawać sprzeciw pojedynczych posłów.

Do połowy XVII w. sejm walny pracował sprawnie. Lecz robiące karierę Liberum Veto niweczyło cały dorobek

sejmu. W latach 1700-1740 odbyło się 25 sejmów, z czego aż 13 zerwano. Zaś w latach 1740-1760 zerwano już

wszystkie sejmy. Rządy sejmikowe przejęły rolę sejmu walnego. Nastąpiła decentralizacja państwa (RP –

konglomerat województw). Od 1717 roku sejmiki traciły swą rolę.

Problemy RP :

Słabość władzy królewskiej

Brak silnej władzy centralnej (decentralizacja)

Brak wydolnej administracji terenowej

Dożywotność urzędów (hetmani wyrastają

ponad króla)

Słabość militarna

Paraliż sejmów walnych

Słabość przemysłowa

Słaba pozycja międzynarodowa

Państwo wielonarodowe (Polacy – 45%

populacji)

Siła RP :

Państwo ogromne- 730 km2 (drugie miejsce w

Europie)

10 mln ludności (5-6 miejsce w Europie)

Wysoki procent szlachty (ok.10%) – ludzi

posiadających tożsamość narodową

Dynamiczny wzrost demograficzny 40120

tys. Warszawa (2 poł. XVIII w.)

Postulaty publicystów (Stanisław Dunin, Jakub Henryk Fleming, Stanisław Konarski, Stanisław Leszczyński) :

Uzdrowienie stosunków sejmowych (zniesienie liberum veto)

Ograniczenie roli sejmików

Mocna władza wykonawcza

Reforma skarbu

Aukcja armii

Sejm 1717 (połowiczne reformy skarbowo-wojskowe) :

Zakaz limitowania sejmików

Reformy skarbowe pogłówne, pogłówne żydowskie, hiberna.

Armia – stałe podatki na armię 24 tys. porcji pozwalające utrzymać 18-tys. armię.

Opisanie urzędu hetmańskiego (odłączenie komp. Skarbowych, zakazano wywierania wojskowego nacisku)

Sejm konwokacyjny 1764 (elekcja przyszłego monarchy, poprzedza sejm elekcyjny, miał znaczące uprawnienia – z

wyjątkiem rozdawnictwa urzędów). Sejm konwokacyjny był bardzo specyficzny, gdyż od 1505 roku działa ustalenie

wg. Którego sejm dzieli się na 3 stany sejmujące : Król, Senat, Izba Poselska, a w sejmie tym króla nie było.

Historia administracji. Wykład II II (5) 9.10.2009

Dokonania sejmu konwokacyjnego 1764 :

Wprowadzono komisje wielkie (centralne organa administracji resortowej) :

I. Wojskowa (Korona, Litwa) – w składzie : przewodniczący – Hetman Wielki, zastępca – Hetman

Polny + 16 komisarzy. W 1776 roku zastąpiono ją przez Departament Wojskowy Rady Nieustającej.

Kompetencje :

a) Organizacja i zaopatrzenie armii

b) Wyszkolenie armii

c) Przygotowywanie regulaminów

d) Sądowe nad osobami wojskowymi i cywilno-wojskowymi

II. Skarbowa (Korona, Litwa) – w składzie : przewodniczący – Podskarbi Wielki, zastępca – Podskarbi

Nadworny + 16 (a potem 12) komisarzy. Organ ten był odpowiedzialny przed sejmem. Kompetencje :

a) Powiększanie dochodów państwa

b) Zarządzanie dochodami państwa

c) Uporządkowania skarbu

d) Przygotowywanie projektów ustaw w zakresie skarbu

e) Czuwanie nad rozwojem handlu, przemysłu itp.

f) Sądowe

W 1765 roku wprowadzono również Komisje Dobrego Porządku (dla Warszawy i innych miast królewskich),

które zajmowały się dbaniem o gospodarkę i sprawy finansowe miast, a ponadto dbały o higienę, bezpieczeństwo i

zagospodarowanie przestrzenne miast.

Dokonania sejmu rozbiorowego 1773-1775 :

1773 – utworzenie Komisji Edukacji Narodowej (KEN), w składzie : przewodniczący – Prymas + 8 członków

wybieranych przez sejm. Podlegała wprost królowi. Był to organ administracyjny władzy oświatowej. Dzieło

KEN przetrwało RP ostoja polskości w guberniach zachodnich. Kompetencje :

I. Dozór i rozporządzanie nad dwiema szkołami głównymi – w Krakowie i w Wilnie

II. Nadzór nad większością szkół w RP

III. Opracowywanie nowych podręczników i programów nauczania

IV. Sądowe – rozstrzygała spory z dóbr pojezuickich (likwidacja zakonu za Klemensa XIV) dobra

oddano w ręce KEN.

1775 – powstanie Rady Nieustającej (inicjatywa von Stackelberga) (zniesiona w latach 1789-1793), w

składzie : przewodniczący – Król, zastępca – Marszałek Rady + 36 członków (18 posłów i 18 senatorów). Był

to organ ograniczający władzę królewską (kompetencje rozdawnicze i wykonawcze).

I. Dzieliła się na 5 Departamentów :

1. Interesów cudzoziemskich (z Królem

na jego czele)

2. Wojny

3. Sprawiedliwości

4. Skarbu

5. Policji

II. Kompetencje :

a) Kierownictwo i nadzór nad

administracją

b) Inicjatywa Ustawodawcza

c) Zaopatrywanie w instrukcje

posłów

d) Miała przedstawiać monarsze po 3

kandydatów na dany urząd

e) Prawo wykładni (tłumaczenia)

ustaw

Był to organ typowy dla XVIII- wiecznej Europy, ponieważ departamenty wzajemnie się kontrolowały, a

poszczególne frakcje polityczne państwa miały w nim swoich przedstawicieli. Był to również organ typowy

dla RP, ponieważ sejm i senat wybierały członków, oraz sejm miał kontrolować Radę Nieustającą. Był to

pierwszy nowoczesny rząd Rzeczpospolitej. Król stracił prawo do : 1) wydawania poleceń administracji, 2)

wybierania posłów i senatorów, 3) zarządzania królewszczyznami.

Historia administracji. Wykład II III (6) 9.10.2009

1776 – zniesiono karę śmierci i tortury za czary. Wprowadzono nową ordynację dla sądów, przeprowadzono reformę

dóbr królewskich. Rozpoczęto próbę kodyfikacji prawa na wniosek króla, utworzono komisję z Andrzejem

Zamoyskim na czele – „Zbiór Praw Sądowych Andrzeja Zamoyskiego”. RP nie miała skodyfikowanego prawa aż do

tego czasu (1524 – kodyfikacja jedynie prawa procesowego). Jednak w 1780 roku na sejmie całkowicie odrzucono ten

projekt ze względu na niezadowolenie szlachty i kościoła.

Zbiór Praw Sądowych :

Zawiera normy ustroju społecznego – kompromis oświeceniowy szlachecko-mieszczański dążenie do

zlania się mieszczaństwa i szlachty

Oddzielenie drobnej szlachty od większej (prawa polityczne miała mieć jedynie szlachta posesjonacka)

Kodeks Stanisława Augusta Poniatowskiego 1791-1792 – zbiór projektów do kodyfikacji prawa (nieukończony).

Sytuacja międzynarodowa przed obradami Sejmu Czteroletniego 1788-1792 :

Sytuacja międzynarodowa była sprzyjająca Polsce, gdyż w 1787 roku wybuchła wojna rosyjsko-turecka, w której po

stronie Rosji stanęła Austria, natomiast Prusy, wspierane przez Anglię, Holandię, Szwecję były wrogie Rosji i Austrii.

Złamana została solidarność państw rozbiorowych. W maju 1787 roku miał miejsce zjazd w Kaniowie, w którym

Stanisław August Poniatowski oferował Carycy Katarzynie przystąpienie RP do wojny w zamian za reformy.

Propozycja została jednak odrzucona

Dokonania Sejmu Wielkiego Czteroletniego 1788-1792 :

X 1788 – wystawienie 100-tys. armii (wystawiono 50 tys.)

XI 1788 – zniesienie Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej

I 1789 – zniesienie całej Rady Nieustającej sejm stał się sejmem rządzącym

III 1789 – uchwalenie podatku dziesiątego grosza (podatek 10% od dochodu) przeznaczonego na armię

Zażądano od Rosji wycofania magazynów i zaprzestania przemarszu wojsk rosyjskich

III 1790 – zawarto przymierze z Prusami

a) RP – chciała wsparcia silnego sąsiada i rozdarcia rozbiorców

b) Prusy – chciały dobrowolnych cesji terytorialnych (Gdańsk, Toruń), oraz by w razie wojny z Rosją i

Austrią Polacy wznieśli powstanie w Galicji

VII 1790 – uchwalono zakaz cesji terytorialnych załamanie przymierza z Prusami

Austria zawarła pokój z Turcją, Rosja ze Szwecją. Koalicja antyrosyjska i antyturecka rozpadła

się. Popsuła się więc dobra koniunktura.

XII 1790 – odbyły się wybory do sejmu – starzy posłowie mieli nie odchodzić sejm zaczął obradować w

podwójnym składzie. Nowi posłowie ukończyli szkoły KEN, prowadzone w nowym duchu.

Rozpoczął się okres wielkich reform.

III 1791 – uchwalono prawo o sejmikach – odsunięto nieposesjonatów od udziału w sejmikach (ok. 40%

szlachty), sformalizowano również zasady obrad sejmików.

IV 1791 – uchwalono ustawę o miastach (dążenie do zlania się mieszczaństwa i stanu szlacheckiego) :

a) Rozciągała na mieszczan przywilej szlachty – nemine captivabimus nisi iure dictum (nietykalność

osobista bez wyroku sądu)

b) Mieszczanie mogli od tego momentu nabywać ziemię, spory sądzono w sądach ziemiańskich,

zarezerwowanych wcześniej tylko dla szlachty

c) Dostęp do stanowisk również dla mieszczan (nawet oficerskich w wojsku)

d) Ułatwiono nobilitację mieszczan (np. osiągnięcie stopnia Kapitana umożliwiało nobilitację)

3 V 1791 – Ustawa Rządowa, „Konstytucja 3 maja”

Historia administracji. Wykład III I (7) 16.10.2009

Tworzenie konstytucji.

Konstytucję opracowywano dwutorowo. Projektem zajmowały się komisje i kręgi ludzi pozasejmowo (np.

Poniatowski, Kołłątaj). Ustawę rządową opracowywano w trybie tajnym, projekt przedstawiono sejmowi 3 maja.

Zrobiono to specjalnie wcześniej, gdyż posłowie opozycji nie zdążyli wrócić. Zadbano o ochronę wojska wokół

Zamku Królewskiego, i o to by mieszczanie wyszli na ulice w celu dezorganizacji ewentualnych przybyć szlacheckich

posłów opozycji. Dyplomaci podrasowali wieści o zagrożeniu tak, by król mógł powiedzieć iż uchwalenie konstytucji

jest jedyną drogą dla ocalenia kraju. Protestował jedynie poseł Suchorzewski. Następnie król zaprzysiągł konstytucję.

Uwagi wstępne.

Niektórzy historycy (np. Kallas) uważają, iż Artykuły Henrykowskie (1573) były pierwszym nierozwiniętym aktem

konstytucyjnym. Podobną formę miały również Prawa Kardynalne (1768-75-90). Mówi się, że Konstytucja 3 maja

była drugą na świecie, a pierwszą w Europie, lecz niektórzy twierdzą, iż przed polską była szwedzka konstytucja.

Powszechnie uważa się jednak, iż na pewno konstytucja francuska była po polskiej.

Poprzednie reformy sejmu nie było zakończone. Konstytucja była otoczona przez ściśle związane z nią ustawy.

Dodatkowo wprowadzono ustawy modyfikujące konstytucję, trudno więc było określić jaki dokładnie ustrój panował

po obradach sejmu czteroletniego. Hugo Kołłątaj zamierzał wprowadzić jeszcze konstytucje moralną i ekonomiczną.

Podjęto również kroki w celu kodyfikacji prawa (jednak kodeks Stanisława Augusta Poniatowskiego nigdy nie

zaistniał). Planowano również nową ustawę o KEN, oraz o komisjach wojewódzkich. Ustrój RP był w rozwoju, na

drodze ewolucji, charakter dynamiczny, miał strukturę otwartą.

Podwójny kompromis konstytucji :

Szlachecko – mieszczański – konstytucja dążyła do nadania praw obywatelom i polskiemu mieszczaństwu,

przy utrzymaniu struktury stanowej.

Republikanizm – monarchizm konstytucyjny – suwerenność sejmu i ograniczenia władzy wykonawczej,

przy dziedziczności tronu i podziału władzy.

Republikanizm Konstytucja 3 maja Monarchizm konstytucyjny

Oficjalnie, Konstytucja 3 maja 1791 roku to „Ustawa rządowa”

Była ustawą zasadniczą określającą zasady funkcjonowania organów państwowych. Związanych jest z nią kilkanaście

ustaw związanych ,wydanych przed (np. ustawa o sejmikach z marca 1791, ustawa o miastach z kwietnia 1791 – art.3

recypuje treść tejże ustawy, powołując się na nią) i wydanych po (np. Deklaracja stanów zgromadzenia narodowego z

5 V 1791, uchylająca prawa sprzeczne z konstytucją; zaręczenie wzajemne obojga narodów z października 1791,

prawa o sejmie, sądach sejmowych, prawie łaski, straży, komisji wojskowej).

Ustawa rządowa 3 maja jest bardzo logiczna, ma przejrzystą konstrukcję i składa się z 11 artykułów :

1. Religia panująca :

Religia rzymskokatolicka panującą, odejście od niej jest karalne.

Stanowiło to specjalna pozycję dla duchowieństwa katolickiego.

Równocześnie gwarantowano swobodę wyznań.

Historia administracji. Wykład III II (8) 16.10.2009

2. Szlachta i ziemianie (dotyczący ustroju społecznego) (artykuł propagandowy!):

Utrzymanie struktury stanowej i uprzywilejowanej pozycji szlachty

Prawa i przywileje szlacheckie są niewzruszone (nikt nie mógł ich usunąć)

Równość szlachty do urzędów i przywilejów

Nietykalność własności, gwarancja bezpieczeństwa osobistego

Sprzeczność artykułu : Konstytucja powołuje się na ustawę o sejmikach z marca 1791 roku, która ogranicza szlachtę

nieposesjonacką politycznie pozbawienie praw obywatelskich dużej części szlachty.

Historia administracji. Wykład III III (9) 16.10.2009

3. Miasta i mieszczanie (dotyczący ustroju społecznego) :

Powołanie się na ustawę o miastach z marca 1791 roku

Uznanie mieszczan za wolnych

Prawo do własności dla mieszczan (złamanie szlacheckiego monopolu na posiadanie ziemi). Sąd asesorski –

najwyższy sąd królewski dla miast założonych na prawie niemieckim mieszczanie

Na mieszczan rozciągnięto perłę spośród szlacheckich przywilejów – Neminem captivabimus nisi iure victum

Dostęp do pewnych instytucji i urzędów

Nabywanie rang w wojsku

Dopuszczono mieszczan do adwokatury i duchowieństwa

Ułatwienie nobilitacji (np. za zdobycie rangi kapitana)

4. Chłopi włościanie (dotyczący ustroju społecznego) (artykuł lakoniczny!) :

Stosunki dominalne (szlachta-chłop) były bardzo strzeżone przez szlachtę. Artykuł ten ustalono tak, aby nie denerwować

szlachty.

Promowanie umów szlachcic-chłop pod jurysdykcją sądu państwowego

Wezwanie mieszkańców z ziem utraconych w czasie I rozbioru do powrotu, gwarancja uzyskania przez nich

pełnych praw

Lud pozostaje pod opieką prawa i rządu nierozwinięte (Ogólna deklaracja!)

5. Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych (wstęp do kolejnych rozdziałów o podziale władzy) :

Władza pochodzi od ludu

Trójpodział władzy :

I. władza prawodawcza w Stanach zgromadzonych

II. władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży

III. władza sądownicza w jurysdykcjach

6. Sejm, czyli władza prawodawcza :

Sejm – wyraziciel suwerennej woli narodu, w nim spoczywają uprawnienia ustawodawcze

Rezygnacja z 3 stanów sejmujących :

I. Parlament – SEJM, SENAT ( monarcha przewodniczący senatu z jednym głosem)

Zawsze gotowy ordynacyjny (ew. ekstra ordynacyjny)

Posłowie – reprezentanci całego narodu

Wszystko decydowane za pomocą większości głosów zniesienie Liberum Veto

Zbieranie sejmu extra ordynaryjnego konstytucyjnego co 25 lat (rewizja konstytucji)

Historia administracji. Wykład III IV (10) 16.10.2009

7. Król, władza wykonawcza : Zmieniona pozycja monarchy :

I. Przewodniczący senatu z jednym głosem (a nie jako oddzielna izba)

II. Zostaje ograniczony w kompetencjach

III. Wprowadzenie monarchii dziedzicznej, przy dopuszczeniu elekcji w razie wygaśnięcia linii. Po

Poniatowskim tron miał przypaść Fryderykowi Augustowi Wettynowi, a potem jego synowi (którego

jednak nie miał, lecz miał córkę – Marię Augustę). Konstytucja ogłosiła, iż Maria Augusta będzie

Infantką do tronu polskiego (jednak z Sasami nic nie uzgodniono)

IV. Utrzymanie Pacta Conventa

V. Proklamowanie zasady nieodpowiedzialności monarchy

VI. Akty publiczne sygnowane imieniem króla

VII. Król otrzymał prawo łaski

VIII. Dysponent sił zbrojnych

IX. Patentuje oficerów

X. Mianuje urzędników, ministrów

XI. Nominuje biskupów

XII. Nominuje senatorów

XIII. Król w Straży – powołanie instytucji Straży Praw w składzie : Prymas, pięciu ministrów, marszałek

sejmu, pełnoletni następca tronu + dwóch sekretarzy bez prawa głosu.

Straż Praw :

- decyzje Króla podjęte w Straży były wiążące

- zasada rozdzielności – jeden minister nie mógł zasiadać jednocześnie w Straży i w komisji

- ministrowie mianowani do Straży (i do komisji) na 2 lata, z możliwością przedłużenia o 2

- Specjalna pozycja Prymasa – jednocześnie głowa kościoła i prezes KEN zasiada dożywotnio, ale

nie może kontrasygnować decyzji Króla

- Ministrowie w Straży : Pieczęci (dzisiaj sprawiedliwości), Spraw Zagranicznych, Wojny (ci trzej

dysponowali aparatem wykonawczym), Skarbu, Prezes KEN

Odpowiedzialność ministrów

Podwójna odpowiedzialność

– przez sejmem (polityczna) na żądanie 2/3 posłów Król musiał odwołać starego ministra i nominować

nowego

- przed sądem sejmowym (karna konstytucyjna) po naruszeniu prawa mógł być pociągnięty do

odpowiedzialności

Okresowa kontrola ministrów

Konstytucja nie wprowadza rządów gabinetowych. Straż Praw – rada królewska („rząd”)

Ograniczenia władzy wykonawczej : zakaz tworzenia i tłumaczenia prawa, zaciągania długów, nakładania

podatków, zmieniania dochodu państwa, wypowiadania wojny / zawierania pokoju, zawierania traktatów

Historia administracji. Wykład III V (11) 16.10.2009

8. Władza sądownicza :

Sąd pierwszej instancji dla każdego województwa, ziemi i powiatu, do których sędziowie wybierani będą na

sejmikach.

Jurysdykcje zaś sądowe wszystkim miastom, podług prawa sejmu teraźniejszego o miastach wolnych

królewskich, zabezpieczamy

Sądy referendarskie, dla każdej prowincji osobne, mieć chcemy w sprawach włościan wolnych dawnymi

prawami sądowi temu poddanych.

Sądy zadworne asesorskie, relacyjne i kurlandzkie zachowujemy.

Komisje wykonawcze będą miały sądy w sprawach do swej administracji należących.

Oprócz sądów w sprawach cywilnych i kryminalnych dla wszystkich stanów będzie sąd najwyższy sejmowy

9. Regencja :

W wypadkach :

I. Małoletności Króla

II. Trwałego pomieszania zmysłów Króla (uznanie przez ¾ głosów w parlamencie)

III. Króla w niewoli

Rządzić ma : Straż praw na czele z Królową (jeśli żyje i jest zdrowa) lub Prymasem

10. Edukacja dzieci królewskich :

Synowie Królewscy – pierwsze dzieci państwa

Obrona dzieci królewskich obowiązkiem każdego obywatela

Zajmować dziećmi się ma Król, Straż Praw i Dozorca edukacji dzieci królewskich, który na posiedzeniach

sejmu przedstawiać ma postępy dzieci w nauce

11. Siła zbrojna narodowa :

Wszyscy obywatele są obrońcami państwa

Wojsko winno strzec granic, naród winien wojsku szacunek

Sygnotariusze :

Stanisław Nałęcz Małachowski, referendarz wielki koronny, sejmowy i konfederacji prowincji koronnych marszałek.

Kazimierz książę Sapieha, generał artylerii litewskiej, marszałek konfederacji Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Józef Korwin Kossakowski, biskup inflancki i kurlandzki, następca koaudiutor biskupstwa wileńskiego, jako deputowany.

Antoni książę Jabłonowski, kasztelan krakowski, deputat z Senatu Małej Polski.

Symeon Kazimierz Szydłowski, kasztelan żarnowski, deputowany z Senatu prowincji małopolskiej.

Franciszek Antoni na Kwilczu Kwilecki, kasztelan kaliski, deputowany do konstytucji z Senatu z prowincji wielkopolskiej.

Kazimierz Konstanty Plater, kasztelan generała trockiego, deputowany do konstytucji z Senatu Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Walerian Stroynowski, podkomorzy buski, poseł wołyński, z Małopolski deputat do konstytucji.

Stanislaw Kostka Potocki, poseł lubelski, deputowany do konstytucji z prowincji małopolskiej.

Jan Nepomucen Zboiński, poseł ziemi dobrzyńskiej, deputowany do konstytucji z prowincji wielkopolskiej.

Tomasz Nowowiejski, łowczy i poseł ziemi wyszogrodzkiej, deputowany do konstytucji.

Józef Radzicki, podkomorzy i poseł ziemi zakroczymskiej, deputowany do konstytucji z prowincji wielkopolskiej.

Józef Zabiełło, poseł z Księstwa Żmudzkiego, deputowany do konstytucji.

Jacek Puttkamer, poseł województwa mińskiego, deputowany do konstytucji z prowincji Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Praktyka i realizacja postanowień konstytucji :

Ustrój nie był zamknięty, nie uchwalono kodeksu, ani dwóch następnych konstytucji (moralnej i ekonomicznej).

II 1792 – sejmiki przychylnie odnoszą się do konstytucji, niektóre nawet ślą podziękowania

IV 1792 – aukcja wojska do 100 tysięcy (opóźniona, udało się uzyskać niecałe 50 tysięcy)

20 V 1792 – Limita sejmu, rozejście się posłów

18 maja 1792 roku Rosja wypowiada wojnę Rzeczypospolitej, wojska rosyjskie przekraczają granicę już na chwilę przed

wręczeniem noty.

VII 1792 – Król Polski Stanisław August Poniatowski przystępuje do konfederacji Targowickiej

1793 – II rozbiór Polski

1795 – III rozbiór Polski

Historia administracji. Wykład III VI (12) 16.10.2009

Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów

Konstytucja milczy jednak o unii polsko-litewskiej. Mówi o Rzeczpospolitej tylko jako o Polsce, czyli państwie

jednolitym. Powołane zostały do tego czasu trzy wspólne organy : KEN, Rada Nieustająca, Komisja Wojskowa. W

czerwcu 1791 roku planowano utworzyć wspólną komisję skarbową. Litwini postawili jednak warunki :

Wspólny zarząd nad wojskiem i skarbem

Równa ilość przedstawicieli w komisjach wojskowej i skarbu (50/50)

Komisja policji – małopolska 1/3 przedstawicieli, wielkopolska 1/3 przedstawicieli, Litwa 1/3 przestawicieli (ale nie

miało być to precedensem, mogły zajść zmiany)

Taka sama ilość ministrów i urzędnikóo

Przewodniczenie komisom – raz Litwin, raz Koroniarz

Potrójny wymiar :

I. Akt rangi konstytucyjnej

II. Akt unii unia nadal trwa

III. Stały punkt Pacta Conventa (obowiązuje każdego monarchę)

Komisje rządowe (Wielkie) :

Komisja Policji :

I. Przewodniczący – marszałek, nie wchodzący do straży

II. 15 komisarzy spośród mieszczaństwa, szlachty i senatorów (musieli być posesjonatami)

III. Wymóg doświadczenia zawodowego w jakimś innym organie

IV. Dba o bezpieczeństwo i spokój w kraju

Komisja Skarbu :

I. Przewodniczący – marszałek, nie wchodzący do straży

II. 16 komisarzy spośród mieszczaństwa, szlachty i senatorów (musieli być posesjonatami)

III. Zarząd skarbem

IV. Rozwój ekonomiki publicznej

V. Nadzór nad mennicą

VI. Nie mogła ustalać podatków, ceł itp.

Komisja Wojskowa :

I. Przewodniczący – hetman, nie wchodzący do straży

II. 14 komisarzy (wojskowi, cywile)

III. Nie mogła podwyższać etatu wojska, mianować oficerów, sądzić cywilów

IV. Naczelne dowództwo nad wojskiem

V. Kształcenie oficerów

VI. Szkolenie, organizacja, zaopatrzenie armii

KEN

Komisje porządkowe cywilno-wojskowe (72)(od XI 1789) :

Komisarze wybierani na sejmikach

Sprawowały administrację lokalną

Podlegały królowi i straży

Szeroki zakres działalności (np. pobór do wojska, statystyka ludności, jako sądy)

Podsumowanie :

Pomimo bardzo krótkiego okresu działalności, Straż Praw, oraz komisje działały bardzo sprawnie. Gdyby nie doszło

do kolejnych rozbiorów, prawdopodobnie Rzeczpospolita weszła by na drogę szeroko pojętej modernizacji. Gdyby

wszystkie reformy zostały dobrze zrealizowane, państwo mogło by się stać znaczącym na arenie międzynarodowej.

Historia administracji. Wykład IV I (13) 23.10.2009

3 V 1791 - 18 V 1792 - praktyka Konstytucji 3 maja. Konfederacja Targowicka z Stanisławem

Szczęsnym Potockim, Franciszkiem Ksawerym Branickim, Sewerynem Rzewuskim, Szymonem Kossakowskim na

czele, obaliła dzieło konstytucji 3 maja i Sejmu Wielkiego. Jej przedstawiciele nie mieli jednak konkretnych

poglądów na temat ustroju przyszłej RP :

Republika federacyjna ( 6 – 8 prowincji z oddzielną administracją, oddzielnym wojskiem i rządem )

Pogląd ten reprezentował Seweryn Rzewuski

Powrót do formy rządów 1775 – 76 z utrzymaniem niektórych osiągnięć Sejmu Wielkiego

Przywrócenie praw kardynalnych, utrzymanie liberum veto, szerokie kompetencje Hetmana

24 lipca Stanisław August złożył na ręce posła rosyjskiego Jakowa Bułhakowa akces do konfederacji targowickiej.

Lata 60 i 70 XVIII wieku to dla Polski lata stałej ingerencji państw ościennych w sprawy wewnętrzne kraju.

Rzeczpospolita zaczęła stawać się państwem marionetkowym, bezsilnym wobec silnych sąsiadów. Ci właśnie silni

sąsiedzi postanowili wykorzystać słabość kraju, by odnieść korzyści.

Na życzenie Katarzyny II 6 września 1792 w Brześciu nad Bugiem rozpoczęły się obrady generalności obu

konfederacji – koronnej i litewskiej. 11 września dokonało się uroczyste połączenie obu konfederacji pod nazwą

Najjaśniejszej Konfederacji Obojga Narodów.

Konfederacja targowicka zaprowadziła w Rzeczypospolitej rządy terroru, przy pomocy wojska rosyjskiego

dokonując licznych grabieży i kontrybucji dóbr patriotów. Zrujnowany wojną kraj musiał dodatkowo znosić finansowe

skutki pobytu 100 tysięcznej rosyjskiej armii okupacyjnej.

Miarą upadku targowiczan było uroczyste poselstwo przywódców konfederackich 14 listopada 1792 do

Katarzyny II, którzy podziękowali jej, że zechciała przywrócić wolność i ustrój republikański w Polsce.

W kwietniu 1793 roku Prusy i Rosja ogłaszają II rozbiór Rzeczpospolitej. Rosja rozkazała Polsce, by zebrała

w czerwcu 1793 sejm, który miał ratyfikować traktaty rozbiorowe upokorzenie Rzeczpospolitej. Na wieść o tym,

członkowie Konfederacji Targowickiej wyrazili sprzeciw, gdyż wcześniej nie było mowy o rozbiorze. Wielu z nich

wyjechało z kraju, gdyż byli prześladowani zarówno ze strony Polaków, jak i Rosjan.

Historia administracji. Wykład IV II (14) 23.10.2009

Sejm Grodzieński 1793 :

Sejm ten został zebrany pod naciskiem ambasadora rosyjskiego Jakoba Sieversa. Szantażował on Stanisława

Augusta Poniatowskiego (gdyż miał dług ok. 1,5 mln dukatów). Sejmiki ziemskie zostały przekupione przez Rosję.

Większość posłów pobierała pensję z ambasady rosyjskiej („kreatury rosyjskie”).

Na sejmie była mała opozycja, lecz Sievers kazał całą ją wywieźć na zesłanie. W ławach sejmu zasiadali oficerowie

rosyjscy w cywilu (chwytali za ramię tych, którzy chcieli zabrać głos nie po myśli Rosji). Sejm obradował również pod

armatami rosyjskimi i otoczeniem wojska. Sievers, wraz z braćmi Kossakowskimi, Antonim Raczyńskim i Fryderykiem

Moszyńskim (ludzie przekupieni) kontrolował obrady. Sejm ten zadecydował o nowym ustroju Rzeczypospolitej :

Zniesiono Sejm Konwokacyjny – Króla od teraz wybierać miał Sejm obradujący w potrójnym składzie

Uchwalono nowe Pacta Conventa (które miały obowiązywać wszystkich kolejnych monarchów)

Przywrócono Prawa Kardynalne (1768 – 1775) (próba zatrzymania zmian ustrojowych). Prawa Kardynalne utrwalały

większość wad ustroju RP.

Zniesiono wszystkie postanowienia Sejmu Wielkiego, utrzymano jednak przywilej nietykalności dla mieszczan, prawo do

posiadania ziemi przez mieszczan, samorządy miejskie, komisje porządkowe cywilno wojskowe, wyrzucono zaś

mieszczan z sądów asesorskich i innych wcześniej czysto szlacheckich.

Utrzymano, lecz z ograniczeniem Liberum Veto (obowiązywało jedynie przy zmianie Praw Kardynalnych).

Ustalono „materiae status” – sprawy najważniejsze, w głosowaniu nad którymi obowiązywało ¾ większości.

Pozostałe zaś kwestie miały być rozstrzygane zwykłą większością głosów.

Sejm zbierać się miał co 4 lata, lecz obradować miał razem (Król, 108 posłów, 62 senatorów w jednej izbie)

Reaktywacja Rady Nieustającej, przekazanie władzy wykonawczej w jej ręce. Składać się miała z Króla oraz 24

konsyliarzy wybieranych przez Sejm. Dzielić się miała na 6 departamentów.

Rzeczpospolita faktycznie stała się marionetką Rosji. Uchwały Sejmu

Grodzieńskiego gwarantowane były przez Rosję . Na Sejmie podjęto również

próbe ustalenia nowego podziału administracyjnego RP : 18 województw,

każde po 3 ziemie. W 1794 roku zaczęto również wieszać członków

Konfederacji Targowickiej. Ustrój Rzeczypospolitej, ustalony w Grodnie,

podobnie jak ten ustalony przez Sejm Wielki nie został wypróbowany.

Niespełna rok później

rozpoczęła się Insurekcja

Kościuszkowska, a w 1795

roku dokonał się ostateczny

trzeci rozbiór kraju między

Rosję, Austrię i Prusy.

Historia administracji. Wykład IV III (15) 23.10.2009

Podsumowanie Sejmu Grodzieńskiego.

Nastąpiło znaczne ograniczenie Króla poprzez przywrócenie Rady Nieustającej. Zyskała ona również wiele

wcześniejszych uprawnień Sejmu. W praktyce jednak, Rosjanie nalegali na utworzenie Rady Nieustającej ze

względu na to, iż łatwiej byłoby kontrolować wtedy Polskę, gdyż wszyscy jej członkowie mieli działać pod

dyktando Rosji :

Historia administracji. Wykład IV IV (16) 23.10.2009

Insurekcja Kościuszkowska.

W marcu 1794 roku Tadeusz Kościuszko przybywa do Krakowa, a 24 wygłasza mowę, w której zawiera Akt

powstania obywateli, mieszkańców województwa krakowskiego. Autorem aktu powstania był Hugo Kołłątaj,

poprawiał go zaś Józej Weyssenhoff. Akt powstania wpisano do księgi grodzkiej, dzięki czemu stał się prawem

obowiązującym, zaś wieści o powstaniu rozesłano po całym świecie.

Bardzo ważna deklaracja polityczna :

a) Wskazanie wrogów : Katarzyna II, Fryderyk

Wilhelm II, Targowiczanie – zdrajcy

b) Wskazanie celów :

I. Uwolnienie kraju od obcego żołnierza

II. Przywrócenie i zabezpieczenie granic

III. Wytępienie przemocy

IV. Wytępienie uzurpacji wewnętrznej i

obcej

V. Ugruntowanie niepodległości

Określenie zakresu władzy naczelnika powstania :

a) Tadeusz Kościuszko – najwyższy i jedyny

naczelnik pozycja dyktatorska

„wezwany i wybrany z woli narodu”

Sejm Wielki - ustalona władza

wykonawcza

Król

Straż Praw

Sejm Grodzieński - ustalona władza

wykonawcza

Król

Rada Nieustająca

Przelanie władzy według postanowień Sejmu

Grodzieńskiego

b) Prerogatywy władzy :

I. Urządzanie sił zbrojnych

II. Nominacje wojskowe

III. Decyduje o sposobie użycia sił

IV. Prawo do powołania następnika

V. Powołać musi Radę Najwyższą

Narodową

Tadeusz Kościuszko – w wojnie polsko- rosyjskiej dowodził

frontem południowym, wcześniej zasłużył się w wojnie o

niepodległość Stanów Zjednoczonych. Był inspiratorem

Insurekcji Kościuszkowskiej.

Na początku powołano Komisję porządkową województwa krakowskiego. Miała ona przygotować grunt pod dalsze

działania powstańców, oraz zapewnić bezpieczeństwo i spokój w województwie krakowskim.

Rada Najwyższa Narodowa :

Działania :

a) Gromadzenie funduszy na powstanie

b) Organizacja poboru do wojska

c) Zaopatrzenie wojska

d) Zapewnienie bezpieczeństwa w kraju

e) Sądownictwo

f) Propaganda

g) Zabiegi o pomoc zagraniczną

h) Wybór nowego naczelnika (w przypadku niewoli lub śmierci Kościuszki, lecz nowy naczelnik miał mieć już

bardziej ograniczone kompetencje)

Nie może :

a) Uchwalić nowej konstytucji narodowej

Jak zwykle jednak, zdania były podzielone co do koncepcji przyszłej Rzeczypospolitej. Kościuszko postulował,

aby Rzeczpospolita była państwem o podobnym ustroju co USA (jako że walczył za ich niepodległość i ich ustrój

przypadł mu do gustu). Inni zaś opowiadali się za przywróceniem ustroju wprowadzonego przez Konstytucję 3 maja,

część zaś domagała się zachowania jedynie niektórych postanowień.

Historia administracji. Wykład IV V (17) 23.10.2009

IV 1794 :

Wydany zostaje osobny, nie związany z aktem Kościuszki, Akt powstania narodu litewskiego (separatyzm litewski).

Powołane zostają Rada Narodowa Prowincjonalna oraz Rada Najwyższa Rządowa.

Bitwa pod Racławicami – zwycięstwo powstańców.

Powstańcy Kościuszki Zdobywają Warszawę, która ochoczo przyłącza się do powstania. Powołana zostaje Rada

Zastępcza Tymczasowa (prowizoryczny rząd), złożona z 4 wydziałów (policji, skarbu, wojskowego, dyplomacji), w

której skład wchodziło 20 radców (skład mieszany szlachecko-mieszczański). Rada ta zniosła wszystkie magistratury

powołane w Grodnie.

V 1794 :

(7) – wydany zostaje Uniwersał Połaniecki, ograniczający pańszczyznę w celu przyciągnięcia chłopów do powstania.

Powołano dozory, zajmujące się kontrolą postanowień uniwersału.

(10) Powołanie Rady Najwyższej Narodowej (właściwego organu wykonawczego), złożonej z 8 wydziałów, w skład

których wchodziło 8 radców (po 1 na czele każdego wydziału), oraz 32 zastępców. Powołano dodatkowo deputacje.

X 1794 :

Bitwa pod Maciejowicami – klęska powstańców, ranny naczelnik Kościuszko trafia do niewoli.

Wywołało to istny szok w Warszawie. Warszawiacy ruszyli nawet z odsieczą w ferworze, jednak się ostatecznie

opamiętali. Rada Najwyższa Narodowa na stanowisko naczelnika powstania powołuje Tomasza Wawrzeckiego, który

żąda to powołania mu do pomocy Rady Wojennej (cywilno-wojskowa).

XI 1794 :

Szturm Pragi przez wojska rosyjskie dowodzone przez gen. Suworowa. Nastąpiła rzeź Pragi.

(16) pod Radoszycami nastąpiło ostateczne rozwiązanie oddziałów powstańczych przez naczelnika Wawrzeckiego i

kapitulacja przed Suworowem.

Oprócz Tadeusza Kościuszki, w powstaniu brali udział również : Jan Henryk Dąbrowski, Józef Zajączek i Józef Poniatowski.

Historia administracji. Wykład IV VI (18) 23.10.2009

Koncepcje odbudowy Polski :

Postawienie na Rewolucyjną Francję I 1797 – utworzenie polskich legionów we Włoszech

Postawienie na któreś z państw rozbiorowych :

a) Opcja prorosyjska (głównie arystokracja litewska)

b) Opcja pro pruska (m.in. Antoni Radziwiłł, który został później rządcą Wielkiego Księstwa Poznańskiego)

c) Opcja proaustriacka

Postawienie na własne siły – „Czy Polacy mogą wybić się na niepodległość?”

Niektórzy sądzili, iż to że Rzeczpospolita odeszła w niebyt jest naturalnym ciągiem – silniejsze państwa wchłaniają

większe, więc Polska nigdy nie będzie już niepodległa.

1806 – 1807 –„I wojna polska” (wg. Napoleona). W październiku Napoleon pokonuje armię pruską pod Jeną i

Auerstadt. Następnie francuzi ścigali Rosjan i znaleźli się w Polsce. W Wielkopolsce wybuchło antypruskie

powstanie. Utworzono prowizoryczną administrację . Zaczęły powstawać komisje obywatelskie. Wydarzenia :

X 1806 - Napoleon pokonuje armię pruską pod Jeną i Auerstadt. Następnie francuzi ścigają Rosjan i znajduja

się w Polsce.

I 1807 – Napoleon tworzy Komisję Rządzącą (z Małachowskim na czele + 6 komisarzy). Miała ona

sprawować najwyższą władzę ustawodawczą w kraju.

II 1807 – Bitwa francusko-rosyjska pod Iławą (rzeź iławska) – duże straty po obu stronach, jednak Rosjanie

ustępują pola

VI 1807 – Rozstrzygająca bitwa pod Frydlandem – Rosjanie ponoszą klęskę

VII 1807 – rozmowy pokojowe w Tylży (prowadzone z wielką kurtuazją) :

a) 7 VII 1807 – traktat francusko-rosyjski

b) 9 VII traktat francusko-pruski

Postanowienia dotyczące Polski traktatu w Tylży 1807 :

Utworzenie z ziem zboru pruskiego Księstwa Warszawskiego (Car Aleksander I naciskał, aby utworzone

państwo nie nosiło nazwy „Polska”)

Utworzenie Wolnego Miasta Gdańsk o ustroju przedrozbiorowym

Władcą Księstwa zostać miał Król Saski Fryderyk August (kolejne nawiązanie do linii saskiej)

Zapowiedź konstytucji dla księstwa określenie ustroju – Monarchia Konstytucyjna

Księstwo Warszawskie nie zostało utworzone ad

hoc. To nie był żaden kaprys Napoleona by utworzyć

takie państwo. Zostało ono utworzone w podzięce za

wierną i niezwykle ciężką służbę Polaków u boku

Napoleona Bonaparte. Było to jednak tylko państwo

kadłubowe, obejmujące zaledwie 102 km2 i dwa

miliony mieszkańców. Było ono jednak wysoce

zmilitaryzowane, gdyż w 1812 roku armia księstwa

osiągnęła 100 tysięcy żołnierzy. Jednak nie było go

stać na utrzymanie takiej armii, więc była ona na

utrzymaniu Cesarstwa. Na mapie doskonale widać jak

małą część dawnej Rzeczpospolitej obejmowało

Księstwo Warszawskie. Były to jednak tereny dosyć

gęsto zaludnione. Na czarno zaznaczone granice

Księstwa 1807 – 1809, a na szaro poszerzenie księstwa

o III zabór austriacki ( 1809 – 1815 ).

Historia administracji. Wykład IV VII (19) 23.10.2009

Nadanie konstytucji.

Niedługo po utworzeniu Księstwa, Napoleon wezwał do Drezna Komisję Rządzącą. Była ona nieprzygotowana do

prowadzenia rozmów. Napoleon przedstawił tam Konstytucję Księstwa, a 22 lipca 1807 roku ją podpisał, i tego

samego zażądał od Komisji Rządzącej. Była to konstytucja oktrojowana (nadana). Pierwotnie ukazała się we

francuskim monitorze, w języku francuskim. W oryginale spisano ją nawet w języku francuskim, a nie polskim.

Nawiązywała ona do konstytucji napoleońskich z lat 1799, 1802 i 1804.

Konstrukcja i główne punkty Konstytucji :

Lakoniczna – problemy z interpretacją

89 artykułów

Unia polsko-saska (państw różniących się)

Brak podmiotowości Księstwa Warszawskiego

na arenie międzynarodowej ( saski aparat

administracyjny, satelita Francji)

Nie operuje terminem „Polska” (jedynie w art.

85, ale w sensie geograficznym)

Język urzędowy – polski

Polska administracja

Art. 4 – zniesienie poddaństwa, wszyscy są

więc równi

Tytuł 2 – o rządzie – reguluje pozycję

monarchy

Art. 6 – rząd (w sensie ogółu funkcji

państwowych, z wyjątkiem ustawodawstwa i

sądownictwa) jest w osobie króla pełnia

władzy wykonawczej (wszystko poza sejmem

i sądem – organy królewskie)

Kompetencje monarchy ustalone w konstytucji :

Mógł powołać wicekróla lub prezesa rady ministrów (powołał tego drugiego)

Posiadał wyłączną inicjatywę ustawodawczą (Rada Stanu) ! słabość sejmu

Miał prawo dopełniać konstytucję (wydawanie aktów dopełniających). Fryderyk Wilhelm jednak tego nie

robił, ze względu na Napoleona (konstytucja Napoleona „jest doskonała” –próba zmiany = obraza Napoleona)

Prawo wydawania dekretów :

1) Rozwijające konstytucje

2) Ustawy – regulujące ustrój danych organów

3) W celu wykonania ustaw sejmowych

Prawo nominacji (lub odwołania) urzędników i senatorów (tych drugich na dożywotnie kadencje)

Powołuje sędziów (w większości dożywotnich)

Ma prawo łaski

Zwołuje sejm

Zwołuje zgromadzenia wyborcze (np. sejmiki)

Naczelne dowództwo wojskowe (jedynie w teorii, gdyż wojskami dowodził francuski marszałek Louis

Nicolas Davout z pomocą księcia Józefa Poniatowskiego.

Historia administracji. Wykład IV VIII (20) 30.10.2009

Zarząd administracji krajowej :

Składał się z :

a) Ministrów : sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i czci religijnych, wojny, przychodów i skarbu, policji

b) Ministra – sekretarza stanu, który zabezpieczał łączność między monarchą rezydującym w Saksonii a

Księstwem Warszawskim.

Kompetencje :

a) Projekty co do swoich resortów

b) Uwagi odnośnie administracji składane na ręce króla

c) Wykonywanie prawa

Odpowiedzialność konstytucyjna ministrów (karna, lecz polityczna nie)

Rada Ministrów :

1807 – zabrania się Radzie Ministrów stanowienia czegokolwiek

1810 – Rada Ministrów może stanowić prawa w sytuacji nadzwyczajnego zagrożenia (po wojnie z Austrią z

1809 roku, w której Austriacy zajęli Warszawę, lecz Józefowi Poniatowskiemu udało się opanować w tym

czasie część Galicji – niezgranie). Rada Ministrów zaczęła konkurować z Radą Stanu

V 1812 – Na żądanie Napoleona, część uprawnień monarszych przelano na Radę Ministrów

Rada Stanu :

Stały organ doradczy monarchy (w 1811 było to 25 osób)

Przygotowanie projektów ustaw, które Król jaki jedyny inicjator ustawodawstwa przedstawiać miał sejmowi

Funkcje sądowe :

a) Sąd administracyjny II instancji (debiut sądu administracyjnego w Polsce !), zaś sądem administracyjnym

I instancji były Rady Prefekturalne

b) Sąd kompetencyjny

c) Sąd kasacyjny

Historia administracji. Wykład V I (21) 30.10.2009

Księstwo Warszawskie :

Recepcja instytucji francuskich

Recepcja prawa francuskiego

Prawo wyborcze :

Czynne – 21 lat, mający prawa polityczne

(ludzie wpisani do ksiąg obywatelskich)

Bierne – 24 lata, mający prawa polityczne

(ludzie wpisani do ksiąg obywatelskich)

Zgromadzenia polityczne :

Sejmiki szlacheckie (stare rozwiązanie – polskie)

a) 1 powiat = 1 poseł na sejm

b) 60 sejmików, po 1809 (włączenie części Galicji) łącznie 100

c) Uczestniczyć mogła w nich jedynie szlachta posesjonacka

Zgromadzenia gminne (nowe rozwiązanie – francuskie)

a) Cenzusy : majątkowy (mogli uczestniczyć mieszczenie), wykształcenia (mogli uczestniczyć duchowni),

zasług (mogli uczestniczyć wojskowi) (mogli tu więc zasiadać nie tylko szlachcice)

b) 40 zgromadzeń, po 1809 łącznie 66

Przewaga sejmików nad zgromadzeniami.

Parlament - konstytucja określa go jako „sejm główny”.

Struktura :

1) Izba niższa – sejm :

a) Skład mieszany – zasiadają przedstawiciele sejmików i zgromadzeń gminnych (szlachecko-mieszczański)

b) Zasiadają członkowie Rady Stanu (max. 13)

c) Przewodniczy marszałek izby, ma pozycje silniejszą nieco niż wcześniej – ma prawo arbitralnie przerwać

dyskusję

2) Izba wyższa – senat :

a) Senatorowie mianowani przez króla dożywotnio

b) Skład :

I. 6 biskupów, 6 wojewodów, 6 kasztelanów (podział Księstwa na 6 departamentów)

II. Po 1809 – 10 biskupów, 10 wojewodów, 10 kasztelanów (10 departamentów)

III. Łącznie 18, po 1809 już 30 senatorów (lecz konstytucja pozwalała zwiększyć skład do 50)

c) Senatowi przewodził monarcha

d) Prezes senatu – pozbawiony jednak szerszych kompetencji

e) Kompetencje :

I. Sprawował nadzór nad ważnością mandatów i wyborami do sejmu

II. Nadzór nad księgami obywatelskimi

III. Sankcja ustaw – mógł wetować ustawy sejmu, lecz król mógł je złamać

Kompetencje parlamentu były bardzo wąskie :

a) Wprowadzanie zmian do kodyfikacji prawa karnego i cywilnego

b) System menniczy

c) Prawa przychodów skarbowych

Słabość parlamentu :

a) Wąskie kompetencje

b) Sejm zbierany co 2 lata na 15 dni ( w RP na 6 tygodni)

c) Zabroniona dyskusja nad projektami królewskimi (tak/nie) (dyskutować mogli jedynie zasiadający w 3

komisjach sejmowych)

d) Król – początek i koniec inicjatywy ustawodawczej

Jedyna sesja nadzwyczajna parlamentu odbyła się w 1812 roku.

Historia administracji. Wykład V II (22) 30.10.2009

Administracja terytorialna.

Podział na departamenty (6 1809 10)

Podział departamentów na powiaty (60 1809 100) – Regulowały to dekrety królewskie.

Powstać miały także mniejsze jednostki podziału administracyjnego (municypalności), powstały jednak tylko

w większych miastach, w rodzaju dzielnic (Warszawa, Toruń, Poznań, Kalisz, Lublin, Sandomierz). czele

municypalności miejskich stał Prezydent municypalności.

Istniał również podział na gminy : miejskie, z burmistrzem na czele, i wiejskie, z wójtem na przedzie.

Podział na departamenty był pruskim rozwiązaniem na ziemiach polskich, a nie francuskim.

Na czele departamentów stał Prefekt (co już był francuskim rozwiązaniem). Na czele powiatów zaś stał

Podprefekt, miał on podobne funkcje do swego zwierzchnika – Prefekta.

Miał szerokie uprawnienia, nie mógł :

Dowodzić regularnym wojskiem

Sprawować sądownictwa karnego i cywilnego

Reszta zaś kompetencji pozostawała otwarta :

Sprawy związane z rolnictwem, handlem,

rzemiosłem, edukacją, budownictwem, obroną

terytorialną itd.

Prefekt u swego boku posiadał Radę prefekturalną (organ doradczy), wybieraną jednak przez króla. Rada

prefekturalna była sądem administracyjnym I instancji, zaś Rada Stanu II instancji.

Na terenie Księstwa funkcjonowały organy o charakterze :

doradczo-kontrolnym :

a) Rady departamentów

b) Rady powiatowe

samorządowym :

a) rady municypalne

b) rady gminne miejskie

c) rady gminne wiejskie

Historia administracji. Wykład V III (23) 30.10.2009

Królestwo Polskie.

Powstało ono w 1815 roku na gruzach Księstwa Warszawskiego, na mocy porozumień zawartych na

Kongresie Wiedeńskim z tego samego roku. Nie obejmowało ono jednak wszystkich ziem byłego Księstwa. Poza

granicami Królestwa zostały m.in. Poznań (utworzono Księstwo Poznańskie, jako rejon z pewną autonomią w obrębie

Królestwa Prus), Toruń i Kraków (utworzono Rzeczpospolitą Krakowską, pod formalną zwierzchnością trzech

zaborców i pod nieformalną ogólną zwierzchnością Austrii).

Nastała nowa epoka kształtowana przez system Świętego Przymierza i doktryny liberalne (reprezentacja

parlamentarna, własność, wolność, uprzemysłowienie, swoboda religijna itp.)

Car Aleksander uczynił kilka gestów wobec Polaków. Mimo iż doradcy radzili mu, aby całkowicie

anektował polskie ziemie, to zdecydował się utworzyć Królestwo Polskie z pewną autonomią. Pozwolił również, by

pokonana armia polska, wierna do końca Napoleonowi wróciła do kraju z honorami i bronią w ręku.

Aleksander był wielolicowy, nikt nie znał do końca jego intencji. Wychowywany był przez swoją babkę

carycę Katarzynę II, która swego syna nienawidziła, gdyż był półgłówkiem. Caryca na jego nauczyciela wybrała

jednak człowieka o mocno liberalnych i republikańskich poglądach, Lacharp’a (?).

W 1797 roku umiera Katrzyna II i Carem zostaje jej syn Paweł. Był on bardzo brutalny, wręcz obłąkany. Był

„typem tępego sierżanta” – uwielbiał defilady, wszelkie pokazy siły wojskowej, miał ogólną pasję wojskową, był

również admiratorem Prus. Zaniedbywał za to całkowicie wszelkie pozostałe kwestie, przez co nie cieszył się

zaufaniem i sympatią ludu.

W 1801 roku, więdząc że istnieje spisek na jego ojca, Aleksander nie zrobił nic, by temu zapobiec

(podobnie jak Katarzyna II, przy zamachu na jej męża). Cały czas potem żył w zakłamaniu. Został wtedy Carem

Rosji.

Kontrowersyjne było to, iż dojrzewał w absolutystycznym kraju, wśród ludzi o liberalnych poglądach.

Oktrojowując konstytucję Królestwu możliwe, że chciał po prostu sprawdzić, jak jego wymarzony ustrój funkcjonuje.

Podział terytorialny i mapa Królestwa Polskiego.

Historia administracji. Wykład V IV (24) 30.10.2009

Konstytucja Królestwa Polskiego 1815.

Kształt konstytucji zależał od :

działalności konserwatywnych kół arystokratycznych z Litwy (Ogiński, Lubomirscy, Czartoryski)

Koncepcja Księstwa vs Odbudowa państwa u boku Rosji

Podczas wojny z Napoleonem, Rosjanie, wycofując się z Litwy całą ją ogołocili przy pomocy tamtejszych

magnatów, liczących na odbudowę kraju u boku Rosji.

wola Aleksandra I – występuje w pozycji „darczyńcy” – dostajemy Królestwo Polskie jako pokonani

Ogólnie o konstytucji :

Podobieństwa do Konstytucji 3 maja 1791 i 1807 roku, a były one w opozycji.

Mnóstwo niedomówień pole do jej łamania, możliwości dla rządu rosyjskiego

Uważana za bardziej liberalną i narodową od Księstwa.

Mniej demokratyczna od Księstwa umocnienie pozycji szlachty

Nie zapewnia dostatecznej samodzielności władz polskich

Odrębna regencja dla Królestwa

Geneza konstytucji :

Projekt ustawy rządowej Wielkiego Księstwa Litewskiego (1811-1812) (m.in. Ks. Jerzy Adam Czartoryski)

Prace cywilnego komitetu reformy (IV 1814 + komitet wojskowy)

Wpływ nieoficjalnych, prywatnych konstytucji

V 1815 – zasady do konstytucji Królestwa Polskiego – zaczątek konstytucji (autor – Czartoryski)

Zasady konstytucji Królestwa Polskiego :

165 artykułów zgrupowanych w 7 tytułach (o wiele obszerniejsza od Konstytucji Księstwa)

I. Stosunki Polityczne Królestwa

II. Zaręczenia ogólne

III. O rządzie

IV. O reprezentacji narodowej

V. O sądownictwie

VI. O sile zbrojnej

VII. Urządzenia ogólne

Urzędy dla Polaków (oprócz Namiestnika)

Język urzędowy – polski

XII 1815 – wchodzi w życie + statuty organiczne o reprezentacji narodu i Radzie Stanu

Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną, połączone unią personalną z Cesarstwem Rosyjskim, ze

wspólną polityką zagraniczną, ale odrębnym parlamentem, wojskiem, aparatem państwowym, prawem i

sądownictwem

Do zmiany czy nowelizacji konstytucji uprawniony był jedynie monarcha.

Nie była ona spisana w polskim języku a jej tłumaczenie nieco odbiegało od oryginału, co było kolejnym

miejscem do naginania jej przez Rosję

Podkreśla suwerenność monarchy władza pozakonstytucyjna

W Wiedniu postanowiono, iż Polska na zawsze przechodzi pod rosyjskie panowanie, ale o odmiennej

administracji. Car mówił o „rozszerzeniu wewnętrznym” – dwie interpretacje – nadanie konstytucji, lub odbudowa

granic. Sugerował również, iż dołączy terytoria wschodnie dawnej RP. W 1825 roku Konstytucja została dopełniona

„artykułem niedogodności”, który wprowadzał niejawność obrad sejmowych, dzięki czemu można było zamknąć usta

opozycji.

Dysproporcje – Królestwo Polskie (monarchia konstytucyjna) – Cesarstwo Rosyjskie (monarchia absolutna).

Pozostałe dysproporcje to : - ludnościowe, - terytorialne, - potencjałów (militarny, społeczno-gospodarczy).

Historia administracji. Wykład V V (25) 30.10.2009

Ustrój społeczny.

Państwo feudalne z elementami burżuazyjnymi. Równość w korzystaniu z prawa, lecz nie względem prawa.

Uprzywilejowana pozycja szlachty. Nic o samorządzie miast i chłopach.

Ustrój polityczny.

Królestwo Polskie na zawsze połączone z Cesarstwem Rosyjskim. Stosunki dyplomatyczne poprzez Rosję, ale

nie zawsze K. Polskie bierze udział w wojnach i zawieranych traktatach. Ma odrębną armię, dostęp militarny

obustronny, lecz wojsko na utrzymaniu tego, do kogo należy. „Państw nie łączy nic, oprócz osoby wspólnego

monarchy”. Królestwo Polskie było więc państwem o ograniczonej suwerenności będącym w nierównej unii z

Cesarstwem Rosyjskim (o wiele gorsza unia niż z Saksonią). Ogólne sprawy :

Szeroki katalog praw i wolności

obywatelskich

Opieka rządu nad religią rzymsko-katolicką,

przy równości wyznania

Deklaracja opieki prawa nad obywatelami

Przewidziana cenzura prewencyjna

Nietykalność osobista (podobna do

Jagiełłowej)

Zasada odbywania kar w Królestwie

Zakaz zatrzymywania obywateli Królestwa

bezprawnie

Zakaz karania obywateli królestwa bezprawnie

O rządzie.

Sprawowanie podstawowej władzy państwowej – Król. Monarcha dominuje nad innymi organami. Rząd w osobie

Króla – pełnia władzy wykonawczej.

Kompetencje monarchy (szerokie):

Wypowiadanie wojny/zawieranie pokoju

Zawieranie traktatów

Wyłączny kierunek siły zbrojnej

Budżet (zatwierdzanie, zarządzanie)

Obsadzanie urzędów, duchownych

Prawo łaski

Odznaczenia

Nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny

Nadaje szlachectwo

Nadaje tytuły

Wyłączna inicjatywa ustawodawcza

Powołuje/odwołuje namiestnika

Zwołuje sejm, zgromadzenia wyborcze

Nominuje senat

Kompetencje Namiestnika :

Zastępca monarchy (na wypadek jego nieobecności)

Obowiązek mieszkania w kraju

Przysięga na ręce króla w obecności senatu

Prezyduje w Radzie Stanu i ma głos stanowczy

Przedstawia monarsze po dwóch kandydatów na urzędy

Spodziewano się, iż pierwszym namiestnikiem zostanie Książę Jerzy Adam Czartoryski (bliski przyjaciel

Aleksandra), lecz Aleksander wybrał na stanowisko gen. Józefa Zajączka (od 1826 roku, gdy Zajączek zmarł,

stanowisko zostało nieobsadzone i powołano Radę Administracyjną – organ kolegialny). Był to policzek wobec

Czartoryskiego, który miał romans z żoną Cara. W 1818 roku nadano dodatkowe pełnomocnictwa dla namiestnika

(np. pełnia władzy wykonawczej), oraz władza namiestnika nie ustaje z chwilą przekroczenia granicy przez Cara.

Historia administracji. Wykład V VI (26) 30.10.2009

Organy rządowe (podobne do Księstwa)

Rada Stanu - Rada administracyjna, ogólne zgromadzenie rady administracyjnej

1. Ogólne zgromadzenie rady stanu :

Przewodzi Król (lub namiestnik), 5 ministrów, 9 radców stanu, referendarze, inni wyznaczeni przez króla

Kompetencje :

a) Działalność legislacyjna – ustawy, rozporządzenia

b) Wydawanie pod sąd urzędników, którzy złamali prawo

c) Sąd kompetencyjny

d) Sąd administracyjny (lecz już nie kasacyjny jak w Księstwie)

e) Roczne raporty o nadużyciach konstytucji (stan państwa)

f) Coroczne rozpatrywanie sprawozdań komisji rządowych

2. Rada administracyjna :

przewodzi namiestnik (głos stanowczy),

Resortowi ministrowie, inni wyznaczeni przez króla (głos doradczy)

Konstytucja przewidziała utworzenie 3 komisji rządowych, powołano jeszcze dwie inne.

Za łączność między Królem a krajem odpowiadał Minister – sekretarz stanu.

Historia administracji. Wykład VI I (27) 6.11.2009

Konstytucja, tytuł IV o reprezentacji narodowej (parlament) :

Parlament złożony z trzech stanów sejmujących : król, senat i izba poselska (powrót do Polski przedrozbiorowej).

Obraduje co 2 lata na okres 30 dni

Król może skrócić/zwołać sesję sejmu

Izby w zakresie ustawodawstwa były równorzędne.

3 komisje – skarbowa, praw cywilnych i kryminalnych, praw organizacyjnych i administracyjnych

Sejm :

Izba poselska – posłowie wybierani z sejmików (1/powiat – 77) i z gmin (51) – przewaga sejmików nad gminami

Kompetencje Sejmu :

Rozpatruje projekty praw cywilnych,

kryminalnych i administracyjnych

Wprowadza zmiany w statutach organicznych

Kompetencje podatkowe, monetarne

Ustala budżet

Ustala zaciąg do wojska

Kompetencje kontrolne

Brak inicjatywy ustawodawczej

Za pośrednictwem posłów przyjmuje petycje od

obywateli

Odpowiedzialność konstytucyjna ministrów

przed sejmem

Senat :

W senacie zasiadali : Biskupowie, wojewodowie, kasztelani, „rosyjscy książęta krwi” (od 18 lat), mianowani byli

dożywotnio przez króla. Cenzus wieku – 35 lat, majątku.

Kompetencje senatu (max 60 senatorów) :

Stanowi o ważności wyborów Zatwierdza księgi obywatelskie

Delegacja swoich przedstawicieli do trybunału

konstytucyjnego

Sąd sejmowy

Konstytucja, tytuł o wojsku :

Car Aleksander I pozwolił polskiej armii wrócić do kraju z bronią w ręku i ze wszelkimi honorami, a była ona

przecież armią pokonaną – gest ze strony Aleksandra w celu zdobycia popularności.

Wojsko – wojsko czynne + milicja

Zwierzchnictwo monarchy nad wojskiem

Swoje mundury (polskie barwy i krój)

Naczelny wódz – Wielki Książę Konstanty (typ „tępego sierżanta” – wysoka dyscyplina, złe dowództwo)

Konstantemu podlegały gubernie zachodnie (wschodnia Polska, ziemie zabrane – kresy) utworzono korpus

litewski złożony głównie z Polaków ożywienie nadziei co do przywrócenia kresów Polsce

Nowosilcow – nieoficjalny przedstawiciel cara w Królestwie. Zasiadał w Radzie Stanu Królestwa (wbrew

konstytucji). Nowosilcow, Czartoryski, Straganow – „triumwirat”.

Administracja terenowa :

8 województw (od 1837 roku gubernie)

Komisje wojewódzkie – kolegialne, o szerokich kompetencjach :

Bezpieczeństwo

Porządek

Oświata

Gospodarka

Rada wojewódzka – radcy wybierani przez sejmiki i zgromadzenia gminne

Województwo składało się z obwodów (4-7) (razem 39), zarządzanych przez komisarzy obwodowych

Podział na powiaty (77) – cele jedynie sądowe i wyborcze

Podział na gminy (51)

Historia administracji. Wykład VI II (28) 6.11.2009

Powstanie listopadowe 1830 – 1831

Przyczyny :

Wewnętrzne :

Kryzys gospodarczy

Afery w administracji warszawskiej

Wzrost bezrobocia, zwyżka cen

Zewnętrzne :

Wybuch rewolucji we Francji w lipcu 1830

(usunięcie Burbonów)

Powstanie w Belgii interwencja cara

Mikołaja I

Tajna policja wykryła spisek antyrosyjski

Łamanie konstytucji z 1815 roku

Zawiedzenie co do przyłączenia ziem

wschodnich

Rys historyczny

Początek powstania to noc z 29 na 30 listopada 1830 roku. Grupa polskich podchorążych próbuje dokonać

zamachu na Konstantego i porwać lud Warszawy do walki. O świcie 30 listopada ukazuje się odezwa Rady

Administracyjnej :

1) Próbuje ona tonować nastroje wzywa do spokoju i nalega do dokoptowania nazwisk do Rady Administracyjnej

2) Wymienia nazwiska : m.in. Czartoryski, Niemcewicz, Chłopicki…

Była to ewidentna próba zduszenia powstania w zarodku. Podjęto również działania w celu nawiązania kontaktu z

Konstantym, któremu udało się zbiec z Warszawy. Franciszek Drucki-Lubecki namawiał go na zduszenie powstania, lecz

zachował on bierną postawę, choć mógł bez problemu zgnieść powstanie w tym stadium.

Rada Administracyjna powierzyła pomimo wielu odmów Chłopickiemu dowództwo nad wojskiem. Ten powiedział że je

przyjmie, jeśli zostanie mu ono przekazane przez samego Mikołaja. W grudniu odbyła się debata posłów na Zamku

Królewskim :

Wycofanie się Konstantego

Wyrzucono niepopularnych członków z Rady Administracyjnej

Na ich miejsce weszli m.in. Koptowski i Lelewel

Powołano wydział wykonawczy Rady Administracyjnej (Czartoryski, Drucki – Lubecki i inni)

Nowym zadaniem Rady Administracyjnej było uspokoić ulice w sposób, który zadowolił by Mikołaja I (mało

radykalne zmiany). Odpowiedzią radykalnych posłów było powołanie Towarzystwa Patriotycznego (m.in. Bronikowski,

Mochnacki). Pierwszego dnia działalności Towarzystwo liczyło już 1000 członków, agitowano za wszczęciem powstania.

Tymczasem przedstawicielstwo Rady Administracyjnej 2 grudnia spotkało się z Konstantym w Wierzbnie. Zawarto tam

kompromis :

Noc listopadowa – zawód w sprawie ziem wschodnich, drobne zamieszki

Wzajemna wymiana jeńców

Konstanty ma załagodzić sprawę z Mikołajem

Towarzystwo Patriotyczne zawrzało, zaczęły się naciski z jego strony w celu wpisania jego członków do Rady

Administracyjnej . 4 grudnia, Rada Administracyjna (3-krotnie zmieniająca już swój skład) została przemianowana na

Rząd Tymczasowy (co miało już ewidentnie rewolucyjne brzmienie). Prezesem Rządu został Książę Jerzy Adam Czartoryski.

Zwołano sejm na połowę grudnia. Nowym celem stało się niedopuszczenie do rewolucji typu jakobińskiego, utrzymanie porządku

i zapobieżenie anarchii.

Historia administracji. Wykład VI III (29) 6.11.2009

18 grudnia 1830 roku Rząd Tymczasowy mianuje naczelnym wodzem Chłopickiego (doświadczonego oficera). Nie

chciał on podlegać Czartoryskiemu, oraz bał się wojny z Rosją i z góry uważał ją za przegraną. Przejął więc pełnię władzy siłą i

ogłosił się Dyktatorem powstania. Chciał kompromisu z Rosją (rozciągnięcie ustroju konstytucyjnego na Litwę) podobnie jednak

jak Czartoryski i Drucki-Lubecki. Odrzucił więc całkowicie plany rozbudowy powstania

(Chrzanowskiego, Prądzyńskiego), rozwiązał Szkołę Podchorążych (która rozpoczęła powstanie). Hamował całkowicie powstanie

grając na czas, by wywalczyć status quo. Jego największym błędem była jego bierność (albo bijemy się na całego, albo w

ogóle), odwoływanie się do obietnic cara, oraz to, że nie zajął póki mógł Litwy, gdzie stacjonował przyjaźnie nastawiony wobec

powstania Korpus Litewski (20 tys.), oraz Brześcia, który był węzłem komunikacyjnym i jednym z większych rosyjskich

magazynów.

Czartoryski z Chłopickim wyznaczyli instrukcje dla delegacji mającej udać się do cara. Chcieli oni bowiem

rozciągnięcia ustroju konstytucyjnego na Litwę, Wołyń i Podole. Do Petersburga udali się Drucki-Lubecki i Jezierski. Nic nie

uzyskali, a car przedstawił im swoje rozwiązanie problemu interwencja zbrojna. Feldmarszałek rosyjski Hans von Diebitsch

(Iwan Dybicz) (Niemiec na usługach Rosji) został mianowany na dowódcę armii, która miała stłumić powstanie.

Chłopicki zaczął obsadzać stanowisko

kapitulantami. 21 grudnia rozwiązuje Rząd Tymczasowy i powołuje Radę Najwyższą Narodową (Czartoryski, Ostrowski,

Radziwiłł, Dębowski) :

Podlega kierownictwu dyktatora, miała kierować

administracją kraju

Zwiększenie liczby wojska

Dbanie o porządek i bezpieczeństwo

Krzewienie ducha narodowego

Powołano urząd łącznika (dyktator-komisje)

Uruchomiono deputację czuwającą (organ kontrolujący

dyktatora) – Czartoryski, Ostrowski, Radziwiłł (ci sami

ludzie co w Radzie Narodowej – ciekawa zależność)

W styczniu 1831 roku nie można było już liczyć na żadne negocjacje. Złożono więc z dyktatury Chłopickiego, a

sejm stał się sejmem rządzącym. W styczniu i lutym sejm podjął uchwały o zmianie konstytucji

24 stycznia – uchwała o władzy naczelnego wodza (tymczasowy Józef Weisenhoff), wybrano Michała Radziwiłła (a

Chłopicki został jego doradcą wojskowym) :

Kierunek siły zbrojnej

Mianowanie dowódców i oficerów

Decyzje w sprawach obrony kraju

Organizacja uzbrojenia

Układy o zawieszeniu broni

Sąd polowy

Aresztowanie osób cywilnych

Głos stanowczy w rządzie odnośnie spraw

wojskowych

Historia administracji. Wykład VI IV (30) 6.11.2009

25 stycznia – ustawa o detronizacji Mikołaja I – przełom

! Car bardzo się rozgniewał, powiedział : „Pierwszy

wystrzał z polskiej armaty to sygnał do zniszczenia

Królestwa Polskiego”. Ustawa redagowana była przez

Niemcewicza :

Umowy są nienaruszalne, jeśli dotrzymywane są przez

obie strony

Pogwałcone swobody uwalniają od posłuszeństwa

Naród na sejm zebrany uznaje się niepodległym, a

koronę odda godnemu spalenie mostów

Książę Jerzy Adam Czartoryski

29 stycznia – uchwała o Rządzie Narodowym :

Odnosi się bezpośrednio do ustawy konstytucyjnej

Znosi I tytuł konstytucji (o stosunkach polsko-

rosyjskich)

Znosi przepisy o zasiadaniu w parlamencie

„rosyjskich książąt krwi”

Zawieszono niektóre przepisy dotyczące prerogatyw

króla, przekazane zostały Rządowi

Rząd – prezes + 4 członków wybieranych przez

parlament

Akta publiczne wydawane w imieniu Rządu

Narodowego

Znaki narodowe na monetach i stemplach

Rząd Narodowy zarządza dochodami państwa

Zawiera traktaty (np. o handlu, pożyczkach,

przyjaźni itp.), ratyfikuje je sejm

Prawo łaski

Wykonywanie praw powierzonych ministrom

Oddzielnie funkcji członka rządu od ministra

30 stycznia wybrano Rząd, którego prezesem został Czartoryski

Luty 1831 – uchwała o przysiędze ustrój – Monarchia Konstytucyjna

Plusy :

Jawne sądownictwo Zniesienie tajnej policji Liberalny charakter

Na przełomie lutego i marca do Królestwa wkracza armia rosyjska feldmarszałka Dybicza. Zaczynają się roztopy, a w

jego szeregach panuje cholera. Doszło do bitwy pod Grochowem (Olszynka Grochowska), gdzie Polacy co prawda ustąpili pola,

jednak Rosjanie nie byli w stanie po tej bitwie już szturmować Warszawy. Polacy ruszają na wschód, gdzie odnoszą kilka

sukcesów. Pierwszy kryzys przynosi jednak przegrana bitwa pod Ostrołęką. W sierpniu zaczynają się rozruchy w Warszawie,

Rząd Narodowy podaje się do dymisji. Nastąpiła seria zmian na stanowisku naczelnego wodza. Rząd ucieka do Płocka, gdy we

wrześniu Rosjanie szturmują Warszawę, ostatecznie je tłumiąc.

Historia administracji. Wykład VII I (31) 13.11.2009

Ograniczanie suwerenności Królestwa Polskiego

W latach 1825 – 1855 w Rosji rządził Car Mikołaj I, miał antypolskie nastawienie, był antyliberałem uznawał

konstytucję za nieobowiązującą. Musiał jednak liczyć się ze zdaniem Austrii, Prus i Anglii (sygnatariuszy układu). Uważał, że

autonomia Królestwa Polskiego doprowadzi do rewolucji. Miał poniekąd rację. Po powstaniu

listopadowym, we wrześniu 1831 powołano rząd tymczasowy, pod zwierzchnictwem głównodowodzącego siłami rosyjskimi

Iwana Paskiewicza (prezes + 4 członków). Kompetencje zbliżone do rady administracyjnej. Jego celem było „przywrócenie

porządku”. Powołano komitet ds. Królestwa Polskiego którego

zadaniem miało być opracowanie aktu, który miał zastąpić konstytucję Królestwa Polskiego. W październiku opracowano statut

organiczny (na wzór innych zaborów). Podpisany w lutym 1832 (po rosyjsku i polsku), ogłoszony w marcu 1832.

Statut organiczny 1832

Akt niższego rzędu - degradacja Królestwa Polskiego, dyskryminująca nomenklatura. 69 art./5 rozdziałów :

Rozdział I – przepisy ogólne

Królestwo Polskie na zawsze przyłączono do

cesarstwa Rosyjskiego (nierozerwalna część)

Król polskie integralną częścią Cesarstwa

Własny rząd

Osobne kodeksy

Gwarantuje dotychczasowe nadania

Korona Królestwa Polskiego dziedziczna w

cesarstwie Rosyjskim (jego władców)

Koronacja cesarzy ros./królów polskich odbywa się

w Moskwie w formie jednego obrzędu

Brak osobnej regencji

Nie ma mowy o przysiędze konstytucyjnej – nie

trzeba liczyć się z opinią społeczeństwa Królestwa.

Dosyć szerokie prawa i wolności obywateli –

wolność wyznania, nikt nie może być wyłączony z

praw przez inne wyznanie, religia Katolicka –

szczególna opieka rządu, równość wobec prawa,

wolność osobista, nikt nie może być aresztowany i

poddany przez sąd bez wyroku, prawo własności,

przesiedlania się, ograniczenie konfiskaty kary za

zdradę stanu, wolność druku z małymi

ograniczeniami

Król. Pol. Uczestniczy w wydatkach imperium,

proporcję będą określone później

Odrębny skarb, odrębny bank,

Stosunki handlowe pod osobnym zarządem, ale

ustanawiane z dobrem całego państwa

Likwidacja wojska polskiego ! – unifikacja wojska

II rozdział – o głównym i miejscowym zarządzie

Główny zarząd – Rada Administracyjna (przestała być organem państwowym, zredukowana została do roli organu

zarządu lokalnego), rozwiązano rządy tymczasowy

Rada Administracyjna rządzi w imieniu cara pod

zwierzchnictwem namiestnika (Iwan Paskiewicz)

Skład – namiestnik, dyrektorowie komisji

rządowych, kontroler generalny, inne osoby

wyznaczone przez cara

Decyduje większość głosu, namiestnik miał

prawo zawieszenia decyzji, mógł przedstawić ją

carowi

Kompetencje – przedstawia Carowi kandydatów

na urzędy (nie musieli być z królestwa polskiego)

Powrót do rady stanu – pod prezydencją namiestnika, skład podobny

Kompetencje – opniodawcze, kontrolne w stos. Do rządu, traci komp. Projektodawcze i budżetowe

Opiniuje projekty ustaw ogólnego zarządu RS, rozstrząsanie spraw z rad wojewódzkich i innych mniejszych, sprawdza

budżet, rozpatruje raporty naczelników działów administracji, oddaje pod sąd urzędników

Przewiduje departament interesów Królestwa Polskiego w rosyjskiej Radzie Państwa – wszystkie najważniejsze interesy

przechodziły przez ten departament – narzędzie potężne unifikacji

Zachowanie funkcji ministra sekretarza stanu – rzecz cenna (ukazanie odrębności) – pośrednik królestwo – cesarz.

Kontrasygnowanie ustaw cara przez ministra sekretarza stanu

Historia administracji. Wykład VII II (32) 13.11.2009

3 komisje rządowe (spraw wewnętrznych, sprawiedliwości, przychodów i skarbu) – ich sprawy wspólne rozstrzygane w

radzie organicznej (przewodniczą Dyrektorowie główni)

Izba najwyższa obrachunkowa

Podział terytorialny

Województwa, obwody, powiaty miejskie i wiejskie

Komisje wojewódzkie wypełniają polecenia komisji rządowych w terenie

III tytuł o zgromadzeniach szlacheckich

Zapowiada powołanie organów samorządowych nie zostało zrealizowane przez długie lata

IV tytuł o zgromadzeniach stanów prowincjonalnych

Zapowiada zgrom. Stanów prowincjonalnych – miało to zastąpić sejm (bliżej nieokreślone – organ doradczy, nie

wiadomo wobec kogo, jaki skład, jakie funkcjonowanie) powołanie nie miało miejsca

Zniesienie parlamentu

Wszelkie przepisy sprzeczne z danym statutem tracą moc – milczące zniesienie konstytucji

Najgorsze – likwidacja armii, parlamentu, konstytucji

1830 – 1832 wcielanie jeńców, dawnych żołnierzy król, pol. Do armii rosyjskiej (ok. 40 tys.), wysyłani byli na Syberię lub Kaukaz.

Służba trwała aż 15 lat małe szanse przeżycia

Realizacja statutu w praktyce

Wypadkowa 3 czynników – rosyjska racja stanu (określenie kierunku realizacji), rozwój sytuacji międzynarodowej, wola

monarchy.

Zlikwidowano armię polską, utrzymano okupację Królestwa Polskiego przez 100 tys. armię rosyjską – dominacja aparatu

policyjnego i wojskowego

Nie powołano zgromadzenia stanów prowincjonalnych

Odłożono w czasie do lat 60 XIX wieku powołanie organów samorządowych (po 30 latach)

1833 – wprowadzenie stanu wyjątkowego (wojennego), zawieszającego swobody różnicuje to Królestwo Polskie od

cesarstwa.

Pozwolono działać bankowi polskiemu, towarzystwu kredytowemu ziemskiemu (pozytywne) ratowanie majątków

szlacheckich przed bankructwem, przeprowadzanie inwestycji

W marcu 1832 roku akt cesarski mianujący księcia Paskiewicza namiestnikiem

Pod koniec 1832 wydano statuty organizacyjne Rady Administracyjnej i Rady Stanu

W marcu 1833 wydano regulacje dotyczące komisji rządowych

Zmiany w aparacie policyjno- wojskowym

Ustanowiono naczelników wojennych województw (podległych namiestnikowi)

Wprowadzono nową ustawę szkolną (wzorowaną na rosyjskiej)

1835 – kurs unifikacyjny

X 1835 – ukaz carski o donacjach – nadawał 16 generałom rosyjskim ziemie w Królestwie Polskim zmniejszenie polskiego

stanu posiadania.

III 1836 – prawo o małżeństwie – akt preferował wyznanie prawosławne w małżeństwach mieszanych

VI 1836 – ustawa o szlachectwie – wprowadza do Królestwa Polskiego szlachectwo o dwóch kategoriach (sprzeczne z

tradycjami pol.) – szlachectwo dziedziczne/osobiste rozbicie stanu

Wprowadzono obowiązek przeprowadzania wywody szlachectwa (powołano heroldie Królestwa Polskiego w tym celu)

Historia administracji. Wykład VII III (33) 13.11.2009

Zamierzano zredukować liczbę stanu szlacheckiego

W Rosji nie znano szlachty bez poddanych – polską szlachtę bez poddanych uważano za nie szlachtę – rząd rosyjski się

ich bał. Szlachta ta była dobrze zaznajomiona z bronią, nie mieli co stracić , ochoczo więc mogli ruszyć do powstania.

Zmniejszenie liczby szlachty sprzyjało finansom Rosji (szlachta nie płaci podatków), nie podlegali oni również poborowi.

Planowano również ich przesiedlenie.

W latach 1840-50 wprowadzano urzędy marszałkowie guberniani szlachty (nominowani przez cara na 3 lata) –

reprezentowali szlachtę wobec rządu (naprawdę nie znaczyli nic)

Zaczęto upodabniać klasyfikację urzędników królestwa do cesarstwa.

Wprowadzono obowiązek znajomości języka rosyjskiego do pracy w urzędzie.

1837 – przemianowano województwa na gubernie (komisje wojewódzkie rządy gubernialne)

W VII 1844 w miejsce 8 guberni utworzono 5 – zacieranie dawnych granic

Lata 40 i 50 XIX w. – akty cara o unifikacji

XI 1839 – wprowadzanie okręgu naukowego warszawskiego (osobny okręg, ale zbudowany na wzór rosyjski)

1840 – ustawa szkolna unifikacyjna programy nauczania

1841 – zniesienie Rady Stanu !

1841 – wprowadzenie rosyjskiego systemu monetarnego (ruble)

1847 – nowy kodeks karny (kodeks kar głównych i poprawczych) na miejsce kodeksu z 1818 – unifikacja prawa

(przeróbka rosyjskiego kodeksu z 1847, ale słabszy niż z 1818)

1849 – wprowadzenie jednolitych miar i wag (rosyjskich)

1851 – zniesienie linię celną między Królestwem a Cesarstwem

1851 – nowe prawo o gildiach kupieckich (podział na wzór rosyjski)

Polityka unifikacji i rusyfikacji dotknęła wszystkie dziedziny życia Królestwa Polskiego. Przeprowadzone zmiany ustrojowe były

jednak połowiczne (z zamierzonymi – kompromisy). Królestwo polskie 1831 – 1856 zachowało jednak pewna odrębność

administracyjną.

Odwilż w Królestwie Polskim

W połowie lat 50 XIX wieku ces rosyjskie znalazło się w momencie przełomowym – państwo chore i słabe (uwidocznione słabości

w tych latach) – przestarzały ustrój społeczny, nierozwiany problem chłopów, państwo zacofane gospodarczo ,anachroniczna

administracja . Czynniki uwidaczniające słabość Rosji, początkujące przemiany:

Wojna krymska 1853-56 – przegrana Rosji – kolos na glinianych nogach

Śmierć mikołaja I (1855) (człowieka kojarzonego z rosyjskim reżimem)

Śmierć Paskiewicza (1856)

Wstąpienie na tron Aleksandra II (1855 – 188?) gotowy na reformy i ustępstwa :

1856-57 – akty amnestii (powrót do domu tysięcy

ludzi)

Wstrzymano pobór do wojska na okres 3 lat

Zawieszenie stanu wojennego w 1856 (trwający od

1833)

Likwidacja naczelnikowo wojennych (1858)

Osłabienie cenzury

Obsadzono biskupów

Uruchomiono akademie medyczno-chirurgiczną

Powstało towarzystwo rolnicze (1857)

Nowy namiestnik – Michaił Gorczakow i jego

reformy

Przywrócono radę stanu (w rozszerzonym składzie)

Zniesiono heroldie, marszałków szlachty w

guberniach

Ściśle uregulowano komp. Namiestnika – zastępuje

monarchę, władza cywilna i wojskowa (za

pośrednictwem naczelnika rządu cywilnego –

Aleksandra Wielopolskiego, wojskową za pomocą

dowódcy wojsk). Przewodniczył w Radzie

Administracyjnej i w Radzie Stanu.

Powołano ciała samorządowe (1861) – rady

powiatowe, gubernialne, miejskie

Jednak to i tak nie poskutkowało powstrzymaniem powstania.

Historia administracji. Wykład VII III (34) 13.11.2009

Traktaty Tylżyckie 1807 i Wolne Miasto Gdańsk

Gdańsk – protektorat Prus i Saksonii . 13 XI 1807 – układ

francusko – gdański – władze przejmują gdańszczanie,

Gdańsk powraca do ustroju przedrozbiorowego. Garnizon

francuski w porcie – blokada kontynentalna. Nie został

jednak ratyfikowany nigdy przez cesarza. Francuski

gubernator w Gdańsku – cenzura. Był tam również tajny

protokół dotyczący dołączenia gdańska w przyszłości do

polski

Problem ustroju :

Bazą były przywileje nadane przez władców I RP.

Chciano nadać konstytucje (Napoleon). Hufeland

(prawnik, senator gdański, opracował projekt 121

art.,10 tytułów, nie wszedł jednak w życie).

Zupełnie inne terytorium – większe

Nowa sytuacja polityczna – związki z Francją, baza

wojsk francuskich

Senat gdańska – 18 senatorów, powołał 12 osobową

ławę i organ doradczy 100-osobowy.

1815 – Wielkie Księstwo Poznańskie

1815 – traktaty wiedeńskie powołujące 3 organizmy polskie – Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Poznańskie,

Rzeczpospolita Krakowska

Nie jest osobnym państwem, inna sytuacja , twór o charakterze autonomicznym, w obrębie Królestwa Prus, posiadało herb,

przewidziano instytucji namiestnika królewskiego (Antoni Radziwiłł), funkcjonował sejm postulatowy (mógł tylko petycje i

skargi przedstawiać)

Wyłączono Wielkie Księstwo poznańskie ze związku niemieckiego

Swoiste lenno panujących w Prusach, Król Prus przybrał tytuł wielkiego księcia poznańskiego

Departament poznański, bydgoski i część kaliskiego (ok.29 tys. Km2, 776 tys. ludności)

Stopniowo usuwano jego odrębność

Lata 20 – usuwanie szkól polskich

1831 – usunięto namiestnika

1832 – język niemiecki wyłączny w administracji i

sadzie

Około połowy XIX wieku świadomość odrębności

księstwa zaczyna się zacierać

Wolne, niepodległe i ściśle niepodległe miasto Kraków z okręgiem (Rzeczpospolita Krakowska) 1815-1846

Nazwa bałamutna 150 km2, ludność 88 tys.

Trzy akty konstytucyjne

1815 – (3 maja) statut i powołanie (spod pióra

Czartoryskiego lub Szaniawskiego) (22 art., język

francuski)

1818 – rozwinięcie pierwszej

1833 - Oznaka prób likwidacji

Funkcjonowali w nim rezydenci państw opiekuńczych (Prusy, Austria, Rosja)

Bardzo ważna rola uniwersytetu (szeroka autonomia) (od 1833 zmiana nazwy na Uniwersytet Jagielloński)

Komisja włościańska – reforma rolna (miała prawo do wydawania poleceń rządowi – senatowi)

Historia administracji. Wykład VII IV (35) 13.11.2009

Władze wolnego miasta w świetle pierwszej konstytucji

Rząd republiki – senat (władza wykonawcza). Prezes + 12 senatorów

Wybierany w skomplikowany sposób (przez zgrom. Reprezentantów – organ ustawodawczy, uniwersytet, kapituła)

Aby zostać senatorem (cenzusy) – wykształcenie – wyższe (z Polski), trzeba było zajmować wcześniej funkcje publiczną,

cenzus majątkowy

Uprawnienia senatu :

Mianowanie/odwoływanie urzędników

Inicjatywa ustawodawcza

Prawo łaski

Rozstrzyganie spraw administracyjnych - sądy

Władza ustawodawcza – zgromadzenie reprezentantów