Odżywianie Maria Człapowska M-3

Heterotrofizm Jest to sposób odżywiania się polegający na tworzeniu własnych związków organicznych ze związków

organicznych, które uzyskiwane są z innych organizmów lub martwej materii organicznej.

Podział heterotrofów Holozoiki wykorzystują inne organizmy zjadane w formie cząstek lub (rzadziej) w całości

do syntezy związków organicznych:

o Roślinożercy

o Mięsożercy

o Wszystkożercy

Saprobionty wykorzystują martwą materię organiczną do syntezy związków organicznych:

o Saprofity- związki organiczne pobierają z rozkładanej przez siebie martwej materii

organicznej (niektóre bakterie i grzyby)

o Saprofagi- związki organiczne pobierają z martwej materii organicznej (glebożercy,

kałożercy, mułożercy)

Pasożyty do syntezy związków organicznych wykorzystują związki organiczne,

które pobierają od innego żywego organizmu (żywiciela); np. tasiemiec, łuskiewnik różowy

Półpasożyty rośliny zielone, przeprowadzające fotosyntezę, pasożytują na innych roślinach

żywicielskich w celu pobrania wody z solami mineralnymi, np. jemioła

V Odżywianie się zwierząt Zwierzęta zaliczamy do organizmów heterotroficznych, czyli organizmów cudzożywnych, które nie są

zdolne do wytwarzania związków organicznych z prostych związków nieorganicznych i wymagają

pokarmu jako surowca budulcowego i źródła energii złożonego ze związków organicznych

produkowanych pierwotnie przez autotrofy. Istnieje wiele podziałów heterotrofów.

Podział ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu: Roślinożercy odżywiają się pokarmem pochodzenia roślinnego

Mięsożercy odżywiają się pokarmem pochodzenia zwierzęcego

o Drapieżcy- żywe zwierzęta

o Padlinożerca- nieżywe zwierzęta

Wszystkożercy odżywiają się pokarmem pochodzenia zarówno roślinnego

jak i zwierzęcego

Bakteriożercy odżywiają się bakteriami autotroficznymi, a także heterotroficznymi

Detrytusożercy ich pokarm stanowią rozkładające się resztki innych organizmów

Odżywianie Maria Człapowska M-3

Porównanie układu pokarmowego mięsożercy i roślinożercy Mięsożerca Roślinożerca

Liczba komór żołądka 1 4

Długośd przewodu pokarmowego Krótki Długi

Jelito ślepe Krótkie Długie, rozwinięte

Obecnośd symbiontów w żołądku Brak Obecne

Podział ze względu na wielkość pokarmu i sposób pobierania go Mikrofagi- pobierają drobne cząsteczki pokarmowe:

o Filtratory odcedzają pokarm z wody, np. płetwal

o Pierwotniaki pobierają pokarm na drodze endocytozy, np. pantofelek

Makrofagi- pobierają duże cząsteczki pożywienia:

o Połykacze konsumują ofiarę w jednym kawałku, np. boa

o Rozdrabnicze dzielą pokarm na mniejsze kawałki, np. pies

o Glebożercy, mułożercy- połykają glebę lub muł i trawią zawarte w nich szczątki

organiczne, np. dżdżownica, tubifeks

o Płynożercypobierają pokarm w postaci płynu, np. motyl

Podział ze względu na różnorodność pobieranego pokarmu Stenofagi pobierają jeden rodzaj pokarmu, np. koala

Euryfagi pobierają różnorodny pokarm, np. człowiek

Rysunek 1 Źródło: http://sciaga.onet.pl/20010,1,sciaga_druk.html

Odżywianie Maria Człapowska M-3

Przykłady przystosowań do pobierania pokarmu:

Rysunek 2 Źródło: Holak E., Hoppe L., Lewioski W., Lipka I., Ruda-Groborz B., Vademecum Matura 2009 Biologia, wyd. Operon, str. 123

Rodzaje trawienia Trawienie to procesy związane z przekształcaniem składników pokarmu w związki prostsze, które

mogą byd wchłaniane ze światła przewodu pokarmowego. Wyróżnia się trawienie

Wewnątrzkomórkowe zachodzi w wodniczce trawiennej, np. u pierwotniaków

Pozakomórkowe i wewnątrzkomórkowe np. u parzydełkowców początkowo w jamie

chłonąco-trawiącej, a następnie w komórkach gastrodermy

Pozakomórkowe:

o Pozajelitowe poza obrębem ciała

o Jelitowe w świetle przewodu pokarmowego

Odżywianie Maria Człapowska M-3

Budowa układów pokarmowych bezkręgowców Parzydełkowce: układ pokarmowo-naczyniowy; otwór gębowyjama chłonącą-trawiąca;

brak odbytu

Płazioce:

o Tasiemce: brak

o Przywry i wirki: gardziel jelito przednie jelito środkowe; brak odbytu

Nicienie: po raz pierwszy w postaci przewodu!; otwór gębowyjelito przednie jelito

środkowejelito tylneodbyt

Pierścienice: gardziel (i gruczoły ślinowe)przełykwoleżołądekjelito

środkowejelito tylneodbyt

Stawonogi: jama gębowa: gardziel (i gruczoły ślinowe)przełykwole ( u owadów)

żołądekjelito środkowe (z wątrobą lub trzustkowątrobą)jelito tylneodbyt

Mięczaki: jama gębowa: gardziel (i gruczoły ślinowe oraz język z tarką)przełykwole

(niektóre ślimaki) żołądekjelito środkowe (z wątrobą)jelito tylneodbyt

Szkarłupnie: rozgałęziony przewód; otwór gębowyprzełyk (+ u jeżowców latarnia

Arystotelesa) żołądek ( z wątrobą) jelito środkowe jelito tylne odbyt

Budowa układów pokarmowych kręgowców

Ryby

Jama gębowa (z zębami lub bez)gardziel (przebita szczelinami skrzelowymi) przełyk żołądek

dwunastnica (z wątrobą i trzustką) jelito prosteodbyt

Płazy

Jama gębowo-gardzielowa (z językiem, zębami i gruczołami ślinowymi) przełyk żołądek jelito

cienkie (w tym dwunastnica z wątrobą i trzustką) jelito proste kloaka (wspólne ujście układu

pokarmowego, moczowego i płciowego)

Gady

Jama gębowa (z językiem, zębami, zębami jadowymi i gruczołami ślinowymi) gardziel przełyk

żołądek jelito cienkie (w tym dwunastnica z wątrobą i trzustką)jelito grube (na ich granicy jelito

ślepe) kloaka

Ptaki

Jama gębowa (z językiem i gruczołami ślinowymi) gardziel przełyk (w środkowej części wole)

żołądek gruczołowy i/lub mięśniowy (trący) jelito cienkie (w tym dwunastnica z wątrobą i trzustką)

jelito grube (na ich granicy jelito ślepe) kloaka

Ssaki

Jama gębowa (z językiem, zębami i gruczołami ślinowymi) gardziel przełyk żołądek jelito

cienkie (w tym dwunastnica z wątrobą i trzustką) jelito grube (na ich granicy jelito ślepe) odbyt

(u stekowców kloaka)

Odżywianie Maria Człapowska M-3

Budowa układu pokarmowego człowieka

1. Jama ustna: odpowiada za pobieranie i mechaniczne rozdrabnianie pokarmu.

2. Ślinianki: produkują ślinę, która nawilża pożywienie oraz jamę ustną, zlepia cząsteczki

pokarmu i wprowadza amylazę ślinową.

3. Gardło: odpowiada za połykanie pokarmu.

4. Przełyk: umięśniony rurowaty przewód, którym transportowany jest pokarm z gardła do

żołądka.

5. Żołądek: gromadzi, wyjaławia, miesza i częściowo trawi spożyty pokarm. Wydziela enzymy

i kwas solny.

6. Dwunastnica: początkowy odcinek jelita cienkiego, w którym zachodzą intensywne

procesy trawienne. Uchodzą do niej przewody trzustkowe i wątroby.

7. Wątroba: wytwarza żółd do przewodu pokarmowego, magazynuje niezbędne organizmowi

witaminy i glukozę w postaci glikogenu.

8. Trzustka: wytwarza sok trzustkowy, w którym znajdują się enzymy trawienne i węglany,

które alkalizują kwaśną treśd żołądkową.

9. Jelito cienkie: wydłużony odcinek przewodu pokarmowego o rozbudowanej powierzchni

(dzięki kosmkom), następuje do koniec trawienia i wchłanianie pokarmu.

10. Jelito grube: zachodzi to zwrotne wchłanianie wody i usuwane są zbędne składniki

powstałe w wyniku trawienia.

11. Odbytnica: krótki odcinek jelita grubego, w którym formowany jest kał.

Rysunek 3 Źródło: http://lajt.onet.pl/sciaga/20012,sciaga.html

Odżywianie Maria Człapowska M-3

Składniki pokarmowe i ich trawienie

Białka

To źródło aminokwasów, które służą do syntezy białek konsumenta. Niektóre aminokwasy to

aminokwasy egzogenne, których organizm nie jest w stanie wytworzyd i muszą one zostad

dostarczone wraz z pożywieniem. Ich niedobór w diecie powoduje zakłócenia rozwojowe. 1 gram

białka dostarcza 4,1 kcal energii.

Trawienie białek

Białka trawione są przez enzymy proteolityczne. Proces ten rozpoczyna się w żołądku, przez pepsynę.

Wydzielana ona jest w żołądku w postaci nieaktywnego pepsynogenu, który pod wpływem kwaśnego

środowiska uaktywnia się. W żołądku młodych ssaków obecna jest również podpuszczka, która ścina

białko i powoduje jego wytrącenie. Nadtrawione białko, w postaci krótszych łaocuchów

polipeptydowych przemieszczone zostaje do dwunastnicy, do której uchodzą przewody trzustki.

W soku trzustkowym znajdują się proenzymy trypsyny, chymotrypsyny i elastazy. Pod wpływem

enterokinazy trypsynogen przekształcany jest w trypsynę, która uaktywnia chymotrypsynę i elastazę.

Enzymy te wraz z karboksypeptydazami doprowadzają do powstania tripeptydów i di peptydów.

Ostatni etap trawienia białek zachodzi w jelicie cienkim, gdzie produkowane przez enterocyty

aminopeptydazy i dwupeptydazy doprowadzają do powstania aminokwasów. Aminokwasy powstałe

w wyniku trawienia wchłaniane są do enterocytów za pomocą białek nośnikowych, a następnie wraz

z krwią docierają do wszystkich narządów organizmu.

Węglowodany

Są podstawowym źródłem energii, pokrywając 50-60% dziennego na nią zapotrzebowania.

Najważniejszym materiałem energetycznym jest monocukier-glukoza. A szczególne znaczenie

pokarmowe mają skrobia i glikogen. Również celuloza to ważny składnik pokarmowy w diecie

roślinożerców, które dzięki specjalnym przystosowaniom mogą ją strawid.

Trawienie węglowodanów

Węglowodany trawione są przez glikozydazy, a proces trawienia rozpoczyna się już w jamie ustnej.

Znajdująca się w ślinie amylaza ślinowa rozkłada skrobię na dekstryny oraz maltozę. W żołądku,

z powodu niskiego pH trawienie zostaje wstrzymane i kontynuowane jest w dwunastnicy, gdzie działa

amylaza trzustkowa. Amylaza trzustkowa rozkłada dekstryny do krótszych łaocuchów

węglowodanowych i maltozy. Proces trawienia węglowodanów kooczy się w jelicie cienkim, dokąd

wydzielana jest maltaza, rozkładająca dwucukier maltozę do glukozy. Wchłanianie glukozy wewnątrz

enterocytu sprzężone jest z wchłanianiem kationów sodowych. Następnie transportowana jest żyłą

wrotną do wątroby, gdzie jest magazynowana w postaci glikogenu.

Lipidy

To nierozpuszczalne związki, estry glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych, będące materiałem

energetycznym i budulcowym. Niektóre są składnikami błon komórkowych, a cholesterol bierze

udział w syntezie hormonów. NNKT to niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, których organizm

nie jest w stanie wytworzyd i muszą byd dostarczane wraz z pokarmem. Tłuszcze to pokarm

wysokoenergetyczny, gdyż 1 gram dostarcza aż 9,3 kcal.

Odżywianie Maria Człapowska M-3

Trawienie lipidów

Proces trawienia lipidów zaczyna się dopiero w dwunastnicy, gdzie początkowo ulegają emulgacji.

Rozpad „bryłki” tłuszczu możliwy jest dzięki żółci z wątroby (nie jest enzymem!) i prowadzi do

powstania zemulgowanych kropelek tłuszczu. Następnie lipaza trzustkowa hydrolizuje wiązania

estrowe między pierwszym i trzecim węglu glicerolu, czego produktami są wolne kwasy tłuszczowe

i monoacyloglicerole. Produkty trawienie lipidów transportowane są ku ścianie jelita przez micelle,

a następnie dyfundują do wnętrza enterocytów. Z jelita lipidy transportowane są przez limfę

naczyniami limfatycznymi.

Inne ważne składniki pokarmowe

Do niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu składników należą także witaminy

i sole mineralne, które pełnią funkcje regulujące.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie:

Rysunek 4 Źródło: http://www.dietetykgdynia.pl/dieta.html

Odżywianie Maria Człapowska M-3

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:

Sole mineralnie niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu:

Rysunek 5 Źródło: http://www.dietetykgdynia.pl/dieta.html

Rysunek 6 Źródło: http://www.aptekazsercem.pl/artykuly/12-makro-i-mikroelementy-mineralny-skarb-ycia.html

Odżywianie Maria Człapowska M-3

Bibliografia

1.Mizerski W. (red.), Tablice biologiczne, wyd. Adamantan

2.Staroo K. (red.), Biologia cz. 2 tom 1 Kształcenie w zakresie rozszerzonym, Wydawnictwa Szkolne i

Pedagogiczne

3.Skoczylas R. (red.), Biologia cz. 2 tom 2 Kształcenie w zakresie rozszerzonym, Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne

4.Grykiel K., Halastra-Petryna G., Mazurek E., Potulska- Klein B., Tablice biologiczne, wyd. Podkowa

5. Madkowiak M., Michalak A. (red.), Biologia Jedność i różnorodność, Wydawnictwo Szkolne PWN

6. Holak E., Hoppe L., Lewioski W., Lipka I., Ruda-Groborz B., Vademecum Matura 2009 Biologia, wyd.

Operon

7.Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska T. (red.), Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu,

Wydawnictwo Naukowe PWN

8. http://aneksy.pwn.pl/biologia/

9.http://sciaga.onet.pl/20004,1,sciaga_druk.html

10. http://www.sciaga.pl/slowniki-tematyczne/1252/fotosynteza-faza-jasna/

11.http://www.dietetykgdynia.pl/dieta.html

12.http://sciaga.onet.pl/20010,1,sciaga_druk.html

13.http://lajt.onet.pl/sciaga/20012,sciaga.html

14.http://www.aptekazsercem.pl/artykuly/12-makro-i-mikroelementy-mineralny-skarb-ycia.html