PRZEGLĄD GEODEZYJNY ● ROK LXXXI ● 2009 NR 2 3

WARSZAWA, LUTY 2009

ROK LXXXI NR 2

Według rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i bu-dynków [1] (rozporządzenie wykonawcze ustawy [2]), przebieg granic działek ewidencyjnych (linii granicznych) wykazuje się w ewidencji gruntów i budynków (w katastrze nieruchomości) na podstawie dokumentacji sporządzonej:

– w postępowaniu rozgraniczeniowym,– w celu podziału nieruchomości,– w postępowaniu scaleniowym i wymiany gruntów,

– w postępowaniu dotyczącym scalenia i podziału nierucho-mości,

– na potrzeby postępowań sądowych lub administracyjnych,– przy zakładaniu ewidencji gruntów i budynków.

Przestrzeń technologiczno-prawna granic działek ujawnio-nych w ewidencji gruntów i budynków jest to przestrzeń dwu-wymiarowa, na którą składają się dwie podprzestrzenie – tech-nologiczna oraz prawna. Spójność przedmiotowej przestrzeni to

ROBERT ŁUCZYŃSKI

Granice działek w ewidencji gruntów i budynkóww aspekcie wymagań współczesnego katastru nieruchomości

Streszczenie. Według obowiązujących w Polsce przepisów, granice działek w ewidencji gruntów i bu-dynków ujawnia się na podstawie dokumentacji powstałej w postępowaniach rozgraniczeń nieruchomości, podziałów nieruchomości, scaleń i wymiany gruntów, scaleń i podziałów nieruchomości, innych postępowań sądowych lub administracyjnych oraz na podstawie dokumentacji powstałej w wyniku pomiarów związanych z zakładaniem ewidencji gruntów i budynków.Granice działek wykazane na podstawie wymienionych procesów przedstawiają niejednoznaczności. Przebieg granic działek należy postrzegać w przestrzeni technologiczno-prawnej, na którą składa się podprzestrzeń technologiczna (związana z pomiarem i możliwością jednoznacznego odtworzenia przebiegu granic) oraz podprzestrzeń prawna (związana z prawnym zatwierdzeniem określonego położenia linii granicznych). Spójność przestrzeni technologiczno-prawnej rozumie się jako obszar części wspólnej obu podprzestrzeni. Badana przestrzeń działek ujawnionych w ewidencji gruntów i budynków zawiera niespójności, które są sprzeczne z wymaganiami współczesnego katastru nieruchomości.Praca jest próbą systematyzacji pojęć oraz wstępem do analizy niespójności przestrzeni technologiczno-prawnej w postępowaniach związanych z ustalaniem przebiegu granic działek w aspekcie wymagań, jakie powinien spełniać współczesny kataster nieruchomości.

Borders of lands parcels in land registrationin aspect of modern claim of cadastre

Abstract. According to Polish regulations, borders of lands parcels in land registration are recorded on base of documentation established in procedures of delimitation of a real estate, division of a real estates, consolidation and exchange of agricultural plots, consolidation and division of a real estates, other judicial or administrative procedures and on base of documentation in result of measurements related with set-up of land registration.Borders of lands parcels established within above mentioned process present ambiguities. Course of borders of lands parcels should be perceived in technologically-legal area, which consists of technological area (con-nected with surveys and capability to unequivocal recovery borders of lands) and legal area (connected with legal approval borders of lands). Cohesion of technologically-legal area is understood as a common area of both areas. Researched area of borders of lands parcels recorded of land registration includes ambiguities which are in contradiction to the modern requirements of cadastre.This article is an attempt to systematize of notion and introduction to analysis of incoherence of technologi-cally-legal area in procedures related to the location of boundaries in aspect of the modern requirements of cadastre.

4 PRZEGLĄD GEODEZYJNY ● ROK LXXXI ● 2009 NR 2

obszar stanowiący część wspólną podprzestrzeni technologicz-nej oraz prawnej (rys. 1).

Podprzestrzeń technologiczna jest to zbiór punktów granicz-nych, określonych poprzez pomiar i sporządzenie odpowiedniej dokumentacji pozwalającej na jednoznaczne odtworzenie po-łożenia punktów granicznych na gruncie, których współrzędne X, Y zostały wyznaczone zgodnie z zasadami jednolitości prac geodezyjnych i kartograficznych.

Przez jednolitość prac geodezyjnych i kartograficznych rozu-mie się:

– jednolity system miar,– jednolity państwowy system odniesień przestrzennych,– jednolite standardy techniczne.Podprzestrzeń prawna to zbiór procedur administracyjnych

i sądowych, skutkujących prawnym zatwierdzeniem określone-go położenia punktów i linii granicznych.

Przestrzeń technologiczno-prawna granic działek ujawnio-nych w polskim katastrze zawiera niespójności, których wystę-powanie jest niepożądane, szczególnie z uwagi na art. 39. Pra-wa geodezyjnego i kartograficznego [2], który stanowi:

1. Przesunięte, uszkodzone lub zniszczone znaki graniczne, ustalone uprzednio, mogą być wznowione bez przeprowa-dzenia postępowania rozgraniczeniowego, jeżeli istnieją dokumenty pozwalające na określenie ich pierwotnego położenia. (…)

5. Przepisy ust. 1–4 stosuje się odpowiednio przy wyznacza-niu punktów granicznych ujawnionych uprzednio w ewi-dencji gruntów i budynków.

Celowym jest zauważyć, że ustawa [2] pozwala nie tylko na wznawianie znaków granicznych granic ustalonych według sta-nu prawnego (spełniających określone warunki technologiczne oraz prawne), lecz na wznawianie wszystkich punktów granicz-nych ujawnionych w katastrze nieruchomości, które w ogrom-nym zakresie charakteryzują się niespójnością badanej prze-strzeni (niemożliwość jednoznacznego odtworzenia linii gra-nicznych oraz braki prawnego zatwierdzenia przebiegu granic).

Współczesny kataster nieruchomości powinien spełniać nastę-pujące wymagania odnośnie ujawnionych w nim granic działek:

– możliwość jednoznacznego odtworzenia przebiegu granic działek,

– prawna i publiczna ochrona położenia punktów i linii gra-nicznych w stosunku do granic, które zostały ustalone z zacho-waniem określonych warunków technologicznych i prawnych (spójność przestrzeni technologiczno-prawnej).

Dalsza część pracy przedstawia analizę wybranych niespój-ności przestrzeni technologiczno-prawnej granic działek w wy-mienionych postępowaniach geodezyjno-prawnych. Celem ana-lizy jest potwierdzenie tezy wskazującej na niespójności bada-nej przestrzeni oraz odniesienie do wymagań współczesnego katastru nieruchomości.

Rozgraniczenie nieruchomościProcedury postępowania rozgraniczeniowego normuje usta-

wa [2] oraz rozporządzenie wykonawcze [4]. Rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządze-nie odpowiednich dokumentów. Definicja jest związana z pod-przestrzenią technologiczną dotyczącą określenia przebiegu granicy, która z uwagi na sporządzone dokumenty oraz na wy-konaną stabilizację trwałą punktów granicznych nie przedstawia sprzeczności. Za podprzestrzeń prawną odpowiedzialni są wój-towie (burmistrzowie, prezydenci miast) – zatwierdzający poło-żenie linii granicznych decyzjami, sądy – wydające orzeczenia w określonych wypadkach oraz geodeci uprawnieni – sporzą-dzający ugodę graniczną w przypadku doprowadzenia do ugody (rys. 2).

Jak wynika z rysunku 2, w przypadku wystąpienia sporu gra-nicznego postępowanie administracyjne ulega umorzeniu. Jeżeli dojdzie do zawarcia ugody granicznej przed geodetą, to ma ona moc ugody sądowej. Jest to jedyny przypadek, kiedy geodeta podpisując wraz ze stronami dokument stanowi o prawnym za-twierdzeniu przebiegu granic działki. Świadczy to o wewnętrz-nej niespójności przestrzeni prawnej, kiedy położenie linii granicznych zatwierdzane wyłącznie decyzją lub orzeczeniem, może być również zatwierdzone na podstawie dokumentu bez pieczęci urzędowych.

Podział nieruchomościPostępowanie podziału nieruchomości reguluje ustawa [5]

oraz rozporządzenie wykonawcze [6]. Istnieją jednak przypadki świadczące o niespójności podprzestrzeni prawnej, kiedy po-dział odbywa się bez postępowania administracyjnego (np. na terenach rolnych i leśnych). Wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie wydaje wtedy decyzji zatwierdzającej podział, a postępo-wanie kończy się przyjęciem operatu technicznego do zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Jednak nawet w postępowaniu administracyjnym występują niespójności, związane z podprze-strzenią prawną, odnoszące się do zewnętrznych granic działek podlegających podziałowi, które nie są zatwierdzane decyzją. Kwestię umocowania prawnego granic w postępowaniu podzia-łowym charakteryzuje przykład (rys. 3).

Według rysunku 3. podziałowi na działki 10/1 i 10/2 podlega nieruchomość stanowiąca działkę ewidencyjną nr 10, której od-cinki granic ograniczone są punktami: 1–2–3–4–1. Odcinek gra-nicy 2–3, przyjmowany do podziału, jest zatwierdzony prawnie, gdyż leży na odcinku dwóch niewzruszalnych punktów A–B

Rys. 1. Przestrzeń technologiczno-prawna, opracowanie własne na podstawie [3]

Rys. 2. Podprzestrzeń prawna postępowania rozgraniczeniowego, opracowanie własne

PRZEGLĄD GEODEZYJNY ● ROK LXXXI ● 2009 NR 2 5

(granica ustalona uprzednio według stanu prawnego). Pozosta-łe odcinki granic nieruchomości przyjmowanych do podziału: 1–2, 1–4 oraz 3–4 nie posiadają statusu prawnego. Decyzja po-działowa zatwierdza prawnie jedynie granicę wydzieloną w wy-niku podziału, a ściśle tylko kierunek tej granicy (E–f). Punkt E staje się punktem niewzruszalnym, gdyż wydzielona w wy-niku podziału granica przecina granicę ustaloną według stanu prawnego. Natomiast położenie punktu f może okazać się nie ostateczne, ponieważ postępowanie podziałowe nie zatwierdza granicy 1–4 na kierunku c–d. Punkt f może zatem ulec przesu-nięciu, jeżeli w wyniku późniejszego postępowania (np. w wy-niku rozgraniczenia nieruchomości) zostanie ustalona granica 1–4. Może to być jednak przesunięcie wyłącznie na kierunku E–f, wynikającym z nowo powstałej granicy.

Istotną niespójnością przestrzeni technologiczno-prawnej postępowania podziałowego jest również kwestia wyznaczenia i stabilizacji nowych punktów granicznych, które to czynności wykonuje się wyłącznie na wniosek właściciela. Zatem w przy-padku braku takiego wniosku czynności te nie są wykonywane.

Scalenie i wymiana gruntówScalenie i wymianę gruntów reguluje ustawa [8]. Granice ze-

wnętrzne obszaru objętego scaleniem i wymianą podlegają roz-graniczeniu nieruchomości, którego niespójności przedstawiłem w punkcie 1 opracowania. Nowe granice, wynikające z projektu scalenia, są wyznaczane na gruncie i okazywane uczestnikom postępowania. Projekt jest zatwierdzany przez starostę w drodze decyzji administracyjnej. W związku z powyższym w postępo-waniu tym nie występują inne niespójności przestrzeni techno-logiczno-prawnej niż wynikające z postępowania rozgranicze-niowego.

Scalenie i podział nieruchomościPostępowanie scalenia i podziału nieruchomości reguluje

ustawa [5] oraz rozporządzenie wykonawcze [9]. Nowe gra-nice, zatwierdzane uchwałą rady gminy o scaleniu i podziale, podlegają wyznaczeniu, wskazaniu uczestnikom postępowania oraz utrwaleniu na gruncie wraz ze sporządzeniem odpowied-niej dokumentacji technicznej. W postępowaniu tym występu-ją niespójności związane z podprzestrzenią prawną, dotyczące zewnętrznych granic obszaru objętego postępowaniem, analo-giczne do tych, które występują w postępowaniu podziału nie-ruchomości.

Prace związane z zakładaniem ewidencji gruntów i bu-dynków

Przestrzeń technologiczno-prawną granic działek ujawnio-nych w istniejącym katastrze nieruchomości w ogromnym zakre-sie wypełniają punkty i linie graniczne wykazane na podstawie pomiarów wykonywanych na mocy dekretu [10] obowiązujące-go w latach 1955–1989. Na mocy tego przepisu granice gruntów podlegały pomiarom według stanu faktycznego istniejącego na gruncie w czasie wykonywania pomiaru.

Na terenach wiejskich wstępne ustalenie stanu władania po-legało na wpisaniu na szkicu nazwiska władającego gruntem podczas pomiaru. Stwierdzenie stanu władania odbywało się

przy udziale zainteresowanych oraz przedstawicieli wsi, wybra-nych na zebraniu informacyjnym, poprzez podpisy w protokole stwierdzenia stanu władania.

Na obszarach miast ustalenie stanu władania odbywało się na gruncie przy udziale stron wezwanych do stawienia się w kon-kretnym terminie. Zainteresowani, w obecności przedstawicieli wyznaczonych przez ówczesną radę narodową, wskazywali na gruncie przebieg granic swoich działek oraz podpisywali pro-tokół.Operat ewidencji gruntów zakładano na podstawie dwóch tech-nologii:

– pomiar bezpośredni,– technologia fotogrametryczna.W przypadku pomiarów bezpośrednich osnowy szczegółowe

(w różnych układach współrzędnych) były zakładane metodami poligonizacji technicznej, ciągów sytuacyjnych, linii pomiaro-wych i punktów posiłkowych. Pomiary szczegółów wykonywa-no metodami domiarów, przedłużeń i wcięć. Wyniki pomiarów przedstawiano na szkicach polowych, a punkty graniczne nie miały określonych współrzędnych. Metoda biegunowa do po-miarów granic działek nie była praktycznie stosowana. Jedno-znaczne odtworzenie przebiegu granic na podstawie powstałej w ten sposób dokumentacji bardzo często jest uzależnione od odnalezienia w stanie nienaruszonym punktów dawnych osnów szczegółowych (które w znacznym stopniu zostały zniszczone), pomierzenia ich w obowiązującym układzie współrzędnych i obliczenia współrzędnych punktów granicznych na podstawie miar ze szkiców polowych.

W przypadku technologii fotogrametrycznej geodeta konfron-tował zdjęcie lotnicze z sytuacją terenową, wybierał wyraźne punkty sytuacyjne i opierał na nich pomiary. Z przeprowadzo-nych badań [7] wynika, że fotomapa, uczytelniona wynikami pomiarów terenowych, stanowi najczęściej jedyny dostępny dla danego obiektu materiał techniczny dotyczący położenia linii granicznych. W takich przypadkach występuje brak powiązania z jakimkolwiek układem współrzędnych. Niemożliwość jed-noznacznego odtworzenia punktów granicznych oraz brak ich prawnego zatwierdzenia wskazują na skrajną niespójność prze-strzeni technologiczno-prawnej.

Podsumowanie i wnioskiRysunek 4 przedstawia zestawienie poszczególnych postępo-

wań oraz występujących niespójności przestrzeni technologicz-no-prawnej.

Z przedstawionych badań wynikają następujące wnioski:– we wszystkich postępowaniach, z wyjątkiem scalenia i wy-

miany gruntów, występują niespójności przestrzeni technolo-giczno-prawnej,

– niespójności związane z podprzestrzenią technologiczną dotyczą prac związanych z zakładaniem ewidencji gruntów i bu-dynków na podstawie dekretu [10],

– niespójności związane z podprzestrzenią prawną wynika-ją z zawiłości systemu zatwierdzania przebiegu granic działek, który nie obejmuje wszystkich występujących przypadków związanych z ustalaniem położenia linii granicznych,

– prace spełniające wymagania technologiczne współczesne-go katastru nieruchomości (umożliwiające jednoznaczne odtwo-rzenie położenia linii granicznych) to rozgraniczenia, podziały, scalenia i wymiany oraz scalenia i podziały nieruchomości,

– obowiązujące przepisy zezwalają na wznawianie i stabili-zowanie wszystkich punktów granicznych ujawnionych w kata-strze, niezależnie od sposobu ich ustalenia, co nie powinno być dopuszczalne w przypadku istniejących niespójności przestrzeni technologiczno-prawnej,

Rys. 3. Granice w postępowaniu podziału nieruchomości, opracowanie własne [7]

6 PRZEGLĄD GEODEZYJNY ● ROK LXXXI ● 2009 NR 2

– granice działek cechujące się spójnością przestrzeni tech-nologiczno-prawnej powinny być objęte rękojmią wiary pub-licznej linii granicznych, zapewniającą ochronę zasięgu prawa własności, w odróżnieniu od pozostałych granic działek ujaw-nionych w katastrze nieruchomości,

– wskazane jest uproszczenie procedur prawnych poprzez opracowanie optymalnej metody ustalania przebiegu granic, w celu uzyskania pożądanej spójności przestrzeni technologicz-no-prawnej granic działek ujawnianych w katastrze nierucho-mości.

LITERATURA

[1] Rozporządzenie Ministra Roz- woju Regionalnego i Budow-nictwa z 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków

[2] Ustawa z 17 maja 1989 r. Pra-wo geodezyjne i kartograficz-ne

[3] Adamczewski Z.: Kataster w czasie i przestrzeni. Próba identyfikacji i predykcji, Prze-gląd Geodezyjny nr 10/1999

[4] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi- nistracji oraz Rolnictwa i Gos- podarki Żywnościowej z 14 kwietnia 1999 r. w sprawie rozgraniczania nieruchomo- ści

[5] Ustawa o gospodarce nieru-chomościami z 21 sierpnia 1997 r.

[6] Rozporządzenie Rady Mi-nistrów z 7 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu i trybu do-konywania podziałów nieru-chomości

[7] Łuczyński R.: Granice działek w postępowaniu podziału nieru-chomości. Przegląd Geodezyjny nr 5/2008

[8] Ustawa o scalaniu i wymianie gruntów z 26 marca 1982 r.

[9] Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 maja 2005 r. w sprawie sca-lania i podziału nieruchomości

[10] Dekret o ewidencji gruntów i budynków z 2 lutego 1955 r.

Artykuł recenzowany.

Rys. 4. Spójność przestrzeni technologiczno-prawnej w poszczególnych postępowaniach, opracowanie własne

PERSONALIA

Postanowieniem z 30.06.2008 r. Prezydent RP Lech Kaczyński nadał dr. hab. inż. Józefowi Gi-lowi tytuł profesora nauk tech-nicznych.

Józef Gil (ur. w 1937 r.) był pracownikiem naukowo-dydak-tycznym na Wydziale Inżynierii Lądowej i Środowiska Uniwer-sytetu Zielonogórskiego. Okre-

sowo pełnił funkcję kierownika Zakładu Geotechniki i Geodezji oraz zastępcy dyrektora Instytutu Budownictwa. Jest autorem około 100 publikacji naukowych, monografii, podręczników, re-feratów wygłoszonych na konferencjach krajowych i zagranicz-nych, promotorem prac doktorskich, recenzentem monografii, podręczników oraz projektów badawczych.

Działalność naukowa profesora Józefa Gila koncentrowa-ła się w dziedzinie geodezji inżynieryjnej z zakresu analizy i interpretacji geodezyjnych wyników pomiarów deformacji ze szczególnym uwzględnieniem badania modeli przemieszczeń. Postawione zadania, związane z rzeczywistymi problemami op-tymalizacji bez ograniczeń oraz z ograniczeniami, rozwiązywał za pomocą metod klasycznych i sieci neuronowych.

Przetwarzanie informacji wymienionymi metodami realizo-wał w ujęciu liniowym, a w większości przypadków w ujęciu nieliniowym, z uwzględnieniem metod redukcji bazy danych w celu uzyskania ich najlepszej reprezentacji. W ostatnich latach podjął próbę wykorzystania sieci neuronowych wszczepionych na grunt systemów rozmytych do rozwiązywania zagadnień in-żynierskich z dziedziny geodezji inżynieryjnej. Jest członkiem Komitetu Redakcyjnego czasopisma Uniwersytetu Zielonogór-skiego Civil and Environmental Engineering Reports.

Dr hab. inż. Józef Gilprofesorem nauk technicznych