Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce

Redaktor naukowy

Marek Obrębalski

Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Katedrę Gospodarki Regionalnej

jeleniogórskiego Wydziału Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu

Jelenia Góra, 21-22 września 1998

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej (I) im. Oskara Langego we Wrocławiu A E

Wrocław 1999

Recenzent

Marta Sadowy

Pracę wydrukowano na podstawie materiałów dostarczonych przez Autorów w formie gotowej do reprodukcji

Skład i łamanie

Jolanta Arga/ska

Wydanie publikacji sfinansowane ze środków Funduszu PHARE Cross Border Co-operation

©Copyright by Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu Wrocław 1999

PL ISSN 0324-8445

Druk i oprawa: Zakład Graficzny AE we Wrocławiu . Zam. 237/99

Jerzy Zapart: Infrastruktura techniczna w regionach Polski w 1996 roku .. ..... „ 199 Andrzej Sztando: Konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłowych w

układzie wojewódzkim w latach 1992-1996 -wstępna próba analizy ......... 211 Danuta Strahl, Małgorzata Markowska: Strukturalny wymiar gospodarki

Dolnego Śląska .. .. ....... ... ...... .. .................... ......... ........ .. .... ... .. .. .. .. ... ...... „. . . .. 227 Leszek Balicki : Duże przeds i ębiorstwa na Dolnym Śląsku ..... .. ... „ „ .•• • •.••. „ .. . . „ 236 Wojciech Jurdyga: Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na tle

reformy administracyjnej kraju (studium przypadku regionu dolnośląskiego) .... . „ .. „ ••.... .... .. . .. .. . . ..•.. . .. . .... • . ..• . ...... ••.•• • • . „ • • • • • • • •••. • ••••• •. • . • . . „ . 241

Jii'i Kraft : lntegrace zemf Euroregionu Nisa do Evropske unie ve svetle konvergencnich kriterif ........ „ .. . ... • . . „ . . . ...• ... „ • ...• •.• •. • ••.. . . •.. • ....... • .. • .. . . . . ..... . . . . . 247

Franciszek Adamczuk: Rozwój sektora handlu w Euroregionie Nysa -wybrane problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. .. . . . . . .. . .. .. . .. .. .. . . . . . .. . .. . . . . . .. . . . . . . . .. .. . .. . . . . . . . . . . . 252

Zbigniew Przybyła : Uwarunkowania współpracy przygranicznej na szczeblu lokalnym w sytuacji zagrożeń i katastrof (na przykładzie Euroregionu Nysa) .. .... .. ... .. ........... .... .... ... ..... ... ... .. .. .. .. ...... ............... .. .. ... .. ... ... ............ ...... 257

Jan Ehleman: Vyuka v Regionu . . .. .. ... .... .. . .... ... .. .. . ... .... .. .. .. . ... . ... .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . . . 261

PRACE NAUKOWE AKADEMII EKONOMICZNEJ WE WROCŁAWIU

Nr807 Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce 1999

Andrzej Sztando Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu

KONKURENCYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁOWYCH W UKŁADZIE WOJEWÓDZKIM W LATACH 1992-1996

- WSTĘPNA PRÓBA ANALIZY

1. Wprowadzenie

Pojęcie konkurencji należy do elementarnych terminów współczesnej ekonomii . Termin „konkurować" pochodzi od ła c i ńsk i ego zwrotu cum petere, co oznacza wspólne poszukiwanie. Dzisiejsze czasy nadały mu zasadniczo odmienną konota­cję. Podążając za ogólną, encyklopedyczną formułą, konkurencję musimy trakto­wać jako współzawodnictwo zachodzące między podmiotami gospodarczymi. pro­wadzone w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści przy sprzedaży towarów lub usług. Studiując wydawnictwa specja!istyczne, można natrafić na sformułowania nieco bardziej złożone. Według nich konkurencją jest walka przedsiębiorców o korzyści ekonomiczne uzyskiwane przy sprzedaży towarów (usług) oraz przy za­opatrzeniu w środki produkcji i siłę roboczą. W literaturze przedmiotu pojęcie kon­kurencji określane jest również jako rywalizacja jednostek gospodarczych o rynki zbytu, rynki surowców, wdrażanie wynalazków i o innowacje . Analizując tak for­mułowane pojęcie konkurencji, można stwie rd zić, że jest ona czynnikiem stymulu­jącym innowacyjność asortymentową i jakościową towarów i usług wytwarzanych przez firmy. Co więcej, intensyfikuje również dążenia do obniżania kosztów i zwiększania obrotów, a także jest traktowana jako czynnik stabilizujący zakłócenia i sprowadzający systemy firm do stanu równowagi. Z tych oraz wielu innych powo­dów konkurencja jest zjawiskiem bardzo pożądanym .

Pochodną konkurencj i jest pojęci e konku rencyjności. W dużym uproszczeniu ko n ku ren cyjność na l eży d efiniować łączn i e jako zdo l n ość do konkurowan ia oraz faktyczny poziom wyko rzystania tej zdolności, który można utożsamiać z pozycją kon ku rencyj ną. Konkurencyjność jest źródłem sukcesu w grze rynkowej prowa­dzonej nie tyl ko z innymi podmiotami gospodarczymi należącymi do tego samego

211

sektora działalności , ale i z dostawcami, odbiorcami substytutami oraz tzw. konku­rentami potencjalnymi1.

2. Cel i uwarunkowania badawcze

Łączenie pojęcia konkurencyjności z terytorialnym rozmieszczeniem przedsię­biorstw jest niezwykle złożonym procesem. Osiągnięcie zamierzonego celu badań, którym jest kwantyfikacja poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw przemysło­wych w układzie wojewódzkim, musi podlegać różnorodnym uproszczeniom. Wśród podstawowych powodów takiego postępowania znajdują się:

• istotne ograniczenia informacyjne w zakresie zjawisk zachodzących w przedsiębiorstwach i ich otoczeniu,

• niejednorodność informacyjna niektórych cech struktur przemysłowych , która ma miejsce w sytuacji, gdy dana cecha może świadczyć o wysokiej lub niskiej kon­kurencyjności ,

• konieczność łączenia lub rozdzielania kategorii konkurencyjności przedsię­biorstw w poszczególnych województwach od czynników przestrzennej konkuren­cyjności samych województw,

• niemierzalność wielu determinujących konkurencyjność cech przedsię­biorstw przemysłowych,

• złożoność zagadnienia nadawania wag cechom przedsiębiorstw przemysło­wych zgodnie z siłą ich wpływu na konkurencyjność.

Mając świadomość tych uwarunkowań, procedurę badawczą rozpoczęto od przeprowadzenia analizy cech struktur przemysłowych pod kątem możliwości wy­korzystania ich jako mierników konkurencyjności.

3. Cechy struktur przemysłowych a koncepcja mierników konkurencyjności

Badając konkurencyjność struktur przemysłu, postrzeganego jako dział produk­cji materialnej, należy zwrócić uwagę na kilka grup jego właściwości. Pierwszą z nich jest grupa cech określających produktywność przedsiębiorstw przemysło­wych , która może być określana w sposób ilościowy lub wartościowy. Analiza tych cech w układzie regionalnym pozwala na zbudowanie mapy udziałów województw w działalności przemysłowej państwa , przy czym jedynie ich forma wartościowa może zapewnić dostępność i porównywalność danych. Za przykład może tu posłu­żyć wartość produkcji sprzedanej przemysłu. Cecha ta świadczy o roli danego województwa z punktu widzenia produkcji przemysłowej, ponieważ wartość pro-

1 Potencjalni konku renci przedsiębiorstwa to podmioty i osoby rozważające podjęcie działalności w

tym samym sektorze działalności.

212

dukcji sprzedanej jest wyrazem zarówno jej ilości , jak i użyteczności (gdyż rynkowa cena zwykle jest pochodną użyteczności). Jeśli odniesie się powyższą właściwość do, przewodniego dla niniejszego opracowania, pojęcia konkurencyjności, prawi­dłowe wydaje się twierdzenie, że z punktu widzenia roli województwa w działalno­ści wytwórczej (przemysłowej) całego państwa dane województwo jest konkuren­cyjne tym bardziej im wyższej wartości produkcję wytworzy. Cecha ta jest zatem jedną z cech o charakterze ilościowym (wyrażaną w sposób wartościowy), a jej podstawową wadą jest pomijanie bardzo ważnego · zagadnienia efektywności

struktur przemysłowych. Cechy określające szeroko rozumianą efektywność wytwarzania tworzą

kolejną, drugą grupę cech struktur przemysłowych. Jedną z nich jest wartość pro­dukcji sprzedanej przemysłu przypadająca . na jednego pracującego. Cecha ta mó­wi o konkurencyjności danego województwa z punktu widzenia efektywności wy­twarzania w przemyśle, przy czym efektywność jest tu mierzona wydajnością pra­cujących. Wyższa wydajność świadczy o tym, że przedsiębiorstwa bazują na bar­dziej zaawansowanych technologiach , mają wyższą sprawność zarządzania , bo­gatsze techniczne uzbrojenie pracy, a tym samym świadczy o ich wyższej konku­rencyjności. W pewnym stopniu cecha ta charakteryzuje również ogólnokrajową rolę województwa jako ośrodka innowacyjności technicznej i technologicznej , której pochodną jest przecież wydajność .

Efektywność określają również energochłonność i materiałochłonność stosowa­nych w przemyśle technologii. Zarówno energochłonność, jak i materiałochłonność są dobrymi miernikami konkurencyjności przemysłowych podmiotów gospodar­czych. Energochłonność zazwyczaj mierzona jest jako ilość (wartość) zużytych

mediów energetycznych przypadająca na jednostkę produkcji Oednostkę wartości produkcji), natomiast materiałochłonność określana jest najczęściej jako ilość

(wartość) zużytych materiałów i surowców przypadająca na jednostkę produkcji Uednostkę wartości produkcji) . Obie te cechy można zaliczyć do podstawowych mierników efektywności przemysłowej działalności gospodarczej, przy czym im mniejsza energochłonność i materiałochłonność , tym wyższa pozycja konkurencyj­na przedsiębiorstw.

W celu określenia efektywności często analizie poddaje się wartość nakładów rzeczowych, jednak bez służących za bazę ocen innych danych, cecha ta może charakteryzować przemysł jedynie jako „konsumenta" zasobów rzeczowych. Nie­możliwa jest bowiem ocena efektywności struktur przemysłowych na podstawie tej cechy aż do momentu porównania jej z kategoriami wynikowymi. Najodpowiedniej­sze jako baza porównań wydają się dla niej cechy syntetycznie charakteryzujące efekty przemysłowej działalności gospodarczej , takie jak np. wartość produkcji sprzedanej. Podobna sytuacja dotyczy liczby pracujących (lub zatrudnionych), czyli nakładów osobowych. Liczba osób pracujących (zatrudnionych) wyraża wyłącznie nakłady pracy żywej , jakie ponoszone są w przemyśle . Rozmiar tych nakładów nie może być jednak oceniany bez bazy porównawczej , jaką są wyniki działalności. Analogicznie jak wartość nakładów rzeczowych, cecha ta nie może samodzielnie

213

~ost~ć określon~ jako stymulanta lub destymulanta pojęcia konkurencyjności. Du­za hc~ba pracujących (zatrudnionych) bowiem może być zarówno indykatorem rozwoju przemysłu (stymulanta), jak i indykatorem ekstensywności technologii stosowanych w tym przemyśle (destymulanta).

Interesującym narzędziem badawczym jest wartość nakładów inwestycyjnych w przemyśle. Cecha ta należy do zbioru cech określających przeszłą, bieżącą oraz prognozowaną przyszłą koniunkturę na rynku dóbr przemysłowych. Inwe­stycje są bowiem wyrazem przeszłych zdarzeń określających obecne parametry przedsiębiorstw oraz spodziewanych w przyszłości warunków działania , jednak wydaje się , iż informacyjny punkt ciężkości inwestycji przypada na zdarzenia przy­szłe . Część środków przeznaczanych na inwestycje pochodzi z kumulacji uzyska­nych w przeszłości zysków, część jest pozyskiwana z zewnątrz (np. w postaci kre­dytu), a ich ilość zależy od wyników analiz uwzględniających dotychczasową dzia­łalność (np. zgromadzony w przeszłości majątek będący zabezpieczeniem , uzy­skiwaną w przeszłości rentowność itp.) oraz przede wszystkim od prognoz przy­szłej sprzedaży.

Inwestycje są również wyrazem atrakcyjności danego województwa pod wzglę­dem lokalizacyjnym. Transformacja ustrojowa polskiej gospodarki oraz obecne i przyszłe włączanie jej w proces globalizacji procesów gospodarczych determinuje znaczną swobodę w przemieszczaniu się kapitału. Kapitał „szuka" najlepszej loka­lizacji zapewniającej atrakcyjne warunki finansowe , odpowiednią jakość siły robo­czej, walory przyrodnicze i rekreacyjne, dostępność do rynków zbytu i zaopatrze­nia, wysoką jakość infrastruktury technicznej i otoczenia biznesu , korzystne uwa­runkowania logistyczne itp., a więc lokalizacji sprzyjającej długofalowej ścieżce rozwoju danej inwestycji. Dziś kapitał nie konkuruje już o ulokowanie się na danym terytorium , to właśnie ośrodk i lokalne i regionalne, prowadząc między sobą ostrą walkę konkurencyjną, zabiegają o inwestycje.

Podsumowując te rozważania . naieży stwierdzić , iz wartość nakład6v: ir:westy­cyjnych może stanowić miarę określającą łącznie zarówno konkurencyjność przedsiębiorstw zlokalizowanych w danym województwie (wyrażaną dotych­czasową i spodziewaną koniunktu rą w działalności przemysłowej) , jak i konkuren­cyjność inwestycyjną samego województwa (wyrażaną atrnkcyjnością walorów lokalizacyjnych województwa). Nie ulega zatem wątpliwości , iż konkurencyjniejsze jest to województwo i zlokalizowane w nim oodmioty, które charakteryzuje się większą wartością inwestycj i.

Mimo wymienionych wyżej licznych zalet , cecha ta nie może jednak służyć do określania efektywności działalnośc i przemysłowej ani też przemysłowej roli w działalności wytwórczej państwa , poszczególnych województw.

Poza inwestycjami, o kierunku i sile rozwoju przemysłowych podmiotów gospo­darczych, a więc również o ich spodziewanej przyszłej kondycji, w pewnym stopniu może świadczyć dynamika zmian liczby osób pracujących (lub zatrudnionych). Dodatnia dynamika świadczy zwykle o dobrej kondycji przedsiębiorstw , które znaczn ie zwiększają rozmiary produkcji lub dokonują dywersyfikacji działalności,

214

zwiększając przy tym poziom zatrudnienia2

. Miernik ten jest jednak obarczony istotną wadą. Mianowicie, mała dynamika wzrostu zatrudnienia (lub stagnacja za­trudnienia) nie musi świ adczyć o niskim tempie rozwoju przemysłu, lecz o wzboga­caniu technicznego uzbrojenia pracy. Zakładając jednak, iż badaniom zostaną poddane wszystkie branże przemysłu oraz przyjmując co najmniej kilkuletni okres obliczania wskaźników dynamiki , można z pewnym uproszczeniem stwierdzić, że

dodatnia dynamika świadczy o dodatniej konkurencyjności przeds iębiorstw danego województwa.

Kolejną własnością przedsiębiorstw przemysłowych, która musi być wzięta pod uwagę w procesie analizy konkurencyjności , jest materialny potencjał produk­cyjny. Jedną z cech cha ra kteryzujących ten potencjał jest warlość brutto środków trwałych , będąca wyrazem sumy dotychczasowego zainwestowania. Brakuje jed­nak możliwości posługiwania się tą cechą w precyzyjnym określaniu konkurencyj­ności przedsiębio rstw , ponieważ nie odzwierciedla ona faktycznego zużycia fizycz­nego i moralnego środków trwałych, a tym samym obecnej , faktycznej ich przydat­ności w procesach produkcyjnych. Z tego powodu cechę tę na l eży za liczyć to tej grupy cech , które samodzielnie rozpatrywane nie wnoszą istotnych danych , a na­wet mogą stanowić źródło błędnych wniosków. Zdecydowanie lepsza jest wartość netto środków trwałych, która stosunkowo dobrze odzwierciedla i lość i nowocze­sność majątku produkcyjnego , a tym samym potencjał, czyli możl iwości produkcyj­ne. Kon kuren cyj ność przemysłowa danego województwa będzie zatem tym więk­

sza , im wyższą wartość netto środków trwałych przedsiębiorstwa w nim zlokalizo­wane będą posiadać . Najwięcej j ednak informacji może dostarczyć łączna analiza tej cechy z wartością produkcji i wartością maj ątku obrotowego, co pozwala na ustalenie rentowności kapitału całkowitego .

Obok płaszczyzny ilościowej, w określani u konkurencyjności materialnego po­te n cjału produkcyjnego istotne jest jego zaawansowanie techniczne i technologicz­ne. W najprostszy sposób zaawansowa nie to można wyrazić technicznym uzbroje­niem pracy mierzonym jako stosunek wartości netto środków trwałych do liczby pracujących . W ten sposób postrzegane techniczne uzbrojenie pracy może pełnić również rolę miernika poziomu organizacyjnego i kadrowego. Wysoki udział nie­zdekapitalizowanego majątku przypadającego na jednego pracującego świ adczy bowiem o nowoczesności środków i metod pracy, wysokiej efektywności rozwiązań organizacyjnych, a nawet - w pewnym stopniu - o wysokich kwalifikacjach pra­cowników.

4. Metodologia badań

Przyjęta metoda kwantyfikacji zjawiska konkurencyjności polega na stworzeniu miary syntetycznej zgodnie z kanonami obowiązującymi w teorii wielowymiarowej

2 Oczywiście oba te zjawiska nie muszą prowadzić do zatrudniania nowych pracowników, lecz sytu­acja taka ma miejsce w polskich warunkach jeszcze stosunkowo rzadko .

215

analizy porównawczej . Jej składnikami są cechy przedsiębiorstw sprowadzone uprzednio do wspólnego układu porównawczego za pomocą normalizacji oraz podzielone na stymulanty, destymulanty oraz nominanty3. Wartości miary należą do przedziału od O do 1, a bliższe jedności wartości miary oznaczają wyższy po­ziom konkurencyjności badanych przedsiębiorstw.

Analiza charakteru omówionych wyżej cech przedsiębiorstw przemysłowych

wskazuje, iż niektóre z nich mogą pełnić rolę mierników służących do określenia cząstkowej (z danego punktu ,widzenia), przemysłowej konkurencyjności woje­wództw. Wybór spośród nich tych , które mogą posłużyć jako składniki syntetycznej miary określającej konkurencyjność struktur przemysłowych danego województwa musi podlegać następującym uwarunkowaniom:

• cechy (składniki miary syntetycznej) muszą wnosić możliwie szerokie spek­trum informacji na temat struktur przemysłu;

• cechy (składniki miary syntetycznej) muszą wzajemnie kompensować swoje wady, tzn. wady danej cechy muszą być kompensowane zaletami innej (innych);

• wszystkie cechy muszą spełniać warunek dostępności całkowitej, tzn. muszą istnieć wiarygodne i pełne dane na temat kształtowania się zjawisk składających się na daną cechę struktur przemysłowych;

• każda z cech musi podlegać warunkowi dostępności w obu okresach ba­dawczych, tzn. w latach 1992 i 1996;

• nie mogą zachodzić istotne zmiany w sposobie rejestracji zjawisk (składaj ą­cych się na daną cechę struktur przemysłowych) w obu okresach badawczych.

Po przeprowadzeniu analizy spełnienia przez poszczególne cechy powyższych warunków jako składnik i miary syntetycznej zostały wybrane:

- dynamika zmian liczby pracujących w przemyśle, - produkcja sprzedana przemysłu przypadająca na jednego pracującego ,

- nakłady inwestycyjne w przemyśle ,

- produkcja sprzedana przemysłu ,

które odpowiednio pozwalają określić: - rolę (produktywność) poszczególnych województw (przedsiębiorstw w nich

zlokalizowanych) w działalności wytwórczej (przemysłowej) całego państwa , - efektywność wytwarzania w przemyśle zlokalizowanym w danym woje­

wództwie, - dotychczasową i prognozowaną koniunkturę będącą udziałem przedsię­

biorstw zlokalizowanych w poszczególnych województwach oraz przemysłową

atrakcyjność inwestycyjną województw,

3 Stymulantami nazywamy cechy, których wyższe wartości implikują wyższą ocenę badanego obiektu (tutaj konkurencyjności przedsiębiorstw przemysłowych danego województwa) . Cechy, których wyższe wartości implikują ocenę niższą nazywamy destymulantami. Nominanty to cechy, których okre­ślony, nominalny poziom wiąże się z maksymalizacją oceny obiektu badawczego. Zgodnie z tym co zostało przedstawione w dalszej częśc i opracowania, w wyniku analizy i redukcj i cech skład ni kami miary syntetycznej stały się wyłącznie stymulanty.

216

- kierunek (rozwój/recesja) i siłę rozwoju struktur przemysłowych poszczegól­nych województw.

Ze względu na silne zróżnicowanie prezentowanych w literaturze przedmiotu poglądów na temat siły wpływu poszczególnych cech podmiotów gospodarczych na ich pozycję konkurencyjną zrezygnowano z nadawania wag wybranym w dro­dze redukcji cechom.

Mimo dużej użyteczności w określaniu poziomu przemysłowej konkurencyjności województw, z powodu braku wiarygodnych i pełnych informacji zrezygnowano z włączenia do miary syntetycznej następujących cech : '

• wartość netto środków trwałych - brak danych w układzie wojewódzkim dla 1996r.,

• energochłonność i materiałochłonność - brak danych na temat wartości za­angażowanych w produkcję przemysłową mediów energetycznych oraz materiałów i surowców,

• wartość nakładów rzeczowych w przemyśle - brak danych na temat wartości nakładów rzeczowych zaangażowanych w produkcję przemysłową,

• techniczne uzbrojenie pracy - brak danych na temat wartości netto środków trwałych w układzie wojewódzkim dla 1996 r.

Poza brakami informacyjnymi, do redukcji cech przyczyniły się również ich wła­ściwości. Za przykład mogą tu posłużyć takie cechy, jak liczba pracujących oraz wartość brutto środków trwałych . Obie te cechy, zgodnie z tym co przedstawiono w czasie ich charakteryzacji, nie mogą samodzielnie pełnić roli mierników konkuren­cyjności struktur przemysłu.

5. Mierniki konkurencyjności struktur przemysłowych

Po przeprowadzeniu redukcj i przystąpiono do dokładnego definiowania cech , które będą stanowić mierniki konkurencyjności przemysłowej województw, a jed­nocześnie składniki miar syntetycznych w latach 1992 i 1996. I tak, dla przyjętych cech sformułowano poniżej przedstawione definicje. Pierwsza miara syntetyczna - przemysłowa konkurencyjność województw w roku 1992. Cechy: X1 - Dynamika zmian liczby pracujących w przemyśle - stosunek liczby pracują­

cych w 1992 r. do liczby pracujących w 1990 r. (stan w dniu 31 Xll) w% -stymulanta;

X2 - Produkcja sprzedana przemysłu przypadająca na jednego pracującego w tys. PLN/os. (ceny bieżące) w 1992 r. - stymulanta;

X3 - Nakłady inwestycyjne w przemyśle (ceny bieżące) w mln PLN w 1992 r. -stymulanta;

X4 - Produkcja sprzedana przemysłu (ceny bieżące) w mln PLN w 1992 r. - sty­mulanta.

217

Druga miara syntetyczna - przemysłowa konkurencyjność województw w roku 1996. Cechy: X1 - Dynamika zmian liczby pracujących w przemyśle - stosunek liczby pracują­

cych w 1996 r. do liczby pracujących w 1994 r. (stan w dniu 31 Xłl) w % -stymulanta;

X2 - Produkcja sprzedana przemysłu przypadająca na jednego pracującego w tys. PLN/os. {sprowadzone do porównywalności z 1992 r.) w 1996 r. - sty­mulanta;

X3 - Nakłady inwestycyjne w przemyśle (wartości sprowadzone do porównywal­ności z 1992 r.) w mln PLN w 1996 r. - stymulanta;

X4 - Produkcja sprzedana przemysłu (wartości sprowadzone do porównywalno­ści z 1992 r.) w mln PLN w 1996 r. - stymulanta.

Porównywalność wartości pieniężnych, charakteryzujących struktury przemysłu w roku 1996, z wartościami pieniężnymi z roku 1992 zapewniono, stosując metodę dyskontowania. W tym celu posłużono się publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny wskaźnikami zmian cen towarów i usług konsumpcyjnych. Dla po­szczególnych lat prezentują się one następująco:

rok poprzedni = 1 OO 1992 - 143,0 1993 - 135,3 1994-132,2 1995 - 127,8 1996 - 119,9

6. Interpretacja uzyskanych wartości miar syntetycznych

Wartości pierwszej miary syntetycznej - przemysłowa konkurencyjność woje­wództw w roku 1992 - uzyskane dla poszczególnych województw zostały zapre­zentowane w tab. 1. Z punktu widzenia cech stanowiących składowe miary synte­tycznej do pierwszej trójki najbardziej rozwiniętych województw w 1992 r. pod względem przemysłowym zaliczyć można: katowickie, płockie oraz warszawskie. Zaznaczyć przy tym należy , iż w ramach tej „przemysłowej czołówki " istnieją bar­dzo duże różnice. Przewaga województwa katowickiego nad płockim i warszaw­skim sięga odpowiednio 42 i 53%, co wydaje się zrozumiałe, jeśli weźmie się pod uwagę wieloletnie tradycje przemysłowe Katowic oraz rozmiar dotacji dla górnictwa i niektórych branż przemysłu ciężkiego. W dalszej kolejności uplasowały się woje­wództwa: bydgoskie, bielskie, gdańskie, krakowskie i poznańskie . Ich konkurencyj­ność przemysłową można uznać za porównywalną. Stanowią one niejako drugą grupę województw w prezentowanym rankingu.

Najmniejszą konkurencyjnością przemysłową charakteryzowały się w roku 1992 głównie województwa tzw. ściany wschodniej, tj.: zamojskie, chełmskie, bialskopo-

218

dlaski e i suwalskie, które uplasowały się wśród siedmiu najmniej konkurencyjnych województw. Poza tym, swego rodzaju wyspy na przemysłowej mapie Polski sta­nowiły województwa: sieradzkie, skierniewickie i ciechanowskie .

Graficzna interpretacja wartości miary syntetycznej została zaprezentowana na rys. 1. Zb i orowość województw podzielono tu na cztery grupy według pozycji , jakie zajmują one w rankingu . Ciemniejszy kolor odpowiada wyższej konkurencyjności przemysłowej danego województwa .

Lp.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

Tabela 1 Pierwsza miara syntetyczna - przemysłowa konkurencyjność

województw w roku 1992

Wyszczególn ienie Miara Wyszczególn ienie Miara

alfabetycznie według malejących wa rtośc i miary

wars zawskie 0,5069 katowickie 0,7781

bialskopodlaskie 0,2583 płock i e 0,5455

białostockie 0,2899 warszawski e 0,5069

bielskie 0,4160 bydgoskie 0 ,4206

bydgoskie 0,4206 bielskie 0,4 160

chełmski e 0,2669 gdańskie 0,4074

ciechanowskie 0,241 5 krakowskie 0,4035

częstochowskie 0,3173 poznańskie 0,395 7

e lb l ąsk i e 0,3005 szczecińskie 0,3669

gda ńskie 0,4074 legnickie 0,3500

gorzowskie 0 ,2738 piotrkowskie 0,3467

jeleniogórskie 0 ,2887 opolskie 0 ,3427

kaliskie 0,2955 konińs ki e 0.328 1

katowickie 0.7781 częstochow::. ki e I 0.3 173

kieleckie 0,2843 tarnowskie 0,3 166

kon i ńskie 0, 3281 wrocławskie 0, 31 25

kosz al i ńskie 0,3C0 5 włocławskie 0, 309 5

krakowskie 0,4035 l eszczyńs kie 0,3086

krośnieńskie 0,2734 zielonogórs kie 0,3083

legnickie 0,3500 tarnobrzeskie 0, 3075 1

leszczyńskie 0,3086 t oruńskie 0,301 ~ lubelskie 0,2967 łódzkie 0,3013

łomżyńskie 0, 2706 siedleckie 0,3006

łódzk i e 0,30 13 elb l ąsk ie 0.3005

n owosądeckie 0 ,2763 kosza li ńs k ie 0,300 5

o l sztyńskie 0,2950 lubelskie 0,2967

opolskie 0,3427 kaliskie 0,2955

219

Lp. Wyszczególnienie Miara Wyszczególnienie Miara

alfabetycznie według malejących wartości miary

28 ostrołęckie 0,2707 pilskie 0,2954

29 pilskie 0,2954 olsztyńskie 0,2950

30 piotrkowskie 0,3467 białostockie 0,2899

31 płockie 0,5455 jeleniogórskie 0,2887

32 poznańskie 0,3957 kieleckie 0,2843

33 przemyskie 0,2705 rzeszowskie 0,2813

34 radomskie 0,2791 radomskie 0,2791

35 rzeszowskie 0,2813 nowosądeckie 0,2763

36 siedleckie 0,3006 wałbrzyskie 0,2740

37 sieradzkie 0,2616 gorzowskie 0,2738

38 skierniewickie 0,2381 krośnieńskie 0,2734

39 słupskie 0,2724 słupskie 0,2724

40 suwalskie 0,2606 ostrołęckie 0,2707

41 szczecińskie 0,3669 łomżyńskie 0,2706

42 tarn obrzeskie 0,3075 przemyskie 0 ,2705

43 tarnowskie 0,3166 chełmskie 0,2669

44 toruńskie 0,3016 sieradzkie 0,2616

45 wałbrzyskie 0,2740 suwalskie 0,2606

46 włocławskie 0,3095 bialskopodlaskie 0,2583

47 wrocławskie 0,3125 zamojskie 0,2578

48 zamojskie 0,2578 ciechanowskie 0,2415

49 zielonogórskie 0,3083 skierniewickie 0 ,2381

Źródło : Opracowanie własne .

Wartości drugiej miary syntetycznej - przemysłowa konkure ncyj n ość woje­wództw w ro ku 1996 - uzyskane dla poszczególnych województw zostały zapre­zentowane w tab. 2. Z punktu widzenia cech stanowiących składowe miary synte­tycznej do pierwszej trójki najbardziej konkurencyjnych, pod względem przemysło­wym, województw w 1996 r. należy ponownie zaliczyć: katowickie , warszawskie oraz płocki e. Na przestrzeni lat 1992-1996 nie uległa zatem zmianie czołówka wo­jewództw o najbardziej konkurencyjnych przedsiębiorstwach przemysłowych. Róż­nice , które istniały w ramach tej czołówki , zmniejszyły się. Szczególnie chodzi tu o różnicę między województwem katowickim i warszawskim, która ograniczyła się do 10%. W dalszej kolejności uplasowały się województwa: opolskie , poznańskie, krakowskie i gdańskie , które tworzą drugą grupę liderów przemysłowych , a ich przemysłową konkurencyjność można uznać za zbliżoną.

220

Legenda: 111do13 [114 do 25 •.

Rys. Graficzna interpretacja pierwszej miary syntetycznej - przemysłowej konkurencyjności

województw w roku 1992

Żródło : Opracowanie własne .

Lp.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Tab. 2. Druga miara syntetyczna - przemysłowa konkurencyjność

województw w roku 1996

Wyszczególnienie Miara Zmiana w stosun- Wyszczególnienie ku do 19992

alfabetycznie według malejących wartości miary

warszawskie 0,7232 o katowickie

bialskopodlaskie 0,3023 +1 warszawskie

białostockie 0,3140 -1 płockie

bielskie 0,4533 +8 opolskie

bydgoskie 0,4172 +3 poznańskie

chełmskie 0,3036 +1 krakowskie

ciechanowskie 0,3340 -2 bielskie

częstochowskie 0,3342 -2 gdańskie

elbląskie 0,4002 -5 bydgoskie

gdańskie 0,4329 -1 szczecińskie

gorzowskie 0,3299 +5 wrocławskie

jeleniogórskie 0,3757 +12 elbląskie

kaliskie 0,3449 -3 legnickie

katowickie 0,7988 +12 lubelskie

kieleckie 0,3309 +16 jeleniogórskie

221

Miara

0,7988

0,7232

0,5840

0,4869

0,4856

0,4743

0,4533

0,4329

0,4172

0,4172

0,4073

0,4002

0,3801

0,3790

0,3757

i,

cd. tab. 2

Lp . I Wyszcz.ególnie- Miara Zmiana w stosun- Wyszczególnienie Miara nie ku do 19992

alfabetycznie według malejących wartości miary

16 konińskie 0,3622 -1 tarnowskie 0,3690

17 koszalińskie 0,3493 +6 piotrkowskie 0,366 5

18 krakowskie 0,4743 -5 konińskie 0,3622

19 krośnieńskie 0,3142 +9 pilskie 0,3586

20 legnickie 0,3801 +1 toruńskie 0,3574

21 leszczyńskie 0,3530 + 20 łomżyńskie 0,3555

22 lubelskie 0,3790 -3 leszczyńskie 0,3530 ·-23 łomżyńskie 0,3555 +3 olsztyńskie 0,3527

24 łódzkie 0,3435 +1 koszalińskie 0,3493

25 nowosądeckie 0,3253 +1 5 ostrołęckie 0,3490

26 olsztyńskie 0,3527 +13 słupskie 0,346 1

27 opolskie 0,4869 +22 skierniewickie 0,3461

28 ostro łęckie 0,3490 -1 kaliskie 0,3449

29 pilskie 0,3586 -7 łódz ki e 0,343 5

30 piotrkowskie 0,3665 +14 sieradzkie 0,3411

31 pł ockie 0,5840 +2 rzeszowskie I 0,3380

32 poznansk1e 0,4856 -18 częstochowskie 0,3342

33 przemyskie 0.2845 +15 ciechanowskie 0, 3340

34 radomskie 0,3304 -17 włocławskie 0,3329

35 rzeszowskie 0.3380 -3 kieleckie () 3309

36 siedleckie 0,3202 .,.2 radomskie 0, 3304

37 sieradzkie 0,3411 o gcrz0wskie I) 3299

38 skierniewickie 0.3461 -3 nowosądeckie 0,3253

słupskie 0.3461 -20 zielonogórskie 0.3223

suwalskie 0,3097 -17 siedleckie 0.3 202

szczeciński e 0,4 ~72 -2 1 tarn obrzeskie 0,3148

tarnobrzeskie 0.3 148 · -4 krośn ieńskie 0,31 42

tarnowskie 0,3690 -13 białostockie 0, 3140

toruńskie 0,3574 •3 zamojskie 0,3127

wałbrzyskie 0,304 1 o I suwalskie 0,3097

' włocławskie 0,3329 -10 wałbrzyskie 0,3041

wrocławskie 0.4073 , -4 chełmskie 0,3036

zamojskie 0,3127 -2 bialskopodlaskie I 0,3023

zielonogórskie 0.3223 -7 przemyskie 0,2845

Źródło: Opracowanie własne.

222

Najmniejszą konkurencyjnością przemysłową w 1996 r. ponownie charaktery­zowały się województwa wschodnie , tzn .: przemyskie , zamojskie , chełmskie , bial­skopodlaskie , białostockie i suwalskie. Spadek, niemalże na koniec klasyfikacji, zanotowało województwo wałbrzyskie. Interesującą zmianą w stosunku do 1992 r. jest stopniowy zanik „białych plam" konkurencyjności przemysłowej w centrum kraju następujący dzięki poprawie przemysłowej pozycji konkurencyjnej woje­wództw sieradzkiego, skierniewickiego i ciechanowskiego.

Graficzna interpretacja wartości miary syntetycznej dla roku 1996 została za­prezentowana na rys. 2. Analogicznie jak dla roku 1992 zbiorowość województw podzielono na cztery grupy według pozycji , jakie zajmują one w rankingu . Podob­nie jak na poprzednim rysunku, ciemniejszy kolor odpowiada wyższej konkurencyj­ności przemysłowej danego województwa.

Interesujących danych może dostarczyć analiza względnej dynamiki zmian konkurencyjności przemysłowej, którą można traktować jako zmianę pozycji w rankingu województw na przestrzeni badanego okresu lat 1992-1996. Hierarchicz­ne uszeregowanie województw według tego kryterium zawiera tab. 3.

Legenda: li +12 do +22 ~J:f:j +1 do +11 D-10 do o D-21 do -11

Rys. 2. Graficzna interpretacja pierwszej miary syntetycznej - przemysłowej

konkurencyjności woj ewództw w roku 1996

Źródło: Opracowanie własne.

Do grupy województw o najwyższej dynamice wzrostu przemysłowej konkuren­cyjności zaliczają się: skierniewickie, łomżyńskie, jeleniogórskie, ostrołęckie, cie­chanowskie , sieradzkie, słupskie, elbląskie i lubelskie. Sytuację tę można określić jako zadowalającą z punktu widzenia pożądanego wyrównywania dysproporcji rozwojowych, większość bowiem z tych województw nie charakteryzowała się do­tychczas dominującą w skali kraju pozycją rozwoju przemysłowego.

223

Tab. 3. Względna dynamika konkurencyjności przemysłowej województw (wyrażona zmianą pozycji konkurencyjnej) w latach 1992-1996

Zmiana pozycji w stosunku Województwa do 1992 r.

22 skierniewickie 20 łomżyńskie

16 jeleniogórskie 15 ostrołęckie

15 ciechanowskie 14 sieradzkie 13 słupskie

12 elbląskie 12 lubelskie 9 pilskie 8 opolskie 6 piotrkowskie 5 wrocławskie

3 poznańskie 3 olsztyńskie 3 zamojskie 2 rzeszowskie 2 radomskie 1 warszawskie 1 krakowskie 1 toruńskie 1 koszalińskie o katowickie o gorzowskie o suwalskie -1 płockie -1 szczecińskie -1 tarnowskie -1 kaliskie -2 bielskie -2 gdańskie -2 bialskopodlaskie -3 legnickie -3 leszczyńskie -3 kieleckie -3 nowosądeckie

-4 krośnieńskie

-4 Chełmskie -5 bydgoskie -5 konińskie

-7 łódzkie

-7 przemyskie -10 wałbrzyskie

-13 białostockie -17 włocławskie -17 siedleckie -18 częstochowskie -20 zielonogórskie -21 tarnobrzeskie

Źródło : Opracowanie własn e.

224

Najwyższym spadkiem konkurencyjności przemysłowej w latach 1992-1996 charakteryzowały się województwa: tarnobrzeskie, zielonogórskie, częstochowskie, siedleckie i włocławskie. Podkreślić tu jednak należy, iż spadek w rankingu nie musi się wiązać ze spadkiem bezwzględnej konkurencyjności, czyli bezwzględnej wartości miary syntetycznej.

Graficzną interpretację względnej dynamiki konkurencyjności przemysłowej

województw przedstawia rys. 3. W celu zademonstrowania geograficznego rozkła­du dynamiki konkurencyjności województwa podzielono na cztery kategorie.

& · 12 1·.' · 2: ~::-1 ~ •11•.· · 1' (U ) EJ -1•) .,..... ~ !:'11

0 -2\-l:> ·1' 1~!

Rys . 3. Graficzna interpretacja względnej dynamiki konkurencyjności przemysłowej

województw w latach 1992-1996

Źródło : Opracowanie własne

Dwoma ciemniejszymi kolorami oznaczono województwa o dodatniej dynamice zmian, dwoma jasnymi oznaczono województwa o dynamice ujemnej.

7. Podsumowanie

Przedstawiona , uproszczona analiza przemysłowej konkurencyjności woje­wództw w pełni potwierdza niejednokrotnie sygnalizowane w literaturze, silne zróż­nicowanie gospodarczego rozwoju poszczególnych części naszego kraju. Mimo iż jest jedynie wprowadzeniem do szczegółowych i kompleksowych badań pozwala dokonać ogólnej identyfikacji różnic w konkurencyjności podmiotów przemysło­wych poszczególnych województw. Chodzi tu przede wszystkim o niedorozwój (niską konkurencyjność) struktur przemysłowych województw wschodniej części

kraju , co jest zjawiskiem wysoce niepokojącym, zwłaszcza że dysproporcje w sto-

225

sunku do pozostałej części kraju ulegają gdzieniegdzie dalszemu pogłębieniu .

Wyraźnym przykładem takiego stanu rzeczy jest spadek konkurencyjności przed­siębiorstw z województw: białostockiego, siedleckiego i tarnobrzeskiego . Pewnym optymistycznym akcentem jest wysoka dynamika wyrównywania różnic, będąca udziałem województwa łomżyńskiego, ostrołęckiego i lubelskiego. Niemniej jednak, przedstawione wyniki są kolejnym argumentem przemawiającym za aktywizacją

polityki regionalnej oraz za nasileniem monitoringu rozwoju poszczególnych regio­nów Polski.