Skuteczność efektywność wydajność sprawność · usług wyrażanej w jednostkach rzeczowych,...

Skuteczność - efektywność

– wydajność - sprawność

dr Błażej Balewski

Istota skuteczności i efektywności

Skuteczność = Efektywność

Rozbieżność kategorii skuteczność i

efektywność

W zarządzaniu i w ekonomii nie ma

jednomyślności w ukazywanie różnorodności

kategorii skuteczność i kategorii efektywność.

Cześć autorów uważa, że skuteczność jest

zdolnością osiągania celów, a efektywność jest

relacją między wynikami działań a kosztami ich

uzyskania.

Jednak wielu jeszcze wybitnych teoretyków

ekonomii i zarządzania używa tych terminów

zamiennie (T. Oleksyn, Zarządzanie kompetencjami, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 76)

Ujęcie leksykalne pojęcia skuteczność

Rzeczownik od przymiotnika skuteczny (Złota Encyklopedia

PWN, Warszawa 2000),

Wywołanie określonego, zamierzonego skutku (Szymczak M. (red.) Słownik języka polskiego, Warszawa, 1978 ,t.3,s.251)

„dający pozytywne, pożądane wyniki, oczekiwany

skutek; pożyteczny, wydajny, efektywny . (S. Skorupka, H.

Anderska, Z. Łempicka (red.), Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1969),

s. 753. )

Źródło : Opracowanie własne


Pojęcie skuteczności

Według Encyklopedii Organizacji i Zarządzania skuteczność jest jedną z miar sprawności działania ocenianego pod względem zbliżania się do celu, jaki został zamierzony i stanowi podstawę tej oceny.

W sensie terminologicznym jest pochodną przymiotnika skuteczny, określającego zjawiska, które dają oczekiwane wyniki, są efektywne.

Skuteczność to podstawowy wymóg i walor wszelkiego działania świadomego (B. Słowiński, Podstawy

sprawnego działania, Wydawnictwo Uczelnianie Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2008, s. 31 )



Pojęcie skuteczności

Skutecznym jest działanie w trakcie którego

poszczególne środki i cele działania się nie

wyłączają ( Zieleniewski)

Skutecznym jest takie działanie, które prowadzi do

skutku zamierzonego jako cel lub które

przygotowuje ciąg działania dla osiągnięcia

danego celu w przyszłości (T.Kotarbiński)



Osobowościowe determinanty skuteczności

Wiedza (wiedzieć: Co? Dlaczego? Kiedy? Kto? Jak?

Wiara niesie ze sobą nadzieję. Człowiek nigdy nie miał i zapewne nigdy mieć nie będzie komfortu pełnej kontroli nad zdarzeniami. Z tego faktu wyłania się zawsze pewna doza lęku, strachu, czyli lękowej czujności. Wtedy lęk, wręcz strach, dyktuje obraz – wizję świata i sposób komunikowania się z nim. Potrzebna jest więc wiara niosąca nadzieję na lepszą przyszłość. Wiara jest najsilniejszą chemią umysłu ludzkiego, rodzi się i rozwija według instrukcji, które człowiek wydaje swojej podświadomości.

Wola jest podstawą wytrwałości działania. Wyraz „wytrwałość” nie ma tu konotacji heroicznych, ale odnosi się do ludzi, których wola jest nieugięta (jak stal). Brak wytrwałości jest jedną z głównych przyczyn życiowych niepowodzeń. Wytrwałość jest pewnym nastawieniem umysłowym, stąd może być rozwijana. Potencjał umysłowy jednostki i skuteczność działania to dwie różne rzeczy – potencjał musi być zmobilizowany przez wiarę i wykorzystany przez wytrwałość. Obie razem tworzą podstawę wewnętrznej motywacji do działania (B. Słowiński, Podstawy sprawnego działania, Wydawnictwo Uczelnianie Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2008, s. 32)

Wymiary wiedzy wpływające na

skuteczność działania

Chcieć

Umieć Dążyć

Skuteczność

działania

Wiedzieć

JAK

Wiedzieć

CO

Wiedzieć

DLACZEGO

Wiedzieć

KTO

Wiedzieć KIEDY

Determinanty skuteczności według

Kotarbińskiego 1. Wydajność

2. Oszczędność

3. Poprawność

4. Ekonomizacja

5. Przeprowadzenie próby

6. Wykluczenie „błędu praktycznego”

7. Wykonalność

8. Umiejętność dokonania wyboru

9. Racjonalność działania

10. „Ważność”

11. Motywacja i dzielność osobnika działającego

Prakseologiczne typy skuteczności

Skuteczność stopniowalna - Gdy

(zarządzający) podaje, w jakim

procencie wykonano plan, wydaje

stopniowalną ocenę skuteczności.

Skuteczność niestopniowana. Jeżeli

zarządzający oznajmia, że plan został

wykonany, wydaje wówczas

niestopniowaną ocenę skuteczności (T.

Pszczołowski, Organizacja od dołu i od góry, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984, s. 30)

O nieskuteczności słów kilka

(…) nieskuteczny jest wszelki i tylko taki

czyn, który ani nie osiąga celu, ani jego

osiągnięcia nie umożliwia., ani nie ułatwia.

Ponadto czyn taki do celu nie przybliża.

Pośród zaś czynów nieskutecznych znajdą

się z jednej strony przeciwskuteczne, czyli

udaremniające lub utrudniające, z drugiej

zaś strony ani skuteczne, ani

przeciwskuteczne, czyli obojętne (T. Kotarbiński,

Traktat o Dobrej Robocie, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Warszawa 1973,s. 114 )

Skuteczność a moralność

„ (…) w działalności ludzi, osobliwie książąt,

którzy nad sobą nie mają trybunału, cel

ostateczny jest jedyną wskazówką (…)

wtedy wszystkie środki będą godziwe”

N. Machiawelli

Istota wydajności w ujęciu leksykalnym

Stosunek między ilością lub wartością

uzyskaną, a ilością lub wartością

wydatkowaną w danym procesie produkcji;

ilość czegoś wytworzonego,

wyprodukowanego, uzyskanego z czegoś

Istota wydajności w ujęciu ekonomicznym

wydajność pracy, określa wielkość produkcji lub

usług wyrażanej w jednostkach rzeczowych,

która podlega wytworzeniu( wykonaniu) w

jednostce czasu

P

W = T

Odwrotnością miary wydajności jest miara

pracochłonności

Zasady wydajności w koncepcji H. Emersona

1.Cel jasny i określony (ideał). 2.Zdrowy sąd. 3.Rada fachowa. 4.Dyscyplina. 5.Sprawiedliwe, uczciwe postępowanie. 6.Niezawodne, natychmiastowe, dokładne sprawozdanie. 7.Porządek (rozkład) przebiegu działania. 8.Wzorce i normy. 9.Warunki przystosowane. 10.Wzorcowe sposoby pracy. 11.Pisemne instrukcje dla pracy wzorcowej 12..Nagroda za wydajność.

Źródło:. H. Emerson, The Twelve Principles of Efficiency, New York, 1912, s. 176]

Etymologia pojęcia efektywności

Termin efektywność wywodzi się z łacińskich pojęć: „effectivus” i „effectus”. Pierwsze oznacza bycie skutecznym, drugie osiągnięcie, wynik.

Działanie efektywne – wydajny, skuteczny, sprawny, istotny, rzeczywisty przejaw aktywności ludzkiej

Efektywność (wydajne działanie) = Produktywność

Podstawowe relacje efektywnościowe: wydajność, produktywność majątku trwałego, efektywność inwestycji, materiałochłonność i energochłonność produkcji

Pojęcie efektywności dawniej

(…) To co może być dokonane przez jednego, lepiej jest dokonane przez jednego niż przez wielu Por Arystoteles, Fizyka I, 4; 188 a 17 squ; Auctoritates

Aristotelis; ed. J. Hamesse, Physw.

Dowód na to jest taki: Przyjmijmy, że tym przez co jakaś rzecz może być uczyniona, będzie A i załóżmy, że rzecz ta może być też zrobiona przez A i B. Jeśli więc to co mają wykonać A i B, może być uczynione przez samo A, to niepotrzebnie zwracamy się do B. Z jego uczestnictwa nic nie wynika, skoro ten sam efekt daje działanie samego A. Taka czynność byłaby próżna i bezużyteczna, a wszystko co zbyteczne nie podoba się Bogu i Naturze, a to co nie podoba się Bogu i naturze jest złe, zatem jasne jest, że nie tylko lepiej jest by tam, gdzie dana rzecz może być uczyniona przez kogoś jednego, był tylko jeden sprawca, a nie wielu lecz także, że to pierwsze działanie jest samo przez się dobre, tak jak to drugie samo przez się jest złe. Dante,Monarchia,XIV,1-2,s.44-45

Pojęcie efektywności w ujęciu

techniczno – ekonomicznym

Zakres pojęcia efektywności działania zależy od

kontekstu czasowego: efektywność działania „ex post”

oznacza określoną relację między uzyskanymi

wynikami i niezbędnymi do ich uzyskania nakładami,

natomiast pod pojęciem efektywności „ex ante”

należy rozumieć określoną relację między celem

działania a przewidywanymi środkami do

zrealizowania tego celu…

Pojęcie efektywności w ujęciu prakseologicznym

„Efektywność (…) to dodatnia cecha działań

dających jakiś oceniany pozytywnie wynik bez

względu na to, czy był on zamierzony, czy nie

zamierzony.

Efektywność może być niestopniowalna lub

stopniowalna

Pojęcie efektywności w ujęciu biurokratycznym

Efektywność - wykonanie kontroli na

podstawie wiedzy

Wzrost efektywności przybliża instytucję do

ideału Biurokracji

Pojęcie efektywności w ujęciu humanistycznym

Efektywność jest uzależniona od

efektywności zespołów ludzkich

Zmiennymi zależnymi efektywności są:

wydajność, morale, dostosowanie –

uległość, elastyczność, instytucjonalizacja

oraz stabilność

Pojęcie efektywności w ujęciu osobowościowym

i behawioralnym

Efektywność ≠ Skuteczność

Efektywność określa stopień, w jaki dany

człowiek wykracza poza aktualne zadania

Efektywność organizacyjna - wieloaspektowa

Aspekty efektywności

Źródło: Janowski A za M. Holstein-Beck, Szkice o pracy, KiW Warszawa 1987, s. 10

MODELE EFEKTYWNOŚCI

D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a

Model C. Ridleya/D. Mendozy

Model S. Bhargava/B. Sinha

Modele R.E. Quinna-K.Camerona

Model E.M. Morin

Model analizy efektywności

ekonomicznej D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a

D.S. Sink i T.C. Tuttle wskazali siedem podstawowych mierników, na podstawie których można dokonać analizy efektywności. Zaliczyli do nich: skuteczność, wydajność, jakość, produktywność, jakość warunków pracy, innowacyjność oraz rentowność (E. Bombiak, Motywowanie

pracowników podstawą innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw w: J. S. Kardas (red.), Innowacje w

zarządzaniu kapitałem ludzkim. Wybrane determinanty, AP, Siedlce 2007, s. 89)

Model D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a przedstawia również zależności występujące pomiędzy zakresami tych mierników

Model analizy efektywności

ekonomicznej D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a

R.E. Quinna-K.Camerona podstawowe wnioski wstępne

Nieliniowy charakter rozwoju organizacji

Wykorzystanie układu współrzędnych do opisu logiki tworzonego przez siebie modelu

Zaobserwowanie trzech wymiarów rozwoju organizacji tj.:

1. Nastawienia na orientację wewnętrzną lub zewnętrzną (np.: Nastawienie na pozyskanie satysfakcji uczestników lub osiągnięcie celów całej organizacji)

2. Troszczenie się o elastyczność lub sterowność (np..: innowacyjność i zdolność przystosowania się do nowych warunków lub o produktywność i stabilność organizacji)

3. Skupianie się przede wszystkim na celach lub na środkach i metodach działania ( np.: na wydajności produkcji bądź na planowaniu i formułowaniu celów organizacji)

Wymiary te są podstawą do skonstruowania trzech modeli efektywności

R.E. Quinna-K.Camerona modele

efektywności

Model wartości

konkurujących –

umożliwia dokonanie

systematyzacji i interpretacji

szerokiego spektrum

zjawisk występujących w

organizacji.

Kultura klanu

Organizacja koncentrująca

się na sprawach

wewnętrznych, elastyczna,

troszcząca się o ludzi

wrażliwa na potrzeby

klientów

Kultura adhokracji


się na własnej pozycji w

otoczeniu, o wysokim

stopniu elastyczności i

indywidualnym stylu

Kultura hierarchii


się na sprawach

wewnętrznych, odczuwająca

potrzebę stabilności i kontroli

Kultura adhokracji


się na własnej pozycji w

otoczeniu, odczuwająca

potrzebę stabilności i kontroli

R.E. Quinna-K.Camerona modele efektywności

Model systemów otwartych – występuje najczęściej w fazie rozwoju zwanej fazą przedsiębiorczości, jest wyznaczony elastycznością i orientacją na zewnątrz, z głównym celem określonym jako szybki rozwój i pozyskiwanie zasobów. Krytycznym punktem dla tej fazy rozwoju jest konieczność osiągnięcia tzw. progu przetrwania, co oznacza konieczność uzyskania trwałej nadwyżki ekonomicznej, będącej podstawą dalszego rozwoju. Spełnienie tych warunków wymaga niezwykłej rzutkości i przedsiębiorczości wszystkich członków organizacji.

Model stosunków międzyludzkich – wyznaczony elastycznością i orientacją na wnętrze. Kierownictwo organizacji w sposób zamierzony przyjmuje orientację podmiotową, uczestnik organizacji staje się punktem krytycznym systemu zarządzania. Rozpoczyna się faza zespołowości, charakteryzująca się odejściem od dominacji działań indywidualnych, niezbędnych w fazie przedsiębiorczości, ale niewystarczających do kreacji dalszego rozwoju. Kluczową rolę odgrywa zaangażowanie ludzi i zawartość zespołów pracowniczych, silne poczucie tożsamości z organizacją. Wzrasta samodzielność zespołów, które otrzymują szereg uprawnień decyzyjnych co zwiększa ich autonomiczność.

R.E. Quinna-K.Camerona modele efektywności

Model procesów wewnętrznych– wyznaczony orientacją na wnętrze i rozwinięciem funkcji kontroli. W toku tej fazy następuje zamknięcie się organizacji, co pozwala na doskonalenie procesów wewnętrznego sterowania. Organizacja dąży do wewnętrznej stabilności, co zostaje urzeczywistnia się poprzez wdrażanie pożądanych standardów zachowań organizacyjnych. Ta faza nazywana jest fazą formalizacji. W jej toku i w konsekwencji wdrażania głównej idei formalizowaniu podlega coraz więcej obszarów w tym komunikacja. Ordynacja następuje za pomocą wskaźników. Rygor organizacyjny zwiększa centralizację decyzji i odpodmiotowienie systemu bodźców. Ułatwieniu sterowności towarzyszy jednak zanik przedsiębiorczości i kreatywności.

Model racjonalizacji procesów i celów– wyznaczony orientacją na zewnątrz i doskonaleniem funkcji kontroli. Taka transformacja systemu zarządzania nazywana jest fazą odnowy, wymaga rozwinięcia umiejętności zarządzania strategicznego, diagnozowania wnętrza i otoczenia organizacji, planowania strategicznego, zachowania równowagi pomiędzy dyferencją organizacji a konieczną integracją, znajdowanie sposobów na skuteczne oddziaływanie na otoczenie. Konieczne jest zwiększenie elastyczności działań, przywrócenie innowacyjności i kreatywności, co jest szczególnie ważnym wobec turbulentności otoczenia..


integruje fundamentalne założenia teorii systemów

oraz teorii organizacji uwzględnia podstawowe

procesy efektywności organizacji: potrzebę

przetrwania organizacji oraz maksymalizację

zysku z poniesionych nakładów co

ukonstytuowało rozwój modelu 11 kluczowych

procesów istotnych dla efektywności organizacji


Janowski A., za Ch. Ridley, D. Mendoza, Putting Organizational Effectiveness Into Practice: The Preeminent Consultation Task, Journal of

Counseling&Development, 1983, vol. 72, s. 168-175

Model E.M. Morin

Efektywność organizacji

Tendencja1 efektywność

ekonomiczno-techniczna oraz

stabilność i rozwój organizacji

Tendencja2 zdominowanie efektywności

organizacyjnej

przez wskaźniki o charakterze

ekonomicznym

Tendencja3 depersonalizacja partnerów

społecznych


opracowany został w wyniku badań

przeprowadzonych w organizacjach indyjskich.

W tym ujęciu determinantę postrzeganej

efektywności stanowi struktura organizacyjna

- siedmiopunktowa skala powiązana z

czterema komponentami używana jest do

predykcji efektywności organizacji.


Objaśnienia skrótów: H-struktura hierarchiczna, M-macierzowa; N-relacje normalne (neutralne lub pozytywne); S-

relacje negatywne (stresogenne); E-średnia ocena; produktywność, zaangażowanie w pracę

Polska szkoła mierników

efektywności organizacji

Model Sz. Sołtysa

Model M. Kosteckiego

Model K. Doktóra

Modele J. Czekaja

Istota modelu Sz. Sołtysa Efektywność mierzymy według stopnia osiągalności

celów społecznych przy uwzględnieniu kosztów społecznych ich realizacji

Występują trzy poziomy osiągania społecznych celów pracy(1.poziom organizacji; 2. poziom grupy zadaniowej wewnątrz organizacji; 3. poziom uczestnika organizacji)

Do społecznych kosztów zaliczane są w szczególności: niezadowolenie z pracy, zachwianie możliwości rozwoju, dezintegrację społeczną zespołów roboczych lub całej organizacji, zachwianie zdrowia psychicznego uczestników organizacji, złe stosunki międzyludzkie,

alienacja, brak autonomii i samorealizacji jednostek

Istota modelu M. Kosteckiego

Organizacja jest systemem otwartym,

powiązanym z otoczeniem

Efektywności organizacji nie można zmierzyć

tylko kryteriami wewnątrz organizacyjnymi,

ponieważ organizacja realizuje różnorodne

interesy występujące w społeczeństwie.

Miarą efektywności organizacji jest zatem

stopień realizacji zadań wynikających z żądań

społeczeństwa, systemu politycznego, prawnego,

rynkowego itp.

Istota modelu K. Doktóra

W tej koncepcji funkcjonowanie gospodarki polega

na podejmowaniu decyzji politycznych o

gospodarce na najwyższym szczeblu zarządzania,

zaś podporządkowane mu jednostki administracji

gospodarczej wraz z przedsiębiorstwami stanowią

aparat wykonawczy.

Najistotniejszą cechą tego ujęcia jest polityczny

charakter zarządzania gospodarczego.

Władza polityczna jest demiurgiem

Model K. Doktóra

Źródło: Janowski A., za K. Doktór, Społeczne treści zarządzania, „Nowe Drogi” 1980 nr 2,

Modele J. Czekaja

Efektywność działań w kolejnych

okresach budżetowych

Modele efektywności menedżera

centrum odpowiedzialności

Efektywność działań w kolejnych

okresach budżetowych

Źródło: opracowanie własne: J. Czekaj, Wybrane metody analizy strategicznej i ich przydatność w praktyce,[w:] Przedsiębiorczość i ,s. 144

Modele efektywności menedżera

centrum odpowiedzialności

Źródło: opracowanie własne: J. Czekaj, Wybrane metody analizy strategicznej i ich przydatność w praktyce ,[w:] Przedsiębiorczość i Zarządzanie,

Mierniki efektywności

miary kwantytatywne (ilościowe) w tym:

produktywność (ujecie techniczne), wydajność,

rentowność, skuteczność oraz sprawność.

miary kwalitatywne (jakościowe) w tym:

produktywność (ujęcie ekonomiczno-społeczne),

pozycja rynkowa, zadowolenie klientów,

pracowników, akcjonariuszy, motywacja i rozwój

organizacji, jakość warunków pracy oraz

innowacyjność. .

Powiązania produktywności z innymi

miernikami efektywności ekonomicznej

Źródło: S. Tangen, Demystifying productivity and performance, International Journal of Productivity and Performance Management, 2005, vol. 54, nr 1, s. 43.

Istota sprawności

Wielkość fizyczna określające relację energii wyjścia z układu

do energii wejścia do układu.

Ewy

= ——

Ewe

Ewe

Ewy

Układ

Strata

Ewe > Ewy

Ewe = Ewy + strata

Sprawność prakseologicznie Za sprawność utożsamianą z praktycznością, uważa się działania łączące

skuteczność i ekonomiczność, czyli oszczędność i wydajność. T. Kotarbiński, Abecadło Praktyczności, Warszawa 1972, s.38-39

Najczęściej przytaczaną definicją jest interpretacja prakseologiczna zaproponowana przez J. Zieleniewskiego, zgodnie z którą wyróżnia się trzy postaci sprawności:

w znaczeniu uniwersalnym termin sprawność jest nazwą ogólną każdego z walorów praktycznych (Kotarbiński); tak rozumianą sprawność można stwierdzić zawsze, gdy działanie ma chociażby jeden walor dobrej roboty.

w znaczeniu syntetycznym - sprawność to ogół walorów dobrej roboty

w znaczeniu manipulacyjnym sprawność znaczy zręczność w posługiwaniu się przez istoty żywe narządami oraz narzędziami wykorzystywanymi w trakcie działania.

J. Zieleniewski podjął próbę zawężenia sprawności do trzech podstawowych jej wymiarów, dających się wyrazić w postaci syntetycznej i skwantyfikowanej. Na sprawność w znaczeniu ogólnym składają się: skuteczność, korzystność i ekonomiczność

Dziękuję za uwagę

Skuteczność efektywność wydajność sprawność · usług wyrażanej w jednostkach rzeczowych,...

Documents

Transcript of Skuteczność efektywność wydajność sprawność · usług wyrażanej w jednostkach rzeczowych,...