GIORGI MAGLAKELIDZEგიორგი მაღლაკელიძე

GRUZJA PRZEWODNIK

REPORTAŻOWO-KULTUROWY

Zapytaj sprzedawcę o dostępność płyty DVD z reportażami towarzyszącymi książce.

Warszawa 2013

„Podróż zaczynałem od Gruzji i to był błąd. Gruzja powinna być zakończeniem, a nie początkiem”

Ryszard Kapuściński,

„Kirgiz schodzi z konia”

Gruzja. Przewodnik reportażowo-kulturowy – საქართველო რეპორტჟულ-კულტურული გზამკვლევი

Redakcja tekstu: Paweł DombrowskiWspółpraca: Ewa Tadzik i Maryla WiśniewskaRecenzenci: Małgorzata Abramczyk i Jacek Kowalski Okładka: Paweł CzarneckiOpracowanie graficzne map: Tomasz TymińskiAutorzy zdjęć (g – u góry, śr – na środku, d – u dołu, l – po lewej, p – po prawej):Karolina Augustyn: s. 120 lg.Piotr Bystrianin: s. 254.Aleksandra Czajkowska, Łukasz Czajkowski i Artur Zając: s. 238-242 g.Paweł Czarnecki: s. 132.Maciej Grabski: s. 61.Amiran Kodiaszwili: s. 79 p, 80 g, 81 g.Sławomir i Dominik Krekora: s. 9 l, 9 p, 17, 21, 28, 35, 36, 38, 40, 41, 43, 44, 96, 101-103, 117, 150, 151, 213, 212 p, 234-235, 242 d, 268-270, 278, 279, 286.Bernadeta Krupa i Małgorzata Zaczek: s. 125-130, 165, 181.Sylwia Lewandowska i Zaza Achwlediani: s.159.Marcin Milewski: s. 202-210.Dorota Parzymies: s. 257.Jadwiga Piwowar: s. 120 ld.Ewa Radomska: s. 15, 120 pg, 120 d, 124, 162-164, 191, 224, 226 lg, 230, 250, 275.Katarzyna i Artur Tuszyńscy: s. 82-90.Magda Wiśniewska: 4. s. okładki.www.georgians.ge: s. 220-221.Inne zdjęcia i informacje: www.wikipedia.pl, www.forum.ge, www.ucnauri.ge, www.saunje.ge

Wszelkie prawa zastrzeżone © Wydawnictwo GeopolisZakaz wykorzystania tekstu i zdjęć

w jakiejkolwiek formie bez zgody autora

3

SPIS TREŚCIREGIOnY GRUZjI W PRZEWOdnIKU .................................................................................................................5DZIELENIE ZIEMI ..................................................................................................................................................8POłOŻEnIE GEOGRAfIcZnE .............................................................................................................................9ROZMOWA Z GóRą SZchARA ............................................................................................................................9POdZIAł AdMInISTRAcYjnY ...........................................................................................................................12KIEdY WARTO WYbRAć SIę dO GRUZjI .........................................................................................................12dLAcZEGO GRUZjA jEST PERłą KAUKAZU ..................................................................................................14ATRAKcjE W OfERTAch GRUZIńSKIch bIUR POdRóŻY ............................................................................16KIERUNEK: GRUZJA ...........................................................................................................................................17SPRZęT ...............................................................................................................................................................18cO WARTO ZE SObą ZAbRAć ..........................................................................................................................19RAdY dLA POdRóŻUjącYch W GRUPIE .......................................................................................................21GdY RUSZAMY W GóRY ...................................................................................................................................22GIURZA ................................................................................................................................................................23jAK SIę ZAchOWAć, GdY nAPOTKAMY WęŻA? ............................................................................................23nA cO UWAŻAć nA STEPIE ..............................................................................................................................23 ObjAWY UGRYZIEnIA PRZEZ WęŻA ................................................................................................................24GRUZIńSKA GOŚcInnOŚć ...............................................................................................................................25LEKTURA dO SAMOLOTU ..................................................................................................................................25GRZEGORZ PERADZE .......................................................................................................................................26GRUZInI W POWSTAnIU WARSZAWSKIM ........................................................................................................27LOTnISKO – PRZYLOT .......................................................................................................................................28cłO I dEKLARAcjA cELnA ...............................................................................................................................29TRAnSPORT I KOMUnIKAcjA ...........................................................................................................................30jAK SIę POROZUMIEć W GRUZjI ....................................................................................................................31TbILISI ..................................................................................................................................................................34PLAn MIASTA TbILISI .........................................................................................................................................36GORącY LUKSUS ...............................................................................................................................................40MEtRO .................................................................................................................................................................42ZASAdY RUchU dROGOWEGO .......................................................................................................................45R ...........................................................................................................................................................................45MULTI KULTI TbILISKIEGO POdWóRKA ...........................................................................................................46GRUZIńSKIE PIEKARnIE ...................................................................................................................................48STARóWKA .........................................................................................................................................................49PAULINA ...............................................................................................................................................................52WYchOWAnIE dZIEcI .......................................................................................................................................53bUSInESS GEORGIA ..........................................................................................................................................55InfORMAcjE dLA InWESTORóW ....................................................................................................................57Z GRUZjI dO POLSKI .........................................................................................................................................59Z POLSKI dO GRUZjI .........................................................................................................................................59EKSPORT ............................................................................................................................................................59GRUZIńSKA WALUTA. PłATnOŚcI ...................................................................................................................60WItOLD ................................................................................................................................................................62cO RObIć WIEcZOREM? ..................................................................................................................................63POLAK DORADZA GRUZINOM ...........................................................................................................................67ŚWIęTA I dnI WOLnE Od PRAcY .....................................................................................................................71 R, M ......................................................................................................................................................................71ROZKłAdY jAZdY ..............................................................................................................................................72KAchETIA ............................................................................................................................................................74KAchETIA ............................................................................................................................................................76MAPA MIASTEcZKA dEdOPLIScKhARO .........................................................................................................78R, M ......................................................................................................................................................................80N ...........................................................................................................................................................................81ARTUR I KASIA ....................................................................................................................................................82N ...........................................................................................................................................................................93MAPA MIASTEcZKA TELAWI ..............................................................................................................................94R ...........................................................................................................................................................................95N ...........................................................................................................................................................................97nIKALA – GRUZIńSKI nIKIfOR ..........................................................................................................................98M ...........................................................................................................................................................................99PLAN MUZEUM KRÓLA EREKLE II ..................................................................................................................100n, M ....................................................................................................................................................................103McchETA – MTIAnETIA ...................................................................................................................................106WIARA ................................................................................................................................................................108ZASAdY KULTU RELIGIjnEGO ....................................................................................................................... 113ZAKAZY ObOWIąZUjącE W KOŚcIOłAch I KLASZTORAch ..................................................................... 113PLAn ZWIEdZAnIA McchETY ........................................................................................................................ 113MAPA MIASTA McchETA .................................................................................................................................. 116N ......................................................................................................................................................................... 118cZcIGOdnY GOŚć .......................................................................................................................................... 119JADWIGA PIWOWAR .........................................................................................................................................120N .........................................................................................................................................................................121DOLNA KARtLIA. ..............................................................................................................................................124MAłGOSIA I bERnAdETA ................................................................................................................................126GRUZIńSKI MAchO ..........................................................................................................................................131GRUZIńSKI nARZEcZOnY ..............................................................................................................................132N .........................................................................................................................................................................133WEWnęTRZnA KARTLIA ..................................................................................................................................136GORI ..................................................................................................................................................................138

4

PIEŚń ŹRódEł ................................................................................................................................................. 141O RUSTAWI Z MASZą GRAbOWSKą .............................................................................................................. 142M ......................................................................................................................................................................... 144ARchITEKTURA GRUZjI .................................................................................................................................. 145N ......................................................................................................................................................................... 152ROZKłAd jAZdY .............................................................................................................................................. 153IMEREtIA ........................................................................................................................................................... 156SYLWIA I ZAZA .................................................................................................................................................. 158GLAdIATORZY nA dROGAch! ........................................................................................................................ 161PAn bOGUSłAW ............................................................................................................................................... 163LEGEndA O nAZWISKU MAGLAKELIdZE ...................................................................................................... 164n, M .................................................................................................................................................................... 166R ......................................................................................................................................................................... 167ROZKłAd jAZdY .............................................................................................................................................. 169SAMcchE dŻAWAchETIA ............................................................................................................................... 172bORdŻOMI ........................................................................................................................................................ 174n, R .................................................................................................................................................................... 177ROZKłAdY jAZdY ............................................................................................................................................ 178nA ROWERZE – PAWEł ................................................................................................................................... 179WARDZIA ........................................................................................................................................................... 188N ......................................................................................................................................................................... 190Z AchALcIchE dO bATUMI PRZEZ GóRY MAłEGO KAUKAZU .................................................................. 191N ......................................................................................................................................................................... 193ROZKłAdY jAZdY ............................................................................................................................................ 194MEGRELIA – GóRnA SWAnETIA ..................................................................................................................... 198PAłAc SZLAchEcKIEj ROdZInY dAdIAnI ................................................................................................... 200N ......................................................................................................................................................................... 201MARcIn MILEWSKI ........................................................................................................................................... 202PAn, WłAdcA I WIELKI MIłOŚnIK GóR ......................................................................................................... 212łAńcUch KAUKAZU ........................................................................................................................................ 213n, M .................................................................................................................................................................... 215GURIA ................................................................................................................................................................ 218GURIA, KOLEbKA WESTERnU ........................................................................................................................ 220AUTOSTOP ........................................................................................................................................................ 222n, M .................................................................................................................................................................... 222KULTURA PORZądKU ...................................................................................................................................... 226UREKI – PIASZcZYSTY KURORT ROdZInnY ................................................................................................ 228N ......................................................................................................................................................................... 229AdŻARIA ............................................................................................................................................................ 232„bATUMI, hERbAcIAnE POLA bATUMI…” ...................................................................................................... 234PLAn MIASTA bATUMI ...................................................................................................................................... 236łUKASZ I OLA .................................................................................................................................................... 238STULETnI OGRód bOTAnIcZnY .................................................................................................................... 244MAłGOSIA ......................................................................................................................................................... 246KObULETI .......................................................................................................................................................... 247n, M .................................................................................................................................................................... 247TOLERAncjA .................................................................................................................................................... 248ROZKłAd jAZdY MARSZRUTEK .................................................................................................................... 248N ......................................................................................................................................................................... 249AbchAZjA ......................................................................................................................................................... 252dOROTA PARZYMIES: Z POMOcą .................................................................................................................. 254WIELKI SąSIAd ................................................................................................................................................. 259RAcZA LEcZchUMIA I dOLnA SWAnETIA ..................................................................................................... 266RAcZA ................................................................................................................................................................ 268n, M .................................................................................................................................................................... 271PAWEł ............................................................................................................................................................... 271jAcEK ................................................................................................................................................................ 271WłASnYMI dROGAMI ...................................................................................................................................... 272GRUZIńSKIE „nAj” ........................................................................................................................................... 275n, M .................................................................................................................................................................... 277ZAKUPY – PAMIąTKI ......................................................................................................................................... 280PLAN ZAKUPÓW ............................................................................................................................................... 282ObSłUGA KLIEnTA – SZOK KULTUROWY ..................................................................................................... 284ZAKUP ARbUZA ................................................................................................................................................ 286nA LOTnISKU .................................................................................................................................................... 286REPORTAŻOWY SPAcER Z AUTOREM .......................................................................................................... 287KILKA POMYSłóW nA OSTATnI dZIEń .......................................................................................................... 294POLSKIE WSPARcIE W cZASIE WOjnY 2008 ROKU ................................................................................... 296TOAST ZA PRZYjAŹń POLSKO-GRUZIńSKą ................................................................................................. 296OdLEGłOŚcI Od TbILISI ................................................................................................................................. 297ROZKłAdY jAZdY ............................................................................................................................................ 298AMbASAdA POLSKA. TELEfOnY ALARMOWE .............................................................................................. 300WZóR bILETU KOLEjOWEGO ........................................................................................................................ 301WSPOMnIEnIA AUTORA .................................................................................................................................. 302

Obecnie pracuję nad drugą częścią reportażowo-kulturowego przewodnika po Gruzji. W związku z tym poszukuję osób, które w ciągu ostatnich 2, 3 lat podróżowały po Gruzji i zechciałyby opowiedzieć mi

o tym kraju widzianym oczyma Polaków. Zgłoszenia wraz z krótkim opisem podróży (trasa, czas) proszę przesyłać na adres wship1@go2.pl

5

Tbili

si T

1 a

– 73

z

Kac

hetia

74 T

– 10

5 k

Mcc

heta

–

Mtia

netia

10

6 l –

123 m

dol

na K

artli

a 12

4 n

– 135

n

Zaku

py

280

cz –

304

Wew

nętrz

na

Kar

tlia

13

6 o

– 155

pIm

eret

ia

156

ż – 1

71 r

Meg

relia

i G

órna

Sw

anet

ia

198 p

– 21

7 q

Gur

ia

218 g

h – 2

31 g

h

Adż

aria

23

2 kh

– 25

1 sz

Abc

hazj

a 25

2 cz

– 2

65 c

Rac

za L

eczc

hum

iai d

olna

Sw

anet

ia

266

dz –

279

c

Sam

cche

–

dża

wac

hetia

17

2 s

– 197

u

Num

ery

oraz

inde

ksy

liter

owe

odsy

łają

do

odpo

wie

dnic

h st

ron

prze

wod

nika

6

OznaczeniaW książce wykorzystano następujące piktogramy:

autor poleca

uwaga!

ważna informacja

turysta poleca, turysta opowiada

słowniczek; gruzińskie słówka w oryginalnej pisowni pokaza-ne Gruzinowi pomogą nam do-trzeć w wybrane miejsce, otrzy-mać określony towar lub osią-gnąć inny jeszcze cel.

miasto miasteczko, wieś[- - - - -] trasa zwiedzania

teren zabudowany

zobacz koniecznie

obiekt bardzo interesujący

warto odwiedzić

interesujące miejsce

obiekt w ruinie

R restauracja

N nocleg

M muzeum

hotel

hotelik

kwatery prywatne

właściciel

właścicielka

liczba pokoi

liczba łóżek telefonfb facebook

e-mail1x cena jednego posiłku

w ciągu dnia2x cena dwóch posiłków

w ciągu dnia3x cena trzech posiłków

w ciągu dnia$ cena noclegu

ლ kwota w lari – gruzińskiej walucie

informacja turystyczna

kościół

twierdza

skalne miasto

cel podróży

lokalizacjaQR

KODodsyła do kodu QR (zestawienie wszystkich kodów QR na s. 304)

7

Drogi Czytelniku,

Wykradam dla Ciebie tajemnice Gruzji niczym Prometeusz ogień dla ludzkości.

Chciałbym, abyś zajrzał w głąb gruzińskiej duszy oczyma podróżników z Polski.

Niech ta książka poprowadzi Cię do najpiękniejszych zakamarków Gruzji.

Niech będzie niczym świecznik, który oświetli Ci drogę.

Serdecznie zapraszam drogich Gości do mojego małego, lecz magicznego raju.

Giorgi Maglakelidze

www.gruzja-przewodnik.pl

Wydawnictwo

8

ა

dawno, dawno temu Pan bóg dzielił świat między stworzone przez siebie narody. Wszystkie ludy ustawiły się w długiej kolejce, a każdy z nich otrzymał własny kawałek ziemi: jeden pustynię i morze, inny góry i wodospa-dy, kolejny – równiny i stepy. Ża-den jednak nie dostał wszystkie-go po trochu. Trwało to tak dłu-go, że zdawało się, iż każdy na-ród otrzymał mniejszy lub więk-szy fragment świata. Zmęczony bóg odpoczywał po ciężkiej pracy, gdy nagle usły-szał dochodzący z oddali piękny śpiew. Poszedł więc w kierunku źródła tego głosu i spotkał świę-tujących Gruzinów. – cóż wy tu robicie? – zapytał. – Skąd wa-sza radość? dziś rozdzieliłem przecież wszystkie ziemie świa-ta i dla was nie zostało już nic. – Świętujemy dzień rozdawa-

nia ziemi – odrzekli jednogłośnie i zaczęli na nowo śpiewać hymny na cześć Pana. bogu tak spodo-bała się ta odpowiedź, a jeszcze bardziej śpiew Gruzinów, że ze-chciał mieć ich blisko siebie, by zawsze słyszeć ich pieśni. dał im więc kawałek swego rajskie-go ogrodu. Może właśnie dla-tego na terenie Gruzji znajdują się zarówno najwyższe góry, jak i najpiękniejsze morze, ogromne pustynie, piękne lasy, kwitnące ogrody i obficie owocujące win-nice? Wznieśmy toast za tych, którzy uważają swój kraj za fragment Raju, kochają go i cenią. Pijmy za Gruzję i za wszystkie kraje na całym świecie! Ostatnio pewien obcokrajowiec zapytał: – dlaczego Gruzini pa-miętają ten toast? Tamada1 od-rzekł: – bo byli na samym koń-cu kolejki.

1 Tamada – przewodnik tradycyjnej biesiady,mistrz ceremonii

Dzielenie ziemi

მიწის განაწილება

9

A

Nazwa gruzińska: Sakartwelo – saqarTvelo – Obszar: 69 700 km² Granice lądowe: 1,461 kmSąsiadujące państwa: Armenia (164 km granic), Azerbejdżan (322 km),

Rosja (723 km) i Turcja (252 km)Linia brzegowa: 310 kmKlimat: czarnomorski, ciepły i łagodny, zbliżony do śródziemnomorskiego

Ludność Gruzji liczy bez mała 4,5 mln osób. Kraj ma 69,7 tys. km kwadratowych, dwie trze-cie jego obszaru zajmują góry. 70 proc. ludności stanowią Gruzi-ni, 9 proc. Ormianie, 7 proc. Ro-sjanie, 5 proc. Azerowie, 3 proc. Osetyjczycy, Grecy blisko 2 proc., a Abchazowie 1,7 proc. W Gruzji mieszkają także Żydzi, Kurdo-wie, Ukraińcy i Polacy – ci ostat-ni w liczbie ok. 15 tys. W sumie w Gruzji żyją przedstawiciele bli-

sko 70 narodowości. W jednej z dzielnic Tbilisi zaś prawie tuż obok siebie stoją: gruziński ko-ściół, rosyjska cerkiew, synago-ga i meczet, co dodatkowo świad-czy o tym, że Gruzja to kraj wie-lokulturowy.

Rozmowa z góRą SzchaRa

Gdy ostatnio byłem w Sakartwe-lo – czyli w Gruzji, mojej ukocha-nej Ojczyźnie – zrozumiałem, że moim obowiązkiem jest pokazać światu ten wspaniały, wielokulturo-wy i gościnny kraj. Gruzja wycho-

wała mnie na patriotę i jestem pe-wien, że w żadnym innym zakątku Ziemi nie znajdzie się drugiej rów-nie pięknej krainy. Udałem się więc do posągu Mat-ki Gruzji, rozbiłem u podnóża na-

PoŁoŻENIE gEogRaFIczNE

გეოგრაფიული ადგილმდებარეობა

10

ა

miot, rozpaliłem ognisko i zaczą-łem rozważać, co mogę zrobić dla swojej Ojczyzny. Po chwili zasną-łem. Swój sen pamiętam do dziś. Śniło mi się, że stoję przed górą Szchara i mówię:– Klękam przed Tobą, klękam u stóp Kaukazu i proszę cię o bło-gosławieństwo dla mojego pióra. jedyną odpowiedzią były czarne chmury, które nagle spowiły gór-skie szczyty. Powtórzyłem:– Proszę cię, daj mi siłę i na-tchnienie! na znak Twojej przy-chylności dla mnie oddal czarne chmury! Odpowiedz mi!nagle z górskich szczytów spadł na ziemię mroźny wiatr. jakaś niezwykła siła unieruchomiła mnie. Słyszałem łomotanie wła-snego serca. Z zimna coraz trud-niej było mi oddychać. Zdawa-ło mi się, że tracę przytomność. Wtedy wśród huku wiatru usły-szałem szept: – Skąd pochodzisz? Kim jesteś? O co prosisz?

– Pochodzę z Imeretii, z rodu Ma-glakelidze (co po gruzińsku ozna-cza syna wysokich gór) – odrze-kłem. – jestem Twoim synem, a Ty moją drogą Matką, a zarazem da-chem Europy, najstarszą winnicą świata i rodzicem najstarszego Eu-ropejczyka. Moje ukochane Sakar-twelo, jako Twoje dziecię jestem ci winien hołd, a na znak wdzięczno-ści chciałbym opowiedzieć o Tobie światu. Góra na to odrzekła:– dam ci zgodę, jeśli odpowiesz na moje trzy pytania. A jeżeli nie odpowiesz, na wieki pozosta-niesz w objęciach moich śniegów i lodów. Padło pierwsze pytanie:– czy pamiętasz kołysankę, którą dla ciebie śpiewałam?Zacząłem nucić: – na – ni – na, na – na szwi – lo, na – na,na – – – na, si – cha – ru – lo cze – mo*.– czy pamiętasz modlitwę, której uczył cię twój ojciec?nie zapomniałem:

Pełny zapis nutowy: http://www.gruzja-przewodnik.plWspółczesne wykonanie: http://www.geolyrics.com/714

11

A

მე პატარა ქართველი ვარ, კავკასიის მთების შვილი

და განცხრომით სხვაგან ყოფნას მირჩევნია აქ სიკვდილი

ქართლ კახეთი, იმერეთი, გურია და სამეგრელო

ყველა ჩემი სამშობლოა საყვარელი საქართველო

– jak chcesz mnie przekonać do udzielenia ci błogosławieństwa? – chciałbym pokazać cię wszyst-kim ludom świata od najlepszej strony. chciałbym, aby zgodnie z naszym narodowym przysło-wiem – gość w dom, bóg w dom – każdy mógł w Tobie i dzięki To-bie dostąpić ukojenia duszy i cia-ła. chciałbym, by przez ciebie do-

świadczył gościnności (stumart-mokhwareoba), serdeczności (gu-litadoba) i przyjaźni (megobroba). Zapadła długa cisza – królo-wa namyślała się. Każda minu-ta zdawała się trwać wieczność. nagle jakby ziemia zadrżała, a moje ciało ponownie przeszyło straszne zimno. Ścięło krew w ży-łach, przeniknęło kości, lodowatą

„Panie Boże, kładę się do snu, a dziewięć ikon wisi nad moim po-słaniem. Niech dziewięciu Aniołów Stróżów nie opuszcza mnie aż do świtu”

„Jestem małym Gruzinem, synem kaukaskich szczytów. Gdy wróg stanie u bram, wolę zginąć dla Gruzji niż ujrzeć ją w niewoli. Kartlia, Kachetia, Imeretia, Guria i Megrelia – wszystkie one ra-zem są moją ukochaną Ojczyzną”

– A czy pamiętasz pierwszy wiersz o twojej Ojczyźnie, którego uczy-ła cię twoja matka?

* Kołysanka Iavnana – – pochodzi z czasów przedchrześcijańskich, wiąże się z prastarym kultem bogini Słońca i obfitości nana ( ). Śpiewano ją również, by odpędzić od dzieci choroby. W późniejszych wiekach traktowana jako tradycyjna kołysanka.

12

ა

KIEdy waRto wybRać SIę do gRuzjI

doskonałym pierwszym krokiem w stronę odpoczynku w rajskim ogrodzie Sakartwelo, jak sami Gruzini nazywają swój kraj, bę-dzie zarówno drobiazgowo opra-

cowany plan podróży, jak i im-puls, choćby zakup biletu lot-niczego w ofercie last minute. do Gruzji warto się bowiem wy-brać o każdej porze roku. Wio-

szpilą sięgnęło serca. Gdy zda-wało mi się, że umieram, otrzy-małem odpowiedź. Wśród hu-czącego wiatru znów usłyszałem szept:– czuję i widzę, że w twoich ży-łach nadal płynie krew przodków – mieszkańców Kaukazu. Pamię-taj, że wiatr oznacza wolność, a wolność powiewa flagami wie-lu krajów. niech wolność sprzyja twojemu pióru w przekazywaniu narodom świata prawdy o Gruzji.

W jednej chwili szept umilkł, wiatr ustał. na twarzy poczułem krople ciepłego deszczu. Gdy się obu-dziłem i otworzyłem oczy, ujrza-łem ozłocony promieniami słoń-ca szczyt góry, a nad nim tęczę – znak zgody, o który prosiłem. Żegnając koronę Europy, myślałem:– Wyjazd z ojczyzny rodzi nostal-gię za rodzinnym krajem. Oby jednak ci, którzy odwiedzą Gru-zję, poczuli tę miłość do niej, któ-rą ja darzę moje Sakartwelo.

W Gruzji wyodrębniono 9 regionów-województw i 2 republiki autonomiczne.

PodzIaŁ admINIStRacyjNy ადმინისტრაციული დაყოფა

Województwa – regionebi – რეგიონები:dolna Kartlia – qvemo qarTli – ქვემოქართლი, Guria – guria – გურია, Imeretia – imereTi – იმერეთი, Kachetia – kacheTi – კახეთი, Mccheta Mtinanetia – mCcheTa mTianeTi – მცხეთა მთიანეთი, Megrelia i Górna Swanetia – samegreli zemo svaneTi – სამეგრელო ზემო სვანეთი, Racza Leczchumia i dolna Swanetia – racza leCZchumi qvemo svaneTi – რაჭა ლეჩხუმი ქვემო სვანეთი, Samcche dżawachetia – samCche dżavacheTi – სამცხე ჯავახეთი, Wewnętrzna Kartlia – szida qartli – შიდა ქართლი

Republiki autonomiczne – avtonomiuri respublikebi – ავტონომიური რესპუბლიკებიAbchazja – aPchazeTi – აფხაზეთი oraz Adżaria – aczara – აჭარაAbchazja i terytorium Osetii Południowej obecnie pod okupacją rosyjską.

13

A

sną wcześnie robi się ciepło i już od końca kwietnia można chodzić w ubraniu z krótkim rękawem. W niektórych regionach należy się jednak spodziewać niewiel-kich opadów deszczu. O tej porze roku rozkwitają sady, a łąki peł-ne są pachnących kwiatów oraz niespotykanych gdzie indziej pta-ków. Warto wtedy fotografować, można iść na polowanie, węd-kować, wybrać się na przejażdż-kę konną po terenach górzystych czy uprawiać trekking. Lato z kolei obfituje w owo-ce – arbuzy, melony, truskawki, przez krótki czas także figi, mo-rele i brzoskwinie, wiśnie oraz czereśnie. W sierpniu, który jest najgorętszym miesiącem roku w Gruzji, wszyscy uciekają ze swoich miast. najtłoczniej wte-dy jest w batumi, które i przez resztę roku nie narzeka na brak gości. W kurorcie tym odbywa-ją się bowiem liczne i różnorod-ne imprezy, m.in. festiwale tak regionalne, jak i międzynarodo-we. Latem w Gruzji można tak-

że uprawiać kitesurfing na jezio-rach i surfować po Morzu czar-nym, po Morzu Tbiliskim lub na Zalewie Zahesy. Można tak-że uprawiać mountainboarding, sprzęt należy jednak przywieźć ze sobą. na rzekach w pobli-żu Tbilisi odbywają się ponadto spływy pontonowe, organizowa-ne przez klub raftingowy, który swą ofertę adresuje do osób na różnym poziomie zaawansowa-nia, od amatorów po doświad-czonych wodniaków. Z miesięcy jesiennych warto po-lecić wrzesień i pierwszą połowę października, gdy w ich natural-nej porze dojrzewania dostępne są takie owoce jak kaki, winogro-na, granaty, cytryny, pomarańcze oraz orzechy laskowe i włoskie. O tej porze roku – w przeciwień-stwie do lata, gdy panują upały – możemy wykorzystać na zwie-dzanie cały dzień. jesienią po-nadto można w Gruzji spróbować lotów na paralotni (działają odpo-wiednie kluby) lub zająć się spe-leologią – kraj ten obfituje bowiem

14

ა

co należy zaliczyć do sportów ekstremalnych. narty można wy-pożyczyć na miejscu, większość turystów woli jednak przywieźć własny sprzęt.

Klimat: czarnomorski, ciepły i łagodny, zbliżony do śród-ziemnomorskiego

Na wizytę w Gruzji należy poświęcić minimum 2 ty-godnie, a jeśli warunki nam pozwolą – nawet miesiąc.

7 dni pobytu to niewiele, ale wystarczy na odwiedzenie naj- ważniejszych miejsc. Jeśli zaś odbywamy podróż po Kaukazie, Gruzję jako łakomy kąsek warto zostawić na koniec i zarezerwować sobie na nią najwięcej czasu.

Najlepsze pory do zwiedza-nia Gruzji to wiosna od koń-ca maja oraz jesień – od po-łowy września do połowy

października. Latem warto wybrać się w górskie rejony Kaukazu. Naj-gorętsze miesiące to lipiec i sier-pień. Wówczas temperatury sięga-ją 35-40°C.

Aktualna pogoda: http://weather.boom.ge

dlaczEgo gRuzja jESt PERŁą KauKazu

Od 10 lat mieszkam w Polsce, która najpierw – ze względu na swą legendarną gościnność – stała mi się „małym Kaukazem” pośrodku Europy, a z biegiem czasu drugą Ojczyzną. Przez te lata towarzyszyło mi poczu-cie, że powinienem zrobić coś dobrego dla relacji polsko-gru-zińskich. czuję się do tego zo-

bowiązany zwłaszcza od cza-su wojny rosyjsko-gruzińskiej z 2008 roku, gdy Polacy zaprosi-li do siebie na wakacje 300 gru-zińskich dzieci. W głowie i w ser-cu pobrzmiewa mi zresztą zasły-szana kiedyś mądrość: „Każdy imigrant, każdy obcokrajowiec to ambasador swojego kraju w pań-stwie, do którego przybywa; jego

w interesujące jaskinie odpowied-nie do zwiedzania zarówno przez amatorów, jak i doświadczonych grotołazów. Można tu też upra-wiać cave diving i scuba diving. Zimą warto pojeździć w Gruzji na nartach i snowboardzie, a naj-bardziej odważni mogą grupo-wo wynająć helikopter, by spró-bować zjazdów w wyższych par-tiach gór, po nieubitym śniegu,

15

A

zadaniem powinno więc być za-chęcenie jak największej licz-by osób do tego, by odwiedziły jego ojczyznę, źródło tożsamo-ści i dumy”.Przy pisaniu tej książki miałem za cel zapoznanie czytelników z moim krajem, oglądanym jed-nak przede wszystkim oczyma Polaka. Z tego powodu zrezy-gnowałem ze sztywnego sche-matu przewodnika i na karty książki wprowadziłem tylko naj-ważniejsze informacje geogra-ficzne i historyczne, a głos sta-rałem się oddać 35 polskim po-dróżnikom po Kaukazie. Przez 2 lata odbywałem kolejne wywia-dy z osobami, które miały okazję odwiedzić Gruzję. Za każdym ra-zem dowiadywałem się czegoś nowego, nieraz zaskakującego. W tym czasie również sam kil-kakrotnie wyjeżdżałem do Gru-

zji, by na miejscu potwierdzić ze-brane informacje i zweryfikować przekazane mi rady. Przygoto-wując ten przewodnik, opiera-łem się więc na autentycznych rozmowach, w których pojawi-ły się i praktyczne porady, i waż-ne informacje, i ciekawe aneg-doty. Uzupełniłem je o dużą licz-bę informacji o miejscach nocle-gowych. Z zebranych wywiadów wyłoniły się przy tym najważniej-sze sposoby zwiedzania Gruzji: turystyka rowerowa, samocho-dowa i wreszcie piesza.dlaczego warto wybrać się do Gruzji? Pierwszy powód to gru-zińska gościnność, nie ustępu-jąca tradycyjnej gościnności pol-skiej. Gość w dom, bóg w dom – stumari ghrwtisaa –

– mawia się w Gruzji tak samo jak w Polsce. Warto też pod-

16

ა

GARŚć ATRAKCJI, JAKIE ZNAJDZIEMy W OfERTACh GRuZIńSKICh BIuR PODRóży

kreślić, że zwłaszcza od cza-su wspomnianej wojny Gruzi-ni mają do Polaków szczególny sentyment. drugi zaś powód to uroda Gru-zji – egzotycznego kraju, na któ-rego niewielkim terytorium znaj-dziemy wszystko, cokolwiek so-bie zamarzymy: i góry, i morze, i wodospady, i obszary przyrody subtropikalnej, i pustynie, i ste-py. ci, którzy potrzebują kontak-tu z przyrodą, znajdą tu zresz-tą nie tylko wspaniałe krajobra-zy, ale i prawdziwie rajskie pta-ki, również należące do rzadko spotykanych gatunków, idealne jako obiekt polowań z aparatem fotograficznym. Zapaleni groto-łazi nie mogą ominąć licznych w Gruzji jaskiń. Miłośnicy hi-

storii – imponujących zabytków kultury świeckiej i wspaniałych starych kościołów. Wielbiciele mocnych wrażeń mogą w Gru-zji uprawiać wspinaczkę i trek-king, rafting i spływy kajakowe, nurkowanie, kolarstwo górskie i jazdę na nartach. ci, którzy po-trzebują relaksu, doskonałe wa-runki znajdą nad Morzem czar-nym, ponadto u źródeł wód lecz-niczych, zwłaszcza siarkowych, a także w miejscach oferujących kąpiele błotne. bogata oferta czeka na wielbicieli ekoturysty-ki i agroturystyki. chyba wszyst-kich zainteresują słynne gruziń-skie winnice oraz gospodarstwa ekologiczne, w których znajdzie-my najlepsze pod Słońcem owo-ce i warzywa.

Zwiedzanie z degustacją win – ghvinis turebi – ღვინის ტურები, ekoturystyka – eko turi – ეკო ტური, agroturystyka – agro turi – აგრო ტური, turystyka kuli-narna – kulinaruli turi – კულინარული ტური, turystyka duchowa – religiuri turi – რელიგიური ტურები, wyjazd firmowy – viqend turebi kompaniebisTvis – ვიქენდ ტურები კომპანიებისთვის, turystyka przygodowa – saTavgadasavlo turebi – სათავგადასავლო ტურები, lot helikopterem – vertePreniT mogzau-roba – ვერტმფრენით მოგაზაურობა, lot balonem – sahaero burTi – საჰაერო ბურთი, rafting – raPtingi – რაფტინგი, lot awionetką – patara TviTmPrinaviT mogzauroba – პატარა თვითმფრინავით მოგზაურობა, turystyka lecznicza (uzdrowiskowa) – samkurnalo kurortebi – სამკურნალო კურორტები, polowa-nie – nadiroba – ნადირობა, wędkowanie – Tevzaoba – თევზაობა, nurkowa-nia – daivingi – დაივინგი, wspinaczka – mTasvleloba – მთასვლელობა, quady – kvadrocikli – კვადროციკლი, paralotnia – paraplaniT Prena – პარაპლანით ფრენა, jazda konna – saCchenosno turi – საცხენოსნო ტური, turystyka folk-lorystyczna – Polkturizmi – ფოლკ ტურიზმი, turystyka rowerowa – velo turi – ველო ტური.

17

A

do Gruzji można się dostać sa-mochodem. Przejazd zajmuje wtedy od 2 do 7 dni, w zależno-ści od liczby i wytrzymałości kie-rowców oraz od planu podró-ży (dystans do pokonania to ok. 3600 km). Warto odnotować, że na trasie z Polski do Gruzji naj-droższe paliwo spotkamy w Tur-cji, gdzie jednak znajdziemy wy-godne płatne autostrady. W kwe-stii dojazdu przez Turcję odra-dzam korzystanie z przejścia granicznego koło Achalciche. Odprawa oraz dojazd stąd do ważniejszych miast Gruzji zabie-rają wiele czasu. Z pozoru atrakcyjna może się wy-dać podróż przez Ukrainę, pro-mem z Odessy. W praktyce oka-zuje się kosztowna i długotrwa-ła, m.in. ze względu na zmienne warunki pogodowe oraz panują-cą wśród przewoźników zasadę, że na morze wypływają dopiero po zebraniu określonej liczby pa-sażerów. Rejs trwa ok. 3 dni. W najbardziej komfortowych warunkach dostaniemy się do Gruzji na pokładzie samolo-tu – z Warszawy do Stambułu, a stamtąd tanimi liniami lotniczy-mi Pegasus do Trabzonu, batu-mi lub Tbilisi. Z Turcji do Gruzji można również przejechać au-tokarem o wysokim standardzie, co nie musi kosztować wiele,

o ile nie korzystamy z usług naj-droższych przewoźników – firm Ulusoi lub Varan. Ze Stambułu jedziemy wówczas do Trabzonu lub do Rize, skąd odchodzą busy do batumi i Tbilisi. do rozważenia pozostaje ofer-ta linii Air baltic, z przesiadką w Rydze. bilety są tu niedrogie, jednak opłaty za bagaż wyso-kie, a czas oczekiwania w Ry-dze na przesiadkę między po-dróżami długi. cenową okazją mogą się okazać tanie bilety do Armenii. Stamtąd do Gruzji

GARŚć ATRAKCJI, JAKIE ZNAJDZIEMy W OfERTACh GRuZIńSKICh BIuR PODRóży

KIERuNEK: gRuzja

18

ბ

wygodnie dostaniemy się mar-szrutką, czyli busem (z Erywa-nia do Tbilisi w ok. 6 godz.). W żadnym razie nie jedźmy z Armenii do Gruzji koleją – po-dróż pociągiem jest długa i mę-cząca – przejazd busem tym-czasem niedrogi (15-20 dolarów od osoby), a po drodze możemy liczyć na postój na obiad. co jednak istotne, granicę przekra-cza się pieszo, niosąc własne bagaże w ręku. Trzeba to wziąć pod uwagę, zwłaszcza gdy po-dróżujemy z dziećmi.

Warto też odnotować promocję li-nii lotniczych LOT „Szalona śro-da” oraz rezerwacje first minute na stronie LOT-u, z rocznym wy-przedzeniem. I tu, i tu można tra-fić prawdziwą okazję. Z mojego doświadczenia wynika, że linie lotnicze nie oferują dużych raba-tów na wyjazdy grupowe. Gruzja szczególnie zaprasza stu-dentów. czekają tu na nich zniż-ki w muzeach i taryfa ulgowa w środkach komunikacji, a także niezliczone miejsca do biwako-wania i trasy wędrówek.

Jak się dostać do Gru-zji? Najwygodniej samo-lotem do Tbilisi lub Batu-mi. Z Polski latają tam Ry-

anair i LOT, połączenia z Gruzją mają też m.in. linie: AirBaltic, Austrian Air-lines, Czech Airlines i Lufthansa. Do Gruzji można także dojechać pocią-giem przez Armenię i Azerbejdżan, samochodem przez Turcję lub mar-szrutką z Azerbejdżanu lub Armenii.

Podróż po Gruzji camperem też jest dobrym pomysłem. Wprawdzie brakuje tu typo-wych kempingów, ale za nie-

wielką opłatą dostaniemy zgodę na zatrzymanie się przy domu lub na podwórzu. Na prowincji więk-szość domów ma toaletę na dwo-rze, podobnie jak ujęcie wody. War-to więc wziąć z sobą długi, 50-me-trowy przedłużacz.

SPRzęt

co warto zabrać ze sobą do Gru-zji? Oto lista dla mniej doświad-czonych podróżników. War-to się jej przyjrzeć przed wyjaz-dem tym bardziej, że na miejscu sprzęt jest drogi i nie zawsze w dużym wyborze. Plecak (60-120 litrów); śpiwór; karimata lub cien-ki dmuchany materacyk; mała dmuchana poduszka; dobrze im-

pregnowany i izolowany namiot; krem z filtrem i okulary przeciw- słoneczne; czapka z daszkiem; metalowy kubek; talerz, wide-lec, łyżka, nóż; latarka z diodami zakładana na głowę (można ku-pić też na miejscu); zapalniczka; butelka plastikowa (1,5 l), słom-ka do picia ze źródła; przyjmo-wane leki.

19

b

Ubrania szybkoschnące: spodnie z nogawkami przypinanymi na suwak – co najmniej 2 pary (do świątyń i klasztorów nie są wpuszczani turyści w szortach); dla kobiet chusta lub szal typu sari; ciepły polar zapinany na suwak; lekka i wytrzymała kurt-ka od deszczu; 2 pary ciepłych skarpet (pozostałe – zwykłe); buty trekkingowe na grubej po-deszwie (najlepiej już noszone,

sprawdzone) i sandały trekkin-gowe; ponadto dodatkowy kom-plet ubrań zapakowany herme-tycznie w torby foliowe (na wy-padek upadku do wody). jedze-nie według uznania (warto przy tym pamiętać, że dzienna norma spożycia chleba to co najmniej 0,50-0,75 kg); kuchenka naftowa (paliwo do kupienia na miejscu; nie można go przewozić drogą lotniczą).

Sklepy myśliwskie i wędkarskie www.caravani.ge (ang.), www.magnum.ge (ang., ros.), www.caliber.ge (ang., ros.) – tu także naprawa broni i ustawianie optykiOdzież sportowa, artykuły wędkarskie i turystycznewww.magelani.ge (ang.), www.western.ge

co waRto zE Sobą zabRać

W podróż do Gruzji nale-ży wziąć własny sprzęt tury-styczny, tutaj stosunkowo dro-gi i nie wszędzie dostępny. je-śli nie będziemy chcieli brać go w drogę powrotną, możemy go komuś oddać, a zamiast tego przywieźć z podróży pamiątki, których widok będzie przywo-dził na myśl przyjemne wspo-

mnienia i… zachęcał do kolej-nej podróży. Warto zabrać ze sobą również drobne upominki, jak choćby długopisy, otwieracze, koszul-ki z polską flagą czy godłem, al-kohol (najwygodniej – w nietłuką-cych butelkach) albo coś z her-metycznie pakowanych specja-łów kuchni polskiej, np. chrzan.

20

ბ

choć chrzan (roślina) występuje w Gruzji, nie wykorzystuje się go w kuchni. nie ma wymogu ani potrzeby wy-konywania przed wyjazdem ja-kichkolwiek szczepień. należy się natomiast zaopatrzyć w pre-parat przeciw rozstrojowi żołądka, gdyż nie u wszystkich aklimatyza-cja przebiega szybko i gładko. na marginesie: w Tbilisi woda z kra-nu jest zdatna do picia. jeśli jed-nak nie mamy do niej zaufania – wybierzmy butelkowane wody ta-kie jak bordżomi, nabeghlawi, Li-kani czy Sairme. Wody te cechu-ją się specyficznym smakiem, są jednak warte polecenia ze wzglę-du na właściwości lecznicze; m.in. znakomicie działają na kaca. Warto z sobą zabrać zatycz-ki do uszu, w Gruzji niespotyka-ne. Okażą się nieocenione, je-śli w hotelu otrzymamy pokój od strony ruchliwej ulicy. Przed wyjazdem należy ko-niecznie wykupić ubezpiecze-nie. część polskich firm ubezpie-czeniowych włącza obszar Gru-zji w zakres polis na teren Euro-py, inne traktują ją po prostu jako państwo azjatyckie; podobnie jak z zakresem zdarzeń skutkujących wypłatą odszkodowania, może się z tym wiązać różnica w ce-nie ubezpieczenia. W moim prze-konaniu warto wykupić najdroż-szą polisę, na jaką nas stać, by w razie jakiegokolwiek wypadku otrzymać dostatecznie wysokie odszkodowanie.

co do ubrań, jeżeli jedziemy sa-mochodem, sprawa jest prosta – możemy zabrać wszystkiego po trochu. Gdy natomiast, jak więk-szość, wybieramy samolot, doko-najmy wyboru pod kątem regio-nu, który chcemy odwiedzić. je-żeli kierujemy się na wschód Gru-zji, zabierzmy tylko ubrania let-nie. jeśli w góry, najlepiej poradź-my się instruktora (np. z myślą o wejściu na Kazbek wystarczy wziąć sprzęt trekkingowy). Gdy jedziemy nad morze, zabierzmy okrycia przeciwdeszczowe oraz dużo zmian bielizny, gdyż z po-wodu wysokiej wilgotności pra-nie bardzo wolno tu schnie. Skoro zresztą wybieramy się do Gruzji, to większość ubrań – z wyjątkiem specjalnej odzieży turystycznej – możemy kupić na miejscu. jeżeli jedziemy do Gruzji pod namiot, zabierzemy ze sobą konserwy i zupki w torebkach – w Polsce dużo tańsze. należy też pamiętać, że sklepy spożywcze i apteki są w każdym miastecz-ku, ale bankomaty tylko w dużych miastach, podobnie jak punkty in-formacji turystycznej.

Prąd i sieć elektryczna: 220 V, 50 HzTyp kontaktu: europejski

dokumenty podróżne: paszport i dowód osobisty. Obywatele państw Unii Euro-pejskiej nie potrzebują wizy do Gruzji; obywatele innych krajów – informacje na www.mfa.gov.ge

21

b

Rady dla PodRóŻujących w gRuPIE

Podróżowanie po Gruzji w kilka czy kilkanaście osób to dobry po-mysł. Pozwala zaoszczędzić pie-niądze, odwiedzić trudniej dostęp-ne miejsca, łatwiej pokonywać ewentualne przeszkody, a w sytu-acji krytycznej – szybciej otrzymać pomoc. Wyjazd grupowy to jednak także prawdziwa próba charakte-rów, dlatego wszystkie możliwe kwestie trzeba ustalić przed po-dróżą, a w jej trakcie – cokolwiek się wydarzy – dbać o dobrą komu-

nikację z pozostałymi uczestnika-mi wyprawy. do wszystkich spo-rów i nieporozumień podchodź-my z dystansem i rozsądkiem. Pa-miętajmy, że na swoje towarzy-stwo będziemy skazani przez 24 godziny na dobę przez szereg dni, a nawet tygodni. A z drugiej stro-ny – każda podróż kiedyś się koń-czy, a konflikt z osobą, którą po powrocie będziemy stale widywać np. w pracy, może nam poważnie uprzykrzyć życie.

287

cz

W  Tbilisi  było  ciepłe  przedpołu-dnie. Godzina jedenasta. Wybra-łem  się  na  stację metra  Tawisu-plebis  moedani  przy  placu  Wol-ności.  Kiedyś  stał  tu  pomnik  Le-nina.  I kto by  jeszcze  trzydzieści lat  temu  pomyślał,  że  pewnego dnia miejsce wodza rewolucji zaj-mie  święty  Jerzy,  przedstawiony w wielkim i pięknym posągu? Przyszedłem  tu  jednak  nie  po to,  by  myśleć  o  dokonujących się  w  Gruzji  przemianach,  ale by  ożywić  wspomnienia  z  mło-dości.  Tuż  obok  placu  Wolno-ści, przy ul. galaktion tabidzis qu-CZa – გალაკტიონ ტაბიძის ქ. –  mieszkała moja młodzieńcza 

miłość. Miałem wtedy 18 lat, ona 14. Była uczennicą szkoły baleto-wej. Wychowywali ją dziadkowie. Jej ojciec zginął na wojnie gruziń-sko-abchaskiej,  mama  mieszka-

RepoRtażowy spaceR z autoRem

რეპორტაჟული გასეირნება ავტორთან

288

ჯ

ła  za  granicą.  Wymykaliśmy  się na  spacery,  ukradkiem  trzymali-śmy się za  ręce, patrzyliśmy so-bie wzajem w rozmarzone oczy… Poszedłem  śladem  tych  wspo-mnień.  Pośrodku  pierwszej  ulicy na  lewo  zauważyłem  kawiarnię z  tarasem  otoczonym  metalową balustradą. Usiadłem tam i zamó-wiłem kawę (fot. 1). Jak to z nami 

tek schodowych. Zajrzałem przez drzwi – dom musiał mieć co naj-

1

było? W pewnym momencie wy-jechałem  z  kraju,  później  i  ona opuściła  Gruzję…  Po  latach  od-nalazła  mnie  przez  Internet.  Na początku zresztą nie poznałem jej na zdjęciu, choć wciąż była pięk-na i pełna uroku. Dziś ma już ro-dzinę, mieszka  daleko  stąd.  Jak się niedawno dowiedziałem,  jed-na z  jej prababek ze strony mat-ki była Polką. Ta wiadomość była dla mnie uderzająca, bo i ja czu-ję  się  silnie  związany  z  Polską. A kiedy wymieniliśmy parę listów, przekonałem się, że czas zmienił nas tylko z wyglądu. I nie odebrał czaru wspomnieniom. Gdy  ruszyłem  w  dalszą  drogę, wypatrywałem  znajomo  wyglą-dających  podwórek.  W  pewnym momencie  zauważyłem  pięk-ną  rzeźbę  zdobiącą  jedną  z  kla-

2

mniej  sto  lat  (fot.  2,  3,  4). Kiedy człowiek całe życie spędza w ta-kim otoczeniu, nie dostrzega uro-dy podobnych miejsc. Co innego, 

gdy  wyjeżdża  w  dalekie  strony i  wraca  po  latach.  Dlatego  teraz z takim zaciekawieniem zagląda-łem w podwórza, jakie w czasach 

3

4

289

dż

młodości  wcale  nie  budziły  mo-jego  zainteresowania.  Robiłem zdjęcia i notatki. Na ulicach stały różne samocho-dy: i luksusowe, pachnące nowo-ścią,  i  stare,  jeszcze  radzieckiej produkcji.  To  wiele  mówi  o  spo-łecznych  kontrastach  w  Gruzji: obok  ludzi  naprawdę  bogatych jest  tu  wielu  biednych.  Wszyscy jednak  jakoś sobie radzą. W  jaki sposób? Choćby  tak  jak mój  są-siad Levan. Jego mama w latach 90.  wyjechała  do  pracy  w  USA. On został w kraju i nie mógł zna-leźć zatrudnienia, więc matka po-magała  mu  finansowo.  Sąsiedzi mówią,  że  jest  właścicielką  ho-telu;  temu nie daję wiary, myślę, że jest po prostu przyzwoicie wy-nagradzaną pracownicą. A z pra-cą w Gruzji  teraz  jest  tak, że kto objął  ciepłą  posadkę  w  admini-

stracji,  ten siedzi spokojny, a kto dostał  pracę  w  banku  czy  pry-watnej firmie, wciąż zerka na  te-lefon  komórkowy:  czy  przypad-kiem  nie  nadszedł  SMS  z  infor-macją  o  zwolnieniu…  Skręci-łem  w  prawo  i  poszedłem  ulicą lado asaTianis quCZa – ლადო ასათიანის ქ.  Po  prawej  stro-nie  dostrzegłem  stare  oszklo-ne  balkoniki  obrośnięte  winoro-ślą. Jak widać, prawdziwy Gruzin chce mieć  ten  narodowy  symbol przy  sobie  tak  na  prowincji,  jak i w mieście; od wieków wszędzie ta sama ulubiona ozdoba (fot. 5). Po lewej stronie z kolei zobaczy-łem stojący na wysokim wzniesie-niu nowoczesny gmach ze szkła. Współcześni  mają  wobec  niego mieszane uczucia, ale z upływem czasu  chyba  go  mimo  wszystko zaakceptują (fot. 7).

5 6

7 8

290

ჯ

Moją  uwagę  po  tej  stronie  ulicy przykuła jednak kamienica z adre-sem kodżris quCZa 6 – კოჯრის ქუჩა N6. Niby nic szczególnego, ale tuż nad ziemią widać tu okno zakończone  od  góry  łukiem.  To okno  przypomniało  mi,  że  stare 

tbiliskie  domy  mają  niesamowi-te  piwnice  o  ceglanych  beczko-wych sklepieniach. Kawałek dalej nawet  jest  podwórko,  na  którym stoi rozwalony dom z widocznym z zewnątrz takim właśnie podzie-miem (fot.13a, b).

9 1110

12 13a

13b 14

291

dż

Po  kilkunastu  minutach  space-ru  skręciłem  w  lewo  w  ulicę  ge-neral rostom muchelaszvilis qu-CZA – გენერალ როსტომ მუხელაშვილის ქუჩა N3 (fot. 15a, b). Natknąłem się tu na czterech  mężczyzn  próbujących naprawić, czy raczej reanimować, auto  marki  żiguli  –  radzieckie-go grata. Tuż obok na parapecie okna wielkiej starej oranżerii leżał kot,  z  zainteresowaniem  przyglą-dający  się  ludziom  stojącym  nad autem  i asystującemu  im  innemu kotu.  Ten  ostatni  kręcił  ogonem, jakby  zepsutą  maszynę  chciał ożywić czarami (fot.16a, b, c).

15a 15b

16a 16b 16c

Minąłem tę grupę i poszedłem do końca niedługiej uliczki. Zobaczy-łem dwupiętrową kamienicę, nie-gdyś  zieloną,  z  drewnianym bal-konem (fot. 18). Tu postanowiłem skręcić  w  prawo,  w  ulicę  ama-ghlebis quCZa – ამაღლების

17

292

ჯ

ქუჩა 24. Gdy schodziłem w dół, moją uwagę zwrócił wielki czarny lew  namalowany  na  ścianie  jed-nego z domów (fot. 17). 

Wyszedłem  stamtąd,  a  po  100 czy 150 metrach zauważyłem ka-wiarnię  z  bordową  markizą.  Aku-rat chciało mi się pić, a  tu proszę – Cafe Bon Appetit.  Lokal  na  po-ziomie,  kawa,  herbata,  lane  piwo, również  na  wynos.  Pomyślałem sobie:  idealne  miejsce  na  chwilę odpoczynku.  Mieli  też  wino  –  żyć nie  umierać!  Zamówiłem  kieliszek i usiadłem na tarasie (fot. 20a, b, c).Po  drugiej  stronie  ulicy  stał  sa-mochód  sprzedawcy  arbuzów  – z  otwartym  bagażnikiem  pełnym 

18

Szedłem jednak dalej. Tknięty ja-kimś  przeczuciem  skręciłem  na podwórze numeru 16. Było warto, bo zobaczyłem tu piękne drzewo granatu,  figę  i  znowu wspaniałą, rozrośniętą winorośl. Niesamowi-ty widok (fot. 19a, b, c, d). 

Podwórko amaghlebis quCZa – ამაღლების ქუჩა N1619a 19b

19c 19d

293

dż owoców.  W  spokoju,  nieco  roz-leniwiony,  sprzedawca  czekał  na klientów. A  ja patrzyłem na  te ar-buzy, na okoliczne budynki  i spa-cerujących  ludzi,  i  myślałem:  jak to dobrze, że tylko budynkom przy głównych ulicach miasta nałożono ten nowy makijaż – przemalowa-no fasady. Bo tu, na tyłach arterii, wśród tych starych kamienic oży-wają dawne wspomnienia. To  tu  znalazłem  klatkę  schodo-wą,  na  której  przytulałem  uko-chaną  i  podwórko,  gdzie  zerwa-łem  dla  niej  kwiatek.  Tu  czułem też  obecność  duchów  dawnych mieszkańców Tbilisi. Ale  po wyj-ściu  z  kawiarni  wszedłem  z  ko-lei  do  piekarni,  w  której  kupiłem ciastko  francuskie  z  nadzieniem z  ryżu  przyprawionego  estrago-nem – tarchunis chaczapuri brin-dżiT – ტარხუნის ხაჭაპური

20a 20b

20c

ბრინჯით  (fot. 24).  Idzie nowe – pomyślałem. I z uśmiechem ru-szyłem na starówkę. 

21a

21b

Paolo iaszvilis quCZa – პაოლო იაშვილის ქუჩა

294

ჯ

lermontovis quCZa – ლერმონტოვის ქუჩა

giorgi leonidzis quCZa – გიორგი ლეონიძის ქუჩა

1. Tbilisi თბილისი – Chincwisi ყინწვისი – Tbilisi თბილისი (110 km) 

 region Kareli (Qarelis raioni – ქარელის რაიონი)czas przejazdu: 90 min, środek transportu: autobus, samochód, wy-jazd: 9.00, powrót: 18.00czas trwania całej podróży: 6-8 godz., koszt: 5-10 lari w jedną stronę. Chincwisi ყინწვისი – zobaczymy tu unikatowe freski z XII i XIIIwieku przedstawiające królową Tamarę, Giorgi III i Lasza Giorgi 

2. Tbilisi თბილისი – Bodbe ბოდბე – Sighnaghi სიღნაღი – Tbilisi თბილისი (125 km) 

 Kachetia (kacheTi – კახეთი)czas przejazdu: 2 godz., środek transportu: autobus, samochód, wy-jazd: 9.00, powrót: 18.00, czas trwania całej podróży: 6-8 godz., koszt: 5-10 lari w jedną stronę. 

geronti qiqdzis quCZa – გერონტი ქიქოძის ქუჩა

KILKa pomysŁÓw Na ostatNI DzIeŃ

24

23

22a

22b