LEKCJA 1

TEMAT: KRYZYS PAŃSTWA I SPOŁECZENSTWA RZECZYPOSPOLITEJ

W XVII WIEKU

1. Przejawy anarchizacji życia politycznego Polski w XII w.

a) rokosz

b) liberum veto

c)oligarchia magnacka

d) sarmatyzm.

2. Dorobek polskiego baroku (schyłek XVI w. - poł. XVIII w.):

a) mecenat Kościoła i monarchów z dynastii Wazów przyczynił sie do upowszechnienia

baroku w Polsce,

b) kościoły Św. Piotra i Pawła i Św. Anny w Krakowie.

Wygląd:

- tympanon, woluty, pilastry (wystające kolumny),

- kopuła, do której wpadało światło oświetlając ambonę ołtarza,

- wewnątrz dużo złoceń,

- załamana linia gzymsu (barok cechował dynamizm),

- aniołki putto,

- bogate wnętrze, spiralne kolumny.

c) Zamek Królewski w Warszawie - oszczędna w formie rezydencja baroku. Zamek miał dwie

wieżyczki narożne i wieżę królewska z zegarem na środku. Był siedzibą króla, sejmu, urzędów

koronnych.

d) kolumna Zygmunta III Wazy ufundowana ojcu przez syna Władysława IV.

e) pałac w Wilanowie Jana III Sobieskiego - typowy pałac barokowy:

- paradny podjazd od frontu oraz ogród pełen rzeźb, fontann, altan na tyłach,

- dominującym akcentem ściany frontowe był portyk kolumnowy zwieńczony tympanonem,

f) malarstwo:

- portretowe, np. "Portret Zygmunta III Wazy" pędzla Rubensa,

- trumienne,

- religijne, np. "Taniec ze śmiercią" w Kościele Bernardynów w Krakowie

1

LEKCJA 2

TEMAT: WOJNY POLSKO - TURECKIE

1. Przyczyny wojen polsko - tureckich.

a) Mołdawia terenem spornym miedzy Polska a Turcją,

b) Wyprawy Tatarów na ziemie polskie, a Polaków na ziemie tureckie,

c) Ekspansywne polityka Turcji (o więcej ziem, terytoriów).

2. Przebieg działań.

Miejsce bitwy Rok Dowódca Rezultat bitwy Król panującyCecora 1620 Stanisław

ŻółkiewskiKlęska Polaków Zygmunt III waza

Chocim 1621 Jan Karol Chodkiewicz

Zwycięstwo Polaków

Zygmunt III Waza

Kamieniec Podolski

1672 Michał Wołodyjowski

Klęska (traktat w Buczaczu)

Michał Korybut Wiśniowiecki

Chocim 1673 Jan III Sobieski Zwycięstwo Polaków

Michał Korybut Wiśniowiecki

Wiedeń 1683 Jan III Sobieski Zwycięstwo Jan III Sobieski

3. 1699 r. pokój w Karłowicach:

Polska otrzymała Podole i Ukrainę.

Kara Mustafa - przywódca wojsk tureckich.

Jan III Sobieski - "przybyłem, zobaczyłem, Bóg zwyciężył".

2

LEKCJA 3

TEMAT: CZASY SASKIE

Michał Korybut Wiśniowiecki - herbu Korybut (1640-1673). Król polski w latach 1669-1673.

Syn wojewody ruskiego Jeremiego Wiśniowieckiego. Król Michał nie odziedziczył po ojcu

talentów wojskowych, a choć znał osiem języków, podobno w żadnym nie miał nic

ciekawego do powiedzenia. Zmarł po czterech latach rządów, rzekomo na skutek

przejedzenia.

Jan III Sobieski - herbu Janina (ur. 17 sierpnia 1629 r. w Olesku, zm. 17 czerwca 1696 r. w

Wilanowie). Król Polski od 1674 r., hetman wielki koronny od 1668 r., hetman polny koronny

od 1666 r., marszałek wielki koronny od 1665. Przez Turków bywał zwany Lwem Lechistanu,

a przez chrześcijan Obrońcą Wiary (oznaczony tym tytułem przez papieża Innocentego XI w

1684 r. Jan był spokrewniony z rodem Żółkiewskich, a sam pochodził aż z dynastii Sobieskich.

Następca Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

1. 1697 r. królem polski został August II Mocny Sas - początek unii personalnej Polski z

Saksonią (część Niemiec).

2. August II wciągnął Polskę w wojnę północną (1700-1721).

a) "Rzeczpospolita karczmą zajezdna narodów" dla wojsk saskich, szwedzkich i rosyjskich

łupiących kraj.

b) "od Sasa do Lasa" (raz tu, raz tam).

- 1704 r. Szwecja zmusza do abdykacji Augusta II, powołując na tron Stanisława

Leszczyńskiego.

- 1709 r. Rosja usuwa wojska szwedzkie i przywraca na tron Augusta II.

3. 1717 r. - reformy sejmu "niemego" ("niemy" bo nikogo z posłów nie dopuszczono do

dyskusji) - ustalił liczbę wojska RP na 24 tys. i przeznaczył na nie stałe podatki.

4. 1732 r. - traktat "trzech czarnych orłów" - porozumienie Prus, Rosji i Austrii.

- zobowiązały się niedopuścić do zmiany panującego w Polsce ustroju (zniesienia wolnej

elekcji i liberum veto) oraz przeprowadził w Polsce elekcję swego kandydata.

3

5. Na elekcji w 1733 r. szlachta wybrała Stanisława Leszczyńskiego, ale wojska rosyjskie

wprowadziły na tron Augusta, syna Augusta II.

6. Panowanie Augusta III Sasa.

a) "Za króla Sasa, jedz, pij i popuszczaj pasa".

Oznaki upadku: biedniały miasta, chłopi żyli w nędzy, większość szlachty oddawała się

obżarstwu, pijaństwu, była ciemnota, nietolerancja religijna.

b) "Nierządem Polska stoi"- anarchia w Polsce (zrywano niemal wszystkie sejmy, sejmiki,

trybunały).

7. Przemiany gospodarcze w czasach saskich:

- przypadki przechodzenia z pańszczyzny na czynsz,

- rozwój manufaktur magnackich,

- rozwój górnictwa,

- upowszechnienie uprawy ziemniaków.

8. Próby naprawy państwa:

a) Collegium Nobilium.

W roku 1740 ksiądz Stanisław Konarski założył 8-letnia szkołę średnią dla synów magnaterii:

zamożnej szlachty.

Wprowadził nauki przyrodnicze i języki nowożytne.

b) ks. Stanisław Konarski w książce "O skutecznym rad sposobie" domagał się m.in. zniesienia

"liberum veto",

c) Dwaj duchowni, bracia Załuscy założyli w Warszawie bibliotekę otwarta dla wszystkich

chętnych (1747 r.), z księgozbiorem liczącym ponad 300 tys. tomów, biblioteka Załuskich

należała do największych w Europie.

4

LEKCJA 4

TEMAT: OŚWIECENIE W EUROPIE

1. Oświecenie - prąd społeczno-kulturowy w XVIII w. i na początku XIX w.

2. Cechy oświecenia:

- "Sapereaude" "odważ się być mądrym"- Immanuel Kant - nacisk na posługiwanie

sięrozumem,

- stawianie na doświadczenie, racjonalizm,

- myśliciele oświecenia odrzucali rzeczy, których nie można poznać rozumem, np. religia

(ateizm, deizm),

Deizm - Bóg stworzył świat, ale się nim nie zajmuje.

- głosili naturalne prawa człowieka: do wolności, do życia, równości, własności, szczęścia.-

krytykowali społeczeństwo stanowe,

3. Wielka Encyklopedia Francuska - D. Diderot - wydane w 1751 r. ukazywała się przez 30 lat,

liczyła 35 tomów i 11 tomów samych ilustracji. Znalazły się w niej artykuły i ryciny ściśle

naukowe a także dotyczące spraw codziennych. Wydawcy i autorzy mieli problemy z

cenzura, ale osiągnęli cel.

4. Postęp nauki i techniki w XVIII w.

Odkrycia naukowe;

Wynalazki: piorunochron (Benjamin Franklin), termometr, maszynę parową (James Watt),

balon (bracia Montgolfier).

5. główni myśliciele oświecenia.

Postać, dzieła Poglądy na temat państwa, praw człowiekaMonteskiusz " O duchu praw"

Zasada trójpodziału władzy

Podział władzy na ustawodawcza, wykonawcza i sądowniczą. Chciał zapobiec nadużyciom przez rozgraniczenie uprawnień przez poszczególne władze państwa i ich wzajemną kontrolę.

J. J. Rousseau"Umowa społeczna"

Zasada suwerenności narodu

Podstawa sprawowania władzy w państwie jest umowa zawarta między rządzącymi a obywatelami. Naród zawiera umowę ze swoimi przedstawicielami. Uczestniczy w sprawowaniu władzy wybierając prezydenta, parlament, samorząd terytorialny. naród może zerwać umowę, jeśli wybrani nie realizują swojego

5

programu (w kolejnych wyborach ich nie wybiera).

Wolter Głosił prawa człowieka. Walczył z niesprawiedliwością, przesądami, zabobonem, wspierał wszystko co służyło postępowi. Walczył z Kościołem.

5. Klasycyzm - styl rozpowszechniony w Europie w II poł. XVIII w. i I poł. XIX w., nawiązujący

do sztuki antycznej (kopuły, kolumny, tympanony).

6

LEKCJA 5

TEMAT: ABSOLUTYZM OŚWIECONY W EUROPIE

1. Absolutyzm oświecony - powszechna forma ustroju w XVIII w., w którym władca - pod

wpływem idei oświecenia - uznaje zasady umowy społecznej między sobą a poddanymi,

przyznał im pewne wolności, m.in. tolerancję religijna, zniósł tortury w sądach, dbał o

rozwój oświaty i kultury oraz przeprowadzał reformy w duchu oświecenia.

Reformowane dziedziny

Rosja, dynastia Romanowów,

panujący: Piotr I, Katarzyna II,

Prusy - dynastia Hohenzollernów,

panujący Fryderyk II

Austria dynastia Habsburgów,

panujący: Maria Teresa, Józef II

Władza monarsza Absolutyzm oświecony

Absolutyzm oświecony

Absolutyzm oświecony

Administracja Katarzyna II zreformowała administrację

Zorganizowanie sprawnej administracji

Unowocześnienie administracji, scentralizowanie administracji

Gospodarka i skarbowość

Car psuł monetę, wprowadzał wymyślne podatki, np. od okien, czapek, prawo do noszenia brody. Pogłówne - podatek płacony od "głowy" każdego mieszkańca

Nałożenie na poddanych wysokich podatków. Sadzenie ziemniaków - brak głodu.

Maria Teresa zmniejszyła ciężary feudalne chłopom. Józef II wydal 6 tys. edyktów, np. zakaz wypieku chleba imbirowego.

Wojsko Utworzenie stałej armii, wyposażonej w broń palną i artylerię. 200 tys. żołnierzy.

Stała armia, kilkutysięczna, szybko sie powiększająca, świetnie wyszkolona. początki militaryzmu 83 tys. żołnierzy. W roku 1786 juz 186 tys.

Pod koniec XVIII w. liczyła 280 tys. żołnierzy, dzięki temu Austria była w gronie europejskich potęg militarnych.

Oświata Założenie Akademii Nauk oraz licznych szkół; stosowanie kalendarza juliańskiego.

Fryderyk II budował szkoły, dbał o rozwój oświaty i kultury.

Założenie licznych szkół.

Polityka wyznaniowa Piotr I całkowicie podporządkował sobie Cerkiew prawosławną. Wszelkie próby buntu

Fryderyk II Wielki dbał o tolerancje wyznaniową.

Józef II, syn Marii Teresy podporządkował sobie Kościół katolicki, rozwiązał ponad 700

7

dławił. Katarzyna II odebrała majątek, Cerkwii oraz pozbawiła niezależności ukraińskich kozaków.

klasztorów kontemplacyjnych, gdyż uznał je za nieproduktywne. Księżom nakazał odczytywać z ambon zarządzenia carskie.

Kultura i obyczaje Możnowładcy zgolili brody i zaczęli nosić zachodnioeuropejskie stroje. Szlachta zmuszona do dożywotniej służby państwowej. dopuszczenie do życia towarzyskiego kobiet.

Fryderyk II Wielki ograniczał cenzurę i zakazał tortur. Przeprowadził reformy w duchu oświecenia

Józef II dbał o rozwój gospodarczy kraju. wprowadził wolność osobista chłopów, zniósł kara śmierci. rozbudowanie policji i sieci tajnych donosicieli.

Obrazy wojny, pokoju, nabytki

terytorialne

Zdobycie części wybrzeża Zatoki Fińskiej. W 1703 r. wybudowanie miasta Sankt-Petersburg. uzyskanie swobodnego dostępu do Bałtyku. Wojna północna 1721 r. na mocy pokoju: Rosja otrzymała Inflanty, większość wybrzeża Zatoki Fińskiej. Za Katarzyny II w czasie wojny z Turcją, zyskała dostęp do Morza Czarnego. Katarzyna II brała udział w rozbiorach Polski.

Fryderyk II bez wypowiedzenia wojny zajął należący do Austrii Śląsk. W 1722 r. był inicjatorem I rozbioru Polski.

Przeciwko władczyni wystąpiła groźna koalicja państw, z Francja na czele - zjednanie poparcia węgierskiej szlachty i uratowanie państwa. Sąsiedzi nakłonili ją do udziału w I rozbiorze Polski.

8

LEKCJA 6

TEMAT: WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI

1. W pierwszej poł. XVIII w. na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej znajdowało się 13

kolonii angielskich.

- kolonie północne:

niewielka własność rolna, tzw. farmy, przemysł okrętowy, włókienniczy, produkcja rumu,

- kolonie południowe:

wielkie plantacje (bawełna, tytoń) wykorzystujące prace niewolników.

2. Przyczyny wojny o niepodległość.

- Anglia ograniczała rozwój gospodarczy kolonii (stanowiły bazę surowcową, rynek zbytu dla

towarów angielskich) jak i swobody polityczne (brak reprezentacji w parlamencie),

- europejskie idee oświeceniowe.

3. Przebieg wojny.

a) 1773 r. "bostońskie picie herbaty" - zatopienie angielskich składów herbaty przez

bostończyków.

b) 1775 r. starcie pod Lexington.

c) 4 lipca 1776 r. Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki (autorstwa

Thomasa Jeffersona).

-prawa człowieka

-zasada suwerenności narodu

d) Jerzy Waszyngton naczelnym dowódcą armii.

e) 1777 r. zwycięstwo pod Saratogą (fortyfikacje przygotował Tadeusz Kościuszko).

f) Ochotnicy: Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski.

g) 1781 r. - zwycięstwo pod Yorktown i kapitulacja Anglików

h) 1783 r. - Anglia uznaje niepodległość USA.

4. Konstytucja Stanów Zjednoczonych (po raz pierwszy wprowadziła zasadę trójpodziału

władzy).

Data, miejsce, twórcy

Ordynacja wyborów

Władza ustawodawcza

Władza wykonawcza

Władza sadownicza

1787 r. delegaci 12 stanów,

Prezydent wybierany

Otrzymał pochodzący z

Sprawował ją prezydent; był

Sąd Najwyższy: mogli odrzucać

9

Filadelfia pośrednio: wszyscy uprawnieni do głosowania wybierali kolegium elektorów (wyborców) a dopiero ono decydowało, kto zostanie prezydentem.

wyboru Kongres tj. parlament, składający z się z dwóch izb: Izby Reprezentantów, Senatu. Miał prawo kontrolować prezydenta.

głowa państwa, naczelnym dowódca armii, szefem rządu - system prezydencki.

postanowienia Kongresu lub prezydenta, jeśli uznali je za sprzeczne z Konstytucją.

Dzień Dziękczynienia - święto obchodzone w Stanach Zjednoczonych, w czwarty czwartek

listopada, a w Kanadzie w drugi poniedziałek października, jako pamiątka pierwszego

dziękczynienia członków kolonii Plymouth w 1621 r.

Purytanie - grupa wyznaniowa powstała w XVI w. w Anglii, dążąca do odrodzenia Kościoła

anglikańskiego w duchu czystego kalwinizmu. Głosili konieczność przestrzegania zasad Biblii,

prowadzenia ascetycznego stylu życia i walki z wszelkimi formami rozrywki. Bardzo

rygorystyczny odłam anglikanów.

Mayflower - mały, drewniany żaglowiec, na którym pierwsi koloniści angielscy, tzw.

pielgrzymi, w liczbie 102 osób, przybyli do Ameryki Północnej w 1620 r.

U podstaw Deklaracji Niepodległości leżały oświeceniowe poglądy na wolność i równość

wszystkich ludzi. Wszyscy ludzie są równi, nikogo nie wolno poddawać torturom; każdy ma

prawo do wolności słowa i wyznania, do uczestnictwa w rządzeniu państwem. Znalazła

odbicie też "Umowa społeczna" Jean Jaques Rousseau - zasada suwerenności narodu.

Konstytucja USA oparta jest zaś na trójpodziale władzy Monteskiusza.

Jerzy Waszyngton - pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych. przewodził w walce

mieszkańców brytyjskich kolonii w Ameryce. Gdy miał 21 lat wstąpił do armii brytyjskiej, by

walczyć przeciwko francuzom. Wojsko opuścił w randze pułkownika. W 1775 r. stanął na

czele armii amerykańskich kolonistów. Jego zadaniem była rekrutacja ochotników i ich

10

szkolenie na żołnierzy. Po wojnie wrócił do Wirginii. Mimo, że był bohaterem narodowym,

nie chciał pełnić funkcji publicznych. W 1789 r. został jednak jednomyślnie obranym

pierwszym prezydentem USA. W 1792 r. od jego nazwiska, powstała nazwa miasta, w

którym jest Biały Dom. Został wybrany ponownie, a na pełnienie trzeciej kadencji nie zgodził

się.

Tomasz Jefferson - amerykański prawnik, działacz niepodległościowy, archeolog, architekt,

trzeci prezydent USA (1801-1809), jeden z autorów Deklaracji Niepodległości Stanów

Zjednoczonych. Założyciel stanowego Uniwersytetu wirginii. Pochodził z zamożnej rodziny o

wysokim statusie społecznym.

Benjamin Franklin - amerykański polityk, drukarz, uczony (wynalazł piorunochron), filozof i

wolnomularz. Jeden z ojców - założycieli Stanów Zjednoczonych. Mówił on "na tym świecie

pewne są tylko: śmierć i podatki". Jego podobizna znajduje się na banknocie studolarowym.

Tadeusz Kościuszko - inżynier, wojskowy; wykształcony w Polsce i we Francji; wstąpił do

armii amerykańskiej poruszony ideami wolności i niepodległości. Zlecono mu budowę

fortyfikacji. To on wybrał miejsce pod Saratogą, które umocnił tak dobrze, że wojska

angielskie nie zdołały go zdobyć - musiały się poddać. Ich kapitulację uznano potem za punkt

zwrotny wojny. Za swoje zasługi Kościuszko otrzymał amerykańskie obywatelstwo i stopień

generała brygady.

Kazimierz Pułaski - pojechał do Ameryki, by służyć 'Obronie wolności". Zasłynął z odwagi i

umiejętności kawaleryjskich. Gdy ocalił armię amerykańską przed klęską (uratował życie

Waszyngtonowi), nadano mu tytuł generała brygady. Zorganizował kilkutysięczny oddział

ochotników nazwany Legionem Pułaskiego. Zginął od postrzału w czasie oblężenia Savannah,

1779 r. Uznano go za "ojca kawalerii amerykańskiej" i bohatera narodowego Stanów

Zjednoczonych.

11

LEKCJA 7

TEMAT: FRANCJA W DOBIE REWOLUCJI 1789-99

1. Wielka Rewolucja Francuska - okres gwałtowanych przemian politycznych i społecznych

we Francji, które doprowadziły do upadku starego ładu i powstania nowego porządku.

A. Przyczyny rewolucji:

1. Silne wpływy idei oświecenia w społeczeństwie francuskim.

2. Kryzys gospodarczy (olbrzymi dług państwowy).

3. Konflikty społeczne:

- szlachta, duchowieństwo - 2% społeczeństwa. - stany te posiadały przywileje polityczne,

były zwolnione z większości podatków.

- stan trzeci burżuazja - 9% społeczeństwa, bardzo zróżnicowane (bogate mieszczaństwo, np.

bankierzy, chłopi, żebracy) - nie mieli praw politycznych, płacili podatki.

B. Przebieg rewolucji.

I. I okres Monarchia ograniczona V 1789 - VIII 1792 r. - czyli od zwołania Stanów Generalnych

do uwięzienia króla Ludwika XVI.

1. Maj 1789 - król Ludwik XVI zwołał Stany Generalne, aby uzyskać ich zgodę na nowe

podatki.

2. Czerwiec 1789 - stan trzeci przekształcił się w zgromadzenie całego narodu.

3.14 lipca 1789 zburzenie Bastylii (symbolu absolutyzmu królewskiego) przez lud Paryża.

4. Reformy Zgromadzenia Narodowego:

a) sierpień 1789 - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela,

- Głosi naturalne i niezbywalne prawa człowieka: równości, wolności, własności,

nietykalności osobistej, tolerancji wyznaniowej.

- Zasada suwerenności narodu J.J. Rousseau.

b) sierpień 1789 r. - likwidacja przywilejów stanowych, resztek poddaństwa, wprowadzenie

równości obywateli wobec prawa,

c) zmiany w stosunkach państwo-kościół:

12

- likwidacja dziesięciny kościelnej,

- konfiskata dóbr kościelnych przez państwo,

- wprowadzenie ustawy cywilnej (biskupi i proboszczowie mieli być wybrani przez osoby

świeckie)

d) wrzesień 1791 r. uchwalenie konstytucji - powstanie monarchii konstytucyjnej we Francji.

KONSTYTUCJA FRANCJI

Data, miejsce, twórca

Ordynacja wyborcza

Władza ustawodawcza

Władza wykonawcza

Władza sądownicza

Prawa i obowiązki obywateli

Wrzesień 1791 r., Francja i Zgromadzenie Narodowe

Obywatele czynni i bierni. 25% mężczyźni płacący podatki mieli prawa wyborcze

parlament Teoretycznie równi, czyli czynni i bierni, płacili podatki wartość 3 dniówek (bogatsi) i ubożsi ich nie mieli

Wolność, równość, braterstwo - hasło sformułowane 30 czerwca 1793 r. Rozpowszechnione

zostało od czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej i umieszczone na budynkach publicznych w

skróconej formie. Francuzi pragnęli równości między stanem III a I i II.

Republika - "rzecz publiczna" - wspólna własność wszystkich obywateli.

Marsylianka - hymn państwowy Francji oraz jej departamentów i terytoriów zamorskich.

Jakobini - lewicowy klub polityczny, działający w rewolucyjnej Francji, założony w 1789 r.

przez Maksymiliana Robespierre w Paryżu jako Klub bretoński. Jakobini - bo spotykali się w

klasztorze św. Jakuba.

Sankiuloci (nie noszący krótkich spodni) - pogardliwa nazwa stosowana prze warstwy wyższe

w odniesieniu do rewolucjonistów okresu Rewolucji Francuskiej 1789 r., wywodzący się z

robotników manufaktur i rzemieślników. Sankiuloci występowali przeciwko królowi,

arystokracji, bogatej burżuazji.

13

Maksymilian Robespierre - francuski adwokat i mówca, członek Stanów Generalnych i

Konstytuanty, jeden z czołowych przywódców Rewolucji Francuskiej, przywódca lewicowego

klubu jakobinów, zwany nieprzekupnym.

Georges Danton - jeden z organizatorów i przywódców Rewolucji Francuskiej, adwokat i

znakomity mówca, członek Konwentu, działał w Klubie Kordelierów, zwolennicy nazywali go

"tytanem rewolucji" a przeciwnicy "szlachetnym dzikusem". Był autorem słów "Rewolucja jak

Saturn, pożera własne dzieci".

5. Zgromadzenie Narodowe i jego podział – początek nowoczesnego parlamentaryzmu

prawica centrum lewica

zwolennicy utrzymania

istniejącego ładu

opowiadali się za stopniowymi

reformami

zwolennicy szerokich reform

wewnętrznych m.in. jakobini

6. Kluby polityczne

- jakobici (M. Robespierre, G. Danton)

- sankiuloci.

7. Wojna z Austrią i Prusami 1792 r.

- "wojna pałacom, pokój chatom" - chęć rozszerzenia idei rewolucyjnych (ludności, równości,

braterstwa) w Europie,

- Maryslianka - pieśń rewolucyjna,

- klęski na froncie, aresztowanie króla sierpień 1792 r.,

- II okres rewolucji okres Konwentu - od aresztowania króla (sierpień 1792 r.) do zwycięstwa

jakobinów (czerwiec 1792 r.),

a) wrzesień 1792 r. konwent znosi monarchię o ogłasza republika (immunitet),

b) kontrofensywa Francji, zwycięstwo pod Valmy - wrzesień 1792 r., zajęcie Belgii oraz ziem

niemieckich po Ren,

c) I 1793 r. król Ludwik XVI stracony na gilotynie,

d) wystąpienie koalicji państw (Austrii, Prus, Anglii, Hiszpanii, Portugalii, Holandii) przeciwko

"królobójcom",

14

e) powstanie rojalistów w Lyonie, Tulonie, katolickich chłopów w Wandei w obronie religii i

monarchii.

Wielki terror - dyktatura jakobinów.

III okres rewolucji - dyktatura jakobinów. Od czerwca 1793 r. do lipca 1794 r. czołowi

jakobini: M. Robespierre i G. Danton, J.P. Marat.

1. Opanowali Komitet Ocalenia Publicznego - nowe ciało polityczne utworzone dla ratowania

republiki.

2. Rządy Wielkiego Terroru.

a) Dekret o podejrzanych - surowe karanie faktycznych i domniemanych wrogów republiki,

b) tysiące ludzi ginie na gilotynie (księża, arystokraci, uczeni, spekulanci),

c) krwawo stłumione powstanie w Wandei.

3. Jakobini:

a) dążyli do wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego, oświaty dla wszystkich,

b) pomocy dla biednych, np. wydawanie każdemu chleba na kartki po równo,

c) ograniczyli wolność handlu i przemysłu (chcieli powstrzymać drożyznę),

d) unowocześnili armię, która opanowała Belgię i Holandię - jesień 1793 r.,

e) katastrofa kulturalna,

- dechrystianizacja (degradacja świątyń, dzieł sztuki, uroczystości antyreligijne ku czci

Rozumu),

- zniszczenie grobów królewskich,

- wprowadzili kalendarz rewolucyjny, nowe kart do gry,

- ginie wielu uczonych (wielki chemik Lavoisier).

4. "Rewolucja jak Saturn pożera własne dzieci" - na gilotynie giną członkowie Komitetu:

Danton, Desmoulins .

5. 28.07.1794 r. - śmierć Robespierra na gilotynie - upadek jakobinów.

IV okres rewolucji - okres Dyrektoriatu 1794 - 1799 r. - okres przewagi wielkiej burżuazji.

15

Burżuazja - bankierzy, właściciele dużych zakładów przemysłowych.

Ocena rewolucji francuskiej:

Mocne strony Złe strony- równość - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 1789 r.,- powstrzymanie drożyzny,- zakończenie monarchii absolutnej, trójpodział władzy,- zdobycie nowych ziem,- likwidacja dziesięciny kościelnej,- oświata dla wszystkich,- powstanie parlamentu,- konstytucja,- Upadek poddaństwa, feudalizmu,

- szalejący terror, śmierć na gilotynie wielu ludzi,- biskupi i proboszczowie mieli być wybierani przez osoby świeckie,- niszczenie świątyń, dzieł sztuki, dechrystianizacja,- uroczystości antyreligijne ku czci Rozumu,- niszczenie grobów królewskich,- śmierć wielu uczonych.

16

LEKCJA 8

TEMAT: PRZEWAGA FRANCJI W EUROPIE - NAPOLEON BONAPARTE

1. Próby oceny działalności Napoleona Bonaparte.

a) strony pozytywne:

- Kodeks Cywilny Napoleona: równość wobec prawa i wolność osobista, nienaruszalność

własności prywatnej, wolność myśli, wyznania, służby cywilne i rozwody,

- blokada kontynentalna (zakaz utrzymywania przez państwa europejskie związanych z

Francją jakichkolwiek kontaktów handlowych z Anglią, miała pozytywny wpływ na rozwój

rodzinnej wytwórczości (sukno, broń, wyroby metalowe),

- zawarł konkordat z Papieżem, który przywracał wpływy Kościoła na wychowanie młodzieży,

- założył Bank Francji, który emitował papierowy pieniądz, popierał rozwój przemysłu,

- utworzył licea, szkoły średnie,

- rozwój gospodarczy Francji, stabilizacja finansów (powstrzymał inflację),

b) strony negatywne:

- blokada kontynentalna Anglii spowodowała drożyznę, upadek wielu zakładów oraz duże

bezrobocie w Anglii,

- rozbudowany aparat policyjny, cenzura, inwigilacja ludności (śledzenie, donoszenie),

represje wobec jakobinów, zwolenników Burbonów, zakaz strajków robotniczych, przywrócił

niewolnictwo w koloniach.

2. W 1804 r. Napoleon koronował się na cesarza Francuzów (z woli Francuzów - suwerenność

narodu).

3. Podboje Napoleońskie w okresie cesarstwa (1804-1815).

data miejsce wynikX 1805 Bitwa morska pod Trafalgarem

(Francja z Anglią)Angielski admirał Nelson zniszczył połączone floty: francuską i hiszpańską - upadek planów Napoleona inwazji na Anglię

XII 1805 Bitwa pod Austerlitz (bitwa trzech cesarzy)

Wielkie zwycięstwo Napoleona (przewidział

17

(Francja z Austria i Rosją) kierunek ataku przeciwników). Car Aleksander uciekł z pobojowiska, płacąc, jego wojska wycofały się z Rosji. Cesarz Austrii w XII 1805 r. zawarł pokój z Francją

X 1806 Bitwa pod JenąBitwa pod Auerstadt(Francja z Prusami)

Ogłoszenie blokady kontynentalnej.Francja w obu bitwach zwycięża. Armia pruska idzie w rozsypkę a w państwie zapanowuje chaos. Pruskie twierdze jedne po drugiej zaczynają się poddawać Francuzom, król wycofuje się do Królewca.

VI 1807 Bitwa pod Frydlandem(bitwa z Rosją)

Armia rosyjska została rozbita, by uniknąć całkowitej klęski, car Aleksander I musiał zawrzeć pokój. Pokój w Tylży: utworzenie Księstwa Warszawskiego, Rosja dołączyła blokady kontynentalnej.

XI 1808 Bitwa w wąwozie Samosierra (bitwa z Hiszpanią)

Napoleon posłał polski szwadron. W ciągu 8-minutowej szarży szwadron (Francja)stracił prawie połowę ludzi, lecz odniósł zwycięstwo. Hiszpańska piechota rzuciła się do ucieczki.

1809 Bitwa w Wagram Klęska Austrii1809 Bitwa pod Raszynem Zajęcie Warszawy przez

Austrię na kilka dni, pokonanie Austrii i powiększenie się Księstwa Warszawskiego.

IX 1812 Bitwa w Borodino Napoleon odniósł zwycięstwo, ale niepełne i najkrwawsze z dotychczasowych. Zajęcie Moskwy przez Napoleona.

Jesień 1813 Bitwa pod Lipskiem ( zwana bitwą narodów) - brali w niej udział żołnierze kilkunastu narodowości)

Klęska Napoleona (przewaga liczebna przeciwników). Armie koalicji wkraczają do Francji. napoleon traci poparcie własnego społeczeństwa. Wiosną 1814 r. wojska pruskie i rosyjskie zajmują Paryż. Napoleon zdetronizowany, dwa dni później abdykuje. Władzę we Francji obejmuje

18

król Ludwik XVIII. VI 1815 Bitwa pod Waterloo (bitwa z

Anglią)Napoleon ponosi klęskę, gdy po kilku godzinach walki nadciągnęli Prusacy. Napoleon abdykuje po raz drugi. Anglicy wywożą go na południowy Atlantyk (wyspa św. Heleny). Tam pilnie strzeżony spisuje pamiętniki. Umiera w 1821 r. na raka żołądka.

Ciekawostki o Napoleonie Bonaparte:

miał zwyczaj czasami przemierzać ulice Paryża incognito w cylindrze na głowie

i w cywilnym ubraniu, żeby nie być rozpoznawanym,

bał się kotów,

był leworęczny,

uważał, że kobiety są niewolnicami mężczyzn,

spał bardzo mało, zdarzało mu się zasypiać na polu bitwy, na około 15 minut,

był dyslektykiem,

zmarł na raka żołądka,

we wszystkich państwach, w których władał zmienił ruch z lewostronnego na prawostronny.

19

LEKCJA 9

TEMAT: UPADEK NAPOLEONA

1. Przyczyny wyprawy Napoleona na Rosję:

- Rosja wyłamała się z blokady kontynentalnej,

- car rosyjski obawiał się odtworzenia Królestwa Polskiego.

2. Wyprawy Napoleona na Moskwę 1812 r.

a) Bitwa pod Borodino - zajęcie Moskwy,

b) odwrót armii napoleońskiej zakończony klęską (sroga zima),

c) bitwa narodów pod Lipskiem 1813 r. (śmierć księcia Józefa Poniatowskiego),

d) 1814 r. abdykacja (rezygnacja Napoleona z tronu).

3. Powrót Napoleona do władzy zakończony klęską pod Waterloo 1815 r.

Waterloo - symbol całkowitej i nieodwracalnej klęski.

4. Odbicie epoki napoleońskiej w literaturze i sztuce:

- Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz",

- malarstwo Piotra Michałowskiego.

5. Dobre i złe strony epoki napoleońskiej:

a) dobre:

- obalono feudualizm,

- wprowadzono wolności i prawa obywatelskie,

- stworzono nowoczesne prawo - Kodeks Cywilny Napoleona,

- wzrost znaczenia burżuazji i gospodarki kapitalistycznej,

- rozbudzona została świadomość narodowa europejczyków,

- sprawa Polska powróciła na arenę międzynarodową,

- rozkwit francuskie kultury w Europie,

- demokratyczne przemiany w wojsku.

20

b) złe:

- liczne wojny, zniszczenia, ofiary,

- odejście od tradycyjnych wzorców moralnych, ateizacja,

- rozwiązłość obyczajów,

- wykorzystanie Polaków przez Napoleona do osiągnięcia własnych celów politycznych,

- rabunkowa gospodarka na terenach podbitych przez Napoleona,

- blokada kontynentalna i jej ekonomiczne skutki.

21

LEKCJA 10

TEMAT: O NAPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ. I ROZBIÓR POLSKI

1. W 1764 r. królem Polski został Stanisław August Poniatowski, popierany przez Katarzynę

II i magnacki ród Czartoryskich.

2. Pierwsze reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego:

- wprowadził głosowanie większością w sprawach ekonomicznych,

- odnowił mennicę (wybijanie pieniądza),

- założył Szkołę Rycerską,

- popierał rozwój manufaktur,

- przyczynił się do powstania oświeceniowego czasopisma Monitor".

3. 1767 r. pod naciskiem Rosji sejm uchwaliłprawo kardynalne, utrwalające najgorsze wady

ustroju państwa (wolna elekcję, liberum weto). Gwarantką tego ustroju została Katarzyna II.

4. Konfederacja barska - w 1768 r. grupa szlachty zawiązała konfederację barską w obronie

niepodległości i uprzywilejowanej pozycji katolicyzmu, a przeciwko Rosji, królowi i jego

reformom. Walki sił partyzanckich z armia rosyjską i oddziałami królewskimi trwały do 1772

r. i zakończyły klęską konfederatów.

5. 1772 r. - pierwszy rozbiór Polski, dokonany przez Rosję, Prusy i Austrię.

Prusy zajęły Pomorze Gdańskie bez Gdańska i Torunia oraz Warmię.

Austria zajęła ziemie polskie w widłach Wisły i Sanu oraz Galicję Wschodnią ze Lwowem.

Rosja zajęła ziemie na północ od Dźwiny i na zachód od Dniepru.

6. 1773 r. Sejm rozbiorowy zatwierdził I rozbiór Polski (sprzeciw posła Tadeusza Rejtana -

symbol daremnego oporu przeciwko niesprawiedliwości).

LEKCJA 11

22

TEMAT: CZASY STANISŁAWOWSKIE

1. Mecenat (opieka nad artystami) króla:

a) "obiady czwartkowe" w czasie których wybitni pisarze i publicyści dyskutowali o sztuce

i reformie państwa,

b) w 1765 r. dzięki zabiegom króla otwarto Teatr Narodowy.

2. Szkolnictwo:

a) 1773 r. Komisja Edukacji Narodowej (KEN) - pierwsze w świecie ministerstwo edukacji.

Otrzymała ona majątek i szkoły po Jezuitach. W szkołach podległych KEN ograniczono

nauczanie łaciny i usunięto teologię, natomiast położono nacisk na język ojczysty oraz nauki

ścisłe. Wprowadzono nowoczesne programy i metody nauczania. Sprzeciwiano sie

stosowaniu kar cielesnych. Wydano nowoczesne podręczniki (Towarzystwo do Ksiąg

Elementarnych) oraz pomoce dydaktyczne. W ramach KEN-u - reformę Akademii Krakowskiej

i wileńskiej przeprowadził Hugo Kołłątaj.

b) Szkoła Rycerska, czyli Korpus Kadetów.

Przyjmowano do niej synów szlacheckich w wieku 7-12 lat. Nauka trwała 7 lat. Obok profilu

wojskowego istniał też cywilny. Wśród około tysiąca wychowanków szkoły, znalazł się m.in.

Tadeusz Kościuszko.

3. Architektura.

Styl klasycystyczny naśladujący starożytną architekturę grecką i rzymską: doskonałe

proporcje, spokój, harmonia, kolumnady, tympanony, kopuły.

- Łazienki (ogrody królewskie) wraz z Pałacem na Wodzie wzniesionym przez Dominika

Merliniego.

- Pałac w Igołomi.

4. Malarstwo.

a) Marcello Baciarelli - portrety władców, ważne wydarzenia z dziejów Polski.

b) Bernardo Belotto zwany Canaletto - malarz Warszawy uwiecznił najładniejsze widoki

miasta.

23

5. Teatr.

Wojciech Bogusławki, opera pt. "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale".

6. Publicystyka.

Franciszek Bohomolec redaktor "Monitora", które propagowały reformy państwa.

7. Literatura.

Ignacy Krasicki - autor bajek, satyr, powieści. W poemacie "Monachomachia" wyśmiał

nieuctwo i próżniactwo mnichów. Katolicki biskup uczestniczył w "obiadach czwartkowych".

Julian Ursyn Niemcewicz - napisał komedię polityczną 'Powrót posła" - przeciwstawiała ona

mądrych stronników reform tępym i egoistycznym sarmatom. W ten sposób zachęciła

widzów do przebudowy kraju. Był księdzem.

Stanisław Staszic- zreformował szkolnictwo wyższe (uniwersytet Krakowski i Uniwersytet

Wileński). Był księdzem. Domagał się równych praw dla mieszczan. Zorganizował czarna

procesję.

8. Rozwój gospodarczy.

- rozwój banków, spółek handlowych,

- górnictwo, hutnictwo,

- manufaktury: sukiennicze, dywanów, kobierców, pasów kontuszowych porcelany,

fajansów, ludwisarnie, rusznikarnie, szabelnie.

24

LEKCJA 12

TEMAT: SEJM WIELKI - KONSTYTUCJA 3 MAJA

1. Międzynarodowe aspekty zwołania Sejmu Wielkiego:

- wobec wojny z Turcją - Katarzyna II zgodziła się na zwołanie Sejmu i reformy w armii,

- wpływ idei oświecenia,

- wybuch rewolucji we Francji, ożyło polskie mieszczaństwo.

2. 1788-92 Sejm Wielki pod przewodnictwem marszałka Stanisława Małachowskiego:

a) stronnictwa polityczne w sejmie:

- patriotyczne - zwolennicy reform i niezależności od Rosji,

- królewskie - utworzone przez Stanisława Augusta. Domagało się wzmocnienia władzy

monarszej i utrzymania ścisłego związku z Rosją,

- hetmańskie (magnackie) - przeciwne reformom.

b) pierwsze reformy Sejmu Wielkiego:

- zniesienie rady Nieustającej,

- uchwalenie stałych podatków w wysokości 10% dla szlachty, a 20% dla duchowieństwa,

- marzec 1791 r. prawo o sejmikach - pozbawiono szlachtę prawa głosu,

c) sprawa mieszczan podczas sejmu:

- jesień 1789 r. "czarna procesja" - demonstracja mieszczan żądających praw politycznych,

- kwiecień 1791 r. - prawo o miastach królewskich, zapewniło mieszczanom nietykalność

osobistą, prawo nabywania dóbr ziemskich i piastowania urzędów, ograniczone

przedstawicielstwo w Sejmie.

d) najważniejsze reformy Sejmu Wielkiego - Konstytucja 3 Maja 1791 r.

25

Data, miejsce, twórca

Ordynacja wyborcza

Władza ustawodawcza

Władza wykonawcza

Władza sądownicza

Prawa i obowiązki obywateli

Warszawa3 Maja 1791 r. Sejm Wielki uchwalił. pomysłodawcami byli: Stanisław August Poniatowski, Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki.

Posłów wybierano by na 2 lata, zniesiono liberum weto i konfederacje, wolna elekcję zastąpiono dziedziczeniem tronu

Sejm "zawsze gotowy" (głosowanie większością).

Straż Praw czyli król, prymas i pięciu ministrów

Zamożniejsi mieszkańcy miast, otrzymali większość praw i przywilejów szlachty. Chłopi zostali przyjęci "po opiekę" prawa i rządu krajowego

26

LEKCJA 13

TEMAT: TARGOWICA I INSUREKCJA KOŚCIUSZKOWSKA

1. Maj 1792 r. konfederacja ogłoszona przez magnatów(Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki,

Seweryn, Rzewuski) w Targowicy - obalenie Konstytucji 3 Maja przy pomocy wojsk

rosyjskich.

Targowica - symbol zdrady narodowej.

2. Wojna w obronie Konstytucji 1792 r.

a) czerwiec 1792 r. zwycięstwo księcia Józefa Poniatowskiego pod Zieleńcami

(ustanowienie orderu Virtuti Militari - "męstwu wojennemu"),

b) przystąpienie Stanisława Augusta Poniatowskiego do targowiczan.

3. Rządy targowiczan w Polsce:

- obalenie reform Sejmu Wielkiego (m.in. Konstytucji),

- grabieże.

4. Styczeń 1793 r. II rozbiór Polski.

Rosja - znaczne obszary Litwy, Ukrainy i Podola.

Prusy - zajęły resztę Wielkopolski oraz Gdańsk i Toruń.

5. Okoliczności wybuchu Powstania kościuszkowskiego:

- II rozbiór Polski (załamanie gospodarcze, pusty skarb, brak dostępu do morza, utrata

żyznych ziem, wzrost cen żywności),

- przygotowania do powstania na emigracji (Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki),

- Katarzyna II wobec wojny z Turcją zażądała redukcji polskiego wojska.

6. Przebieg Powstania kościuszkowskiego 1794 r.

a) bunt generała Madalińskiego,

b) 24.III - przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku krakowskim - początek powstania,

27

c) 04. IV - zwycięstwo pod Racławicami (duże zasługi kosynierów na czele z Bartoszem

Głowackim).

d) 07.V - uniwersał połaniecki:

- przyznawał wolność osobistą chłopom,

- obniżał pańszczyzna o połowę.

e) 17.IV - wybuch powstania w Warszawie (dowodził m.in. szewc Jan Kiliński).

f) 6.VI - porażka pod Szczekocinami.

g) 10.X - bitwa pod Maciejowicami - klęska powstania.

h) 4.XI. - rzeź Pragi (część Warszawy) dokonana przez wojska rosyjskie gen. Suworowa.

7. 1795 r. - III rozbiór Polski

Rosja - zajęła ziemie na wschód od Niemna i Bugu,

Prusy - część Mazowsza z Warszawą, Podlasia i Litwy,

Austria - Lubelszczyznę, resztę Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza.

28

LEKCJA 14

TEMAT: LEGIONY POLSKIE WE WŁOSZECH

1. Legiony Polskie inaczej Legiony Dąbrowskiego, ochotnicze oddziały polskie, utworzone z

jeńców polskich z armii austriackiej w 1797 r. we Włoszech, przez generała Jana Henryka

Dąbrowskiego.

Pieśń Legionów Polskich we Włoszech - Mazurek Dąbrowskiego (powstała w 1797 roku,

słowa Józef Wybicki, autor melodii nieznany), miała dodawać otuchy polskim żołnierzom

walczącym u boku Francji z nadzieją odzyskania niepodległości.

2. Walki legionów:

a) we Włoszech z wojskami austriackimi (poważne straty),

b) 1802-103 na Santo Domingo (obecnie Haiti), gdzie musiały walczyć z powstaniem

Murzynów (zostało zdziesiątkowane),

c) 1808-1813 w Hiszpanii wraz z wojskami Bonapartego, łamały opór oddziałów hiszpańskich,

1808 r. - szarża szwadronu polskich szwoleżerów zakończona zdobyciem Wąwozu

Samosierra, otworzyła wojskom napoleońskim drogę do Madrytu.

29

LEKCJA 15

TEMAT: KSIĘSTWO WARSZAWSKIE 1807-1815

1. Lipiec 1807 r. pokój w Tylży - powstanie Księstwa Warszawskiego.

- z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego utworzono Księstwo Warszawskie,

- Gdańsk ogłoszono wolnym miastem pod protektoratem Francji.

2. Po wojnie z Austrią w 1809 r. (bitwa pod Wagram i Raszynem) terytorium Księstwa

warszawskiego powiększono o ziemie trzeciego zaboru austriackiego.

3. Konstytucja Księstwa Warszawskiego

Data, miejsce, twórca

Ordynacja wyborcza

Władza ustawodawcza

Władza wykonawcza

Władza sądownicza

Prawa i obowiązki obywateli

1807 r.Twórcą głównych zasad był Napoleon.

Dwuizbowy sejm (omówienie i uchwalenie rządowych projektów. Mogła w nim zasiadać nie tylko szlachta.

Dziedziczny "książę warszawski"- kierował rządem, prowadził politykę zagraniczną (Fryderyk August I - król Saksonii).

Zniesiono poddaństwo chłopów (choć pozostawiono pańszczyznę), wprowadzono Kodeks Napoleona. Utworzono polską armię (JózefPoniatowski).

Sumy bajońskie - olbrzymie sumy, jakie Księstwo Warszawskie było winne Napoleonowi (ok.

20 mln franków.)

Książę Józef Poniatowski - urodził się w 1763 r. Przed ukończeniem 17 lat rozpoczął służbę w

armii austriackiej. 7 lutego 1780 został podporucznikiem, 4 lata później majorem.

Wychowywał się w Wiedniu i Pradze, do Polski przybył w 1781 r. Otrzymał odznaczenie

wojskowe (order św. Stanisława, wstęgę Orderu Orła Białego). 6 maja 1792 r. Książę ruszył

na wojnę w obronie Konstytucji 3 maja. Odniósł zwycięstwo pod Zieleńcami.

W sierpniu 1794 r. bierze udział w obronie oblężonej przez Prusaków w Warszawie. Otrzymał

w 1806 r. od Napoleona stanowisko naczelnego wodza armii Księstwa Warszawskiego. W

1812 r. brał udział w kampanii Napoleona na Moskwę. W 1813 r.

w bitwie narodów pod Lipskiem, został 5-krotnie ranny. Nie ustąpił z pola walki, zginał w

nurtach Estery 19.10.1813 r.

30

LEKCJA 16

TEMAT: KONGRES WIEDEŃSKI. WIOSNA LUDÓW

1. Kongres Wiedeński 1814-15 - ustalił nowy ład w Europie po upadku Napoleona

a) uczestnicy obrad:

Rosja (car Aleksander I), Anglia, Austria (K. Metternich), Francja (K.Talleyrand).

b) ustalił zasady nowego porządku w Europie

- restauracja (odnowienie, odświeżenie) - do władz powinni powrócić dziedziczni

monarchowie sprzed okresu rewolucji Francuskiej,

- równowaga sił w Europie - żadne z mocarstw nie może dominować nad pozostałymi,

- legitymizm - wszelka władza pochodzi od Boga, tak więc podwładni nie mogą odebrać jej

monarsze.

c) zmiany terytorialne:

- przywrócono granice Francji sprzed wojen rewolucyjnych,

- utrzymano rozbicie Niemiec na liczne państewka, które zostało zorganizowane

w Związek Niemiecki pod przewodnictwem Austrii,

- zachowano rozdrobnienie Włoch, część tego kraju wcielono do Austrii,

- katolicką Belgię wcielono do protestanckiej Holandii,

- zlikwidowano Księstwo Warszawskie, większość jego terytorium otrzymała Rosja,

d) Święte Przymierze był to sojusz Rosji, Prus i Austrii, służący utrzymaniu postanowień

Kongresu Wiedeńskiego, a wymierzony przeciwko ruchom rewolucyjnym

i niepodległościowym. Sygnatariusze porozumienia mieli w polityce kierować się zasadami

Ewangelii (stąd nazwa "Święte Przymierze").

2. W 1830 r. wybuchła rewolucja lipcowa we Francji. Król musiał abdykować a nowa

konstytucja przyznała większe uprawnienia parlamentowi. W tym samym roku wybuchła

rewolucja belgijska, w wyniku której Belgia oddzieliła się od Holandii.

3. Wiosna Ludów.

W latach1848-1849w wielu krajach Europy doszło do wystąpień rewolucyjnych

nazwanychWiosną Ludów. ich głównymi przyczynami były: głód, dążenia narodów do

31

niepodległości lub zjednoczenia oraz działalność ruchów demokratycznych. W wyniku

rewolucji lutowej (1848 r.) we Francji powstała republika, zastąpiona po kilku latach przez

cesarstwo. Wystąpienia rewolucyjne 1848 r. we Włoszech, w Niemczech i Austrii zostały

stłumione. Na Węgrzech powstanie upadło po interwencji wojsk rosyjskich (1849).

Józef Bem - ur. 14 marca 1794 r. w Tarnowie, a zmarł 10 grudnia 1850 r. Był artylerzystą,

polskim generałem i feldmarszałkiem armii tureckiej. Był synem adwokata. Został

absolwentem Nowodworka. Brał czynny udział w kampanii francusko-rosyjskiej.

Po przegranej Napoleona służył w wojsku Królestwa Polskiego. Publikował też w 3 językach o

historii Polski.

Konserwatyzm - (od łac. conservare "zachować") - kierunek polityczny, który w XIX w.

opowiadał się za silna monarchią wspartą autorytetem religii oraz za podziałem

społeczeństwa na stany. Konserwatyści pragnęli zachować tradycyjną organizację państwa,

dlatego sprzeciwiali się zmianom dawnego porządku. Za największe zło uważali rewolucję.

Cenzura - polegała na tym, że cenzorzy czytali każdy napisany artykuł i decydowali, czy

można do wydrukować w gazecie czy nie. Cenzurowano też książki.

Uwłaszczenie–nadanie chłopom ziemi na własność.

Burżuazja - określenie górnych, zamożnych warstw mieszczaństwa, odróżniających się od

szlachty a także ludu żyjącego z pracy własnych rąk.

Skutki Wiosny Ludów:

- zniesiono resztki feudualizmu (uwłaszczenie chłopów) - Austria, Prusy,

- w niektórych państwach (Prusy, Holandia) wprowadzono konstytucje.

32

LEKCJA 17

TEMAT: I REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA

od XIII w. - trójpolówka - do XIX w. - płodozmian (rolnictwo)

manufaktura (podział pracy, ręczna) a od XIX w. fabryki (przemysł)

rewolucja agrarna -- rewolucja przemysłowa (zmiany społeczne, degradacja środowiska)

-- gospodarka przemysłowa

Klasy społeczne:

- robotnicy

- burżuazja

Zamożni przedstawiciele klasy średniej wiedli podobny tryb życia jak arystokracja. Mieli dużo

wolnego czasu, poświęcali go na bale, pikniki, spotkania towarzyskie, polowania, wyjazdy na

wieś czy nad morze. W pierwszej połowie XIX w. W domach zamożnych Anglików

rozpowszechnił się solidny i wygodny styl wiktoriański. W Niemczech panował podobny styl,

zwany bieder-meier. Robotnicy żyli w fatalnych warunkach, w brudnych, zatłoczonych

dzielnicach. W fabrykach i kopalniach pracowały nawet kilkuletnie dzieci. nie istniały urlopy,

zwolnienia chorobowe ani renty inwalidzkie. Robotnicy pracowali 6 dni w tygodniu po nawet

16 godzin dziennie. Kobiety zarabiały mniej od mężczyzn, nawet wykonując ta sama pracę.

Na obiad jadano najczęściej gotowane ziemniaki, smalec, masło czy czasami kawałek mięsa.

W początkach XIX wieku pojawiło sie pojęcia higieny. Mimo to ludzie biedni żyli w bardzo

złych warunkach higienicznych, rozprzestrzeniały sie choroby zakaźne (odra, gruźlica,

cholera, grypa).

Rewolucja przemysłowa rozpoczęła się na terenie .................. w ....................... wieku. Dokonane wówczas odkrycia i wynalazki miały wpływ na rozwój wielu dziedzin gospodarki, w tym transport, czego przykładem może być..........żelazna, jej pierwsza linię otworzył w 1825 r. angielski wynalazca .................................... W nowo powstających fabrykach, hutach i kopalniach pracowała coraz liczniejsza grupa ............................................. W obronie przed wyzyskiem ze strony przemysłowców, organizowali sie oni w .........................

33

Zmiany które nastąpiły w rolnictwie, nazywamy rewolucją........................................., jednym z jej przejawów było zastosowanie nowej techniki uprawy ziemi, nazywanej......................najważniejszym wynalazkiem, który przyczynił się do powstania wielkiego przemysłu była..................... udoskonali ją ......................................Wynalazek ten upowszechnił się w produkcji..............................potrzebnych do wyrobu maszyn, narzędzi, mostów.

Przedstawiciele klas średnich głosili zasady .................................... - teorii postulującej przyznanie jednostce pełnej wolności. Zwolennicy tej ideologii domagali się równości obywateli wobec prawa, wprowadzenia konstytucji, tolerancji religijnej i przestrzegania praw człowieka.

Romantyzm- kierunek myślowy i artystyczny a także okres w dziejach kultury. Romantycy

starali się poznawać rzeczywistość nie intelektem, lecz przez uczucia, emocje, namiętności.

Zachwycały ich burze, dzikie wodospady oraz górskie szczyty wynurzające się z chmur. badali

wszystko, co niezwykłe lub tajemnicze. Cenili ludowość, ogromną rolę przypisywali wybitnej

jednostce. Interesowali sie religią i okultyzmem. Dynamika, ciepłe barwy, brak konturów,

ukazane emocje.

Przedstawiciele romantyzmu:

- Goethe "Cierpienia młodego Wertera"

- Ludwig van Beethoven - jeden z największych kompozytorów w dziejach, ogłuchł

całkowicie, jednak dalej komponował,

- Adam Mickiewicz - poeta (wieszcz) podczas uczty dla Polaków w Paryżu zaczął

improwizować,

- Fryderyk Chopin - jego muzyka budziła w Polakach przywiązanie do Ojczyzny i wzywała do

walki o wolność,

- Eugene Delacroix - malarz i twórca dzieła "Wolność wiodąca lud na barykady". Delacroix

opowiadał się po stronie ludu i wolności, wywołuje u odbiorcy emocje, zaraza go

uniesieniem bohaterów,

- Juliusz Słowacki,

- Zygmunt Krasiński,

- Cyprian Kamil Norwid.

34

LEKCJA 18

TEMAT: ZJEDNOCZENIE NIEMIEC I WŁOCH

1. Przyczyny zjednoczenia:

- wpływ haseł rewolucji francuskiej (napoleońskich),

- chęć zniesienia barier celnych.

2. Etapy zjednoczenia Włoch:

a) 1859 r. zwycięstwo Francji i Sardynii nad Austriąpod Solferino -przyłączenie większości

północnych Włoch do Królestwa Sardynii,

b) 1861 r. wyprawa "tysiąca czerwonych koszul" Giuseppe Garibaldiego - przyłączenie

Królestwa Obojga Sycylii.

c) 1861 r. utworzenia Królestwa Włoskiego,

d) 1870 r. przyłączenie Rzymu do Włoch (po klęsce Francji z Prusami).

3. Niemcy

a) tworzyły luźny związek państwa pod przewodnictwem Austrii od czasów Kongresu

Wiedeńskiego,

b) 1834 r. Powstanie Związku Celnego - początek gospodarczego zjednoczenia Niemiec.

4. Wzrost znaczenia Prus za "żelaznego kanclerza" Otto van Bismarcka("krew i żelazo -

zjednoczył Niemcy przez wojnę),

a) 1866 r. zwycięstwo Prus nad Austriąpod Sadową,

1867 r. Austria przekształciła się w Austro-Węgry

b) 1870 r. klęska Francji z Prusami pod Sedanem,

- utrata Alzacji i Lotaryngii,

- spłata kontrybucji (odszkodowanie) wojennej - 5 miliardów franków w złocie,

c) 1871 r. zjednoczenie Niemiec (powstanie Cesarstwa Niemieckiego),

d) wzrost znaczenia Niemiec (nowoczesny przemysł, armia, kolonie).

Zad. dom. Życiorysy: Giuseppe Garibaldiego i Otto van Bismarcka

35

LEKCJA 19

TEMAT: WOJNA SECESYJNA W STANACH ZJEDNOCZONYCH

1. Sytuacja gospodarcza;

a) przemysłowa Północ:

- rozwój przemysłu,

- drobne gospodarstwa tzw. farmy,

b) rolnicze Południe:

- plantacje bawełny, trzciny cukrowej, tytoniu,

- niewolnictwo.

2. Przyczyny secesji (odłączenia) stanów południowych:

- sprzeczności gospodarcze (cła ochronne),

- ruch abolicyjny na północy (opowiadający się za zniesieniem niewolnictwa),

- wybór Abrahama Lincolna na prezydenta1860 r.

3. Przebieg wojny secesyjnej 1861-65:

- secesja 11 stanów południowych (utworzyły Konfederację),

-kwieceń 1861 pierwsze starcia między wojskami Unii (Pólnocy) i Konfederacji (Południa)

- styczeń 1863 zniesienie niewolnictwa,

- lipiec 1863 bitwa pod Gettysburgiem - klęska wojsk konfederackich dowodzonych przez

generała Roberta Lee.

4. Sytuacja po wojnie:

-zabójstwo Lincolna (zastrzelony w chwili, gdy oglądał przedstawienie teatralne)

- rozwój gospodarczy,

- zdobywanie Dzikiego Zachodu,

- zakup Alaski od Rosji,

- pogorszenie sytuacji Indian,

- wzrost imigracji (przyjazd do USA ludności),

36

-częściowe polepszenie sytuacji Murzynów (segregacja rasowa, Ku-Klux-Klan - organizacja

zastraszająca Murzynów).

LEKCJA 20

TEMAT: KOLONIALIZM

1. Kolonializm - proces tworzenia i utrzymywania kolonii.

2. Przyczyny kolonializmu:

a) rozwijający się przemysł wymagał surowców (miedź, cyna, diamenty, guma, kakao) oraz

rynków zbytu,

b) ambicje mocarstwowe poszczególnych państw,

c) zapał misjonarski,

d) chęć zrobienia kariery, wygodnego życia, itp.

3. Kolonie

a) brytyjskie - "imperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce": Kanada, Indie, Malaje,,

Płn. Borneo, Australia, Nowa Zelandia, Oman, Kuwejt, Egipt, Sudan, Uganda, Afryka

wschodnia, Rodezja, Kraj Przylądkowy, Cypr, Malta, Nigeria, Złote Wybrzeże, Sierra Leone

(część), Gujana, Honduras, Jamajka, Falklandy.

b) francuskie - Algieria, Afryka Zachodnia i Równikowa, Senegambia, Mauretania,

Madagaskar, mała część Gujany, Indochiny.

c) niemieckie - Afryka wschodnia i płd. - zachodnia, Kamerun, część Nowej Gwinei., Toga.

d) inne - Islandia, Grenlandia (duńskie), Kongo (belgijskie), holenderskie: Indie Wschodnie,

część Gujany, Mozambik, Goa (portugalskie), Mandżuria (rosyjskie), Filipiny, Kuba (USA),

Somalia (włoskie).

e) Podział Chin na strefy wpływów.

4. Konflikty kolonialne;

a) Afryka:

- powstanie Mahdiego w Sudanie przeciwko Anglikom (1822-1898), poł. XIX. w.,

- konflikt Burów z Wielką Brytanią o Transwal i Oranię ( II poł. XIX w., początek XX w.),

37

b) Azja:

- brytyjsko-chińska wojna opiumowa (1832-42, I poł. XIX w.),

- powstanie bokserów w Chinach (1898-1901).

5. Skutki kolonializmu:

a) poprawa warunków higieny, spadek liczby chorych, głodujących, upowszechnienie

oświaty, techniki, chrześcijańskich obyczajów,

b) rozwój rasizmu,

- zaognienie sytuacji międzynarodowych - powstanie dwóch przeciwstawnych bloków

państw,

- trójprzymierze (państwa centralne) (1879-82)

Sojusz polityczno-wojskowy Niemiec, Austro-Węgier i Włoch w 1882 r. a rozpadł się po 1918

r. po przystąpieniu Włoch do ententy. Byli w niej również: Imperium Osmańskie, Bułgaria,

- trójporozumienie (ententa) - nazwa grupy państw (Francja, Rosja, Wielka Brytania)

powiązanych od 1904-1907, porozumieniami polityczno-militarnymi, zawartymi jako

przeciwwaga trójprzymierza. Jedna ze stron w I wojnie światowej skupiła koalicję państw

walczących przeciw państwom centralnym. Dołączyły Włochy, Grecja, Rumunia, Królestwo

Polskie, Wielkie Księstwo Finlandii.

38

LEKCJA 21

TEMAT: WZROST ZAGROŻENIA KOMUNIZMEM W EUROPIE

1. Socjalizm - nurt dążący do wprowadzenia sprawiedliwości i równości w społeczeństwie,

a) nurt radykalny - marksizm (komunizm), jego twórca był Karol Marks ("Manifest

komunistyczny' i "Kapitał") oraz Fryderyk Engels, a w Rosji rozwinął go Włodzimierz Lenin.

- Dzieje ludzkości według Marksa, to walka klas społecznych (kapitalistów z robotnikami)

mających sprzeczne interesy.

- W wyniku rewolucji socjalistycznej proletariat (robotnicy) odbierze majątki i władzę

posiadaczom (kapitalistom, burżuazji) likwidując własność prywatną.

- Nastąpi dyktatura proletariatu, a po niej bezklasowe społeczeństwo komunistyczne

"Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się".

socjalizm

nurt umiarkowany nurt radykalny

socjaldemokracja komunizm (marksizm)

b) nurt umiarkowany - partia socjaldemokratyczna, dążyła do wprowadzenia programu

socjalistycznego (8-godzinny czas pracy, zakaz pracy dzieci, ubezpieczenia, np. renty,

emerytury, powszechne prawo wyborcze) na drodze parlamentarnej (demokratycznej).

2. Leon XIII(II poł. XIX w.) w encyklice "Rerum novarum", jako pierwszy papież stanął w

obronie praw robotników, zapoczątkowując społeczną naukę Kościoła.

39

LEKCJA 22

TEMAT: DRUGA REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA

1. Niektóre odkrycia naukowe i wynalazki techniczne w II poł. XIX w. i początku XX w.

Niektóre odkrycia naukowe i osiągnięcia techniczne drugiej połowy XIX i początków XX w.Odkrycia naukowe Odkrycia techniczne

Lata 50-te i 60-te XIX w.-odkrycie zjawiska fermentacji i chorobotwórczych cech bakterii.

1859 r. ogłoszenie teorii cech ewolucji gatunków (Karol Darwin)

1864 r. - teoria pola elektromagnetycznego

1869 r. - opracowanie układu okresowego pierwiastków chemicznych (Dymitr Mendelejew)

1885 r. szczepionka przeciwko wściekliźnie, twórca mikrobiologii Ludwik Pasteur

1895 r. - promienie X (Wilhelm Roentgen.

1892 r. - odkrycie wirusów

1896 r. - odkrycie zjawiska promieniotwórczości (Antoni Becquerel)

1895 r. - odkrycie promieniotwórczych pierwiastków polonu i radu (Maria Skłodowska -Curie i Piotr Curie).

1903 - 1916 - ogłoszenie teorii względności (Albert Einstein)

Wodociągi, kanalizacja1895 r. - aparaty rentgenowskie

1860 r. silnik gazowy

1866 r. - dynamit (Alfred Nobel)

1876 r. - telefon (Aleksander Bell)

1878 r. proszek do prania

1879 r. żarówka elektryczna (Thomas Edison) - lokomotywa elektryczna

1883 r. - samochód z silnikiem benzynowym (Gottlieb Dalmier i Carl Benz)

1884 - karabin maszynowy

1887-1889 - budowa wieży Eiffla w Paryżu

1890 r. - mieszkalny budynek wielopiętrowy oparty na stalowej konstrukcji (w USA)

1895 r. - kinematograf (bracia Lumiere)

1896 r. - radiotelegraf (niezależnie od siebie Aleksander Popow i Guglielmo Marconi)

1900 r. - produkcja hamburgerów (w USA)

1902-1903 - samolot (bracia Wright)

1907r - odkurzacz elektryczny

1911 r. - czołg (zastosowany po raz pierwszy w

40

1916 r.)

Daty Wynalazek Miejsce (twórca)

1765 Przędzarka mechaniczna Wielka Brytania (J.

Hargreaves)

1782 Maszyna parowa Wielka Brytania (J. Watt)

1783 Balon na ogrzane powietrze Francja (J.E. i I.M. Montgolfier

1785 Krosno mechaniczne Wielka Brytania (E. Cartwright)

1824 Elektromagnes Wielka Brytania (W. Sturgeon)

1826 Pierwsza fotografia Francja (N. Niepce)

1835 Silnik elektryczny USA (J. Henry)

1835 Telegraf elektryczny

jednoprzewodowy

USA (S.F.B.Morse)

1839 Fotografia -dagerotypia Francja (L.J.M. Daguerre)

1853 Lampa naftowa Polska (I. Łukaszewicz)

1861 Rower z pedałami Francja ( P. i E.. Michaux)

1866 Dynamit Szwecja (A.B. Nobel)

1876 Telefon USA (A.G. Bell)

1877 Fonograf USA (T.A. Edison)

1879 Żarówka elektryczna USA (T.A. Edison)

1885 Samochód z silnikiem

spalinowym

Niemcy (K.F. Benz, G. Daimler)

1888 Opona pneumatyczna Wielka Brytania (J.B. Dunlop)

1891 Szybowiec - lotnia Niemcy ( O. Lilienthal)

1895 Kinematograf Francja (A.i l. Lumiere)

1896 Radio Włochy (G. Marconi)

1897 Wysokoprężny silnik

spalinowy

Niemcy (R.Ch. C. Diesel)

1903 Samolot USA (O. i W. Wright)

2. Źródła energii w II poł. XIX w.

- węgiel (para wodna, elektryczność),

41

- ropa naftowa.

3. Wzrost zapotrzebowania na:

- rudę żelaza, ropę naftową, kauczuk.

-4. Postęp w przemyśle

- lepsze i tańsze towary (produkcja taśmowa),

- poprawa warunków pracy.

5. Postęp w rolnictwie:

- płodozmian,

- nawozy sztuczne,

- maszyny rolnicze, np. żniwiarki, młockarnie, kosiarki.

6. Rywalizacja między producentami

- monopole - opanowanie rynku przez eliminacje konkurencji,

- kartele - porozumienie przedsiębiorstw jednej gałęzi przemysłu, które by opanować rynek,

ustalają, ile można produkować danego towaru oraz jakie mogą być jego ceny.

7. Rozwój środków transportu

a) lądowego (kolej, samochód, utwardzone drogi),

b) morskiego (usprawnienie żeglugi, powstanie Kanału Sueskiego 1869 r. i Panamskiego 1914

r.

c) powietrznego (samolot).

8. Postęp w przekazie informacji

- telegraf,

- telefon,

- poczta,

- rozwój prasy codziennej.

9. Demokratyzacja życia publicznego

- prawo głosu - w 1871 r. otrzymali wszyscy mężczyźni w Niemczech a w 1907 r. w Austro-

Węgrzech, a w 1918 r. w Wielkiej Brytanii,

- powszechne prawo wyborcze - Polska 1918 r.

- partie polityczne, I poł. XIX w.,- Anglia, II poł. XIX w. - inne kraje Europy.

Główne błędy w założeniach komunizmu:

42

1. Nie sprawdziła się teza o ubożeniu proletariatu. Już w latach 1850-1900 płace

pracowników przemysłowych w Anglii i Francji wzrosły o 66% a w Niemczech o 25%. Zaczęto

ograniczać czas pracy robotników oraz wprowadzać ubezpieczenia społeczne. Polepszenie

warunków życia proletariat zawdzięczał reformom a nie edukacji.

2. Kapitalizm okazał się systemem znacznie bardziej elastycznym, niż sądzili twórcy

marksizmu. Kapitaliści nauczyli się łagodzić skutki kryzysów - podnosili płace robotnikom

(ograniczając własne dochody), aby umożliwić im zakup wyrobów przemysłowych.

3. Błędna była prognoza, ze rewolucja ogarnie wszystkie państwa, poczynając od najbardziej

uprzemysłowionych. Wybuchła tylko w jednym kraju i to najmniej uprzemysłowionym - Rosji.

4. Fałszywe było założenie, że po zwycięstwie rewolucji socjalistycznej nastanie powszechna

równość i sprawiedliwość. W 1917 r. do władzy w Rosji doszła grupa marksistów, który

potraktowali proletariat znacznie bardziej bezwzględnie niż kapitaliści.

5. System gospodarczy oparty na marksizmie nie sprawdził sie nigdy tam, gdzie go

wprowadzono. Przeciwnie, wszędzie doprowadził do zubożenia społeczeństwa i

nieustającego kryzysu gospodarczego.

10. Rozwój ustawodawstwa społecznego (ubezpieczenia chorobowe, emerytury).

11. Emancypacja kobiet - walka o zrównanie wprawach z mężczyznami.

Sufrażystki - kobiety walczące o równe prawa wyborcze.

13. Sztuka przełomu XIX i XX w.

a) secesja - styl w architekturze, charakteryzujący się płynnością i falistością linii oraz bogata

ornamentyką roślinną, zwierzęcą lub abstrakcyjną.

b) impresjonizm - kierunek w malarstwie oddający ulotną grę świateł i barw, wrażenie chwili.

Nazwę temu kierunkowi dał obraz Claude Moneta "Impresja - wschód słońca".

c) "Panny z Awinionu" Pabla Picassa - deformacja postaci i przestrzenie.

43

LEKCJA 23

TEMAT: Królestwo Polskie w latach 1815-30

1.Sprawa polska na Kongresie Wiedeńskim 1815 r.

a) Wolne Miasto Gdańsk wcielono do Prus.

b) z departamentu poznańskiego i bydgoskiego utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie,

które było lennem domu panującego w Prusach.

c) z pozostałych ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie połączone

unią personalną z Rosją,

d) z Krakowa i okolic utworzono Rzeczpospolitą Krakowską, podległą trzem zaborcom,

e) Austria otrzymała okręg tarnopolski i żupy solne w Wieliczce.

2. W myśl konstytucji Królestwo Polskie (Kongresowe) było zależne od Rosji, ale otrzymało

znaczna autonomię i najbardziej liberalną konstytucję w Europie.

3. Rozczarowanie rządami rosyjskimi.

Okres liberalizmu trwał krótko. Aleksander I przestraszył się ruchów narodowych w Europie i

łamał nawet postanowienia konstytucji. W 1819 r. wprowadził cenzurę i nakazał rozbudować

tajną policję. Rozdrażniony opozycją w 1820 r. przez 5 lat nie zwołał kolejnego sejmu.

4. Opozycja

a) legalna (sejmowa) - Wincenty i Bonawentura Niemojowscy,

b) nielegalna - Towarzystwo Filomatów (Adam Mickiewicz) - cele samokształceniowe, hasła

niepodległościowe,

- Towarzystwo Patriotyczne (Walerian Łukasiński) - skłonić cara do przestrzegania

konstytucji, odzyskać niepodległość,

- sprzysiężenie w warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty (Piotr Wysocki) - organizacja

powstania.

44

LEKCJA 24

TEMAT: POWSTANIE LISTOPADOWE

1. Przyczyny:

- łamanie konstytucji przez cara (króla Mikołaja I, cenzura, represje),

- zła sytuacja gospodarcza,

- próba wykorzystania polskiego wojska do stłumienia rewolucji na zachodzie,

2. 29.XI. 1830 r. - wybuch powstanialistopadowego:

- atak na Belweder,

- zdobycie Arsenału,

a) Przejęcie władzy przez ludzi przeciwnych powstaniu, dyktatura Józefa Chłopickiego,

b) Styczeń 1831 r. detronizacja Mikołaja I przez polski sejm.

c) 25.II.1831 r. bitwa pod Olszynką Grochowską (powstrzymanie ofensywy rosyjskiej na

Warszawę).

d) wiosna 1831 r. zwycięstwo gen. J. Prądzyńskiego pod Wawrem, Dębem Wielkim,

Iganiami.

e) 26.V. 1831 r. klęska pod Ostrołęką.

f) wrzesień 1831 r. bohaterska obrona Woli (Reduta Ordona) - gen. Józef Sowiński - upadek

powstania.

3. Represje popowstaniowe wobec Polaków po 1831 r.

Mikołaj I zlikwidował polski sejm i armię. Namiestnikiem królestwa został rosyjski gen. Iwan

Paskiewicz. Zapadły liczne wyroki śmierci lub zesłania na katorgę. Trzem tysiącom osób

skonfiskowano majątki. Żołnierzy uczestniczących w powstaniu wcielono na 15 lat do armii

rosyjskiej. Zamknięto uniwersytety w Warszawie i Wilnie. Polscy rekruci trafili do rosyjskiego

wojska. Zwykle wysyłano ich na Kaukaz, gdzie musieli brać udział w carskich podbojach.

Zastąpiono konstytucjętzw. statutem organicznym. Zniesiono system celny, korzystny dla

Polaków.

45

LEKCJA 25

TEMAT: WIELKA EMIGRACJA

1. Wielka Emigracja - uchodźców, którzy po powstaniu listopadowym udali się na Zachód,

nazywamy Wielką Emigracją - zarówno ze względu na ich liczbę, jak i rolę, jaką odegrali w

dziejach Polski. Polskie organizacje działające na emigracji:

ProblemOrganizacja

Jak odzyskać niepodległość?

Jaki ustrój? Jakie reformy?

Hotel Lambert Adam Czartoryski liczył na wybuch wojny między zaborcami a państwami zachodnimi. Uważał, że Polska odrodzi się dzięki wojnie.

Sprzeciwianie się ówczesnym przygotowaniom powstańczym prowadzenie ożywionej działalności dyplomatycznej. Monarchia konstytucyjna.

Wykorzystanie osobistych znajomości wśród zachodnich polityków (przez Czartoryskiego) aby uzyskać poparcie dla Polski - wysyłanie do kraju agentów, którzy zjednywali mu poparcie Polaków.

Towarzystwo Demokratyczne Polski

Siłami samych Polaków (niepodległość chcieli odzyskać), dlatego przygotowali kolejne powstanie, wysyłali emisariuszy, którzy nawiązywali kontakty ruchem spiskowym w kraju.

Przygotowanie kolejnych powstań

Republika (kadencyjność)

Żądali wprowadzenie republiki, zniesienie przywilejów szlachty, duchowieństwa, uwłaszczenia chłopów i powszechnej równości.

2. Na emigracji działali i tworzyli:

- Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Kamil Norwid, Fryderyk

Chopin, Joachim Lelewel.

3. Mesjanizm - przekonanie, że Polska umarła, ale zmartwychwstanie tak jak Chrystus a jej

cierpienia doprowadzą narody do odnowy moralnej i wyzwolenia z ucisku. Najsłynniejszym

głosicielem mesjanizmu był Adam Mickiewicz.

46

Życiorysy:

Adam Mickiewicz - pisał literaturę piękną, poeta polski w dobie romantyzmu. Ważnymi jego

dziełami były: "Pan Tadeusz", "Dziady", "Oda do młodości", "Romantyczność", "Sonety

krymskie", "Reduta Ordona". członek i założyciel Towarzystwa Filomatycznego.

Juliusz Słowacki - dramaturg, poeta, ważne dzieła to: "Kordian", "Beniowski", "Balladyna".

Zygmunt Krasiński - dzieła: "Nie-boska komedia", "Irydion". Charakterystyczne cechy

pisarstwa Krasińskiego: obsesja cierpienia, zagłady i śmierci, wewnętrzny konflikt między

życiowym konwenansem a etosem romantycznej walki narodowo-wyzwoleńczej.

Cyprian Kamil Norwid - ważne dzieła: 'Vademecum", "Promethidion", "Czarne kwiaty. Białe

kwiaty". Przeważającą cześć swojego życia spędził w Paryżu żyjąc w nędzy, utrzymując się z

prac dorywczych. Twórczość Norwida została zapomniana po jego śmierci, odkryty ponownie

w okresie Młodej Polski.

Fryderyk Chopin - kompozytor, pianista. Dzieła: "Edtiuda c-moll", "Sonata fortepianowa

b-moll", "Polonez fantazja As-dur", "Polonez As-dur heroiczny".

Joachim Lelewel - polski historyk, bibliograf, numizmatyk, poliglota (znał 12 języków),

heraldyk, działacz polityczny.

LEKCJA 26

TEMAT: ZIEMIE POLSKIE POD ZABORAMI W I poł. XIX WIEKU

Ziemie polskie pod zaborami

Sytuacja społeczna Sytuacja gospodarcza Sytuacja polityczna

Zabór rosyjski (Królestwo Polskie, Kongresowe)

Konstytucja nie przyniosła uwłaszczenia chłopów ani nie zlikwidowała pańszczyzny. W 1816 r. powstał Uniwersytet Warszawski;

Minister skarbuKsawery Drucki-Lubecki ściągnął zaległe podatki, rozwój przemysłu, korzystny kład celny z Rosją: polskie wyroby

Autonomia: każdy kolejny car miał być koronowany na króla Polski. Polska miała prowadzić politykę zagraniczną z Rosją. Najwyższą władze sprawował król -

47

rozpoczęto budowę Teatru Wielkiego; wystawy malarskie, różnorodna polska prasa; Po powstaniu listopadowym: wielu uczestników powstania zesłano na Syberię; ok. 50 tys. rodzin szlacheckich przesiedlono w głąb Rosji; ze szkół zniknęły lekcje polskiego, które zastąpiono rosyjskim, zamknięto uniwersytety w Warszawie i Wilnie; liczne wyroki śmierci; zesłania na katorgę.

eksportowano na wschód. Do 1830 r. zlikwidował długi państwa, 3 krotnie zwiększył eksport.Po powstaniu listopadowym: Zniesienie korzystnego dla Polski systemu celnego- zahamowanie rozwoju polskiego przemysłu włókienniczego. Kontrybucja wojenna (Rosja ma zapłacić) i utrzymywać armię okupacyjna.

podlegał mu sejm i senat; decydował o wojnie, pokoju, wydatkach, obsadzie urzędów; język polski językiem urzędowym, wolność druku ale z czasem cenzura; tajna policja, car przestał zwoływać sejm. Po p. listopadowym:1832 r. Mikołaj I zlikwidował autonomię zastępując konstytucję, tzw. statutem organicznym:koronacja carów na króla Polski miała być w Moskwie, zlikwidowanie polskiego sejmu i armii; likwidacja odrębności Królestwa Polskiego;rosyjskie ruble, rosyjski system miar i wag i podział na gubernie, język polski dalej jednak jako urzędowy

Zabór Pruski (Wielkie Księstwo Poznańskie)

Rolnictwo było zacofane, a położenie chłopów budził zdziwienie cudzoziemców.W 1823 r. uwłaszczenie objęło tylko zamożnych chłopów - musieli płacić dotychczasowym właścicielom odszkodowanie

Miejscowy przemysł prze długie lata nie rozwijał się, bo nie mógł konkurować z niemieckim. Rolnictwo było zacofane, a położenie chłopów budził zdziwienie cudzoziemców miasta powiększały się bardzo wolno.

Pewna autonomia: rządy sprawował polski namiestnik; polski był językiem urzędowym na równi z niemieckim a wśród urzędników byli Polacy. Pozostałe ziemie traktowane były jako integralna część państwa pruskiego. Po powstaniu zlikwidowano urząd namiestnika. Zarząd Księstwa przeszedł w niemieckie ręce, język urzędowy niemiecki. Niemcami obsadzono instytucje państwowe; w szkołach uczono po niemiecku (germanizacja)

Zabór Austriacki (Galicja)

Narastały konflikty miedzy chłopami a szlachtą, podsycali je

Galicja była najbardziej zacofana gospodarczo.

Galicja nie uzyskała autonomii, urzędnikami

48

austriaccy urzędnicy. Austriaccy urzędnicy wmawiali chłopom, ze winę ponosi Polska szlachta, natomiast "dobry cesarz" we Wiedniu" jest ich jedynym obrońcą. Pod dowództwem Jakuba Szelichłopi rozpoczęli w 1846 r. rabację galicyjską - plądrowali szlacheckie dwory oraz mordowali ich mieszkańców (np. w wyszukanych męczarniach). Swój ruch nazwali rabacją (od słowa "rabować").Dlatego w lutym 1846 r. oddziały powstańcze zostały rozbite przez uzbrojonych chłopów.1848 r. uwłaszczenie chłopów, za odszkodowaniem ze strony państwa

Przemysł prawie nie istniał, rolnictwo było na bardzo niskim poziomie chłopi odrabiali pańszczyznę i cierpieli nędzę.(stąd m.in. rabacja )

państwowymi zostawali Austriacy lub zniemczeni Czesi, językiem urzędowym był niemiecki.Cześć ziem w składzie monarchii austriackiej.

Z Krakowa i okolic utworzono Rzeczpospolitą Krakowską pod nadzorem 3 zaborów (j. polski językiem urzędowym, uniwersytet polski, swobody narodowe) .PowstanieKrakowskie 1846 r. Po jego klęsce Rzeczpospolita Krakowska wcielona do Austrii.

Uwłaszczenie – nadanie chłopom ziemi na własność.

LEKCJA 27

TEMAT: POWSTANIE STYCZNIOWE

49

1. Sytuacja w zaborze rosyjskim po wojnie krymskiej,

a) amnestia, powrót zesłańców, złagodzenie cenzury,

b) reformy Aleksandra Wielopolskiego:

- odnowienie Uniwersytetu,

- oczynszowanie chłopów (przechodzenie z pańszczyzny na czynsz),

- równouprawnienie Żydów,

c) manifestacje patriotyczne tłumione przez wojska carskie,

d) organizacje spiskowe:

- czerwoni (studenci, inteligencja, mieszczanie) dążyli do wybuchu powstania,

- biali (ziemiaństwo, zamożni przedsiębiorcy - kapitaliści, burżuje) nie chcieli walki zbrojnej, a

jedynie stopniowych reform.

2. Branka(przymusowy pobór do wojska rosyjskiego) iwybuch powstania 22.I. 1863 r.

3. Manifest Rządu Narodowego:

- wzywał do walki,

- zapowiadał uwłaszczenie chłopów.

4. Partyzancki charakter powstania - ponad 1200 potyczek Czernichów (pola), Pobiednik,

Igołomia, Siemiatycze, Węgrów, Szydłowiec, Sławatycze, Małogoszcz, Pieskowa Skała, Św.

Krzyż, Fajsławice, Nowa Wieś, Płock.

5. Dyktatura Romualda Traugutta październik 1863 - wiosna 1864 r.

- przekształcał oddziały partyzanckie w regularna armię,

- wprowadzał dekrety uwłaszczeniowe.

6. Marzec 1863 r. - władze carskie ogłaszają uwłaszczenie chłopów.

7. Kwiecień 1864 r. aresztowania i stracenie Traugutta.

8. Ostatnie walki - ks. Brzóska na Podlasiu (jesień 1864 r.).

9. Bilans powstania:

- pozytywne: uwłaszczenie chłopów,

- negatywne: zginęło 20 tys. powstańców, 2 tys. zamordowanych, zsyłki na Syberię,

rusyfikacja kraju.

50

LEKCJA 28

TEMAT: ZIEMIE POLSKIE PO POWSTANIU STYCZNIOWYM

1. Pozytywizm - był to kierunek filozoficzny, który powstał we Francji w połowie XIX wieku.

W Polsce rozpoczął go upadek Powstania Styczniowego 1864 r. Pozytywiści odrzucali

51

romantyczną wizję świata, opartą na uczuciach i emocjach. Wzywali natomiast do

zdobywania wiedzy o świecie metodami naukowymi, zwłaszcza stosowany w naukach

przyrodniczych.

Polscy pozytywiści nie wierzyli w powodzenie walki zbrojnej, dlatego gwałtownie zaatakowali

romantyzm i tradycję powstań narodowych. Uważali je za sprzeczne

z realizmem politycznym, przez który rozumieli czasowe pogodzenie się z brakiem własnego

państwa. Myśleli tak: skoro nie możemy wywalczyć niepodległości ani prowadzić legalnej

działalności politycznej, to zadbamy o rozwój gospodarki i kultury.

2.Hasła pozytywizmu:

a) praca organiczna- idea, która rozwijała się na ziemiach polskich w II poł. XIX w. Jej nazwa

wywodziła się z porównania społeczeństwa do organizmu. Żeby zdrowo i sprawnie

funkcjonował, trzeba dbać o wszystkie jego narządy. Praca organiczna polegała na dążeniu

do wszechstronnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego wszystkich grup społecznych-

zwłaszcza chłopów, najbardziej dotąd zaniedbanych,

b) praca u podstaw- polegała na rozbudowaniu świadomości narodowej i kształcenia

ludności wiejskiej (walka z analfabetyzmem).

3. Literatura pozytywizmu w Polsce

a) literatura miała wychować społeczeństwo i podnosić go na wyższy poziom cywilizacyjny.

Bohaterem literackim stał się człowiek pracy i społecznik,

b) przedstawiciele:

Bolesław Prus, Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Henryk Sienkiewicz.

II. Ziemie polskie pod zaborami:

1.Zabór rosyjski- rusyfikacja (działania zmierzające do uczynienia z Polaków Rosjan):

-wprowadzanie rosyjskich urzędów, uniwersytetu, j. rosyjskiego w szkołach (surowy zakaz

mówienia po polsku),

-likwidacja odrębności Królestwa Polskiego (Kraj Przywiślański).

- rozbudowa policji,

-utworzono rosyjski uniwersytet

-zamknięto warszawską Szkołę Główną,

52

-zakazano posiadania polskich książek

-zakazano tworzenia polskich organizacji.

2. Zabór pruski- germanizacja

a) j. niemiecki w urzędach, sądach, szkolnictwie- strajk młodzieży szkolnej we Wrześni 1901

przeciwko nauce religii w języku niemieckim.

b) Kulturkampf (walka o kulturę) walka z Kościołem Katolickim,

c) rugi pruskie- wysiedlanie ludności polskiej,

d) Komisja Kolonizacyjna- wykupywała ziemie z rąk Polaków,

e) Hakata- popierała osadnictwo niemieckie, prowadziła antypolską propagandę.

f) Wóz Drzymały- symbol oporu wobec germanizacji (wobec zakazu wznoszenia domów, bez

zgody władz zamieszkał w cyrkowym wozie).

g) rozbudowa polskich organizacji gospodarczych (kółek rolniczych, spółdzielni, spółek

pożyczkowych) i kulturalnych (czytanie ludowe, prasa, biblioteki).

Germanizacja i rusyfikacja nie doprowadziły do wynarodowienia Polaków - S. Żeromski

„Syzyfowe prace”.

3. Zabór austriacki- autonomia galicyjska(za cesarza Franciszka Józefa).

a) Organy autonomiczne (m.in. Sejm Krajowy) decydowały o gospodarce oświacie na

szczeblu podstawowym,

b) j. polski językiem urzędowym,

c) polskie uczelnie, teatry,

d) trójlojalizm- wierność państwu zaborczemu głoszona przez część galicyjskich polityków i

historyków ( krytykowali romantyzm i powstania narodowe),

e) swoboda działalności partii politycznych

4. Nauka, sztuka i literatura na przełomie wieków (w okresie Młodej Polski).

a) dwa nurty w literaturze:

-„Sztuka dla sztuki”- Stanisław Przybyszewski, Kazimierz Przerwa- Tetmajer,

-literatura „zaangażowana” (problematyka utraconej wolności): Stefan Żeromski, Stanisław

Wyspiański 'Wesele", "Noc listopadowa"

b) K. Olszewski, Z. Wróblewski skroplili tlen, azot i dwutlenek węgla,

53

c) Malarstwo

-J. Matejko- malarstwo historyczne ukazujące dzieje Polski, jak np. „Bitwa pod Grunwaldem”,

„Hołd pruski”, „Poczet Królów i książąt polskich”.

-J. Malczewski- baśniowość, ludowość, fantastyka,

-S. Wyspiański- symbolika, krytyka wad narodowych (m.in. „Wesele”)

-S. Żeromski- dylematy przełomu wieków,

-W. Reymont realizm (obraz polskiej wsi np. „Chłopi”).

Zadanie domowe.

1. Zapoznam się z życiorysem J. Piłsudskiego, R. Dmowskiego, W. Witosa.

2. Przypomnę sobie z lekcji WOS-u, jakie znam typy partii politycznych.

Typy partii politycznych:

- liberalne (wolność, dobro jednostki)),

- konserwatywne (tradycja, religia jako zbiór zasad dobrego moralnego postępowania),

- chrześcijańsko - demokratyczne (wartości religijne, zasady moralne i tradycje rodzinne),

- socjaldemokratyczne (sprawiedliwość społeczna, równość szans, równość wobec prawa.

LEKCJA 29

TEMAT: PIERWSZE POLSKIE PARTIE POLITYCZNEPROGRAM

Nazwa, Data założenia

Przywódcy

Czyje reprezentowali interesy

Sprawa niepodległości Polski

Cel partii Metody działania Typ partii

Wielki Proletariat

Ludwik Waryński

Robotników, proletariusze

Dążenie do odzyskania

Walka robotników z

Stosowała terror, marksizm

Komunistyczna (marksistowska)

54

1882 r. skupiali siły na walce robotników z burżuazją

niepodległości partia uznawała za szkodliwe dla sprawy robotniczej.

burżuazją

Polska Partia socjalistyczna PPS, 1893

Józef Piłsudski

Robotników Dążyła do odzyskania niepodległości

Dążyła zarówno do reform społecznych jak i odzyskania niepodległości, zniesienia rządów klasowych, równouprawnienie, wolność, emerytury, równość.

Socjaldemokratyczna

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, SDKPiL 1893

Róża Luksemburg

Robotników Uznali dążenie do niepodległości za szkodliwe

Walka o socjalizm

Terror Komunistyczna (marksistowska) wbrew nazwie

Narodowa Demokracja 1893

Roman Dmowski

Wszystkich klas

Chęć utworzenia niepodległego państwa

By naród zyskał odpowiednie warunki do życia i rozwoju

Organizowanie kursów samokształceniowych dla młodzieży (historia, literatura piękna), szerzenie oświaty wśród robotników

Konserwatywna

Polskie Stronnictwo Ludowe PSL, 1895

Wincenty Witos

Ludność wiejska

Chęć odbudowy niepodległości

Poprawa warunków życia ludności wiejskiej- zapewnienie jej dostępu do oświaty, poszerzenia praw wyborczych o demokratyzacji państwa

Bronienie chłopskich interesów

Partia centrowa

Roman Dmowski - polski polityk. W 1893 r. przekształcił Ligę Polską w Ligę Narodową. był

współtwórcą Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. Był tez posłem rosyjskiej Dumy

Państwowej. Na początku I wojny światowej był zwolennikiem orientacji prorosyjskiej.

Od 1917 r. został prezesem Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu po stronie Ententy.

Był także delegatem na paryskiej konferencji pokojowej. Dążył do przyznania Polsce Śląska,

Pomorza, Mazur, Warmii. Od 1923 r. pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych

w rządzie W. Witosa. Dmowski to przeciwnik sanacji i twórca Obozu Wielkiej Polski.

55

Józef Piłsudski - polityk i wojskowy. W 1905 r. był twórca Organizacji Bojowej PPS. Od 1906

r. stał na czele PPS - Frakcji Rewolucyjnej. Był organizatorem i dowódca I Brygady Legionów.

W wyniku kryzysu przysięgowego został uwięziony. od 10 listopada 1918 r. dzierżył

największą władze w Królestwie Polskim. 22 listopada został mianowany Tymczasowym

Naczelnikiem Państwa. Był wodzem naczelnym w 1920 r. w wojnie polsko-radzieckiej. Rok

1926 r. to przewrót majowy. od tego czasu rządził Polską do śmierci. Ograniczył znaczenie

sejmu. gwarancję niepodległości RP widział we wzajemnej wrogości Niemiec i ZSSR.

Wincenty Witos - pochodził z ubogie rodziny. Po ukończeniu 4 klas szkoły wiejskiej, rozpoczął

pracę jako drwal. W latach 1884-1888 odbył służbę wojskową w armii austriackiej. W 1899 r.

wziął za żonę Janinę Tracz. Witos już jako młody mężczyzna interesował się polityka. W 1895

r. został członkiem Stronnictwa Ludowego na terenie Galicji. Ważną data w historii kariery

politycznej Witosa był rok 1903. wtedy miał miejsce podział Stronnictwa Ludowego na dwa

obozy. Wówczas polityk został wybrany na prezesa nowo powstałego Polskiego Stronnictwa

Ludowego.

LEKCJA 29

TEMAT: I WOJNA ŚWIATOWA 1914-18.

I. Przyczyny wybuchu I wojny światowej:

56

1. Zachwianie równowagi europejskiej - ekspansywna polityka Niemiec.

2.Wojenne nastroje społeczne Europejczyków (Francuzów, Anglików, Austro-Wegrów).

3.Wzrost napięcia w świecie (spory o dominacje w Europie, o granicę, kolonie, rynki zbyt) -

powstanie przeciwstawnych bloków:

a) Trójprzymierze (1879-1882)- państwa centralne: Niemcy, Austro-Wegry,

b) Trójporozumienie (1891-1907)- ententa: Anglia, Francja, Rosja.

4. Konflikt na Bałkanach 28.06.1914 r. - zamach w Sarajewie na arcyksięcia Franciszka

Ferdynanda - wybuch I wojny światowej.

II. Przebieg działań 1914-1918.

1. Niemiecki plan wojny błyskawicznej.

2. Działania na froncie zachodnim:

a) atak Niemiec na Francję (poprzez Belgię i Luksemburg (góry Ardeny)) VIII1914,

b) bitwa nad rzeką Marną (IX 1914)- początek wojny pozycyjnej,

c) stabilizacja frontu na linii M. Północnego po granice ze Szwajcarią,

d) nowe rodzaje broni: karabin maszynowy, zasieki, artyleria, broń chemiczna, łodzie

podwodne, działa, czołg, samoloty, karabiny maszynowe,

e) nieudane próby przełamania frontu:

- niemiecka ofensywa pod Verdun II1916

- ofensywa Anglików nad Sommą VI1916.

3. Działania na froncie wschodnim:

a) bitwa pod Tannenbergiem VIII 1914, (wygrana przez Niemców),

b) bitwa nad Jeziorem Mazurskim IX 1914, (wygrana przez Niemców),

c) bitwa pod Gorlicami V 1915 - ziemie polskie pod panowaniem państw centralnych,

b) bitwa nad Jeziorem Mazurskim IX 1914,

d) stabilizacja frontu na linii Zatoka Ryska- Rumunia.

4) Światowy charakter konfliktu:

a) przystąpienie Japonii do ententy,

b) nieograniczona wojna podwodna Niemiec przeciw Anglii- przystąpienie USA do wojny (IV

1917) po stronie ententy,

d) działania wojenne toczyły się na obszarze 33 krajów na pięciu kontynentach.

57

LEKCJA 30

TEMAT: REWOLUCJA LUTOWA I PAŹDZIERNIKOWA W ROSJI

1.„Kolos na glinianych nogach"- Rosja na przełomie XIX/XX wieku:

-ogromny rozwój terytorialny, brak demokratycznych reform, słabość gospodarcza.

58

2.Przyczyny rewolucji 1917:

-niepowodzenie na froncie,

-niezadowolenie ludności (spadek produkcji, braki w zaopatrzeniu, drożyzna, głód).

3.Rewolucja lutowa 1917- abdykacja cara Mikołaja II- ogłoszenie republiki.

4.Okres dwuwładzy:

a)Rząd Tymczasowy

-ogłosił wprowadził amnestię, wolność słowa, zgromadzeń,

- kontynuowały wojnę

b)Rady delegatów robotniczych i żołnierskich- opanowane przez komunistów.

5. Komuniści (bolszewicy marksiści)- Włodzimierz Lenin:

-dążyli do światowej rewolucji,

Opowiadali się za obaleniem systemu kapitalistycznego (własności prywatnej),

-budową bezklasowego społeczeństwa komunistycznego,

-głosili hasła pokojowe.

6. Rewolucja październikowa 24-25 X 1917 r. w Petersburgu:

a) salwa z krążownika Aurora, szturm na Pałac Zimowy - przejęcie władzy przez bolszewików,

b) likwidacja wszystkich partii poza komunistyczną,

c) zniesienie wielkiej własności ziemskiej, odbieranie burżuazji ziemi,

d)nacjonalizacja gospodarki,

e) dekret o pokoju.

7) III 1918 r. pokój brzeski z państwami centralnymi- Rosja zrzekła się utraconych ziem od Estonii po Ukrainę.8) Wystąpienie białych (zwolenników caratu) przeciwko rewolucji-1918-22 wojna domowa zakończona zwycięstwem bolszewików (czerwonych],9) 1922 r. państwo przyjmuję nazwę Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Wyjaśnię pojęcia:Armia Czerwona, czerwony terror, łagry (obozy pracy przymusowej).

LEKCJA 31

TEMAT: ZAKOŃCZENIE I WOJNY ŚWIATOWEJ - POWSTANIE ŁADU

WERSALSKIEGO

1. Klęska Niemiec:

59

a) nieudana ofensywa niemiecka na zachodzie- wiosna 1918,

b) kontruderzenie ententy- przełamanie frontu pod Amiens,

c) rewolucja w Niemczech, abdykacja Cesarza Wilhelma II

d) 11.11.1918 kapitulacja Niemiec- koniec I wojny światowej.

2. Rozpad Austro-Węgier- powstanie niepodległych państw: Czechosłowacji, Węgier,

Jugosławii, z części Galicji również Polska.

3) Orędzie prezydenta Wilsona 1918 o sprawiedliwym pokoju:

- zasada samostanowienia narodów (każdy naród ma prawo do własnego państwa),

-plebiscyt na obszarach etnicznie zróżnicowanych

-13 punkt orędzia mówił o utworzeniu niepodległej Polski z dostępem do morza.

-zapowiedź powołania Ligii Narodów.

4) Konfederacja pokojowa w Wersalu- 28 VI1919 r. postanowiono, że Niemcy:

-zrezygnują ze wszystkich posiadłości kolonialnych,

-ograniczą armię do 100 tys. żołnierzy oraz wyrzekną się posiedzenia ciężkiej artylerii, broni

pancernej, lotnictwa wojskowego, floty podwodnej i większych okrętów wojennych,

- zgodzą się na 15 letnią francuską okupację Nadrenii i na utworzenie wzdłuż Renu strefy

zdemilitaryzowanej, tzn. takiej, w której nie mogę stacjonować oddziały wojskowe,

-zrzekną się Alzacji i Lotaryngii na rzecz Francji oraz części obszarów wschodnich na rzecz

Polski,

-wypłacą znaczne odszkodowanie (reparacje) wojenne (przede wszystkim Francji i Belgii).

5) 1919 r. powołanie Ligii Narodów - międzynarodowej organizacji współpracy i

bezpieczeństwa z siedzibą w Genewie.

6) Bilans I wojny światowej.

Zadanie domowe:

Przygotuj informacje o J. Piłsudskim (ciekawostki, fragm. wspomnień, charakterystykę

osobowości), Kompanii Kadrowej, Legionach Polskich (I Brygadzie) oraz o takich

organizacjach jak: Sokół, Związek Strzelecki, Drużyny Sokole, Drużyny Bartoszowe.

LEKCJA 32

TEMAT: SPRAWA POLSKA WOKRSIE I WOJNY ŚWIATOWEJ

60

1. Orientacje polityczne na ziemiach polskich w przededniu I wojny światowej:

a) prorosyjska - Roman Dmowski „Rosja, Niemcy i kwestia polska".

Dmowski za wroga Polski uważał Niemcy. Przekonywał, że związek z państwami centralnymi

utrwali rozbiory.

b) prohabsburska - J. Piłsudski.

Za głównego wroga Polski, Piłsudski uważał Rosję, zamierzał wkroczyć na teren zaboru

rosyjskiego, wywołać tam powstanie i na wyzwolonym obszarze, utworzyć zalążek

niepodległego państwa.

2) Organizacje paramilitarne: TG Sokół, Drużyny Bartoszowe, Strzelec

3. 6. VIII. 1914 r. wymarsz I Kompanii Kadrowejz Krakowa do królestwa Polskiego -

niepowodzenie.

4. Legiony Polskie- wojsko polskie walczące (u boku armii Austro-Węgierskiej) przeciwko

Rosji. Podzielone były na 3 brygady,dowódcą Pierwszej Brygady był J. Piłsudski. Walczyły

pod .........................................................................................................................................

5. Lato 1915 r. zajęcie Królestwa Polskiego przez wojska państw centralnych ( po zwycięskiej

bitwie pod Gorlicami).

6. Akt 5 listopada 1916 r. - państwa centralne (Niemcy, Austro-Węgry) tworzą Królestwo

Polskie z ziem odzyskanych od Rosji.

(7. II. 1917 r. Rosja przyznaje Polsce prawo do niepodległości ale w sojuszu z nią)

7. Kryzys przysięgowy II 1917 r. uwięzienie J. Piłsudskiego w twierdzy w Magdeburgu.

8. Powołanie Komitetu Narodowego Polskiego (KNP) we Francji w VII 1917 (R. Dmowski,

Ignacy Jan Paderewski) i utworzenie podległej mu „Błękitnej Armii" J. Hallera.

9. Styczeń 1918 r. orędzie prezydenta Wilsona- zapowiedź utworzenia niepodległej Polski z

etnicznie polskich oraz z dostępem do morza.

LEKCJA 33

TEMAT: ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI

61

1. Przejmowanie władzy przez Polaków po klęsce państw centralnych- powstanie lokalnych

rządów (Kraków, Lublin, Warszawa).

2. 11. 11.1918 r. Polska odzyskała niepodległość (przekazanie władzy na ręce,

powracającego z Magdeburga, Józefa Piłsudskiego).

62