Gierlotka Historia Górnictwa

7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa

1/16

stefan

Gierlotka

tech

ni

ka

l

mechan

izacja

l

elektryfikacja

Biblioteka

Jagielloska

l|

| |

l|| l||

ll

ll ll I l|ll|

lll l|ll| | l|

||l I

l||

100

141,1

656

Katowice

2009


2/16

Recenzenci:

prof.

dr

hab

.

in

Jzef

Dubiski

dr

hab

.

in .

prof.

p

Krystian

Kalinowski

Opracowanie

graficzne:

Marek

J.

Piwko

Sk ad:

Tomasz

kowalski

Korekta:

Barbara

Meisner

W

ksi

ce

wykorzystano

zdjcia

autorstwa

Stefana

Cierlotki

orazfotografie

pochodzc

e

ze

zbiorw

archiwalnYch

Autora

Zdjcia

na

stronach

130_135

pochodzz

archiwum

lskiego

centrum

Dziedzictwa

kulturowe8o

w

katowicach

*,r,,ffite4

t;t lvl.}$.l-ou

(_-|,c,r*,

)\' FNl

ilS

@

,,sk" Sp.

Z

o.o.Wydawnictwo

Naukowe,

Katowice

2009

l

? {v_

lSB

N

97 B_B3

-7

1

64-595

-2

,,sk"

Sp.

z

o,o,

Wydawnictwo

Naukowe

ul.

J.

Ligonia

7,

40-036

Katowice

tel.

(032)

25-80-756,

25-81-g13,

dzia

handlowy:

25-85-870,

fax

25,83,229

http://www.slaskwn.com.pl,

e_mail:

[email protected],pl,

[email protected]

i

$,

l

1

].

\

j\

i

*-O"

tsibl.ell.

85+655

ll

Et

/

*

?.x

t


3/16

rnictwo

od

najdawniejszych

czasw

odgrywa o

znaczc

nuile

.Tozrtoju

gospodarczym

kraju

i Europy.

Wgiel

kamienny

zaczto

eksplo-

erl6E

na Dolnym

sku

ju

w

XV

wieku,

a

na

Crnym

sku

w

XVll

wieku.

t

prr.tsz

lvzmiank

o

grnictwie

wglowym

na

ziemiach

polskich

przyjmu_

]p's

do iument

z

1366

roku,

na mocy

ktrego

ksi

widnicki

Boles aw

ll

ze-

a*n,

na

budow

sztolni

odwadniajcej

na

terenie

Wa brzycha,

co

czy o

i

8

glbdirn

rozwojem

tego

regionu

w

drugiej

po owie

xvl

wieku.

w

zag biu

r6om:psla_.lim

eksploatacja

wgla

rozpocz a

si

znacznie

p niej

niz

w

Dol-

mmcuskirn.

pierwsze

wzmianki

o

wystpowaniu

wgla

na

Crnym

lsku

o_

fu- r-

z

1617

roku,

kiedy

to

wczesny

w a ciciel

iemi pszczyskiej

Erdman

|l]t8mp0lld

lon

promnitz

poleci

wykorzystywanie

wgla

kamiennego

z kopalni

,frrmrem, _e sse"

w

Murckach

do wie enia

elaza

w ku nicy

jaroszowickiej,

Do

\\1lirvieku

wgiel

by wykorzystywany

w

celach

ku niczych

orazprzy

,rr rpaLaniu

\tapna.

podniesienie

zapotrzebowania

i wydobycia

wgla

jako

pali_

nn

rrrasapi o

ry

drugiej

po owie

XVlll

wieku

i

zwizaneby o

z zastosowaniem

nilm kilch

plecw

hutniczych

oraz

do

przemys u

grniczego,

Rozpowszechnie-

fifIrc

_. ,e

]Ta_zvn

parowych

o

r nych

napdach

spowodowa o

wzrost

zapotrze-

frm*,anlia

na

rr,giel

kamienny.

Na

lsku

wikszono

ilo

wydobywane'o

w_

#h

en

doprorvadzeniu

kolei,

co

umozliwi o

jego

dalszy

transport,

,

frrc

5

intensyfikacji

wydobycia

wgla

sprzyja

rozwojowi

techniki

grni_

crcp

Forztkowo

postp

techniczny

ogranicza

si

do

opanowania

dop ywu

nr0d { :palni anych

przezzastosowanie r nego rodzu pomp odwadniajcych,

iMfilE

arrie

zenie

wydajno ci

urobku

w transporcie

do owym.

Transport

rczny

f,ffi p}fifto

zaprzgiem

konnym,

a

nastpnie

lokomotywami.

ulepszano

pro_

ces

.*dob^r.,czy

przez

narzdzia

wiertnicze

i materia y

wybuchowe.

Wpro_

,r'nno

do

urabiania

pierwsze

wrbiarki,

z czasem

wyparte

przez

maszyny

lr{,]tiiiott

.

Do

odstawy

urobku

w

przodkach

wprowadzono

rynny

potrzsal-

firc

aastpnie

przeno niki

zgrzeb owe

i ta mocigi.

pok ady

wgla

wybiera_

llfiE

e._fil

,rn

filarowym

zzawa em

stropu

zastpiono

na

pocztku

xx

wieku

Wstp

W5TP


4/16

wydajnym cianowymsystemem eksploatacji. Pierwotnie stosowane do o wie-

tlenia lampy

olejowe

wraz

z postpem

techniki

wymieniono na

acetylenowe

karbidki, ktre zastpiono lampami

osobistego

uzytku.

Budow

kopal

g binowych rozwin a technologia przechodzenia

szy-

bami przez warstwy wodono ne

za

pomoc

obudowy opuszczanej, cemen-

towania

szczelin

wodono nych

ub zamrazania warstwy kurzawki

w

poblizu

g bionego

szybu.

Pierwsze

maszyny

wykorzystywane

w

grnictwie scharakteryzowa

Ceor-

gius

Agricola w swej ksizce De

re

metallica

libriXl/

napisanej po acinie

i

wy-

danej

w

1556 roku.

Jego

prawdziwe nazwisko

brzmia o

Ceorg

Bauer i pocho-

dzi z

Chemnitz

w

Saksonii.

By

grnikiem,

mineralogiem,

lekarzem,

aptekarzem,

in ynierem

oraz

burmistrzem rodzinnego

miasta.

By

cz owiekiem renesansu,

bowiem

jego

zainteresowania

obejmowa y

zarwno

grnictwo

jak

i metalur-

8i.W

swojej ksizce opisa rzne, wykorzystywane w

grnictwie

Saksonii, ro-

dza)e

maszyn do wycigania

urobku,

pompowania

wody oraz

rozmaite ko o-

wroty, kieraty i

ko a

wodne.

Modernizacja

mechanizacji,

elektryfikacji

i

automatyzacji

wydobycia

w-

gla,

jaka

dokona a si

w XX

wieku,

mia a na

celu

w

jak

najwikszym stopniu

uczyni prac grnikal ejsz

i

wydajniejsz.

Dziki

temu

praca

grnika

sta a

si

bezpieczniejsza ni

dawniej.

W

nowoczesnej kopalni

rola grnika powin-

na sprowadza

si

do

sterowania maszyn. Podstawowym efektem mechani-

zacji

jest

przede

wszystkim zwikszenie bezpieczestwa

pracy

w

kopalni oraz

wzrost

wydajno ci

produkcji.

Duza w

tym

zas uga ludzi nie tylko nauki, ale

tak e praktyki grniczej.

H

l5TORlA

GRN

l

cTWA.

TECH

N

I

KA/M E(HAN

IZA

CJ

AlELEKTRYFl

KACJA


5/16

Hi

tnryczne

przes anki

rozwoj

u

grnictwa

na

l

ku

Stron a

tytu owa

wyd

an

i

a

De

re

metallica z 1

556 roku

a kontynencie

europejskim

ju w

1113 roku

wydobywano

p

anienny,rv

kopalni

,,Herzogerenrath"

w Limburgu.

Na obszarze

dzisiej-

t

ffie{pil

rozpoczto

eksploatacj wgla

kamiennego z pocztkiem

Xlll

wie-

]hu

a

n

Frdncji

i westfalii

w

pierwszej po owie

xlv

wieku.

)u

wcze niej zna-

m" ti.,ro ci

r,gla

kamiennego,

ale nie zwracano na

niego

wikszej

uwagi,

,ilil|la

uml

edzie

rrystpowa znajdowa y

si

wielkie

lasy,

dostarczajce ludno ci

fumrfio

do u rtku

na

opa . Pierwotne wydobywanie

wgla by o bardzo atwe,

kCIpano opat

tam

gdzie by y

wychodnie

pok adu

na powierzchni.

Za

pernsz

rvzmiank

o

grnictwie

na

sku

uwa a si dokument

l

fi|Oprluro,n,ia

'lf66

roku, na

mocy

ktrego ksi

widnicki

Boles aw

ll

zezwo-

lllt,il*itn#p,rr.i

Sackenkichenowi

oraz

jego

wsplnikom

na

budow

g bokiej

ln

,n

Stanm Zdroju na terenie Wa brzycha.

Kolejna adnotacja pochodzi

']]I|*

iffi,

fincJr.u

i

traktuje

o

kopalni

,,Pod

Bukiem"

w

poblizu

Nowej Rudy. W

dru-

ffi

polmnie

\\'l

rvieku

grnictwo wglowe

w tych

okolicach

by o

ju bardzo

.m6rilru$$arre.

Natomiast

pierwsze

informacje

o wydobyciu

wgla

w Zag -

hu

Gnrmost+kim

pochodzz

1657

roku, kiedy

to

wczesny

w a ciciel iemi

Erdman Leopold von

Promnitz zarzdzi

wykorzystywanie wgla

do

do wie ania

elaza

w

ku nicy

jaroszowieckiej

obok

Tychw.

froraa

z ota

wraz

ze wzrostem

zainteresowania grnictwem

i hutnictwem

ffiidid,gn,

ogarn y ke

Europy w XVl

wieku,

dotkn y rwniez

sk.

l|ffilnnmno

dota

prowadzono

w

okolicach Z otoryi i

Z otego

Stoku,

a

w

Srebrnej

,Wrm..tj_

\\'okolicach

Jeleniej

Cry

orazBystrzycy K odzkiej

eksploatowano

Iilltb}

rrr'rh

elaza.

Ju

w xlllwieku

eksploatowano

rud

srebra

io owiu w

rejo-

lret*finrr b

ffaz

\t,okolicach

Olkusza. Aby odnale bogate

o ao owiu,

rebra

,unild,,mm*or"e'

pod

Tarnowskimi

Crami

w

XVl

wieku sprowadzono kwalifikowa-

ffin

gnmrlht z Frankonii

i

Saksonii, gdyz grnictwo

tego regionu

sta o na

bardzo

M,ufilli

poanrnie,

co

potwierdza publikacja

Georgiusa Agricoli.

fi $RfiII

AGRICfiLAE

$

R

s

ffinTilI.Ltc

A

LI*II.I

511r

Yl*

b*s

L}liti,*t{n{ur cnih


6/16

Fryderyk

Wilhelm

Reden

1

HlsTORlA

GRNlcTvvA.

TEcHNlKA/MECHANlZAcJA/ELEKTRYFlKACJA

Wtrakcieswejburzliwejhistorii lskprzynale a doPolski,Czech,Au-

stro-Wgier,

Prus.

Trzy

wojny

o

panowanie

nad

skiem,

prowadzone

w

latach

174o_1763midzy

prusai

a

Austri,

zakoczone

zosta y

ostatecznie

zwyci_

stwem

Prus.

Po

poOpiiu

w

1763

ioku

pokoju

w

Hubertsburgu

sk

sta

si

,ri,i,upastwa

pruskiego,

krl

pruski

|,.v9"l.vr

|]

i*"ll

wielkim

przystpi

do

rozpoznania skich

zasobw

mi-

neralnych.

specjalna

komisj

a

rzdowa

stwierdzi a

W

1767

roku

wystpowanie

na

terenie

ska

bogatych

z

wgla

kamiennego

i

innych

cennych

minera w

potrzebnych

do

wzrostu

pruskiego

uprzemys owienia,

Komisja

w

raporcie

odnotowa a

trzy

czynne

kopalnie

wgla

w

okolicach

By_

tomia

orazkopalnie

galmanu

W

Pobli

ul

P.iekar

skich'

po

rozpoznaniu

sytualli

'ospod

arczej

lska

jego

zaso_

bw

mineralnych

utworzono

w

1768

roku

Departament

Grn

iczo-Hutn

iczy

przy

rzdzie

w

Berlinie.

W

1769

roku

w

celach

nadzoru

rozwoju

przemys u

na

sku

powo ano

\hly szy

U

rzdGrn

iczy

(oberber8amt),

z

pierwszsiedzi_

b

w

Z otym

Stoku. Jego

utworzenie

wiza o

si

z

wyda_

niem,

5

czerwca

1769

ioku

przezkrla

pruskiego

Frydery-

ka

ll,

prawa

grn

iczego

dla

ska

i

Hrabstwa

K odzkiego

(Reviedierte

"rgordng

fur

das

souvereine

Herzogthum

Schlesien

und

fur

Grafscaft

c

latz).

W

1

779

roku

zadanie

nadzorowania

przemys u

na

sku

powie

rzono

Frydery-

kowi

Wilhelmowi

Redenowi

0752-1

81

5),

ktry

j"dnocze-

nie

zosta

mianowany

dyrektorem

\hty sze8o

urzdu

cr-

niczego.

Reden

W

1779

roku

przenis

siedzib

Wyszego

Urzdu

Grniczego

,";;;"

a;ku

do

Wroc awia

i

tam

opracowa

komplekso_

wy

program

o ywienia-p""i,y, u,

Poleci

przeprowadzenie

nowych

pomiarw

geodezyjnych

i

sporzjzenie

map

terenowych

ska,

Rozpoczto

na

szerok

skal

badania

geotogiczne

'","nu

w

poszukiwaniu

nowych

z

rudy

i

wgla,

Zatrudnieni

pracownicy

W

y szego

U

rzdu..Crniczego

byl

i

l

ud mi

wykszta

;il;i

ili

je d ali

aJ

wrttaliioraz

Anglii

dla

zapoznania

si

z

najnowszy,

mi

osigniciami

w

technice

grniczej,

Po.powrocie

wdra ali

innowacyjne

roz-

*ir"niu

techniczne

w

lskich

kopalniach,

W

1780

,otu

n"a"n

Jv"plido

odbudowy

dawnego

grnictwa

rudne-

go

*

|.ujoniu

rurno*rnlc,

l

ut*orry

w

wierklacu

pierwsz

na

crnym

skuszko gdrnicz.WrejonieBobrownikpowsta akopalnia,,Fryderyk,,

(,,Friedrichgrube"),

gd)'le

na

nLwielkiej

g boko ci

najdowa y

si

bogate

z o-

a

rudy

srebra

i

o o*lu

ol."z

huta

rryj yk

w

Strzybnicy,

Rozbudowa

kopal-

ni by a utrudniona

z

powodu

du ego

zawodnienla

wyrobisk

w

pok adach,

Nap ywajcej

wody

nie

by y

w

stanie

wypompowa wczesne

maszyny od-

wadniajce.AbyrozwizaproblememodwadnianiawyrobiskkopalniFry-

J;rrk,

i

Va

ioku

nejen

zamwi

w

Anglii

pierwsz

maszyn

parow

sys-

temu

Newcomena.

Dostarczy

j

z

Wysp

Brytyjskich

m'strz,budowy

maszyn

Samuel

Honfray.,*"rp_un;

z

Anglii,diog

morsk

do

Szczecina,

i

da_

"

j;u

nu

.r,

o.iriu.r,

prr"

opol"

do

Zzieszowic.

Do

Tarnowskich

Cr

maszyn,

prr"**,no

zaprzgiem

konnym,

Maszyn

zainstalowano

19


7/16

5il\cznia

178B

roku;

prac

rozpo

cz a

4 kwietnia

tegoz

roku,

a niespe na

p

rrku

p niej

przyjecha zobaczyj

sam

krl pruski

Fryderyk

wilhelm

ll

wraz

z

5\

nem nastpc

tronu.

W

miejscu

ustawienia

maszyna

pracowa a

dziesi

l,al,

po

czym

przeniesiono

j

na

inn

kopalni,

gdzie

pracowa a

a

do

1857

[essk oni dozam-;....''i.;.i''...''''.']

n.;ieniarvAngliijeszczeil.''']

*rilch.bywed ugotrzy-'..'''...':''.

nlan\

Ch

planw

budo-

"

,

,

,:'.i]:jl

-'

,

,"

inl

&C

rt, asne

maszyny

,lill

rabn,c

e Ozimek.

\\'

1798

roku,

sdy

."-o

Fryderyk

Wilhelm

ilil

i krlowa

Luiza

p "z\

b1,1i

do

Tarnow_

o,,t]ch

Cr,

aby

zoba-

{:.r\c

intensywnie

roz-

-r

ilajcy

si

przemys

Grnego

ska,

przy

rc

okazji

odlano

upa-

mietnlajcy

t

chwil

rnedal

z ozdobnym

napisem

,,Was

Kunst

r.lnd

Fleiss

in

Tarno-

wi'tZ

gewann"

(Osi_

:ir:iiiiiiil]iiii:',]il:i,: ii

i]]i:ii]s]:i:i*ll*iirffiir

emi,eto

umiejtno ci

i

pracowito ci

w Tarnowskich

Gach).

poszukiwania

nowych

pok adw

wgla

kamiennego

na GnYm

sku

nrzeprowadzi

salomon

lsaac

z

Brabantu.

odkryto

bogate

z o awgla

kamien_

*eo

nu rejonie

zabrza,

chorzowa

i Rybnika.

Na

podstawie

ustale

komisji

po_

*ia ,

trzy

nowe

pastwowe

kopalnie:

,,Krl"

(,,Knigsgrube"

_

1791)

w Cho_

rzott

ie,

,,Krlowa

Luiza"

(,,Knigin

Luise"

-

1791)

w

Zabrzu

oraz

,,Hoym'

(1792)

,*

R},bniku.

W a cicielem

rzech

kopal

by o

pastwo,

dlatego

wyrznia y

si

orre

wysokim

poziomem

technicznym

i

wyposazeniem

w rd

wczesnych

ko_

pal

prywatnych

i tym

samym

stanowi y

wzr

inwestorw

kopal

prywatnych.

t

proces

uprzemys owienia

ska

bardzoszybko

w czy y

si

miejscowe

rody

;zlacheckie,

w

ktrych

posiadaniu

by y

wielkie

obszary

ziemskie

z

podziem-

rrrm bogactwem

mineralnym.

w lz

roku

pracujcy

w dobrach

ksi t

pszczyskich

M. scott

zauwa y ,

ze

ltydobywany

wgiel

kamienny

nadaje

si

do

produkcji

koksu.

przyczyni o

s

to do

wybudowaia

w

Gliwicach

Krlewskiej

odlewni

elaza.

W

hucie

tej

zairudniony

przemys owiec

ze Szkocji

Johan

Baildon,

w

1796

roku

skonstru-

o.ra

pierwszy

na

kontynencie

wielki

piec

hutniczy

opalany

koksem

zamiast

ulem

lub

drewnem.

W

Krlewskiej

Hucie

w Chorzowie

w

latach

1798_1802

JJ"no

do uzytku

dwa

najwiksze

w

Europie

piece

hutnicze

zaprojektowane

przez

Weddinga

i

Baildona.

Huty

te

wyposazono

w maszyny.

prowe

i sukce-

srrrnie

rozbudowywano.

pod

koniec

xVltl

*i"ku

na Crnym

lsku

ozwin o

Dawni

grnicy

I

pRzEsANKl

ROz1n1OJu

GRNlcTwA

NA

tsru


8/16

si hutnictwo cynku. Pierwsz hut

cynku zbudowa ksiz pszczyski

Fryde-

ryk

Ferdynand

Erdmann

w

1780 roku

w Weso ej. Technologie produkcji

cynku

opracowa pochodzcy z

Turyngii Krystian Ruberg, wcze niej pracujcy

jako

szly9ar w kopalni Murcki

i hucie szk a w Weso ej.

Od

koca

XVlll wieku odnotowujemy powazny wzrost zapotrzebowania

na

wgiel.

Wp ywa

na

to

pojawienie si

coraz wikszej liczby

maszyn

paro-

wych opalanych wglem

oraz

zastosowanie

tego surowca do

produkcji

elaza.

Dla zwikszenia

krgu

odbiorcw

i

u atwienia wywozu coraz wikszych

mas

wglaz

kopal

w latach dziewidziesitych

XVlllwieku

przystpiono

do bu-

dowy

,,szos

wglowych", finansowanych przez

sp ki wglowe. Drogi

te

po-

wstawa y

wed ug wczesnych

najnowszych technologii. Z grno lskich

ko-

pal

wo ono midzy innymi

wgiel furmankami

do

portw

nad rzek K odnic

i

Odr,

skd barkami transportowano w kierunku Wroc awia.

W 1792 roku roz-

poczto

budow Kana u K odnickiego czcego Zabrze

z

Ko lem.Zbudowa-

no wwczas

drog

wodn przez Kana K odnicki czcokrg grniczy

z

e-

glown

rzek

Odr.

Plac

prze adunkowy

nad kana em k odnicki m,

1924 r.

Widoczne

torowisko

kolei

wskotorowej

t

W 1799 roku rozpoczto w Zabrzu drzenie G wnej Kluczowej

Sztolni

Dziedzicznej, po czonej z Kana em K odnickim. Sztolnia ta by a przeznaczo-

na do

odwadniania

kopal wgla

pomidzyZabrzem i

Chorzowem oraz

mia a

suy

do

jego

transportu. Pierwszy sp awny odcinek sztolni

o

d ugo ci

,5

km,

obejmujcy

podziemne

wyrobiska kopalni Krlowa

Luiza,

oddano do uzytku

w

1B'l0

roku.

Po

trudnych pocztkach, kopalnia Krlowa

Luiza

sta a si

jedn

z

nbardziej wydajnych kopal wgla kamiennego.

HlsTORlA

GoRNlcTWA.

TEcHNlKA/MECHANlZAcJA/EtEKTRYFlKAcJA


9/16

\\'pocztkach XlX

wieku

Zag bie Crno lskie

pod wzgldem

inwestycyj-

r-run

btlo

w czo wce

grnictwa europejskiego.

Wojny

napoleoskie

nie sprzy-

pr,.

dalszemu

rozwojowi

przemys u

grniczego

na sku.

Po

przegranej

wojnie

liumrla Fn,deryka

Wilhelma

lll

z

armi

Napoleona

pod

Jen

i

Auerstedt

w

1806

nr:ku

r_ozrt,j

przemys u

na Grnym sku

zosta

zahamowany.

Dopiero

w

1815

rmlku

po

Kongresie

Wiedeskim

wybudowano

na

Crnym

sku

'l8

nowych

ruBai

rt

gla,

a

wydobycie

osign o

1 1 B

tys.

ton.

Najwiksz

aktywno ci

n-

n rsrcljn

oprcz

pastwa pruskiego

wykazali

si:

Hochbergowie

(ksi ta

pmerzl

scv), Don

nersmarckowie,

spad

kobiercy

Cieschego

(Ceorg

von C

iesches

fuiher

Ballestrem,

Larisch,

Schaotsch,

Hohenlohe-Oehringen,

Codula.

'lt

1800

roku

na

terenie Crnego

ska

dzia a o

25

kopal,

aw

1842

mr*i.l

-

1. Najwiksza

pastwowa

kopalnia

,,Knigsgrube"

w

Chorzowie

za-

firurrlrl'a}.a

rt

1843 roku

7

sztygarw

i

21B kwalifikowanych

grnikw.

Ruchem

[maFrl

zarriadywa

nadsztygar

zaprzysi ony

przez

Urzd

Crniczy.

Ko-

pCbmu

p,xiada a

w tym czasie 3

maszyny

parowe do

pompowania

wody,

.3,dm,

,n"idllvania

urobku,

podziemny

piec

wentylacyjny,

kot owni

i ku -

lR

Farottnicy

zamieszkiwali

w

26 domach nalezcych

do

kopalni.

Kopal-

mnililutst }glOck

(Szcz cie

Luizy)

w Szopienicach

zatrudnia a

tylko

2

sztygarw

il

a,liikort,anych

grnikw.

Og em

ocenia

si,

ze w

1B43 roku

w

grno-

ilCbrn

ropalniach

pracowa o

oko o

124 szty1arw

i

3600

kwalifikowanych

1pulfllilirll.

Ftnrstanie

i rozwj

przemys u

na

sku

przyczyni y

si

do

rozwoju

osad-

ilnnllifi Dl,namika

te8o

procesu pozostaje

w cis ej

ale no ci

od

rozwoju

gr-

kana

k odnicki

w Cliwicach,

1934

r.

Odcinek

midzy

ulic

Zwycistwa a

Dworcow

HlsTORYCZNE

PRZEsANKI

ROZWOJU

GRN CTWA

NA

tsxu

IT


10/16

Brama

wjazdowa

do

kopalni

,,Pary "

nictwa

wglowego

oraz

hutnictwa.

W

kopalniach

zatrudniano

du

lo niewY-

kwal

if i

kony.h-pru.o*n

i kw

pomocn

i czych

przyby

w

cych

na

l

sk

z Cal

icj i,

ktrzy

zdezerterowali

przed d ugoletni

s ub

w

cesarskim

wojsku.

pierwszy

na

Crnym

lsku

ransport

kolejowy

pojawi

si

w

1B0,1

roku.

By a

to kolej

konna

o

d ugo ci

00

m, s uzca

do

przewozu

wgla

z szYbu

Hen-

rietta wczesnej

kopalni

,,Krl"

(,,Knigsgrube")w

Chorzowie

do

huty

Krlew-

skiej.

Drewniane

pocztkowoszyny,

okuto

w

1B'l2

roku

eliwnYmi

P askowni-

kami.

W

1815 roku

zastosowano

pierwszy

parowz

wykonany

w

Berlinie.

Na

przyspieszenie

rozwoju

grnictwa

na

Crnym

lsku

wp yn a

w

po o_

wie

XlXwieku

budowa

linii

kolejowych.

Pierwszy

projekttakiej

kolei

powsta

w

1816

roku

przy

za o eniu,

ebdzieto

kolej

dwutorowa. Rozbudowa wz a

kolejowego

na crnym

sku

nastpi a

po

ustanowieniu

TowarzYstwa

C-

no lskiej

Kolei elaznejw

1836

roku.

W latach

1842-1846

powsta

pierwszY

odcinek

iinii

kol";o*ej

o

d ugo ci

200

km,

czcy

Wroc aw

z

Mys owicami

przez opole

i witoch owice.

Powstanie

linii

kolejowej

wp yn o

korzYstnie

na

rynek

zbytu

przemys u

grniczo_hutniczego.

Budowano

nowe

po czenia

zWarszaw

przezZbkowice,

z

Krakow

em

przez Szczakoworaz

z

Wiedniem

przez

Bohumin.

Mys owice

jako

pierwsze

uzyska y

po czenie

kolejowe

z

Ber-

linem

w

,l846

roku,

natomiast

z

Krakowem

w 1847

roku.

Tym sposobem

otwo-

rzy y

sinowe

mozliwo ci

komunikacyjne

pomidzy

Berlinem

i

Warszaw

oraz

Lwowem

i

Wiedniem.

Koleje

te

po

ich

otwarciu

po czy y

Berlin

z Warszaw,

Lwowem

iWiedniem.

W

lad

za liniami

kolejowymi

o

znaczeniu oglnYm

roz-

poczto

na

Crnym

sku

budow

kolei

miejscowych,

ktrych

Przebieg

dYk

towa o

po o enie

kopal

wgla

i hut.

Pierwsz

kolej

tego

rodzaju

bY a

inia

Ndza

-

Czernica

(Rydu towy)

-

Orzesze

-

Miko w

-

Katowice

Ligota

(roz

jazd

lda)-

Katowice,

uruchamiana

od

1852

do

'l85B

roku,

Powstanie

kolei

na

sku

zapocztkowa o

okres

intensywnego

rozwoju

gr_

nictwa

wgla

kamiennego.

Przede

wszystkim

otworzy

si

rynek

zbYtu

wgla

rwniez

na

drobny

wgiel,

na

ktry

dotychczas

nie by o odbiorcw.

Przecit

nie

wydobycie

jednej

grno lskiej

kopalni,

wynoszce

ok.

'l5

tYs.

ton

rocznie

HlsTORlA GRN

lcTWA.

TEcHNlKA/MEcH tltz tl /rLEKTRYFlKACJA

8


11/16

,tr

'l855

roku, wzros o w

'lBB0

roku do

'l0O

tys. ton, a

w 1890 roku

dochodzi-

m dl

300 tysicy

ton.

W 1914 roku rednie

wydobycie

wgla z

jednej

kopalni

*tnui o ponad

600 tysicy

ton rocznie.

\a

prze omie

XlX

i

XX wieku

kopalnie przeobrazi y

si w

duze,

nowocze-

ll

,.t\Trosa

one zak ady pracy. rednie

zatrudnienie

w lskiejkopalni

w

19OO

mru.l

przekracza o12OO pracownikw,

aw

19'l0 ponad

2000 pracownikw przy

gmrinim

dobowym

wydobyciu w kopalni oko o 2400

ton.

zm.mienie

i

wydobycie wgla kamienne8o na

crnym

sku w xlx

wieku

l

.

] 1 l

| 1

"

,

Liczba kopa|

zatrudnienie,

w,kopaln]iach

tiln 25,,,"

|ffio

v=I

lfio

$:$ll.

lIt{}

1,

lIt}

1].s5

"i"

,

lff}

9

1ffi}

5#j

rlno

59|"

t

okresie

l wojny wiatowej

produkcja wgla z uwagi na du e

zapotrze-

lmr,anlie

ze

strony przemys u

wojennego

utrzymywa a

si na sta ym

poziomie.

Bmdadiorto

zatrudniano

w

kopalniach

jecw

wojennych.

Fo

zakoczeniu

l

wojny wiatowej oraz

wybuchu

pierwszego

(1919

rok)

fr"Jio

(1920

rok)

powstania

lskiego,

na

sku

odby

si

20 marca192"|

Kopalnia

,,Richter"

w

Siemianowicach

skich

ffinutku

p, ebiscyt

maj

cy

zdecydowa o p

rzynale -

]llffis,_

fj|

zierni

Iskiej.

Niekorzystne

dla Polski

pro-

ilMlnor,c{e

podzia u

spornego

obszaru

spowodowa-

]i u

n.obru;ch

trzeciego

powstania 3 maja

1921 roku.

'lM|,

pa dzierniku

1921

roku

tzw.

Rada Ambasa-

frfiffi*$

zdecydowa a

o

po

dziale

Crnego Iska.

ilPbmncia

przemys owy

p rzyznanej Polsce cz cl

fiftuilrrl

go

ska

nie

mia

sobie

rwnych

w kra-

]illu

po rd

67

wszystkich grno lskichkopa

",.ffilffigl|;id,

stronie polskiej

przekazano 53 duze

ko-

Omdmrl re

t8I

a oraz wszystkie

grno lskie kopal-

illt[lle

ruid

elaza|

wszystkie huty

cynku,

o owiu

l,

,iffi, ekszo

ut elaza.

Przy czenie

do

Polski

,slh

Ecru Crnego

ska

z

ogromnym

potencja-

Nbm,

przemys owym mia o zasadniczy wp yw na niezalezno gospodarcz

fi

nr@ret

niepodleg o

olityczn kraju.

Polska otrzyma a

silnie uprzemys o-

,*rrnrn

i gsto zaludniony obszar, ktry w istotny sposb

wp yn na kszta t

,urqarrizujcego

si

pastwa.

Na stronach

20-21

:

Podpisana

15 maja 1922 roku

przez

Polsk i Niemcy

konwencja genewska

Kopalnia

,,Weso a,,

,mhril.wa a

przez 15 lat,

do

15 lipca 1937 roku. W

tym okresie

wikszo w Mys owicach

HlsTORYCZNE

PRZEsANKI

ROZWOJU GRNlcTWA

NA

t4sru

1$


12/16

Kopalnia

,,EmanLlel"

w

Murckach

zak adw przemys owych

w

polskiej

cz ci

Crnego ska

pozosta a w asno-

ci

niemieck.

Wyw aszczeniu przez

stron

polsk podlega y

przedsibior-

stwa stanowice w asno

obywateli niemieckich.

Konwencja genewska po-

jcie

,,w asno

niemiecka"

wiza a z

obywatelstwem,

a

nie z narodowo ci

osb dysponujcych majtkiem. Obywatelstwo

polskie na mocy

Konwencji

ge-

newskiej otrzymywali wszyscy obywatele niemieccy urodzeni i zamieszkujcy

w

przyznanej

Polsce

cz ci

Crnego

ska. Wy czona

zosta a

tym

samym

mo liwo wyw aszczenia

majtkw

tych

w a cicieli

iemieckich, ktrzy

byli

urodzeni

i

zamieszkiwali

na

terenach

plebiscytowych.

W

dniu

24

czerwca

1922

roku

zosta utworzony

Wy szy

Urzd Crniczy

w

Katowicach podleg y

ministrowi przemys u i handlu

obejmujcy, w a ciwo-

ci erytorialn obszar utworzonego wwczas

Wojewdztwa skiego. Na te-

renie

Pastwa Polskiego dzia a ywtedy

trzy Wy sze

Urzdy Grnicze

w Kra-

kowie, Katowicach

i

Warszawie.

W

polskiej

cz ci

grnego

ska, w okresie midzywojennym nie

powsta a

ani

jedna

nowa

kopalnia, a tylko bardzo nieliczne zosta y

rozbudowane.

Prze-

citne

wydobycie

w

'l938

roku

wynosi o

ok. B00 tys. Sytuacja finansowa gr-

nikw

w okresie

midzywojennym by a

zr nicowana. W okresach kryzysu

nasila o si bezrobocie. Wiele kas brackich straci o swj majtek z uwagi na

ogromn inflacj. Dla z agodzenia

skutkw

bezrobocia

stosowano zatrudnie-

nie turnusowe,

tj.

okresowo

wymieniano za og

stwarzano

mo liwo

atrud-

niania bezrobotnych grnikw.

Wielu

pozbawionych pracy grnikw

wydoby-

wa o wgiel na w asn rk,

w

biedaszybach.

W

okresie l

l

wojny wiatowej

1939

-1945

Wy szy

Urzd

Crniczy w

Kato-

wicach

zosta

zlikwidowany,

a

obowizki

prz Wy szy

Urzd Grniczy

we

Wroc awiu.

W

kocowych

dniach

wojny kopalnie na terenie

Crnego

ska


13/16

nie

ponios y

znacznych

uszkodze.

Kilkudniowy

brak

prdu

elektrycznego

,powodowa

w

n

iektrych

obi

ektach

podtopien

ie

najni szy

ch

poziomw.

po

zakoczeniu

ll wojny

w

1945

roku

produkcja

wgla

kamiennego

w

pol_

;ce

mia a

znaczenie

podstawowe

dla

odbudowy

i

rozwoju

kraju.

za sojusz

z

ZSRR

Polska

musia a

p aci

wglem,

ktry sprzedawa a

po

niskiej

cenie.

Kraj

odczuwa cig y

brak wgla.

c wna

mobilizacja wysi kw

skierowana

by a

na

realizacj

wygrowanych

planw

produkcyjnych.

Duze

zapotrzebowanie

na rvgiel

spowodowao

stosowanie

rodkw

nadzwyczajnych

przez

przed u-

zanie

izasu

pracy

za ggrniczych,

obowizkow

prac

w

niedziele,

zatrud-

nienie o nierzy

wi niw.

W

latach

1950_1955

prac

W

grnictwie

podjli

l| Jnacy

z organizacji

S u ba

Polsce.

Zainicjowany

zosta

ruch socjalistycznego

nsp zawodn

ictwa

pracy.

Has o

zwikszenia

efektywno ci

wydobyci

a

pierw-

szv

rzuci

27

lipcal947

Wincenty

Pstrowski

(1904-194B)

pracujc

jako

rbacz

kopalni

Jadwiga.

Wezwa

grnikw

do

wsp zawodnictwa

w

przekraczaniu

norm

pracy,

a

jego

has em

by o:

,,Kto

wyrbie

wicej

ni

ja?.".

ciowny

ZarzdWojska

polskiego

w

dniu

25

lipca

1949

roku

postanowi

za_

roponowa

poborowym

odbycie

s u by

w

grnictwie.w

pa dzierniku

1949

ro iu

grnicze bataliony

wojskowe rozpocz y

prace

w

kopalniach.

w

'l950 roku

*..y

uchwa y

rzdu

utworzono

osobny

pion zastpczejs u by

wojskowej,

;

l 955

roku

powsta

Wojskowy

Korpus

Crniczy.Za ogi

skoszarowane

prze_

irlacza y

wwczas

liczb

50

tys.

pracownikw,

a

by y

kopalnie

w

ktrych

pra-

colnicy

skoszarowani

stanowili

po ow

za ogi.

Trwa o

to do

1959

roku.

od

1945

roku

rozpocz

si

w

Polsce

okres

centralnie

planowanej

gospo_

oa


14/16

Kopal

n i

a,, Kon

i

gsgru

be''

w

chorzowie

wYniki,

W

latach

1g45-1g4g

w

okresie

rzdowego

planu

trzyletniego

produk_

cja

wgla

wzros a

do

74

mln

ton.

prace

zwiz.anez

wydobyciem

wgla

by y

-

Wykonywane

rcznie.

Jedynymi maszynami,'ktrymi

jyrp.".*" y

kopalnie,

bY Y

Przeno niki

wstrzsowe,

wiertarki

i m otki

pn"uruay.,

n.

o|r^.nielicz_

ne

tamocigi

i

wrbiarki.

Wikszo

maszyn

giniczych

pochodzi a

z

okre_

,u

y?jnl.

zachtdo

pracy

w

grnictwie

by a

przyjtaprzez

Rad

Ministrw

w

dniu

30,11"Ig4g

roku

Karta

rnika,

okreslalca

;*;;";;Tprzywileje

tej

grupy

zawodowej.

",H"; T,f,f

[T;"fil:f

l"J]::.,illT:il*:l..^l?j;:-

systemu

cianowego

i

wProwadzaniE

wrbiirek.

W

okresie

pi"r*o

pl"nu

Picioletniego

1956-1960

wydobycie

wila

osign o

104

mln

ton.

W

okresie

drugiego

Planu

Picioletniego

lg1-1goiw/dobycie

wzros odo

11B

mln

ton

dziki

wprow

adzaniu

kombilnOw

S.ianowyi.

'lB

lipca

1946

roku

utworzono

dwie

siedzib

y

Wy szego

Urzdu

Crnicze-

go

w

katowicach

i

w

krakowie.

po czenie

wy szych

urzdw

grniczych

w

Krakowie

i

Katowicach

nastpi o:

itycznia

1951

roku,

tworzcjeden

Wy _

szY

Urzd

Cniczy

z

siedzibw

Katowicach.

od

2l

p ,zari" i is

opu

wY

::Y

U rzd

Cn

iczY

.pod

lega

bezpo redn

io

prezesowi

Rady

M

i

n istrw.

Moc

zar

zdzen

ia

M

in

istra

Przemys u

24

lutego

1

945 roku

zosta utworzo-

ny

w

katowicach

centralny.zarzd

przemys u

wglowego.

po

zlikwijowaniu

10

lutego

1949

roku

Centralnego

-Zarzdu

Prr",nyr u

Wglowego,

utworzono

Ministerstwo

Gnictwa

i

Eneigetyki.

Do

utworzonego

MCiE

oprczkopal

w,gla

przy czono

grnictwo

solne

i

naftowe

oraz

elektrownie.

Ministerstwo

Clictwa

i

EnergetYki

by o.parokrotnie

reorganizowane

i

przemianowane

na

Ministerstwo

crnictwa,

Ministerstwo

crnf,twa

Wglowego.

W

1957

roku

znw

powsta o

Ministerstwo

crnictwa

i

Energet

yki,

przy

czym

przemys

naf-

H

l

s

T

0

R l

A

6

R

N l

C T

W

A .

T

E

c H

N l

K

A

/ M

E

(

H A

N l

Z

A

c

J A

/ E L E

K

T R

Y F

l l(

A

C

J

A

fi*


15/16

towy,

solny

i

energetyczny

przekazano innym resortom. Ministrami

grnictwa

byli: Ryszard

Nieszporek

(1949-1954|

Piotr

Jaroszewicz

(1954-1955),

Franci-

szek

Wanio ka

('l955-1959),

Jan

Mitrga

(1959-1974),

Jan

Kulpiski

(1974-1977),

\V odzimierz Lejczak

(1977-1980),

Mieczys aw Clanowski

(19B0-'l9B1),

Czes aw

Piotrowski

(19B1-1986).

Ministerstwo

Crnictwa

i Energetyki zosta o

zlikwido-

\l,ane

w

1987

roku,

przekazujc

resort

utworzonemu Ministerstwu

Przemys u.

Wydobycie

wgla

szybko

ros o

od

27

366 tys.

ton

w

roku

1945,

do

prawie

]00 mln ton

na

prze omie

lat

siedemdziesitych

i osiemdziesitych. Du e

zapo-

trzebowanie

na

wgiel by o

przyczyn

utworzenia

nowych kopal.

Ju

w maju

1945

roku rozpoczto budow nowej kopalni

Lenin

w

Weso ej oraz

Ziemowit.

\\' latach 1952-1990

wybudowano

kopalnie wgla: Lenin

(Weso a)

-'l952

rok,

\lortiner

w Zagrzu

(odtopiona

1950),

Ziemowit

w Ldzinach

-

1952 rok,

Ja-

rtorzflo

-

1953

rok, Nowy Wirek

-

1

953

rok,

Julian

w Piekarach

-

1954 rok, Ha-

emba

-

1957 rok, Porbka

(Czerwone

Zag bie)-

195B rok,

1

Maja

-

1960 rok,

lastrzbie

-1963

rok, Moszczenica

-'l965

rok, Szczyg owice

-

1961 rok,

Sta-

;zic

-

1964 rok, Manifest

Lipcowy

(Zofiwka)

-"1969

rok, Borynia

-'1971

rok,

Slsk

-

1974

rok, XXX-lecia PRL

(Pniwek)

-'1974

rok,

Piast

-

1975

rok,

Czeczot

-

1978

rok, Bogdanka

-

1979 rok,

ZMP

-1979

rok, Krupiski

-

'l9B3

rok, Mor-

cinek

w Kaczycach

-

1987 rok, Budryk

-

1994

rok, Warszowice

-

1990 rok

(po

irkonaniu

szybu

zrezygnowano

z

dalszej

budowy

kopalni).

W

195B roku roz-

oocz a

si

budowa Kopalni Wgla

Brunatnego

Turw.ll

-

najwikszej kopalni

,rdkrywkowej

w

Polsce, ktr

oddano do eksploatacji

w

1962 roku.

Kopalnie w okresie

powojennym

zosta y

zgrupowane

w

rejonowe

zjedno-

czen

ia

przemys u

wgl

owego. Powsta o

Bytomskie,

Chorzowskie,

Dbrowskie,

Dolno lskie,Cliwickie,

Jaworznicko-Miko owskie,

Katowickie,

Krakowskie,

fuldz

k ie,

Ryb

n

icki

e,

Zabr zaskie Zjedn oczenie

P

rze

mys u

W gl

owego.

Dla rozwoju grnictwa

konieczna

sta a si

jego

mechanizaai

elektryfika-

cja.

W

1950 roku utworzono

Biuro

Konstrukcji

Maszyn Crniczych,

przekszta -

fone w

1953

roku w

Centralne

Biuro Konstrukcji

Maszyn

Grniczych

(CBKMC).

,\

1937

roku czc

CBKMG

z lnstytutem Mechanizacji Crnictwa

utworzono

i

ritvtut Do wi d

cza l n o-

Ko n

stru

kc yjny P r zemys u

Wg

l

owego,

p

rzem

i an owa-

.n

na

Zak ady Konstrukcyjno-MechanicznePrzemys u

Wglowego

-

w

skr-

ii]iiji.li'irijt:

..i

Kopalnia

,,Mys owice"

HlsTORYCZNE PRZEsANKl

ROZWOJU

GRNlcTWA

NA

t4sru 2


16/16

Kopalnia

,,Mys owice"

cie

ZKMPW.

Siedzib

centrali

ZKMPW

sta y si Cliwice,

a oddzia y

terenowe

znajdowa y

si w

Katowicach,

Zabrzu,

Rybniku,

Bytomiu,

Tychach

a p ni

w Czstochowie

i

Cieszynie.

Do zada instytucji

naleza o:

prowadzenie

bada

nad konstrukcj

nowych

maszyn

i systemw

mechanizacji

oraz

elektryfikacji

grn

ictwa.

o

d

1

.o1

.1975

roku

Zak ady

Konstru

kcyj

no-Mechan iczne

Przemys u

Wglowego

zosta y

podzielone

na dwa

o rodki:

Centralny

O rodek

Projekto-

wo-Konstrukcyjny

KOMAG

z siedzib

w

Cliwicach

i

O rodek

Badawczo,Roz-

wojowy Systemw

Mechanizacji,

Elektryfikacji

i Automatyzai

Crniczej

OBR

SMEAC

z siedzib

w

Katowicach.

O rodek

(OBR

SMEAC)

zosta

1,01.1976

r.

w czony

w

Centrum

Naukowo-Produkcyjne

EMAC,

ktre

przeje o zadania

zwizane

z elektryfikacj

i

automalyzacjgrnictwa.

Po kolejnejtransformacji

26 marca

1990 roku utworzono

Centrum

Elektryfikacji

i

Automatyzacji

Crnic-

twa EMAG

z

siedzibw

Katowicach.

W roku

1990 polska

gospodarka

wesz a

na drog

rynkowych

przekszta -

ce, a

kopalnie

poddano ekonomicznym

analizom.

Niektre

kopalnie

decy-

zj ministra

przemys u

postawiono

w stan

likwidacji.

Rada

Ministrw

w dniu

30.04.1996

przyj a

program dostosowania grnictwa wgla kamiennego do

waru n

kw

gospodarki

rynkowej

i

midzynarodowej

konkurencyj

no ci,

Za o-

zono

w

nim likwidacj

nierentownych

kopal.

Dla wdrozenia

programu

powo-

ano Agencj

Restrukturyzacji

Wgla

Kamiennego

S.A. Od

lat

dziewidziesi-

tych

dwudziestego

wieku

rozpoczyna

si

okres

likwidacji

kopal i

grnictwa

zarazem.

Do

koca

199B

roku

zamknito

kopalni

ory, Crodziec,

Porbka-

klimontw

Morcinek,

pstrowski.

kilka

kopal

zlikwidowano

przez

przy cze-

nie

do innych

kopal.

W

'l999

roku zamknito

wszystkie

dolno lskie

kopalnie

wgla

kamiennego.

Crnictwo

wgla kamiennego

na

Dolnym sku

zapoczt-

kowane

w

po owie

XV

wieku trwa o

nieprzerwanie

do

2000 roku.

H

l5TORlA

GRN lCTWA.

TECH N l

KA/M

EcHAN lZA

(J

AlELEKTRYFl

KAcJA

Gierlotka Historia Górnictwa

Documents

Transcript of Gierlotka Historia Górnictwa