GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2 · 2018. 1. 22. · GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2 Rok szkolny 2016-2017...

1

GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2

Rok szkolny 2016-2017 SEMESTR 1

2

ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI W POLSCE ORAZ CECHY DEMOGRAFICZNE

POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA

Gęstość zaludnienia

Gęstość zaludnienia – miara przyporządkowująca populację do powierzchni. W

przypadku zaludnienia poszczególnych regionów świata najczęściej stosuje się liczbę

osób w przeliczeniu na km²

Ekumena (z starogreckiego. oikoumene – świat zaludniony) – obszary na kuli

ziemskiej stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka.

Migracja – wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu.

Przemieszczanie się ludności jest całkowicie naturalnym zjawiskiem i występowało

we wszystkich czasach. Nasilenie się migracji może nastąpić m.in. z przyczyn złej

sytuacji gospodarczej w miejscu zamieszkania (migracje ekonomiczne) lub sytuacji

politycznej nie odpowiadającej migrującym (migracje polityczne).

ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI, GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA W POLSCE

Liczba ludności Polski na początku 2016 roku wynosiła 38,5 mln., co przy

powierzchni 312 679 km2 daje średnią gęstość zaludnienia 123 osoby na 1km2.

Rozmieszczenie ludności nie jest równomierne – największe zagęszczenie

występuje na południu, a najmniejsze w części północno-wschodniej i północno-

zachodniej.

3

Na mapie można zauważyć skupienie ludności w obszarze trójkąta o podstawie

leżącej wzdłuż południowej granicy i wierzchołku w okolicach Trójmiasta. Taki układ

związany jest rozwojem gospodarczym, który skoncentrował się w Polsce

Południowej i Centralnej. Szczególnie wyróżnia się region katowicko-krakowski oraz

duże miasta i zespoły miejskie – Warszawa, Łódź, Trójmiasto, Wrocław, Poznań.

Obszary słabo zaludnione to przede wszystkim duże kompleksy leśne na Pojezierzu

Pomorskim i Mazurskim, Ziemi Lubuskiej, w Beskidach Wschodnich.

PRZYROST NATURALNY, MIGRACJE, PRZYROST RZECZYWISTY

W POLSCE

Przyrost naturalny w Polsce kilka lat temu przybrał wartości ujemne (np. –0,4‰

w 2003 roku, –0,1‰ w 2005). Działo się tak m. in. za sprawą spadającej liczby

urodzeń, na co złożyło się kilka przyczyn:

ekonomiczna – duża część społeczeństwa żyje w trudnej sytuacji finansowej,

która nie sprzyja podejmowaniu decyzji o urodzeniu i wychowaniu dziecka;

kulturowa – zmienia się model życia; młodzi ludzie coraz bardziej zajęci są

karierą zawodową i nie mają czasu na rodzinę oraz dzieci;

4

demograficzna – niż demograficzny obejmował grupę ludzi w wieku 30-40 lat.

Z drugiej strony na wysokim poziomie utrzymuje się liczba zgonów, co wywołane jest

dużą liczebnością roczników starszych.

W ostatnich latach przyrost naturalny ponownie przyjmuje wartości dodatnie — od

0,1‰ w 2006 roku do 0,9‰ w 2008. Dzieje się tak za sprawą rosnącej liczby

urodzeń, która jest skutkiem wchodzenia w wiek rozrodczy pokolenia z wyżu

demograficznego lat 80-tych.

Zróżnicowanie przestrzenne przyrostu naturalnego w Polsce pokazuje mapa

poniżej. W skali całego kraju zaznacza się na niej niewielka przewaga obszarów

o wartościach dodatnich, które dominują na Pomorzu, w Wielkopolsce i Małopolsce.

Zmiany liczby ludności w Polsce po II wojnie światowej zależały przede wszystkim

od przyrostu naturalnego. Migracje zagraniczne miały większe znaczenie tylko

w kilku okresach. Najpierw – tuż po zakończeniu wojny – na dużą skalę odbywały się

różnokierunkowe ruchy przesiedleńcze. Później – w 1968 roku – istotna była

przymusowa emigracja ludności o pochodzeniu semickim. Z kolei w latach 80-tych

wiele osób wyjeżdżało z przyczyn politycznych i ekonomicznych. Ostatnio znacząca

staje się również zarobkowa emigracja Polaków do państw Unii Europejskiej, które

otworzyły dla nas swoje rynki pracy. Jednakże przez ponad 50 lat utrzymywał się

w Polsce stały, kilkupromilowy wzrost liczby ludności. Dopiero pod koniec lat

dziewięćdziesiątych, gdy wartość przyrostu naturalnego gwałtownie spadła,

zmalał przyrost rzeczywisty i w latach 1997-2007 notowano niewielki spadek liczby

ludności.

http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=269#przyrost_naturalny

http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=269#migracje

http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=258#UE

5

W 2005 roku przyrost rzeczywisty wyniósł -0,4‰, na którą to wartość w głównej

mierze złożyło się ujemne saldo migracji (-0,3‰). Był to właśnie efekt znacznej

emigracji naszych rodaków (głównie na Wyspy Brytyjskie). Od roku 2008 mamy

już dodatni przyrost rzeczywisty, bowiem wartość przyrostu naturalnego

(0,9‰) przewyższyła bezwzględną wartość salda migracji (–0,4‰).

6

Zamieszczona poniżej mapa salda migracji zagranicznych i wewnętrznych pokazuje

wyludnianie się terenów wiejskich, zwłaszcza tych oddalonych od dużych miast.

Mieszkańcy wsi emigrują do miast, by podjąć pracę bądź naukę.

Natomiast w strefach podmiejskich wielkich aglomeracji (Warszawy, Łodzi, Krakowa,

Wrocławia, Poznania, Gdańska, Szczecina) notuje się w ostatnich latach bardzo

duży napływ ludności. Spowodowane to jest chęcią ucieczki z zatłoczonych i drogich

miast na spokojniejsze i tańsze tereny wiejskie.

7

Piramida wieku dla Polski, ze względu na wyraźnie zaznaczające się wyże i niże

demograficzne (wybrzuszenia i wklęśnięcia), ma charakterystyczny, “pofałdowany”

kształt. Owe wyże i niże to efekt II wojny światowej. W czasie jej trwania

notowano bardzo niską liczbę urodzeń przy jednoczesnej wysokiej umieralności

(zwłaszcza wśród mężczyzn). Stąd mała liczebność roczników wojennych. Natomiast

po wojnie nastąpiła odbudowa i rozwój całego państwa, w tym także potencjału

ludnościowego. W latach 50-tych miała miejsce kulminacja liczby urodzeń, co

uwidoczniło się w postaci wyżu demograficznego. Kolejne wklęśnięcia i wybrzuszenia

w piramidzie powtarzają się mniej więcej co 30 lat – jest to czas potrzebny, by

następne pokolenie weszło w wiek dorosły i miało decydujący wpływ na liczbę

urodzeń. Taka pokoleniowa powtarzalność w strukturze wieku nazywana jest echem

demograficznym.

Na piramidzie, a także na rysunku poniżej oznaczone zostały też grupy wiekowe

w zależności od prawnej zdolności do pracy. W chwili obecnej struktura ta

przedstawia się dosyć korzystnie – 64,5% ludności w wieku produkcyjnym utrzymuje

35,5% ludności będącej w wieku nieprodukcyjnym. Jednakże niepokojący może być

stały spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, w obliczu zbliżającego się

wzrostu liczby ludności w wieku poprodukcyjnym.

Stopień feminizacji w Polsce wynosi 107 kobiet na 100 mężczyzn. Struktura płci

widoczna na piramidzie pokazuje, że kobiety mają przewagę liczebną nad

mężczyznami w rocznikach starszych. Dzieje się tak w większości społeczeństw,

http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=269#struktura_wieku

8

ponieważ kobiety generalnie żyją dłużej (patrz średnie długości życia podane przy

piramidzie).W Polsce dodatkowo dochodzi jeszcze efekt znacznych strat wojennych

wśród mężczyzn i dotyczy to właśnie roczników starszych. Płeć męska przeważa za

to w rocznikach młodszych, co wynika ze statystyk prowadzonych dla noworodków –

na każde 100 urodzonych dziewczynek rodzi się średnio 106 chłopców.

Współczynnik feminizacji w miastach jest wyższy niż na wsi, ponieważ młode

kobiety częściej od mężczyzn decydują się na emigrację z terenów wiejskich.

URBANIZACJA, STRUKTURA ZATRUDNIENIA, BEZROBOCIE W POLSCE

Urbanizacja – proces koncentracji ludności w punktach przestrzeni geograficznej,

głównie na obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i

jej udziału w liczbie ludności danego obszaru, dzięki czynnikom społeczno-

kulturowym, demograficznym i ekonomicznym.

Proporcje między ludnością miejską a wiejską od dawna zmieniały się w Polsce na

korzyść mieszkańców miast. Ilustrują to poniższe diagramy.

Ogólnoświatowy trend poszukiwania lepszych warunków życia w miastach nie ominął

także i naszego kraju. Przez ostatnie 50 lat udział mieszkańców miast w Polsce

zwiększył się dwukrotnie. Szczególnie wysokie tempo napływu ludzi do aglomeracji

miejskich utrzymywało się do końca lat 70-tych, do kiedy to trwał – niesiony

propagandą sukcesu – intensywny rozwój przemysłu (np. ciężkiego na Górnym

Śląsku). Później migracje te znacznie osłabły, a ostatnio zaczęły nawet przybierać

kierunek odwrotny – coraz więcej mieszkańców wielkich miast przenosi się na

okoliczne tereny wiejskie (patrz mapa migracji).

Największe miasta Polski to (w nawiasach liczba mieszkańców w 2008 r.):

Warszawa (1 mln 710 tys.),

Kraków (754 tys.),

Łódź (747 tys.),

Wrocław (632 tys.),

Poznań (557 tys.),

Gdańsk (456 tys.),

Szczecin (407 tys.),

Bydgoszcz (359 tys.) ,

Lublin (350 tys.),

http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=269#mapa_migracji

9

Katowice (310 tys.),

Białystok (294 tys.).

Zróżnicowanie przestrzenne stopnia urbanizacji pokazuje mapa poniżej. Widać na

niej przewagę ludności miejskiej na zachodzie i ludności wiejskiej na wschodzie

kraju. Wynika to m. in. z uwarunkowań historycznych – ziemie leżące pod zaborem

pruskim, niejako przy okazji, skorzystały na rozwoju całego państwa niemieckiego;

natomiast ziemie zaboru rosyjskiego, leżące na peryferiach wielkiej Rosji, pozostały

zaniedbane i np. wiele małych, słabych ekonomicznie miast zdegradowano do rzędu

wsi.

Struktura zatrudnienia w naszym kraju powoli zmienia się na korzyść usług, które

powinny stanowić około 70% – tak jest w państwach wysoko rozwiniętych

(zobacz wykres). Aby to osiągnąć należy w dalszym ciągu dążyć do zmniejszenia

javascript:openNewClean('show_image.php?type=image&f=geografia/images/europa_zatrudnienie_uslugi.gif','obrazek',670,480);

10

zatrudnienia w rolnictwie, bo nadal jest ono zbyt duże (optymalne byłoby na

poziomie poniżej 10%).

Znaczące zmiany w strukturze zatrudnienia odbijają się jednak rosnącym

bezrobociem. Obecnie wynosi ono około 10% i zalicza się do najwyższych w Unii

Europejskiej. Zjawisko bezrobocia pojawiło się w Polsce po przełomowym roku 1989.

Przejście na gospodarkę rynkową wiązało się z upadkiem wielu nieekonomicznych

zakładów przemysłowych. Iinne, by utrzymać się na rynku, musiały ograniczać koszty

produkcji, co na ogół prowadziło do zwolnień pracowników.

Na mapie poniżej zauważyć można, że stosunkowo niezła sytuacja na rynku

pracy występuje w dużych miastach (zawsze stwarzają one więcej szans).

Natomiast najgorzej jest na północy Polski, gdzie w niektórych powiatach stopa

bezrobocia przekracza 30%. Wynika to głównie stąd, że wcześniej funkcjonowały



11

tam liczne Państwowe Gospodarstwa Rolne, które zatrudniały wielu pracowników.

Do dziś pozostały tam po nich zrujnowane na ogół zabudowania, nieuprawiane pola

i rzesze bezrobotnych.

12

STRUKTURA NARODOWOŚCIOWA I RELIGIJNA POLSKI

Naród

Naród - trwała wspólnota ludzka, która wytworzona została na podstawie

przede wszystkim wspólnych losów w historii, wspólnej kultury, języku,

terytorium oraz życiu ekonomicznego, świadoma swojej odrębności pomiędzy

innymi narodami.

Świadomość narodowa to deklaracja przynależności do określonego narodu.

Poczucie pewnej wspólnoty kształtuje się już od dziecka, poprzez uczenie się języka

ojczystego, historii oraz literatury. Naród w swoisty sposób łączy dziedzictwo

kulturowe - jak przykładowo stosunek do bardzo ważnych wydarzeń: chrzest Polski

czy też bitwa pod Grunwaldem oraz ważnych osób jak Kościuszko czy Kopernik.

Dla trwałości narodu bardzo istotne jest upowszechnianie się postawy patriotyzmu,

czyli miłości do swojej ojczyzny oraz solidarności z wieloma członkami narodu.

Naród to utworzona w długim procesie historycznym i trwała wspólnota ludzi

powstała jako rezultat współżycia jednostek i rodzin oraz grup w danych warunkach

przyrodniczych i biologicznych, która ukształtowała zrozumiałe dla siebie oraz

przekazywane kolejnym pokoleniom:

1. potrzeby, emocje oraz wyobrażenia,

2. język - w wąskim oraz szerokim znaczeniu,

3. kulturę, religię.

Każda wspólnota chroni swoją integralność jednocześnie przed zagrożeniami

zewnętrznymi oraz wewnętrznymi, a zarazem dąży do utworzenia mocnego państwa

na terenie przez nią zajmowanym, natomiast w momencie utraty państwowości

potrafi pielęgnować oraz rozwijać więzi, obyczaje, język oraz kulturę, itd., i w swych

działaniach zmierza albo do odzyskania na nowo niepodległości albo do zapewnienia

sobie określonych politycznych gwarancji autonomii danego bytu narodowego.

W literaturze politycznej oraz naukowej pojawia się termin "naród" w co najmniej

dwóch znaczeniach - jednym typowym dla Europy Zachodniej ( głównie

anglosaskiej), drugim dla Europy Środkowej oraz Wschodniej:

1. naród - to zbiorowość obywateli danego państwa osiągająca wysoki stopień

w organizacji politycznej oraz kulturze. Przede wszystkim oznacza obywateli

państwa, nie bierze on pod uwagę ich przynależności etnicznej.

Tak rozumiany "naród" przyczynił się do powstania pojęcia "naród amerykański" jako

obywateli państwa amerykańskiego. Podobnie starano się rozwinąć oraz utrwalić

w latach '70 oraz '80 wieku XX pojęcie "naród radziecki", które wpisano

w dokumentację XXV Zjazdu KPZR - później także w dokument konstytucji ZSRR.

2. naród - to zbiorowość zdolna do kształtowania, kontynuowania oraz rozwoju

własnej kultury - w jej ramach także literatury, sztuki i nauki oraz norm

13

etycznych oraz estetycznych, a także zasad porozumiewania się oraz

współżycia - co w silnym stopniu decyduje , iż narody mogą istnieć w postaci

odrębnych zbiorowości nawet w sytuacji pozostawania przez dłuższy okres

bez własnego państwa.

II/ Koncepcje narodu.

W podejściu socjologicznym badania społeczności narodowych ukazały 3 koncepcje:

a) koncepcję naturalistyczną - naród traktowano jako grupę genetycznie

uwarunkowaną biogennie. Uznawano go za twór społeczny uwarunkowany

okręconymi właściwościami środowiska geograficznego zamieszkałego przez pewną

grupę przez wieki, która przekazała swoje właściwości psychofizyczne kolejnym

generacjom;

b) koncepcję politologiczną - naród uznawany jest za wspólnotę polityczną .Według

tej koncepcji wspólnoty plemienne wraz ze wzrostem tworzą instytucje państwowe,

które są odrębne od tzw. organizacji plemiennych. Często zdarzało się, że takie

instytucje państwowe obejmowały swym zasięgiem większą ilość tzw. grup

postplemiennych. Stworzone w taki sposób państwo starało się utworzyć w swoich

ramach naród, zabiegało także o połączenie tychże grup plemiennych jeśli chodzi

o jednorodne tradycje , wierzenia, obyczaje ale głównie jednoczyło je gospodarstwo.

Starano się utrwalać poczucie wspólnoty kulturowej oraz politycznej w odniesieniu

do innych państw, narodów.

c) koncepcję kulturową - istoty narodu upatrywano w kształtowaniu się poprzez

rozwój historyczny społeczności, które w określony sposób tworzą własną kulturę

oraz w których członkowie danego narodu uczestniczą w tejże kulturze narodowej,

która obejmujące język, sztukę i obyczaje oraz naukę, itd. Naród to więc wspólnota

kultury.

Kultura oraz świadomość narodowa.

Kultura to czynniki narodowotwórczy. Przypominali często o tym fakcie znani polscy

socjolodzy jak Florian Znaniecki i Bronisław Malinowski oraz Józef Chałasiński.

Naród staje się przez kulturę.

Wniosek o ważnej, bo narodowotwórczej roli kultury wynikał chociażby z analizy

historii Polski zwłaszcza w okresie, kiedy była nieobecna na mapach Europy i świata.

Jedynym z czynników podtrzymujących świadomość narodową była niewątpliwie

kultura w różnych swoich przejawach; uniwersytety, szkoły i biblioteki, a także

działalność edytorska oraz literatura narodowa w konkretny sposób przeciwstawiały

się wielu procesom germanizacji oraz rusyfikacji. W krótkim okresie niepodległości

międzywojennej bardzo szybko w społeczeństwie polskim nastąpiło znaczne

wzmocnienie więzi narodowych - proces tenże dokonywał się poprzez aktywność

polityczną (zwłaszcza ruchu ludowego), obowiązkowej u dzieci polskiej szkole,

a także okruchom kultury masowej, która docierała do szerokich mas i działalności

państwa.

Bardzo silne oraz głębokie powiązanie danej kultury narodowej z funkcjonowaniem

narodu jest szczególnie widoczne w krajach, które pozostają przez długi okres czasu

pod tzw. okupacją kolonialną, która to hamowała rozwój kultury narodowej. Rola, jaka

14

pełni kultura w życiu każdego narodu była niejednokrotnie świadomie

wykorzystywana w celach politycznych, dla pozostania przy władzy oraz

jej umacniania. Przykładem tutaj może być z pewnością polityka kulturalna

prowadzona przez rząd komunistyczny w Polsce przez wiele lat . Rewolucja

kulturalna w ówczesnej Polsce Ludowej miała charakter zupełny, w jej zasięgu

znajdowała się: oświata, nauka, zachowania oraz działania kulturowe, a także wzory

zachowań oraz system wartości moralnych społeczeństwa i poszczególnych

jednostek.

Naród a instytucje kulturalne.

Naród oraz każda grupa społeczna mają swoją własną wewnętrzną swoistą

organizację społeczną - możemy zatem powiedzieć, że są one ustrukturalizowane.

Organizacja narodu zawsze wyraża się w tworzeniu oraz rozwoju instytucji

kulturalnych - instytucji tworzących różnorodne dzieła kultury, upowszechniające

je oraz instytucje wychowujące młode generacje w określonej kulturze.

W średniowieczu na formowanie się kultury wpływały i odgrywały doniosłą rolę

organizacje kościelne, w tym także klasztory poprzez zakładanie szkół klasztornych

i szkół katedralnych. Takie szkoły zajmowały się zwykle kształceniem w zakresie

religii i teologii, były także ośrodkami rozległych studiów w takich dziedzinach

jak prawo, czy medycyna i historia. Klasztory te były ówcześnie ośrodkami

wielowymiarowego rozwoju kultury. Różni przywódcy kulturalni często skupiali się też

w innych ośrodkach - w średniowiecznych autonomicznych miastach. W wiekach:

XV-XVII były one w bardzo wielu krajach ośrodkami szybko rozwijającego

się rzemiosła i handlu, zamożności i ściągały liczne grupy twórców m.in. sztuki,

pisarzy oraz ówczesnej nauki. Równocześnie z szybką ekspansją gospodarczą miast

miało miejsce upowszechnienie wynalazków oraz rozprzestrzenienie się dzieł

z różnych dziedzin kultury, na szersze obszary oraz regiony. Bardzo ważna rola

w średniowieczu przypadła gildią, zrzeszającym tamtejszych rzemieślników

i wybitnych twórców z różnorodnych dziedzin sztuki. Te gildie podejmowały zlecenia,

które realizowali wybitni twórcy bądź całe szkoły artystyczne tworzące dzieła

zyskujące znaczenie ponadlokalne oraz stające się jednym z wielu elementów

kształtowania się rozbudowanej kultury narodowej. Bardzo ważny element tworzenia

się kultury stanowiły tworzące się organizacje twórców kultury i związki oraz

stowarzyszenia. Zwykle zaczęły powstawać tzw. związki pisarzy. Na przełomie

XVI oraz XVII wieku powstały akademie literackie na terenie Włoch. Na początku były

one rozproszone, liczebnie słabe. Na samym początku XVII wieku w Paryżu powstała

znana potem na całym świecie tzw. Akademia Francuska, jednocześnie za jej

przykładem powstawały podobne instytucje w różnych krajach Europy. Te akademie

literackie ustalały oraz rozwijały język narodowy - uznawany za wspólny przez wiele

odrębnych grup etnicznych oraz regionalnych.

Najważniejsze instytucje, które do dzisiaj odgrywają bardzo ważną rolę przy

tworzeniu kultur narodowych to uniwersytety. Pojawiły się one stosunkowo wcześnie

( pierwszy uniwersytet powstał we Włoszech, kolejne we Francji oraz Anglii).

W Polsce jako pierwszy uniwersytet założono w Krakowie. Rolę uniwersytetów

uznaje się za bardzo ważną dla szerokiego rozwoju różnych zbiorowości

narodowych, ponieważ zostały powołane by rozwijać nauki, od których natomiast

15

zależy postęp w różnorodnych dziedzinach życia - zjednoczonych politycznie -

różnorodnych grup etnicznych. Wszystkie uniwersytety kształciły zwykle przyszłych

twórców kultury i formowały elity intelektualne - kierujące potem rozwojem

określonego kraju; przygotowywały liczne kadry inteligencji będące na najwyższym

z poziomów w różnych dziedzinach złożonego życia narodowego; prowadziły

badania naukowe bądź inspirowały wielu do ich prowadzenia. Można je więc uznać

za najważniejsze z instytucji kulturalnych narodu.

Powstawanie nowoczesnego narodu.

Już w czasach nowożytnych miało miejsce w Europie wytworzenie się nowoczesnych

narodów oraz nowoczesnej świadomości w narodzie . Poprzez nowoczesny naród

rozumiemy:

1. wszystkie stany i warstwy lub klasy społeczne charakteryzujące się poczuciem

głębokiej przynależności narodowej (a nie tylko, jak to było w okresie

średniowiecza, pewne elity lub w późniejszym czasie stany wyższe

identyfikujące się jako członkowie określonego narodu). Świadomość

narodowa i poczucie tożsamości narodowej także obejmuje najniższe warstwy

społeczeństwa.

2. podstawowe zręby kultury narodowej różnorodnych dziedzin - obyczajów,

kultury i literatury, sztuki oraz nauki - zostają upowszechnione we wszelkich

masach ludności. Tzw. samowiedza o swoim narodzie i jego dziejach oraz

kulturze jest jednocześnie udziałem warstw wyższych oraz warstw niższych.

3. dany naród posiada swą własną organizację państwową bądź poprzez walki

narodowowyzwoleńcze dąży do uzyskania niepodległości państwa, ale walki

te oraz wysiłki zmierzające do posiadania niepodległości politycznej państwa

często mają charakter masowy oraz trwały.

Do kształtowania się nowoczesnego państwa w historii doprowadziło kilka dużych

procesów, obejmujących przemiany polityczne, a także przemiany techniczno -

ekonomiczne, przemiany społeczne oraz rozwój masowych środków do przekazu

kultury. Do bardzo ważnych aspektów przemian społecznych dokonujących się w

Europie zaliczymy przeobrażenia techniczne i ekonomiczne znajdujące swój wyraz

w szybkim rozwoju przemysłu fabrycznego oraz gospodarce tzw. Towarowo -

pieniężnej. Szybko nastąpił rozwój masowych środkach przekazu; rozwijał

się dynamicznie przemysł poligraficzny, który umożliwiał masowe nakłady książek

i różnych wydawnictw oraz prasy. Poprzez to różnorodne treści symbolicznej kultury

upowszechniane były pośród najniższych warstw w narodzie. Te wyżej wymienione

czynniki mocno przyczyniły się do kształtowania się nowoczesnego narodu oraz

świadomości narodowej.

Naród a państwo.

Państwem nazywamy organizację polityczną wyposażoną w suwerenną władzę

zajmującą określony obszar. Przynależność do danego państwa ma charakter

czysto sformalizowany - obywatelstwo. W obrębie danego państwa występuje

zawsze stosunek: władza i podporządkowane jej osoby oraz grupy. Atrybutem

każdego państwa jest suwerenność, którą rozumie się jako całkowitą niezależność

od każdej siły zewnętrznej oraz wewnętrznej.

16

Funkcję wewnętrzną państwa możemy opisać jako podejmowanie działań, jasno

wskazujących na fakt, iż władza państwowa jest najważniejsza na danym terytorium

oraz decyduje sama o pełnym zakresie swych kompetencji, a także wszystkie inne

instytucje oraz organy funkcjonują wyłącznie za jej zgodą oraz na warunkach

wyraźnie przez nią nakreślonych.

Funkcję zewnętrzną możemy określić jako realizację celów niezależnych

od pozostałych państw oraz ochronę interesów określonego państwa. Pewne

ograniczenie suwerenności jest możliwe tylko w wyniku przyjętych na określonych

zasadach przez państwo zobowiązań - przykładowo jako następstwo przegranej

wojny. Przynależność do danego państwa ma zawsze charakter przymusowy.

Wszyscy obywatele mają określone obowiązki oraz prawa zwane zwykle

obywatelskimi.

Podział państw

Biorąc pod uwagę strukturę, państwa dzieli się na : jednolite - unitarne oraz

złożone - federacje lub państwa federacyjne. Tzw. państwa unitarne - władza

suwerenna dotyczy zawsze całego obszaru i to w takim samym zakresie. Federacja -

państwo, które składa się z większej bądź mniejszej ilości państw, ograniczających,

na mocy porozumienia, wykonanie swojej suwerenności dla dobra powołanego

poprzez siebie tzw. rządu federalnego - państwa federalnego nazywanego

też związkowym. Zdarzało się w historii, że następował proces odwrotny - dochodziło

do przekształcenia się państwa unitarnego w tzw. złożone.

W każdej strukturze państwa federalnego funkcjonują - oprócz władzy federalnej -

władze poszczególnych państw wchodzących w skład federacji - przykładowo

stanów w USA. W tak określonym systemie zakres pełnienia władzy centralnej jest

bardzo ściśle ograniczony oraz dotyczy zazwyczaj polityki zagranicznej i obronności

oraz finansów. Odmienną formą w swojej strukturze jest niewątpliwie konfederacja

państw - związek kilku państw ograniczających część swojej suwerenności dla dobra

wspólnej polityki. Zwykle w takiej sytuacji nie powołuje się wspólnego organu -

powoduje to, iż takie struktury zwykle nie są trwałe; czasem dochodzić może

do powstania federacji.

MNIEJSZOŚĆ NARODOWA

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce stanowią bardzo mały procent ludności,

Polska należy do tych państw europejskich które mają ich najmniej.

Mniejszość narodowa - ludność, która jest osiedlona na terytorium innej zbiorowości i

odróżnia się od innych zbiorowości odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także

językiem i wyznaniem, starając się zachować tę odrębność. Prawo międzynarodowe

gwarantuje przestrzeganie praw tych zbiorowości. Ludność ta posiada obywatelstwo

państwa zamieszkania ze wszystkimi tego konsekwencjami, ale nie ma

wyodrębnionego terytorium pod względem politycznym i administracyjnym.

Mniejszości można podzielić na:

• zwarte - są to duże skupiska ludności, zamieszkujące z reguły od wielu pokoleń

17

jeden obszar,

• rozproszone - zamieszkujące miejsca od siebie oddalone.

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce definiuje ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r.

o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym:

1. Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która

spełnia łącznie następujące warunki:

1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;

2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub

tradycją;

3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;

4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana

na jej wyrażanie i ochronę;

5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co

najmniej 100 lat;

6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

3. Mniejszością etniczną, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która

spełnia łącznie następujące warunki:

1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;

2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub

tradycją;

3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;

4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na

jej wyrażanie i ochronę;

5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co

najmniej 100 lat;

6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Polskę zamieszkują przedstawiciele 9 mniejszości narodowych

• Białorusini

• Czesi

• Litwini

• Niemcy

• Ormianie

• Rosjanie

• Słowacy

• Ukraińcy

• Żydzi

i 4 mniejszości etniczne

• Karaimi

• Łemkowie

• Romowie

• Tatarzy

18

Ponadto, tereny województwa pomorskiego zamieszkują Kaszubi, społeczność

posługująca się językiem regionalnym.

19

Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce

Białorusini to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na południowo-

wschodnich terenach województwa podlaskiego. Podczas przeprowadzonego w

2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość

białoruską zadeklarowało 43.880 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego

spisu z 2002 r. liczebność mniejszości białoruskiej wynosiła 47 640 osób), w tym:

w województwie podlaskim – 38.358 osób (według Narodowego Spisu

Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 46 041), mazowieckim 1 576

(według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 541),

warmińsko-mazurskim 600 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i

Mieszkań z 2002 r. – 226). Największe skupiska obywateli polskich narodowości

białoruskiej znajdują się w południowo-wschodnich powiatach województwa

podlaskiego: Wedle danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i

Mieszkań z 2002 r. mniejszość białoruska stanowiła w powiecie hajnowskim - 39,1%

mieszkańców powiatu, bielskim - 19,80% mieszkańców powiatu, siemiatyckim -

3,46% mieszkańców powiatu, białostockim - 3,2% mieszkańców powiatu i w

Białymstoku (mieście na prawach powiatu) - 2,53% mieszkańców. Wedle

danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r. na terenie

9 gmin województwa podlaskiego przedstawiciele mniejszości białoruskiej stanowią

obecnie ponad 20% mieszkańców gminy, w tym w 4 - ponad 50%.

20

W Parlamencie zasiada jeden przedstawiciel mniejszości białoruskiej wybrany z listy

Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W wyborach samorządowych przeprowadzonych w

2010 r. mniejszość białoruska nie wystawiła swoich komitetów wyborczych.

Kandydaci należący do mniejszości startowali zarówno z list ogólnokrajowych partii

politycznych, jak i lokalnych komitetów wyborczych. W wyniku wyborów kandydaci

należący do mniejszości zasiedli w radach gmin i powiatów województwa

podlaskiego zamieszkanych przez mniejszość białoruską oraz w sejmiku

województwa. W gminach zamieszkanych przez zwarte skupiska mniejszości

białoruskiej kandydaci należący do mniejszości pełnią funkcję wójtów gmin.

Przedstawiciele mniejszości białoruskiej pełnią także funkcje starostów i

wicestarostów w niektórych powiatach Województwa Podlaskiego zamieszkanych

przez zwarte skupiska osób należących do tej mniejszości.

W roku szkolnym 2012/2013 języka białoruskiego uczyło się w 47 placówkach

oświatowych 3 148 uczniów należących do tej mniejszości (wedle danych

Ministerstwa Edukacji Narodowej – stan na 30 września 2012 r.).

Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego

Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Główne organizacje:

· Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne,

· Związek Białoruski w Rzeczypospolitej Polskiej - w skład którego wchodzą,

działające autonomicznie: Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża",

Białoruskie Towarzystwo Historyczne, Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich,

Rada Programowa Tygodnika „Niwa”, Białoruskie Zrzeszenie Studentów,

Towarzystwo „Chatka” z Gdańska,

· Związek Młodzieży Białoruskiej,

· Stowarzyszenie „Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej” w Hajnówce,

· Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży Uczących się Języka

Białoruskiego „AB-BA”,

· Towarzystwo Kultury Białoruskiej,

· Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach.

Najważniejsze tytuły prasowe:

· „Niwa" - tygodnik,

· „Czasopis" - miesięcznik,

· „Bielski Hostineć” – półrocznik,

· „Białoruskie Zeszyty Historyczne" – półrocznik,

21

· „Termapiły” – rocznik,

· „Kalendarz Białoruski” – rocznik,

· „Annus Albaruthenicus” – rocznik.

Niepubliczne media:

· Białoruskie Radio „Racja”– nadające programy w języku białoruskim.

Największe imprezy kulturalne:

· Festiwal „Piosenka Białoruska",

· Festiwal Poezji Śpiewanej i Piosenki Autorskiej „Jesień Bardów",

· Festiwal Muzyki Młodej Białorusi „Basowiszcza",

· Międzynarodowy Festiwal Kulturalny „Siabrouskaja Biasieda”,

· Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku,

· Święto „Kupalle" w Białowieży.

Czesi to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego

w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało

2.833 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego Spisu

powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. liczebność mniejszości czeskiej

wynosiła 386 osób), w tym: w województwie śląskim 580 osób (według Narodowego

Spisu powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 61), mazowieckim – 453

(według NSP 2002 r. – 37), dolnośląskim – 396 (według Narodowego Spisu

powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 47). Tradycyjne skupisko mniejszości

czeskiej znajduje się w okolicach miejscowości Zelów (woj. łódzkie). Pierwsza

migracja czeska na tereny Polski miała miejsce w połowie XVI wieku i związana była

z prześladowaniami religijnymi Braci Czeskich. Następne fale migracji miały miejsce

w pierwszej połowie XVII w., drugiej połowie XVIII w. i na początku XIX w. – ta

ostatnia związana była z rozwojem przemysłu włókienniczego w Łodzi.

Mniejszość czeska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Mniejszość ta nie

wystawiała również swoich kandydatów w wyborach samorządowych

przeprowadzonych w 2010 r.

Mieszkający w Polsce Czesi tradycyjnie są ewangelikami.

Główna organizacja:

· Od 2010 r. działa Stowarzyszenie Czechów w Polsce. Ponadto, działalność

społeczno-kulturalna osób należących do mniejszości czeskiej koncentruje się wokół

Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Zelowie.

22

Największa impreza kulturalna:

· coroczny konkurs przedszkolnych zespołów teatralnych

Karaimi są najmniej liczną mniejszością etniczną w Polsce. Podczas

przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i

mieszkań narodowość karaimską zadeklarowało 313 obywateli polskich (wedle

danych poprzedniego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z

2002 r. liczebność mniejszości karaimskiej wynosiła 43 osoby), w tym: w

województwie mazowieckim – 98 osób, łódzkim – 46, dolnośląskim – 46. Karaimi

mieszkają przede wszystkim w Warszawie i okolicach, Łodzi i Wrocławiu. Pierwsze

grupy Karaimów przybyły z Krymu w XIII wieku i osiedliły się na ziemiach księstwa

halicko-wołyńskiego (Łuck, Halicz, Lwów). Na przełomie XIII/XIV w. duża grupa

Karaimów została osiedlona w Trokach koło Wilna. Na obecne tereny Polski Karaimi

przesiedlili się po II wojnie światowej w wyniku repatriacji ze wschodnich kresów

Rzeczypospolitej.

Mniejszość karaimska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Mniejszość ta

nie wystawiała również swoich kandydatów w wyborach samorządowych


Polscy Karaimi zatracili znajomość ojczystego języka. Nauczanie języka

karaimskiego dla dzieci i młodzieży odbywa się podczas letnich szkół języka

karaimskiego odbywających się w Trokach, na Litwie.

Karaimów wyróżnia religia karaimska, wywodząca się z judaizmu. Istotne znaczenie

w życiu mniejszości karaimskiej ma działalność Karaimskiego Związku

Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej.


· Związek Karaimów Polskich.

Najważniejszy tytuł prasowy:

· Awazymyz – kwartalnik.

Najważniejsze impreza kulturalna:

· cykl imprez „Spis podróżny. Karaimskie drogi” – w ramach którego

prezentowana jest wystawa „Karaj jołłary - Karaimi w starej fotografii” oraz

organizowane są wydarzenia towarzyszące.

Litwini to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na północnych terenach

województwa podlaskiego. Narodowość litewską podczas przeprowadzonego w 2011

23

r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 7374

obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z

2002 r. liczebność mniejszości litewskiej wynosiła 5.639 osób), w tym: w

województwie podlaskim – 4.867 osób (według Narodowego Spisu Powszechnego

Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 5 097), mazowieckim – 446 (według Narodowego

Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 99), warmińsko-mazurskim –

380 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 83).

Największe skupisko osób należących do mniejszości litewskiej znajduje się na

terenie powiatu sejneńskiego w województwie podlaskim, gdzie 21,20% obywateli

polskich zadeklarowało w trakcie spisu powszechnego z 2002 r. narodowość

litewską. Litwini zamieszkują głównie gminę Puńsk – 75,7 % mieszkańców

(według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r.), gminę

wiejską Sejny - 18,52 % (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i

Mieszkań z 2002 r.), gminę miejską Sejny – 7,80% (według Narodowego Spisu

Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r.) oraz należącą do powiatu

suwalskiego gminę Szypiliszki - 2,66 % mieszkańców (według Narodowego Spisu

Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r.).

Mniejszość litewska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. W wyborach

samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. mniejszość litewska nie wystawiła

swoich komitetów wyborczych. Kandydaci reprezentujący tę mniejszość ubiegali się

o mandaty z list lokalnych komitetów wyborczych. W wyniku wyborów trzy osoby

należące do mniejszości litewskiej zasiadają w radzie powiatu sejneńskiego. W

radzie gminy Puńsk przedstawiciele mniejszości litewskiej mają 14 mandatów (na 15

możliwych), ponadto członkowie mniejszości zasiadają w radach miasta (1) i gminy

(4) Sejny. W radzie powiatu sejneńskiego zasiada trzech ich przedstawicieli.

Przedstawiciele mniejszości litewskiej pełnią również funkcję wójta gminy Puńsk oraz

wicestarosty sejneńskiego.

W roku szkolnym 2012/2013 języka litewskiego jako ojczystego uczyło się w 19

placówkach 683 uczniów. W większości wspomnianych placówek oświatowych język

litewski jest językiem wykładowym – taki model nauczania mniejszość litewska

wybrała jako jedyna mniejszość w Polsce. Nauczanie języka i w języku litewskim

zorganizowane jest na wszystkich poziomach nauczania.

Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości litewskiej to wierni Kościoła

Rzymskokatolickiego.


· Wspólnota Litwinów w Polsce,

· Stowarzyszenie Litwinów w Polsce,

· Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza,

· Fundacja im. Biskupa Antanasa Baranauskasa „Dom Litewski w Sejnach".

24


· „Aušra" - dwutygodnik,

· „Aušrelé" - miesięcznik dla dzieci,

· „Šaltinis” – kwartalnik,

· „Suvalkietis” – kwartalnik.

Najważniejsze imprezy kulturalne:

· Jarmark Folklorystyczny „Zielna",

· Festiwal Teatrów Stodolanych,

· Festiwal Teatrów Dziecięcych,

· „Sąskrydis” - zlot litewskich zespołów artystycznych,

· Koncert Zaduszkowy „Vėlinės”.

Łemkowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas


mieszkań zadeklarowało 9 641 obywateli polskich (wedle danych

poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości

łemkowskiej wynosiła 5.850 osób), w tym: w województwie dolnośląskim – 4 735

osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 3

082), małopolskim – 2 186 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i

Mieszkań z 2002 r. – 1 580), lubuskim – 1 413 (według Narodowego Spisu

Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 784). Tradycyjnie członkowie tej

mniejszości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu

Sądeckiego. Na tereny obecnego zamieszkiwania (zachodnie województwa kraju)

zostali przesiedleni w 1947 r. w wyniku akcji "Wisła" (potępionej przez Senat

Rzeczypospolitej Polskiej w 1990 r.). Współcześnie jedynie część Łemków mieszka

na terenach historycznej Łemkowszczyzny (województwo małopolskie)

Niewielka część Łemków podkreśla swój związek (przynależność) z narodem

ukraińskim. W trakcie Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań z 2011

r. 283 osoby należące do mniejszości łemkowskiej zadeklarowały także

przynależność do narodu ukraińskiego. Deklarację przynależności do grupy etnicznej

Łemków złożyło także 801 osób należących do mniejszości ukraińskiej.

Zdecydowana większość Łemków deklaruje, że z narodem tym nie ma związków.

Mniejszość łemkowska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. W wyborach

samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. mniejszość łemkowska nie wystawiła

swoich komitetów wyborczych. Kandydaci należący do mniejszości startowali

zarówno z list ogólnokrajowych partii politycznych, jak i lokalnych komitetów

wyborczych. W wyniku wyborów 2 radnych należących do mniejszości łemkowskiej

zasiada w radach powiatów na terenie województw dolnośląskiego (powiat legnicki) i

25

małopolskiego (powiat gorlicki), 8 kandydatów należących do mniejszości wybrano

do rad gmin na terenach województw dolnośląskiego, podkarpackiego i

małopolskiego. W jednej z gmin na terenie województwa małopolskiego kandydat

należący do mniejszości łemkowskiej został wybrany na stanowisko wójta gminy.

W roku szkolnym 2012/2013 języka łemkowskiego jako ojczystego uczyło się w 35

placówkach oświatowych 281 uczniów należących do tej mniejszości.

Łemkowie w zdecydowanej większości należą do dwóch Kościołów: Polskiego

Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz Kościoła Katolickiego Obrządku

Bizantyńsko-Ukraińskiego.


· Stowarzyszenie Łemków,

· Zjednoczenie Łemków (członek wspierający Związek Ukraińców w Polsce),

· Stowarzyszenie „Ruska Bursa" w Gorlicach,

· Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w

Zyndranowej,

· Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”,

· Stowarzyszenie Miłośników Kultury Łemkowskiej.


· „Besida" – dwumiesięcznik,

· „Watra" – kwartalnik,

· „Rocznik Ruskiej Bursy”- rocznik,

· „Łemkiwska Storinka" - dodatek do ukraińskiego tygodnika "Nasze Słowo".

Niepubliczne media:

· Od czerwca 2011 r. w Gorlicach audycje w języku łemkowskim emituje

niepubliczne Łemkowskie Radio Internetowe Stowarzyszenia Ruska Bursa

(używające obecnie nazwy Radio Internetowe Ruskiej Bursy „LEM.fm”).


· „Łemkowska Watra" w Zdyni,

· „Łemkowska Watra na Obczyźnie" w Michałowie,

26

· Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny Mniejszości Narodowych i

Etnicznych „Świat pod Kyczerą”,

· „Łemkowska Jesień Twórcza",

· „Międzynarodowe Biennale Kultury Łemkowskiej" w Krynicy,

· „Spotkania z Kulturą Łemkowską" w Gorzowie Wielkopolskim,

· Łemkowska Watra w Ługach.

Niemcy to najliczniejsza mniejszość narodowa zamieszkująca Polskę. Podczas


mieszkań narodowość niemiecką zadeklarowało 144 238 obywateli polskich (wedle

danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność

mniejszości niemieckiej wynosiła 147 094 osób), w tym: w województwie opolskim –

78 157 osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002

r. – 104 399), śląskim – 34 799 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności

i Mieszkań z 2002 r. – 30 531), warmińsko-mazurskim – 4 645 (według Narodowego

Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 4 311). Wedle danych NSP

2002 r. największe skupiska obywateli polskich narodowości niemieckiej znajdują się

w centralnych i wschodnich powiatach województwa opolskiego: strzeleckim (20,62

% mieszkańców powiatu), opolskim (19,82%), krapkowickim (18,38%), oleskim

(16,82%), prudnickim (14,93%), kędzierzyńsko-kozielskim (13,15%), kluczborskim

(9,75%) i opolskim-miejskim (2,46%) oraz w zachodnich powiatach województwa

śląskiego: raciborskim (7,24%), gliwickim (4,25%), i lublinieckim (3,10%). Na terenie

19 gmin województwa opolskiego i 3 gmin województwa śląskiego przedstawiciele

mniejszości niemieckiej stanowią ponad 20% mieszkańców gminy.

W Parlamencie zasiada przedstawiciel mniejszości niemieckiej wybrany z listy

komitetu wyborczego mniejszości niemieckiej. W wyborach samorządowych

przeprowadzonych w 2010 r. mniejszość niemiecka jako jedyna wystawiła własny

komitet wyborczy na terenie województwa opolskiego. Kandydaci należący do

mniejszości startowali także z list ogólnokrajowych partii politycznych, jak i lokalnych

komitetów wyborczych. W wyniku wyborów 7 kandydatów należących do mniejszości

niemieckiej zasiada w sejmikach województw opolskiego i warmińsko-mazurskiego.

50 przedstawicieli tej mniejszości zasiada w radach powiatów na terenie województw

opolskiego i warmińsko-mazurskiego (powiaty: kędzierzyńsko-kozielski, kluczborski,

krapkowicki, oleski, opolski-ziemski, prudnicki, strzelecki i szczycieński), 282

kandydatów należących do mniejszości wybrano do rad gmin na terenach

województw: opolskiego, zachodniopomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Na urząd

wójta lub burmistrza gmin województwa opolskiego wybrano 23 kandydatów

reprezentujących mniejszość niemiecką. Ponadto kandydaci wywodzący się z

mniejszości niemieckiej startujący z list komitetów lokalnych

i ogólnokrajowych partii politycznych zostali wybrani do różnych szczebli samorządu

województwa śląskiego. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej pełnią także funkcje

starostów i wicestarostów w niektórych powiatach zamieszkanych przez zwarte

skupiska osób należących do tej mniejszości.

27

W roku szkolnym 2012/2013 języka niemieckiego uczyło się w 589 placówkach

oświatowych 38 783 uczniów należących do tej mniejszości.

Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni

(głównie zamieszkujący województwa Polski północnej) deklarują przynależność do

Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego.


· Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce -

Związek reprezentuje 9 Towarzystw Społeczno–Kulturalnych działających w 9

województwach i ok. 600 kół terenowych. Do Związku należy 9 członków

(organizacji) stałych i 6 organizacji zrzeszonych. Członkowie stali to: Towarzystwo

Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim, Towarzystwo Społeczno-

Kulturalne Niemców w województwie śląskim, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne

Mniejszości Niemieckiej w województwie zachodnio-pomorskim, Niemieckie

Towarzystwo Kulturalno-Społeczne w województwie łódzkim, Towarzystwo

Społeczno-Kulturalne Mniejszości Niemieckiej w województwie lubuskim, Niemieckie

Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w województwie dolnośląskim, Związek

Stowarzyszeń Niemieckich Warmii i Mazur, Związek Mniejszości Niemieckiej w

województwie pomorskim, Stowarzyszenie Ludności Pochodzenia Niemieckiego w

województwie kujawsko-pomorskim. Organizacjami stowarzyszonymi są: Związek

Młodzieży Mniejszości Niemieckiej w Rzeczypospolitej Polskiej, Związek Śląskich

Rolników, Związek Śląskich Kobiet Wiejskich, Towarzystwo Dobroczynne Niemców

na Śląsku, Konwersatorium im. Josepha von Eichendorffa i Niemieckie Towarzystwo

Oświatowe.

· Niemiecka Wspólnota „Pojednanie i Przyszłość",

· Stowarzyszenie Mazurskie,

· Śląskie Stowarzyszenie Samorządowe.


· „Wochenblatt.pl" - tygodnik,

· „Heimat - Mała Ojczyzna” – cotygodniowy dodatek do Nowej Trybuny

Opolskiej,

· „Mitteilungsblatt" - miesięcznik,

· „Masurische Storchenpost" - miesięcznik,

· „Oberschlesische Stimme“ – comiesięczny dodatek do tygodnika

Wochenblatt.pl.

28

Niepubliczne media:

· Polsko-Niemieckie Radio Internetowe „Mittendrin” – nadające audycje w języku

niemieckim,

· Radio Vanessa z Raciborza – nadające audycję w języku niemieckim „Die

deutsche Simme”,

· Radio Park FM w Kędzierzynie-Koźlu – nadające audycję w języku niemieckim

„Kaffeeklatsch”,

· Telewizja Satelitarna TVS – emitująca niemieckojęzyczny magazyn „Schlesien

Journal”.


· Festiwal Kultury Mniejszości Niemieckiej w Polsce,

· Dni Kultury Niemieckiej na Śląsku Opolskim,

· Konkurs Recytatorski w Języku Niemieckim „Młodzież Recytuje Poezję”,

· Festyn Letni „Sommerfest” w Olsztynie,

· Przegląd Orkiestr i Kapel Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy,

· Przegląd Zespołów Dziecięcych i Młodzieżowych Mniejszości Niemieckiej w

Leśnicy,

· Festiwal Chórów i Zespołów Śpiewaczych Mniejszości Niemieckiej w Walcach.

Ormianie to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas


mieszkań zadeklarowało 1.684 obywateli polskich (wedle danych


ormiańskiej wynosiła 262 osoby), w tym: w województwie mazowieckim – 403 osoby

(według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 73),

śląskim – 167 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z

2002 r. - 23), małopolskim – 155 (według Narodowego Spisu Powszechnego

Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 22). Kolonie ormiańskie powstałe około XI w. na Rusi

Kijowskiej (Lwów, Łuck, Kamieniec Podolski) weszły w skład państwa Polskiego za

panowania Kazimierza Wielkiego. W 1356 r. kolonie w Kamieńcu Podolskim i we

Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii, a Lwów został siedzibą biskupa

ormiańskiego. Po II wojnie światowej polscy Ormianie z dawnych kresów

południowo-wschodnich w większości repatriowali się na obecne tereny państwa

Polskiego. W latach 90–tych XX wieku na terenach Polski osiedliła się stosunkowo

liczna grupa migrantów z terenu Republiki Armenii. Największe skupiska polskich

Ormian znajdują się w Warszawie i Krakowie. Ważnym centrum kulturalnym

mniejszości ormiańskiej są też Gliwice.

29

W wyniku wyborów parlamentarnych przeprowadzonych w 2011 roku mandat

senatora sprawuje kandydat wywodzący się z mniejszości ormiańskiej.

W wyniku wyborów samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. w sejmiku

województwa świętokrzyskiego zasiada radny związany ze społecznością ormiańską

w Polsce.

W roku szkolnym 2012/2013 języka ormiańskiego uczyło się w 4 placówkach

oświatowych 54 uczniów należących do tej mniejszości.

Przedstawiciele mniejszości ormiańskiej przeważnie są katolikami obrządku

ormiańskiego lub łacińskiego albo należą do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego.


· Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich z siedzibą w Warszawie,

· Fundacja Ormiańska KZKO,

· Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne z siedzibą w Krakowie,

· Związek Ormian w Polsce im. Arcybiskupa Józefa Teodorowicza z siedzibą w

Gliwicach.


· „Awedis” – kwartalnik,

· „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego" - kwartalnik.


· Obchody rocznicy ludobójstwa Ormian w 1915 r.,

· Ogólnopolskie Spotkania Środowiska Ormiańskiego,

· Dni ormiańskie w Krakowie, Warszawie i Gliwicach.

Romowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas




romskiej wynosiła 12 731 osób), w tym: w województwie dolnośląskim – 2 028 osób

(według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 1 319),

małopolskim – 1 735 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i

Mieszkań z 2002 r. – 1 678), śląskim – 1 733 (według Narodowego Spisu

powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 1 189). Romowie w Polsce należą do

30

pięciu grup: najliczniejszą jest grupa Bergitka Roma, kolejne to Polska Roma,

Lowarzy, Kelderasze oraz niewielka grupa Sinti.

Pierwszy dokument poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na

rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XV w. wzdłuż łuku Karpat i od strony Niziny

Węgierskiej przybywały do Polski i osiedlały się grupy wędrujących Romów. Ich

potomkami są Romowie Karpaccy. Od XVI wieku do Polski zaczęli przybywać z

Niemiec Romowie nazwani później Polska Roma. W II połowie XIX w. z terenów

Siedmiogrodu i Wołoszczyzny rozpoczęła się migracja Kełderaszy (Kelderari -

kotlarze) i Lowarów (Lovari - handlarze końmi).

Romowie Karpaccy (prowadzący osiadły tryb życia od kilkuset lat) zamieszkują

głównie górskie tereny województwa małopolskiego. Największy odsetek osób

narodowości romskiej zamieszkuje gminę wiejską Bukowina Tatrzańska w powiecie

tatrzańskim, gdzie 1,10 % mieszkańców gminy zadeklarowało w trakcie spisu

powszechnego w 2002 r. narodowość romską. Stosunkowo duże skupiska osób

należących do grupy Bergitka Roma znajdują się także w miastach Górnego i

Dolnego Śląska oraz w krakowskiej Nowej Hucie, gdzie w latach 50-tych XX

wieku zatrudniano Romów w ramach tzw. polityki produktywizacyjnej. Większość

Romów należących do pozostałych trzech grup prowadziła niegdyś wędrowny tryb

życia. Obecnie przedstawiciele tych społeczności mieszkają głównie w miastach:

Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Krakowie, Mielcu i Puławach oraz wielu

mniejszych ośrodkach miejskich. Jest to konsekwencją przymusowej polityki

osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL.

Mniejszość romska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Osoby

reprezentujące tę mniejszość kandydowały w wyborach samorządowych

przeprowadzonych w 2010 r. do władz niektórych gmin z list różnych komitetów

wyborczych. Żaden z kandydatów związanych z tą mniejszością nie uzyskał jednak

mandatu.

Romowie w Polsce to w zdecydowanej większości członkowie Kościoła

Rzymskokatolickiego, choć od kilku lat widoczny jest udział Romów w Kościele

Zielonoświątkowym oraz Związku Świadków Jehowy. W kraju zarejestrowanych jest

ponad 80 romskich organizacji pozarządowych.

Główne organizacje - główni romscy beneficjenci

Programu na rzecz społeczności romskich

· Związek Romów Polskich,

· Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów w Polsce,

· Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne - Centrum Kultury Romów w Polsce,

· Stowarzyszenie Romów w Krakowie Nowej Hucie,

· Stowarzyszenie Romów we Wrocławiu „Romani Bacht”,

· Związek Romów Polskich w Gorzowie Wielkopolskim,

31

· Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej „Kałe Jakha”,

· Stowarzyszenie Romów Polskich „Parno Foro”,

· Romskie Stowarzyszenie Oświatowe „Harrangos”,

· Stowarzyszenie Romów w Pyrzycach „Patra”,

· Fundacja Bahtałe Roma,

· Towarzystwo Kulturalno-Społeczne Romów w RP w Kędzierzynie-Koźlu,

· Stowarzyszenie Asystentów Edukacji Romskiej w Polsce,

· Stowarzyszenie Romów i Innych Narodowości w Nysie,

· Międzynarodowe Stowarzyszenie Twórców Romskich w Polsce Roma.


· „Romano Atmo” – dwumiesięcznik,

· „Dialog-Pheniben” – kwartalnik,

· „Kwartalnik Romski” – kwartalnik.


· Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich Romane Dyvesa w

Gorzowie Wielkopolskim,

· Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów w Ciechocinku,

· Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów Tarnów – Szczurowa,

· Obchody Międzynarodowego Dnia Romów,

· Obchody rocznicy likwidacji tzw. Zieguenerlager na terenie b. KL Auschwitz-

Birkenau,

· Otwarcie i zamknięcie Sezonu Cygańskiego w Muzeum Okręgowym w

Tarnowie.

Rosjanie to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas


mieszkań zadeklarowało 8.796 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego NSP

z 2002 r. liczebność mniejszości rosyjskiej wynosiła 3 244 osób), w tym: w

województwie mazowieckim – 1 950 osób (według Narodowego Spisu

Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 614), dolnośląskim – 861 (według

Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 362), śląskim –

829 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. -

275). Rosjanie mieszkający w Polsce wywodzą się głównie z kolejnych fal

32

migracyjnych, w ramach których przybywali do Polski: w okresie rozbiorów, po

rewolucji październikowej, w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz po

rozpadzie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Przedstawiciele

społeczności rosyjskiej należą w większości do Polskiego Autokefalicznego Kościoła

Prawosławnego. Ponadto w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim

mieszkają staroobrzędowcy (starowiercy). Grupa ta, jako grupa wyznaniowa,

powstała w drugiej połowie XVII wieku w wyniku rozłamu w rosyjskiej cerkwi

prawosławnej. Pod koniec XVIII wieku staroobrzędowcy osiedlili się na obecnych

terenach Polski (Suwalszczyzna i Mazury) uchodząc przed prześladowaniami

religijnymi. W okresie ostatnich lat w grupie tej obserwuje się przechodzenie od

samoidentyfikacji przede wszystkim religijnej do narodowej, co związane jest m. in. z

zacieśnianiem współpracy z innymi organizacjami mniejszości rosyjskiej w Polsce,

grupującymi przede wszystkim imigrantów oraz ich potomków oraz korzystaniem z

programów Federacji Rosyjskiej przeznaczonych dla organizacji mniejszości

rosyjskiej zza granicy.

Mniejszość rosyjska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Osoby

reprezentujące tę mniejszość nie kandydowały w wyborach samorządowych



· Stowarzyszenie „Rosyjski Dom” z siedzibą w Warszawie,

· Stowarzyszenie „Wspólnota Rosyjska" z siedzibą w Warszawie,

· Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe z siedzibą w Białymstoku,

· Stowarzyszenie Staroobrzędowców w Polsce z siedzibą w Borze koło

Augustowa.


· coroczne konferencje Rosjan w Polsce (organizowane w różnych miastach),

· Dni Kultury Rosyjskiej w Białymstoku,

· Rosyjska Maslenica w Warszawie,

· Konkurs Recytatorski Poezji Rosyjskiej,

· Pikniki Staroobrzędowców w Gabowych Grądach.

Słowacy to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas


33

mieszkań zadeklarowało 2.740 obywateli polskich (wedle danych


słowackiej wynosiła 1.710 osób), w tym: w województwie małopolskim – 1.428 osób

(według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 1.572),

śląskim – 264 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań

z 2002 r. – 40), mazowieckim – 258 (według Narodowego Spisu Powszechnego

Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 20). Słowacy zamieszkują tradycyjnie tereny Spisza i

Orawy. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r.

największe skupiska mniejszości słowackiej to gminy: wiejska Nowy Targ - 3,25%

ludności, Łapsze Niżne - 2,64% i Jabłonka - 1,25% - powiatu nowotarskiego oraz

gmina Bukowina Tatrzańska (2,84%) - powiatu tatrzańskiego.

Mniejszość słowacka nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Osoby

reprezentujące tę mniejszość kandydowały w wyborach samorządowych

przeprowadzonych w 2010 r. do władz niektórych gmin województwa małopolskiego

z list różnych komitetów wyborczych. Trzech radnych gminy Nowy Targ związanych

jest z mniejszością słowacką.

W roku szkolnym 2012/2013 języka słowackiego uczyło się w 12 placówkach 202

uczniów należących do tej mniejszości.

Słowacy są w większości wiernymi Kościoła Rzymskokatolickiego.


· Towarzystwo Słowaków w Polsce.


· „Život" - miesięcznik.


· Dni Kultury Słowackiej w Małopolsce,

· Przegląd Krajańskich Orkiestr Dętych,

· Przegląd Zespołów Folklorystycznych w Krempachach.

Tatarzy to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego

w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało

1.828 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu

powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości tatarskiej wynosiła 447 osób), w tym:

w województwie podlaskim – 539 osób (według Narodowego Spisu powszechnego

Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 319), mazowieckim – 332 (według Narodowego

Spisu powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 22), pomorskim – 175 (według

34

Narodowego Spisu powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 28). Tatarzy

zamieszkują rdzenne kolonie tatarskie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany)

oraz miasta: Białystok, Sokółkę, Dąbrowę Białostocką, Warszawę i Gdańsk.

Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV

wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy

oraz z Krymu. Tatarzy w Polsce zatracili znajomość swojego ojczystego języka,

pozostali natomiast wierni religii muzułmańskiej. Istotne znaczenie w życiu

mniejszości tatarskiej odgrywa działalność Muzułmańskiego Związku Religijnego w

Rzeczypospolitej Polskiej.

Mniejszość tatarska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Mniejszość ta nie

wystawiała również swoich kandydatów w wyborach samorządowych



· Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej.


· „Życie Tatarskie” – dwumiesięcznik,

· „Przegląd Tatarski” – kwartalnik.

Największa impreza kulturalna:

· Dni Kultury Tatarskiej organizowane na Podlasiu.

Ukraińcy to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas




ukraińskiej wynosiła 27 172 osoby), w tym: w województwie warmińsko-mazurskim –

13 037 osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002

r. – 11 881), zachodniopomorskim – 4 482 (według Narodowego Spisu

Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 3 703), pomorskim – 3 932

(według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 2 831).

W wyniku przeprowadzonej w 1947 r. przez ówczesne władze komunistyczne akcji

"Wisła" niemal cała ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo-wschodniej

Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej, gdzie obecnie

znajdują się jej największe skupiska. Części Ukraińców udało się uniknąć

przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót po 1956 r. Stąd

też skupiska mniejszości ukraińskiej w województwach podkarpackim i małopolskim.

35

W wyniku wyborów parlamentarnych przeprowadzonych w 2007 roku mandat

poselski uzyskał jeden przedstawiciel mniejszości ukraińskiej wybrany z listy komitetu

wyborczego Platformy Obywatelskiej. W związku z wyborem do Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiciel mniejszości ukraińskiej przestał zasiadać w

sejmiku województwa warmińsko-mazurskiego. Podobnie w wyniku wyborów

parlamentarnych przeprowadzonych w 2011 r. mandat poselski uzyskał jeden

przedstawiciel mniejszości ukraińskiej.

W wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. mniejszość ukraińska nie

wystawiła swoich komitetów wyborczych. Kandydaci należący do mniejszości

startowali zarówno z list ogólnokrajowych partii politycznych, jak i lokalnych

komitetów wyborczych, część z poparciem organizacji mniejszości ukraińskiej w

Polsce. W wyniku wyborów jeden kandydat należący do mniejszości ukraińskiej

zasiada w sejmiku województwa pomorskiego. 13 przedstawicieli tej mniejszości

zasiada w radach powiatów na terenie województw: pomorskiego, warmińsko-

mazurskiego i zachodniopomorskiego (powiaty: bytowski, gdański, bartoszycki,

kętrzyński, ostródzki, koszaliński, szczecinecki i wałecki), 30 kandydatów należących

do mniejszości wybrano do rad gmin na terenach województw: lubuskiego,

pomorskiego, podkarpackiego, warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego. Na

urząd wójta lub burmistrza wybrano 6 kandydatów reprezentujących mniejszość

ukraińską (województwo warmińsko-mazurskie, pomorskie i dolnośląskie).

Przedstawiciele mniejszości ukraińskiej pełnią także funkcje starostów i

wicestarostów w powiatach zamieszkanych przez zwarte skupiska osób należących

do tej mniejszości.

W roku szkolnym 2012/2013 w 169 placówkach języka ukraińskiego jako języka

ojczystego uczyło się 2 757 uczniów.

Ukraińcy w Polsce należą w większości do dwóch kościołów: Kościoła Katolickiego

Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła

Prawosławnego.


· Związek Ukraińców w Polsce,

· Związek Ukraińców Podlasia,

· Towarzystwo Ukraińskie,

· Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce,

· Organizacja Młodzieży Ukraińskiej „PŁAST”,

· Ukraińskie Towarzystwo Historyczne.


· „Nasze Słowo" - tygodnik,

36

· „Nad Buhom i Narwoju" - dwumiesięcznik.

Niepubliczne media:

· Audycje radiowe w języku ukraińskim nadawane są na falach Radia

Orthodoxia z Białegostoku. Audycja w języku ukraińskim są także dostępne na falach

Internetowego radia prawosławnej diecezji lubelsko-chełmskiej.


· „Festiwal Kultury Ukraińskiej”,

· Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu "Podlaska Jesień”,

· Ukraińskie Spotkania na Pograniczach w Bytowie, Mokrem, Sanoku,

· „Dni Kultury Ukraińskiej w Regionach” – w Zielonej Górze, Szczecinie i

Giżycku,

· Dziecięce Festiwale i Konkursy – Koszalin, Elbląg, Olsztyn, Wrocław, Giżycko.

· „Na Iwana, na Kupała” w Dubiczach Cerkiewnych,

· „Misteria Kupalskie” w Kruklankach i Przemyślu,

· Ukraińskie Jarmarki.

Żydzi to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego

w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 7

353 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu

powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości żydowskiej wynosiła 1 055 osób), w

tym: w województwie mazowieckim – 2.690 osób (według Narodowego Spisu

Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 397), dolnośląskim – 880 (według

Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. – 204),

małopolskim – 745 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań

z 2002 r. – 50). Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych

miastach. Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a

pierwszym oficjalnym polskim dokumentem nadającym Żydom przywileje i autonomię

był statut kaliski z XIII wieku. Żydzi napływali do Polski ze względu na stosunkowo

najlepsze (na tle nieustannych pogromów w Europie Zachodniej) warunki

bezpiecznego życia i rozwoju własnej kultury oraz gwarantowaną przywilejami

królewskimi autonomię gmin wyznaniowych. Liczba Żydów w Polsce tradycyjnie

oscylowała w okolicach 10% populacji (najwięcej w Europie). Rozwój żydowskiego

życia w Polsce został brutalnie przerwany przez II wojnę światową i hitlerowską

politykę Endlösung. Z ok. 3,5 miliona polskich Żydów wojnę przeżyło ok. 300 tys. W

okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w kilku falach emigracyjnych wyjechała

większość polskich Żydów. Po roku 1989 nastąpiło odrodzenie życia żydowskiego w

37

Polsce. Wiele osób powróciło do swoich żydowskich korzeni. Powstały nowe

organizacje działające na rzecz rozwoju życia społeczności żydowskiej w Polsce.

Mniejszość żydowska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. W wyniku

wyborów samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. jedna osoba należąca do

mniejszości żydowskiej uzyskała mandat radnego w jednej z gmin województwa

wielkopolskiego.

W roku szkolnym 2012/2013 języka hebrajskiego uczyło się w 7 placówkach

oświatowych (w Warszawie i Wrocławiu) 301 uczniów należących do tej mniejszości.

Język jidysz (tradycyjny język Żydów polskich) nauczany jest na kursach

organizowanych przez organizacje żydowskie.

Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej. Istotne znaczenie w życiu mniejszości

żydowskiej odgrywa działalność Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w

Rzeczypospolitej Polskiej oraz zrzeszonych w nim gmin.


· Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce,

· Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny,

· Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie

Światowej,

· Stowarzyszenie „Dzieci Holokaustu” w Polsce,

· Żydowska Ogólnopolska Organizacja Młodzieżowa,

· Fundacja „Shalom”,

· Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.


· „Dos Jidisze Wort - Słowo Żydowskie" - miesięcznik,

· „Midrasz" – dwumiesięcznik.

.


· Festiwal Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera”,

· Dni Książki Żydowskiej w Warszawie,

· Obchody Rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim,

· Spotkania z Kulturą Żydowską Simha we Wrocławiu.

38

Językiem kaszubskim jako językiem najczęściej używanym w kontaktach

domowych, zgodnie z danymi przeprowadzonego w 2011r. Narodowego spisu

powszechnego ludności i mieszkań, posługuje się 108 140 osób (wedle danych

poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczba użytkowników

języka kaszubskiego wynosiła 52 665 osoby), w tym w województwie pomorskim –

107 742 osoby (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań

z2002 r. – 52 588). Wedle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z

2002 r. największe skupiska osób używających w kontaktach domowych języka

regionalnego znajdują się w następujących powiatach województwa pomorskiego:

kartuskim - 27,57% mieszkańców powiatu, puckim -15,43%, wejherowskim - 5,13% i

bytowskim - 2,50%. Wedle danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i

Mieszkań z 2011 r. na terenie 19 gmin województwa pomorskiego osoby posługujące

się w kontaktach domowych językiem regionalnym stanowią ponad 20%

mieszkańców gminy, w tym w 5 - ponad 50%.

W wyborach parlamentarnych przeprowadzonych w 2011 r. społeczność używająca

języka regionalnego nie wystawiła swoich komitetów wyborczych. Osoby związane z

tą społecznością kandydowały z list ogólnokrajowych partii politycznych. W

parlamencie funkcjonuje Kaszubski Zespól Parlamentarny skupiający obecnie w

swoich szeregach 26 senatorów i posłów działających na rzecz Kaszub i Pomorza.

Wśród nich również parlamentarzystów związanych ze społecznością posługującą

się językiem regionalnym.

W wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. społeczność używająca

języka regionalnego nie wystawiła swoich komitetów wyborczych. Kandydaci

reprezentujący tę społeczność ubiegali się o mandaty we władzach samorządowych

województwa pomorskiego z list różnorakich komitetów wyborczych. W wyniku

wyborów szereg osób związanych ze społecznością kaszubską zasiada w sejmiku

województwa pomorskiego oraz w Zarządzie Województwa Pomorskiego.

Przedstawiciele społeczności kaszubskiej zasiadają również w radach powiatów:

człuchowskiego, kartuskiego, malborskiego, puckiego, wejherowskiego i

bytowskiego. Wiele osób związanych ze społecznością kaszubską zostało

wybranych na stanowiska wójtów, burmistrzów i prezydentów miast województwa

pomorskiego. Osoby należące do społeczności kaszubskiej zasiadają także, z

ramienia różnorakich partii politycznych i komitetów wyborczych, w radach wielu

gmin województwa, kierując niektórymi z jednostek samorządu terytorialnego.

W roku szkolnym 2012/2013 języka kaszubskiego uczyło się w 389 placówkach

oświatowych 15 842 uczniów należących do tej społeczności.

Osoby używające w kontaktach domowych języka regionalnego są w większości

wiernymi Kościoła Rzymskokatolickiego.


· Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie,

· Instytut Kaszubski,

39

· Fundacja „Kaszubski Uniwersytet Ludowy”,

· Stowarzyszenie „Ziemia Pucka”,

· Stowarzyszenie „Kaszëbskô Jednota”.


· „Pomerania" - miesięcznik.

Niepubliczne media:

· Radio „Kaszёbё”– nadające programy w języku kaszubskim.

· TVT Teletronik z Kartuz – telewizja kablowa nadająca m.in. programy w języku

kaszubskim,

· Twoja Telewizja Morska z Wejherowa– telewizja kablowa nadająca m.in.

programy w języku kaszubskim.


· Zjazdy Kaszubów – organizowane corocznie na terenie województwa

pomorskiego,

· Konkurs Wojewódzki Literatury Kaszubskiej „Rodnô Mòwa”,

· Spotkania piszących po kaszubsku,

· Letnia Szkoła Języka Kaszubskiego,

· Dyktando kaszubskie „Piszã pò kaszëbskù” - królewiónka w pałacu”,

· Konkurs mowy kaszubskiej „By nie zapomnieć mowy ojców” im. Jana

Drzeżdżona.

5. MIASTA POLSKI

Urbanizacja:

proces koncentracji ludności w punktach przestrzeni geograficznej, głównie na

obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i jej udziału w

liczbie ludności danego obszaru, dzięki czynnikom społeczno-kulturowym,

demograficznym i ekonomicznym.

Deglomeracja:

urbanistyczny proces przeciwdziałania nadmiernej koncentracji działań

gospodarczych i ludności na danym obszarze. Polega na przenoszeniu zakładów

40

pracy poza obszary aglomeracji (deglomeracja czynna) lub na stwarzaniu na tych

obszarach dogodnych czynników lokalizacji dla nowych zakładów pracy

(deglomeracja bierna). Proces deglomeracji wytwarza zjawisko dekoncentracji

ludności, która odpływa z centrów na coraz dalsze peryferia. Zjawisko deglomeracji

najczęściej zachodzi w krajach wysoko rozwiniętych.

Dezurbanizacja:

Dezurbanizacja, proces społeczny i kulturowy, którego zasadniczym efektem jest

odpływ ludności z dużych ośrodków miejskich, dekoncentracja handlu, przemysłu i

usług, zanik tzw. miejskiego stylu życia i upowszechnianie się wiejskiego stylu życia.

Prowadzi do spadku liczby ludności miejskiej i osłabienia gospodarczego znaczenia

konkretnych miast oraz wzrostu znaczenia dawnych "peryferii". Dezurbanizacja

rozumiana jest także jako zmniejszanie się proporcji populacji miejskiej względem

populacji wiejskiej (bądź populacji zamieszkującej tzw. obszary rustykalne) oraz jako

proces dekoncentracji (rozproszenia) populacji na danym terytorium. Szczególnym

przypadkiem dezurbanizacji są procesy suburbanizacyjne, polegające na odpływie

ludności (głównie przedstawicieli klasy średniej) ze ścisłych centrów miejskich na

obszary rozwijających się podmiejskich jednostek osadniczych. Suburbanizacja

traktowana jest niekiedy jako stadium bezpośrednio poprzedzające dezurbanizacje

Dezurbanizacja Polski

Dążenie do mieszkania w mieście jest cechą charakterystyczną naszej cywilizacji i

jest wskaźnikiem rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego.

Polska była krajem rolniczym, jeszcze w 1960 r. na wsi mieszkało o 1 mln osób

więcej, niż w miastach. W ostatnich 50 latach migracja ludności ze wsi do miast

objęła 10 mln osób. W 1951 w miastach mieszkało 48,3% mieszkańców. Jednak od

2000 roku następuje w Polsce proces dezurbanizacji. Gdy wtedy ludności miejskiej

było 61,7%, to w 2012 r. - 60,8% - o 0,9% mniej.

http://portalwiedzy.onet.pl/7141,,,,populacja,haslo.html

41

Oczywiście można na wiele sposobów wyjaśniać to zjawisko, ale warto się przyjrzeć,

jak ono wygląda na szerszym tle. I tutaj widać jego wyjątkowość.

42

Jak widać, polskie zjawisko jest dość unikalne. Cały świat, znacząco bardziej

zurbanizowany, dalej przemieszcza się do miast, a u nas odwrotnie. Oczywiście w

Iraku - szarpanym wojnami i terroryzmem - taki proces nie dziwi. Jednak w Polsce,

gdzie liczba ludności nie rośnie, gdzie jest potężna emigracja, jeszcze na dodatek -

ucieczka z miast.

Wskaźnik urbanizacji:

Wskaźnik urbanizacji jest współczynnikiem rozwoju społecznego społeczeństw. Gdy

następuje uprzemysłowienie to dochodzi do względnie gwałtownej migracji ludności z

obszarów wiejskich do miast oraz zmiany granic administracyjnych miast – włączanie

terenów wiejskich.

Wskaźnik urbanizacji w Polsce

Współczynnik urbanizacji w Polsce wynosi 61%. Dla porównania w Ameryce

Południowej wynosi ok. 90%, a w krajach Europy ponad 80%. Wskazuje to na

tendencję zniżkową. Warto przyjrzeć się bliżej poszczególnym województwom Polski.

Województwo Współczynnik urbanizacji w 2013 roku

Łódzkie 63,39%

Mazowieckie 64,16%

Małopolskie 48,72%

Śląskie 77,40%

Lubelskie 46,25%

Podkarpackie 41,25%

Podlaskie 60,41%

Świętokrzyskie 44,77%

Lubuskie 63,14%

Wielkopolskie 55,20%

Zachodniopomorskie 68,63%

Dolnośląskie 69,42%

Opolskie 52,12%

http://szczesniak.pl/2433

http://szczesniak.pl/2278

43

Kujawsko-Pomorskie 60,04%

Pomorskie 65,14%

Warmińsko-Mazurskie 59,25%

Czynniki miastotwórcze:

Zorganizowany proces gospodarczy, który prowadzi do rozwoju i powstania danego

miasta. Większość miast wykazuje dwa rodzaje funkcji. Funkcję wewnętrzną (dla

potrzeb ludności zamieszkującej miasto, np. służba zdrowia, szkolnictwo, poligrafia,

handel, sądownictwo, policja, komunikacja itp.) oraz funkcję zewnętrzną,

miastotwórczą (ponadregionalne oddziaływanie miasta np. zakłady górnicze,

hutnicze, przemysłu chemicznego, uzdrowiskowe, wypoczynkowe itp.). Jeżeli funkcje

wewnętrzne miast są na ogół takie same (te same potrzeby ludności), to funkcje

miastotwórcze (zewnętrzne) są zróżnicowane. Funkcję miastotwórczą analizuje się

metodą statystyczną, badającą udział ludności czynnej zawodowo, zatrudnionej w

zakładach funkcji zewnętrznej w podziale na sektory gospodarki narodowej

(rolnictwo, przemysł, usługi) i ich działy.

Głównymi funkcjami miastotwórczymi są:

Funkcja przemysłowa - powstanie wielu miast związane było z wydobyciem

surowców mineralnych lub rozwojem przemysłu przetwórczego. W mniejszych

miastach funkcję przemysłową może pełnić rzemiosło.

Funkcja usługowa, z której można wydzielić:

funkcję transportową - szczególnie widoczną w miastach portowych, miastach

nadgranicznych oraz tradycyjnych węzłach komunikacyjnych;

funkcję handlową - w każdym mieście dobrze rozwinięty jest handel detaliczny i

hurtowy, pierwsze miasta powstawały jako ośrodki wymiany handlowej;

funkcję kulturalną, naukową i oświatową - prawie w każdym mieście istnieją

instytucje kulturalne (teatry, kina, muzea), szkoły, uczelnie lub instytuty badawcze;

funkcję medyczną - ze względu na istniejące szpitale i ośrodki medyczne o

znaczeniu wykraczającym poza miasto;

funkcję turystyczną - miasta w atrakcyjnych regionach turystycznych, miasta

zabytkowe i pielgrzymkowe;

funkcję administracyjną - prawie każde miasto jest siedzibą władz państwowych lub

samorządowych (wojewódzkich, powiatowych lub gminnych).

44

Większość miast posiada na swoich peryferiach użytki rolne. W związku z tym pełni

również funkcję rolniczą. W niektórych małych miastach mieszka duża liczba osób

zajmujących się rolnictwem.

Funkcje miast:

Funkcje miast ulegały zmianom wraz ze zmianami stosunków społeczno-

gospodarczych. Niejednokrotnie miasto pełni współcześnie zupełnie inne funkcje niż

pełniło pierwotnie. Ze względu na funkcje miasta możemy wymienić:

miasta przemysłowe – są to miasta, które swe powstanie lub rozwój zawdzięczają

wydobyciu surowców mineralnych lub ich przetwórstwu. Do miast o takich funkcjach

należą ośrodki w zagłębiach węglowych: GOP w Polsce – Katowice, Bytom, Gliwice,

zagłębie Ruhry w Niemczech – Dusseldorf, Essen, Dortmund, w zagłębiach

angielskich – Birmingham, Nottingham, w Zagłębiu Donieckim na Ukrainie – Donieck

miasta transportowe – powstały na wybrzeżach morskich, dogodnych do zakładania

portów – Rotterdam, Hamburg, Marsylia, Nowy Jork, Singapur, nad rzekami – miasta

wzdłuż Renu (Bazylea, Kolonia), miasta nad Wielkimi Jeziorami w USA (Chicago),

Manaus nad Amazonką, miasta nad Jangcy w Chinach (Czunking) na

skrzyżowaniach ważnych szlaków transportu, np. w węzłach kolejowych – w USA (

Kansas City, Dallas, Saint Luis), w Kanadzie (Edmonton, Calgary), porty lotnicze

(Warszawa, Paryż, Londyn)

miasta administracyjne – są siedzibą władz i urzędów administracyjnych

(regionalnych, krajowych, międzynarodowych) – stolice państw, regionów,

makroregionów

miasta kultu religijnego – bardzo rzadko ich jedyna funkcją jest obsługa turystów i

pielgrzymów odwiedzających sanktuaria i miejsca święte. Zapewne jest to jedna z

wielu funkcji miasta, ale w przeszłości mógł to być główny czynnik miastotwórczy.

Przykład – Mekka, Częstochowa.

miasta turystyczno-wypoczynkowe – nastawione na obsługę ruchu turystycznego. Są

to głównie miasta górskie i nadmorskie.

miasta uzdrowiskowe – miasta górskie lub nadmorskie posiadające walory

uzdrowiskowe – Antibes we Francji, Karlowe Vary w Czechach, Davos w Szwajcarii,

krynica w Polsce.

Aglomeracje:

45

W urbanistyce jest to obszar o intensywnej zabudowie, charakteryzujący się również

dużym zagęszczeniem ludności przebywającej na danym terenie okresowo (np. w

ciągu dnia) lub stale. Aglomeracje charakteryzują się dużym przepływem osób i

towarów oraz znaczną wymianą usług.

GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2 · 2018. 1. 22. · GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2 Rok szkolny 2016-2017...

Documents

Transcript of GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2 · 2018. 1. 22. · GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2 Rok szkolny 2016-2017...