Lp. Temat Ocena dopuszczająca

Ocena dostateczna

Ocena dobra

Ocena bardzo dobra

Ocena celująca

GEOGRAFIA

DZIAŁ 1. ŹRÓDŁA WIEDZY GEOGRAFICZNEJ

Uczeń potrafi:

1. źródła informacji o Ziemi

● wymienić źródła informacji geograficznej; ● podać definicję mapy; ● porównywać wielkości skal.

● przeliczać skale; ● podać definicję odwzorowania i generalizacji; ● porównać cechy siatki geograficznej i kartograficznej; ● określać położenie geograficzne.

● odczytywać treści map; ● porównywać walory różnych źródeł informacji geograficznej; ● dobierać źródła informacji do potrzeb.

● rozróżniać siatki kartograficzne; ● omówić metody kartograficznego przedstawiania zjawisk; ● odczytywać treści map tematycznych.

● wyjaśnić czym jest GPS, do czego służy i w jaki sposób; ● posługiwać się mapą nieba.

2. Z mapą topograficzną w terenie

● orientować mapę w terenie; ● lokalizować położenie wybranych punktów; ● obliczać odległości za pomocą skal.

● odczytywać elementy rzeźby; ● określać cięcie poziomicowe na mapie.

● określać wysokości punktów; ● obliczać różnicę wysokości; ● interpolować poziomice.

● obliczać spadek rzeki, nachylenie terenu oraz rzeczywistą powierzchnię.

● narysować profil terenu; ● obliczyć przewyższenie profilu terenu..

3. Tabele statystyczne i wykresy w geografii

● odczytywać dane z tabel statystycznych.

● porównywać i analizować dane z tabel statystycznych; ● wykonać wykresy przebiegu temperatury i sum opadów w ciągu roku.

● wykonywać diagramy kołowe, słupkowe i kwadratowe na podstawie wybranych danych.

● interpretować dane, wykresy, tabele; ● porównywać dane przedstawione za pomocą różnych metod.

● wykonywać i interpretować profile kauzalne.

DZIAŁ 2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

Uczeń potrafi:

1. Środowisko przyrodnicze jako system. Związki Ziemi z kosmosem System przyrodniczy Ziemi

● rozróżniać pojęcia: środowisko przyrodnicze i środowisko geograficzne; ● wymieniać elementy środowiska przyrodniczego i geograficznego.

● wskazać zależności pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego i geograficznego.

● opisywać geosfery; ● opisywać związki Ziemi z Kosmosem na podstawie schematu.

● analizować konkretne przykłady zależności pomiędzy elementami środowiska.

● przedstawić projekt ekosystemu.

Układ Słoneczny. Układ Ziemia-Księżyc

● wymienić planety Układu Słonecznego.

● opisać podstawowe elementy Układu Słonecznego; ● przedstawić fazy Księżyca; ● opisać kształt Ziemi.

● porównać budowę planet Układu Słonecznego; ● przedstawić teorie powstawania wszechświata.

● przedstawić wszystkie elementy Układu Słonecznego; ● omówić zjawisko zaćmienia Księżyca i Słońca.

● omówić najnowsze odkrycia w dziedzinie astronomii.

Ruchy Ziemi i ich następstwa

● podać cechy ruchów Ziemi.

● wskazywać następstwa ruchów Ziemi; ● obliczać różnicę czasu na Ziemi.

● omówić następstwa ruchów Ziemi i ich wpływ na środowisko.

● analizować konsekwencje ruchów Ziemi w odniesieniu do wskazanych przykładów.

● obliczać kąt padania promieni słonecznych w dniach równonocy, pierwszego dnia lata i zimy.

2. Litosfera

Budowa Ziemi i jej dzieje geologiczne

● przedstawić główne sfery wnętrza Ziemi; ● podać główne założenia teorii tektoniki płyt litosfery; ● przedstawić genetyczny podział skał; ● rozróżniać formy powierzchni Ziemi.

● przedstawić różnice w budowie sfer Ziemi; ● omówić różnice w budowie skał; ● charakteryzować formy powierzchni Ziemi na wybranych przykładach.

● omówić konsekwencje ruchu płyt litosfery; ● rozpoznawać podstawowe skały według ich podziału genetycznego; ● omówić budowę geologiczną prowincji tektonicznych świata.

● wskazywać następstwa wynikając z budowy wnętrza Ziemi; ● omówić typy granic płyt litosfery; ● omówić różnice w budowie geologicznej i stratygraficznej jednostek tektonicznych; ● scharakteryzować budowę i genezę skał występujących w poszczególnych warstwach geologicznych.

● podać czas poszczególnych wydarzeń geologicznych wpływających na powstawanie wskazanych jednostek tektonicznych.

- Wewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na ukształtowanie powierzchni Ziemi - Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni Polski

● rozróżnić i zdefiniować procesy wewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi.

● wskazać na mapie granice płyt litosfery; ● określić zjawiska typowe dla tych obszarów.

● podać przyczyny powstawania i przemieszczania płyt litosfery; ● określić przebieg granic jednostek tektonicznych w obrębie płyt, ze szczególnym uwzględnieniem Polski.

● rozróżniać typy wulkanizmu na świecie; ● opisywać genetyczne rodzaje gór na Ziemi; ● omówić genezę gór Polski.

● opisać położenie i genezę jednostek tektonicznych Polski; ● omówić położenie i genezę złóż mineralnych w Polsce.

- Procesy zewnętrzne modelujące powierzchnię lądów - Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni Polski

● rozróżniać i definiować procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi.

● wskazywać formy powierzchni Ziemi typowe dla poszczególnych procesów zewnętrznych.

● omawiać sposoby powstawania poszczególnych form powierzchni Ziemi.

● charakteryzować działalność rzeźbotwórczą na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, na pojezierzach, Pobrzeżu Słowińskim, w Alpach.

● porównywać warunki procesów egzogenicznych na świecie; ● analizować wskazany region pod względem zróżnicowania rzeźby.

3. Atmosfera Skład i budowa

atmosfery ● przedstawić skład atmosfery.

● przedstawić kolejno sfery atmosfery oraz ich zasięg.

● podać najważniejsze cechy warstw atmosfery.

● omówić cechy warstw atmosfery i ich wpływ na środowisko człowieka.

Pogoda - elementy pogody, procesy kształtujące pogodę

● zdefiniować pogodę i prognozę pogody; ● wymienić i zdefiniować elementy pogody.

● omówić czynniki geograficzne i meteorologiczne kształtujące pogodę; ● scharakteryzować podstawowe elementy pogody, wskazać ich zależność od siebie.

● omówić elementy pogody i procesy ich powstawania; ● odczytać mapę synoptyczną i zdjęcia satelitarne; ● rozpoznać zjawiska zapowiadające zmianę pogody; ● omówić wpływ pogody na organizm człowieka.

● omówić przyczyny zróżnicowania pogody na Ziemi i jej zmienności w czasie; ● prognozować pogodę na podstawie map synoptycznych i zdjęć satelitarnych; ● wyjaśnić, jak powstaje prognoza pogody i dlaczego czasem jest mylna.

● szczegółowo scharakteryzować elementy pogody, np. rodzaje chmur, wiatrów.

Klimat i jego wpływ na inne elementy środowiska przyrodniczego

● zdefiniować klimat i jego elementy.

● omówić czynniki klimatotwórcze; ● opisać zasady podziału kuli ziemskiej na strefy klimatyczne.

● scharakteryzować poszczególne strefy klimatyczne i podać ich zasięg; ● przedstawić cechy klimatu Polski.

● opisać cechy wybranego klimatu i wyjaśnić przyczyny występowania danych cech (w tym klimatu Polski); ● omówić wpływ klimatu na rzeźbę gleby, roślinności świat zwierzęcy na wybranych przykładach.

● porównywać i opisywać wpływ klimatu na elementy środowiska w pozostałych strefach klimatycznych.

4. Hydrosfera Obieg wody w przyrodzie

● podać postacie i podział zasobów wód na kuli ziemskiej.

● omówić mały i duży obieg wody w przyrodzie, określić jego znaczenie.

● podać przyczyny obiegu wody w przyrodzie; ● omówić teorie pochodzenia wody w środowisku; ● zdefiniować bilans

hydrologiczny.

● swobodnie posługiwać się przykładami obszarów o dodatnim i ujemnym bilansie hydrologicznym.

● obliczać bilans hydrologiczny wybranego regionu na podstawie danych statystycznych.

Lodowce i zlodowacenia

● opisywać budowę i warunki powstawania lodowca górskiego i kontynentalnego.

● analizować przebieg granicy wiecznego śniegu na Ziemi.

● posługiwać się pojęciami związanymi z ruchem lodowca; ● przedstawić znaczenie lodowców w obiegu wody w przyrodzie.

● opisywać rodzaje lodowców górskich.

● omówić zlodowacenia plejstoceńskie i ich zasięg w Polsce.

Wody podziemne i źródła

● wyróżnić rodzaje wód podziemnych; ● wyjaśnić pojęcia: warstwa wodonośna, zwierciadło wód podziemnych, źródło.

● określić warunki występowania wód podziemnych.

● omówić rodzaje wód mineralnych oraz źródeł.

● podawać przykłady występowania wód mineralnych; ● omówić zjawisko wód artezyjskich oraz gejzerów.

● oceniać rodzaj źródeł na podstawie warunków geologicznych.

Rzeki i ich dorzecza ● rozróżnić podstawowe pojęcia dotyczące rzeki i dorzecza.

● omówić cechy rzeki i jej systemu (spadek, przepływ, itd.).

● scharakteryzować wybraną rzekę (dorzecze, system, spadek, zasilanie).

● podać przyczyny zróżnicowania cech rzek na świecie.

● obliczać długość, spadek rzeki oraz gęstość sieci rzecznej z mapy topograficznej.

Jeziora i bagna ● zdefiniować pojęcie jeziora; ● podać warunki występowania jezior.

● określić czynniki kształtujące misę jeziorną, poprzeć przykładami.

● przedstawić podział jezior ze względu na genezę i obecność substancji organicznej.

● opisać cechy charakterystyczne wybranego jeziora, określają: przyczyny ich wystąpienia.

● opisać przyrodnicze znaczenie jezior; ● wykonać przekrój batymetryczny wybranego jeziora.

Zróżnicowanie sieci wodnej kontynentów

● opisać podstawowe cechy sieci wodnej poszczególnych kontynentów oraz Polski.

● wyjaśnić przyczyny zróżnicowania sieci wodnej poszczególnych kontynentów.

● charakteryzować i porównywać sieć wodną wybranych regionów Polski; ● przedstawić przykłady zagospodarowania doliny rzecznej i przystosowania człowieka do warunków środowiska przyrodniczego.

● omówić gospodarcze wykorzystanie rzeki; ● ocenić skutki działalności człowieka w dolinie rzeki.

● przedstawić własny przykład przyrodniczego i gospodarczego wykorzystania rzeki.

Oceany i morza ● opisać podział wszechoceanu na oceany i morza; ● opisać cechy wybranego oceanu (temperaturę zasolenie, falowanie, pływy, prądy morskie).

● podać przyczyny zróżnicowania cech opisanego oceanu; ● przedstawić charakterystykę Morza Bałtyckiego.

● scharakteryzować globalną cyrkulację prądów morskich, z podaniem jej przyczyn i wpływu na środowisko.

● określić wpływ mórz i oceanów na środowisko przyrodnicze i gospodarkę

● opisując morze, określić typ wybrzeża i jego genezę ● omówić historię powstania Bałtyku.

5. Gleby i biosfera

Gleby ● omówić proces powstawania gleb.

● podać zasadę podziału gleb kuli ziemskiej.

● omówić występowanie poszczególnych rodzajów gleb na Ziemi oraz ich zróżnicowanie w Polsce.

● oceniać i rozpoznawać gleby po profilu glebowym.

● dokładnie analizować składniki wskazanej gleby; ● wykonać odkrywkę glebową i opisać poziomy genetyczne badanej gleby.

Świat roślinny i zwierzęcy

● dopasować zbiorowiska roślinne do poszczególnych stref klimatycznych.

● opisywać świat roślinny i zwierzęcy w poszczególnych strefach krajobrazowych oraz w Polsce.

● wyjaśnić zależności między elementami środowiska w poszczególnych strefach; ● omówić piętra roślinne w górach Polski.

● różnicować świat roślin i zwierza; w obrębie danej strefy klimatycznej; ● omówić piętra roślinne w górach świata; ● omówić zróżnicowanie biocenoz w oceanach.

6. Klęki żywiołowe

Kieski żywiołowe wywołane zjawiskami geologicznymi

● rozróżnić i zdefiniować rodzaje klęsk żywiołowych.

● podać przyczyny i konsekwencje wybuchów wulkanów, trzęsień ziemi, powierzchniowych ruchów masowych.

● opisywać przyczyny, przebieg i konsekwencje klęsk żywiołowych na wybranych przykładach; ● wskazać regiony sejsmiczne na świecie; ● omówić sposoby pomiaru wielkości trzęsień ziemi.

● omówić możliwości przewidywania katastrofalnych zjawisk i zapobiegania im.

● przeprowadzić prezentację wybranej klęski żywiołowej wywołanej zjawiskami geologicznymi.

Klęki żywiołowe wywołane zjawiskami atmosferycznymi

● wskazać anomalie pogodowe i podać ich przyczyny.

● przedstawić przykłady klęsk żywiołowych z Polski i świata oraz podać ich przyczyny i skutki.

● wyjaśnić mechanizm powstawania zjawisk atmosferycznych wywołujących klęski żywiołowe; ● wskazać regiony świata narażone na klęski żywiołowe.

● analizować obszar pod względem możliwości wystąpienia różnego typu klęsk żywiołowych.

● opisać przykłady klęsk żywiołowych, podać ich przyczyny, przebieg i konsekwencje przyrodnicze i gospodarcze; ● podać propozycje zapobiegania skutkom klęsk żywiołowych.

7. Równowaga ekologiczna i jej zakłócenia

- Naturalne zakłócenia równowagi ekologicznej - Działalność człowieka a zakłócenia równowagi ekologicznej

● zdefiniować pojęcie równowagi ekologicznej; ● podać przykłady zmian środowiska wywołanych przyczynami naturalnymi i działalności człowieka.

● klasyfikować i omawiać przyrodnicze i pozaprzyrodnicze przyczyny naruszania równowagi środowiska.

● przedstawić przykłady obszarów zagrożenia ekologicznego i kieski ekologicznej w Polsce i na świecie, omawiają: ich przyczyny i skutki.

● skonstruować schemat konsekwencji na wybranym przykładzie wpływu człowieka na środowisko.

● proponować działania na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska przyrodniczego; ● omówić działania na rzecz środowiska o charakterze globalnym i politykę ekologiczną Polski.

GEOGRAFIA, CZĘŚĆ 2

DZIAŁ 1. LUDNOŚĆ l OSADNICTWO

Uczeń potrafi:

1. Wpływ środowiska na działalność człowieka

● wyjaśnić pojęcia determinizmu i nihilizmu geograficznego.

● omówić czynniki przyrodnicze, które w sposób bezpośredni wpływają na działalność człowieka.

● omówić mechanizm oddziaływania elementów środowiska na działalność człowieka i poprzeć przykładami; ● omówić znaczenie środowiska jako źródła zasobów odnawialnych i nieodnawialnych.

● analizować mapy tematyczne pod kątem oceny warunków środowiska dla życia i działalności człowieka.

● dokonać wnikliwej oceny warunków środowiska na każdym podanym przykładzie.

2. Rola historii i kultury w zróżnicowaniu zaludnienia i zagospodarowania regionów świata i Polski

● podać przykłady regionów o zróżnicowanej gospodarce, wynikającej z odmienności kulturowej.

● omówić przyczyny odmienności gospodarki na podanych przykładach.

● porównać regiony świata o odmiennej gospodarce oraz podać ich przyczyny.

● analizować różnice gospodarowania w Polsce, określając ich przyczyny i zasięg regionów historyczno-kulturowych.

● przedstawić wnikliwą analizę cech kulturowych samodzielnie wybranego regionu gospodarki na świecie.

3. Porównywanie cech ludności różnych obszarów

● rozróżniać podstawowe pojęcia demograficzne: przyrost naturalny, przyrost rzeczywisty, struktura płci i wieku.

● omówić piramidę wieku na wybranym przykładzie.

● podać podstawowe przyczyny zróżnicowania cech społeczeństw świata.

● omówić ruch naturalny ludności Polski po II wojnie światowej, podając przyczyny występowania wyżów i niżów demograficznych; ● scharakteryzować obecną sytuację demograficzną Polski na tle Europy.

● porównywać cechy społeczeństw świata, podając przyczyny zróżnicowania; ● konstruować piramidy wieku, np. przygotować piramidę wieku dla powiatu lub gminy, w których mieszka uczeń.

4. Rozmieszczenie ludzi na Ziemi: przyczyny zróżnicowania

● wyjaśnić pojęcia ekumeny i anekumeny, podać ich przykłady.

● opisać rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej; ● wskazać obszary o małej i dużej gęstości zaludnienia.

● omówić zmiany zasięgu ekumeny i anekumeny w dziejach rozwoju osadnictwa, podając ich przyczyny.

● omówić przyczyny środowiskowe i pozaśrodowiskowe nierównomiernego rozmieszczenia ludności na wskazanych przykładach (w tym własny powiat, województwo).

● przedstawić dla wybranego regionu świata wnikliwą analizę przyczyn (środowiskowych i pozaśrodowisko-wych) nierównomiernego rozmieszczenia ludności z uwzględnieniem zmian w czasie.

5. Problemy krajów o szybko zwiększającym się zaludnieniu

● wskazać regiony świata odpowiedzialne za eksplozję demograficzną; ● podać przyczyny wysokiego przyrostu naturalnego w tych regionach.

● analizować zmiany liczby ludności świata na przestrzeni dziejów.

● analizować fazy cyklu demograficznego oraz wymienić przykłady państw znajdujących się w poszczególnych fazach.

● określić społeczne i gospodarcze konsekwencje utrzymywania się przez dłuższy czas wysokiego przyrostu naturalnego.

● omówić działania zmniejszające przyrost naturalny w omawianych krajach; ● zaproponować działania hamujące eksplozję demograficzną.

6. Problemy krajów o stabilnej lub malejącej liczbie mieszkańców

● wskazać regiony świata o niskim i ujemnym przyroście naturalnym; ● podać podstawowe przyczyny niskiego przyrostu naturalnego w tych regionach.

● analizować zmiany liczby ludności i przyrostu naturalnego w regionach o stabilnej lub malejącej liczbie mieszkańców w ostatnich dziesięcioleciach.

● określić odmienne przyczyny niskiego przyrostu naturalnego w państwach Europy Wschodniej i Zachodniej; ● omówić przyczyny zerowego przyrostu naturalnego w Polsce.

● określać społeczno-gospodarcze konsekwencje utrzymywania się tej sytuacji demograficznej przez dłuższy czas.

● przedstawić zmiany przyrostu naturalnego w okresie powojennym w swojej gminie i powiecie oraz podać ich przyczyny.

7. Wielkie migracje międzypaństwowe współczesnego świata

● rozróżnić podstawowe pojęcia: emigracja, imigracja, reemigracja, repatriacja oraz podać przykłady.

● odnaleźć przykłady państw o najsilniejszych ruchach emigracyjnych i imigracyjnych.

● określać konsekwencje ruchów migracyjnych dla krajów emigracyjnych i imigracyjnych.

● podać przykłady selektywnej polityki wobec imigrantów oraz określić przyczyny tych działań.

● zebrać informacje o emigrantach i imigrantach w swojej gminie, porównać je z problemami migracyjnymi Polski.

8. Wielkie migracje wewnętrzne współczesnego świata

● podać przy kłady wewnętrznych ruchów migracyjnych w Polsce i na świecie.

● określić przyczyny emigracji ze wsi do miast.

● omówić zjawisko dezurbanizacji, podać przykłady, przyczyny i konsekwencje.

● sformułować i wyjaśnić prawidłowości rządzące wewnętrznymi migracjami ludności.

● zebrać informacje o wewnętrznych migracjach ludności w obrębie swojego powiatu oraz podać przyczyny tych ruchów.

9. Największe miasta i zespoły miejskie świata

● wymienić i zdefiniować rodzaje zespołów miejskich.

● opisać specyfikę wybranego zespołu miejskiego.

● podać przyczyny rozwoju zespołów miejskich świata.

● określić konsekwencje rozwoju zespołów miejskich na świecie i w Polsce.

● określić funkcje własnej jednostki osadniczej w zespołach miast lub miasta powiatowego (w regionach wiejskich).

10. Zróżnicowana fizjonomia miast różnych regionów świata

● opisać fizjonomię wybranego miasta w Polsce.

● opisać fizjonomię wybranych miast świata.

● określić prawidłowości zabudowy miast Polski, zwracając uwagę na wpływ historii na jej charakter; ● porównywać fizjonomię miast świata, określając przyczyny podobieństw i różnic.

● podać fazy rozwoju przestrzennego miast: polskich, amerykańskich, afrykańskich.

● przedstawić fazy rozwoju przestrzennego swojego miasta lub miasta powiatowego.

11. Różnorodność osadnictwa wiejskiego

● określić podstawowe cechy wsi.

● opisać cechy fizjonomiczne wsi w wybranych krajach.

● wskazywać cechy wsi wynikające z warunków środowiska przyrodniczego.

● rozróżniać typy wsi w Polsce oraz podać ich przykłady.

● przedstawić charakterystykę swojej wsi, lub wybranej wsi w Polsce (prezentacja slajdów, film, mapy).

12. Sieć osadnicza Polski

● scharakteryzować podstawowe jednostki osadnicze w Polsce.

● opisać współczesną sieć miast i wsi w Polsce.

● określić przyczyny przyrodnicze i społeczno-gospodarcze, które wpłyną na rozwój istniejącej sieci osadniczej w Polsce.

● podjąć próbę przedstawienia zmian w sieci osadniczej Polski, które nastąpią w przyszłości.

● przedstawić analizę sieci osadniczej własnego powiatu, województwa.

13. Aktualne problemy ludnościowe Polski

● wskazać regiony o dodatnim i ujemnym przyroście naturalnym i saldzie migracji; ● zdefiniować pojecie bezrobocia.

● podać przyczyny różnic przyrostu naturalnego, bilansu migracji oraz wskaźnika bezrobocia w Polsce; ● określić konsekwencje utrzymywania się tych tendencji w przyszłości.

● znaleźć zależności pomiędzy bilansem migracji a wartościami przyrostu naturalnego.

● podać konsekwencje wyludniania się „ściany wschodniej” i konurbacji katowickiej oraz napływu ludności do miejscowości wokół Warszawy; ● podać przyczyny różnic wskaźnika bezrobocia w Polsce.

● przedstawić zmiany w rozmieszczeniu ludności własnego powiatu i województwa, określając ich przyczyny; ● zaproponować sposoby rozwiązania problemu bezrobocia w Polsce i we własnym regionie.

DZIAŁ 2. ZAGADNIENIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZE

Uczeń potrafi:

1. Rolnictwo: czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze

● definiować pojęcie rolnictwa i jego roli w gospodarce; ● wymienić czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze różnicujące poziom rolnictwa na świecie.

● omówić znaczenie podstawowych czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych rolnictwa.

● wskazać czynniki, które wpływają na zróżnicowane warunki rozwoju rolnictwa na Ziemi; ● przedstawić ocenę czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych Polski.

● omówić i wskazać na mapie strefy agroklimatyczne kuli ziemskiej.

● sporządzić ocenę warunków przyrodniczych własnej gminy lub powiatu.

2. Typy rolnictwa i regiony rolnicze świata

● omówić sposoby użytkowania ziemi.

● przedstawić typy i systemy produkcji rolnej.

● przedstawić przykłady regionów o różnym typie produkcji rolnej.

● podać cechy rolnictwa ekologicznego i ocenić możliwości jego rozwoju w Polsce.

● przedstawić analizę własnego powiatu lub województwa pod względem sposobu użytkowania ziemi.

3. Gospodarka pasterska na terenach trawiastych strefy półsuchej

● określić cechy charakterystyczne gospodarki pasterskiej.

● podać przykłady regionów świata, gdzie występuje gospodarka pasterska.

● wykazać zależność występowania gospodarki pasterskiej od warunków środowiska przyrodniczego.

● wykazać zależność występowania gospodarki pasterskiej od warunków społeczno-gospodarczych w krajach, w których ona występuje.

● wnikliwie przeanalizować cechy gospodarki pasterskiej w celu określenia możliwości jej funkcjonowania w przyszłości.

4. Uprawa roli w strefie międzyzwrotniko-wej

● określić cechy środowiska przyrodniczego w strefie międzyzwrotnikowej; ● wymienić typy rolnictwa występujące w tej strefie.

● scharakteryzować typy rolnictwa występujące w strefie międzyzwrotnikowej.

● wymienić czynniki wpływające na różnorodność typów rolnictwa strefy międzyzwrotniko-wej.

● na wybranych przykładach porównywać cechy tradycyjnej i nowoczesnej gospodarki rolnej w strefie międzyzwrotnikowej.

● przeanalizować gospodarkę rolną na podstawie samodzielnie wybranego przykładu oraz określić przyczyny wystąpienia danych cech.

5. Sadownictwo i tradycje pasterskie w strefie podzwrotnikowej

● określić cechy środowiska przyrodniczego w strefie podzwrotnikowej; ● wymienić typy rolnictwa występujące w tej strefie.

● scharakteryzować typy rolnictwa występujące w strefie podzwrotnikowej; ● wymienić uprawy typowe dla tej strefy i określić ich wymagania w stosunku do środowiska.

● wymienić czynniki wpływające na rozwój określonych typów rolnictwa.

● na wybranych przykładach porównywać cechy rolnictwa strefy podzwrotnikowej oraz przyczyny zróżnicowania.

● przedstawić gospodarkę rolną samodzielnie wybranego obszaru omawianej strefy z uwzględnieniem wpływu warunków przyrodniczych na jej cechy.

6. Intensywne rolnictwo w strefie umiarkowanej

● określić warunki środowiska przyrodniczego strefy umiarkowanej; ● podać cechy gospodarki intensywnej.

● wymienić uprawy typowe dla rolnictwa tej strefy; ● analizować wydajność rolnictwa określonego obszaru.

● porównać rolnictwo duńskie i kanadyjskie.

● porównywać rolnictwo ekstensywne w krajach Ameryki Północnej i krajach Afryki; ● porównywać rolnictwo intensywne w Europie Zachodniej i w Afryce.

● omówić politykę rozwoju rolnictwa intensywnego w krajach Unii Europejskiej.

7. Transformacja rolnictwa w postkomunistycz-nych krajach strefy umiarkowanej

● wymienić kraje transformacji gospodarczej w Europie; ● podać cechy środowiska przyrodniczego tych państw.

● podać cechy rolnictwa Polski, które uległy zmianie po 1989 r.

● porównywać cechy rolnictwa Polski sprzed 1989 r. i po 1989 r.; ● omówić cechy rolnictwa Czech i Ukrainy.

● określać cele i działania polityki rolnej krajów Europy Środkowej i Wschodniej.

● porównywać przebieg procesów dostosowania rolnictwa do gospodarki rynkowej w krajach Europy Środkowej i Wschodniej po 1989 r.

8. Gospodarka leśna ● różnicować kraje świata pod względem stopnia zalesienia; ● wskazywać na mapie regiony występowania dużych powierzchni leśnych; ● wskazać regiony (w tym państwa) świata o niskim stopniu zalesienia i regiony bezleśne.

● rozróżniać typy lasów na świecie, określając ich warunki przyrodnicze; ● omówić funkcje lasu; ● wskazać na mapie świata regiony gdzie odtwarza się lasy; ● podać przykłady rodzajów drewna znajdujących się na rynkach świata i określić skąd pochodzą.

● scharakteryzować pojęcie gospodarki leśnej; ● omówić proces restytucji lasu w Sudetach.

● porównywać gospodarkę leśną państw o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, np. Finlandii, Kanady, z gospodarką leśną w państwach rozwijających się np. Indonezji, Brazylii; ● omówić problem ze zwiększeniem powierzchni leśnej w krajach Unii Europejskiej i na obszarach półpustynnych.

● przedstawić analizę konsekwencji rabunkowej gospodarki leśnej na wybranych przykładach; ● omówić decyzję światowej Komisji Lasów i Trwałego Rozwoju przy ONZ dotyczącą powstrzymania niszczenia lasów; ● omówić problem opału w krajach o niskim stopniu zalesienia, np. krajach afrykańskich.

9. Gospodarcze wykorzystanie zasobów oceanów

● określić pojęcia: rybactwo i rybołówstwo; ● podać nazwy państw o najlepszych warunkach połowowych na świecie.

● określić najlepsze warunki połowów ryb na świecie; ● wymienić! wskazać na mapie główne łowiska na Ziemi.

● wymienić nazwy głównych gatunków ryb, będących przedmiotem rybołówstwa, oraz omówić ich występowanie.

● opisać cechy gospodarki hodowlanej ryb, skorupiaków, małży i wodorostów.

● przedstawić przykłady państw, których rozwój gospodarki zależy od rybołówstwa i gospodarki morskiej.

10. Rola wydobycia surowców mineralnych w rozwoju regionów

● omówić podział i zastosowanie poszczególnych grup surowców.

● wyjaśnić na przykładach znaczenie wydobycia surowców dla rozwoju gospodarczego regionów.

● za pomocą mapy uzasadnić tezę o nierównomiernym występowaniu surowców mineralnych na świecie.

● wykazać uzależnienie rozwoju gospodarczego krajów Zatoki Perskiej od wydobycia ropy naftowej.

● omówić proces i czas powstawania surowców mineralnych (węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, sól kamienna, złoża kruszców) oraz ich rozmieszczenie na świecie.

11. Restrukturyzacja obszarów górniczych

● wymienić konsekwencje intensywnej eksploatacji surowców mineralnych; ● wyjaśnić pojęcia restrukturyzacji i rekultywacji.

● opisać zmiany środowiska przyrodniczego na Górnym Śląsku.

● omówić wybrany przykład przeprowadzonego procesu restrukturyzacji przemysłu na świecie.

● uzasadnić konieczność restrukturyzacji przemysłu na Górnym Śląsku oraz podać jej główne problemy.

● przedstawić działania prowadzone na rzecz restrukturyzacji przemysłu Polski.

12. Uwarunkowania rozmieszczenia i rozwoju przemysłu wydobywczego i przetwórczego

● przedstawić czynniki lokalizacji przemysłu.

● ocenić lokalizację zakładu przemysłowego na wybranym przykładzie.

● ocenić lokalizację wybranej gałęzi przemysłu w Polsce.

● ocenić lokalizację wybranych okręgów surowcowych i innych; ● ocenić lokalizację wybranej technopolii.

● przedstawić procesy przemian okręgów przemysłowych na świecie wskutek restrukturyzacji.

13. Regiony intensywnego rozwoju najnowocześniej-szych gałęzi przemysłu

● wyjaśnić pojęcie przemysłu wysokiej technologii; ● podać przykłady technopolii na świecie.

● omówić znaczenie rozwoju technopolii na świecie.

● podać czynniki lokalizacji zakładów przemysłu zaawansowanej technologii.

● przedstawić rozwój okręgów krzemowych na świecie, podając ich rozmieszczenie i uzasadniając lokalizację.

● przedstawić uzasadnioną propozycję lokalizacji okręgu nowoczesnej technologii w Polsce.

14. Przestrzenne i społeczne aspekty transformacji przemysłu na świecie

● omówić problem deglomeracji ośrodków przemysłowych; ● zdefiniować pojęcie specjalnej strefy ekonomicznej i podać przykłady.

● posługując się przykładami, opisać następstwa wprowadzenia specjalnych stref ekonomicznych.

● omówić proces rozwoju gospodarczego w Korei Południowej; ● scharakteryzować problem bezrobocia w Polsce.

● omówić problemy wynikające z uprzemysłowienia na świecie.

● zaproponować działania na rzecz złagodzenia bezrobocia; ● przedstawić historię rozwoju „azjatyckich tygrysów”.

15. Przemiany w światowej i polskiej energetyce

● wymienić źródła energii na świecie.

● scharakteryzować konwencjonalne źródła energii, podając przykłady państw, w których ten rodzaj energetyki odgrywa największą rolę.

● scharakteryzować alternatywne źródła energii oraz podać przykłady państw, w których odgrywa ona największą rolę.

● omówić strukturę produkcji energii w Polsce; ● podać przykłady wprowadzania w Polsce energetyki ekologicznej.

● przedstawić prognozę zmian w strukturze produkcji energii na świecie w przyszłości.

16. Gospodarcze i społeczne funkcje komunikacji

● omówić podział i znaczenia komunikacji.

● podać wady i zalety głównych rodzajów transportu.

● zanalizować gęstość sieci komunikacji lądowej na świecie, największe węzły komunikacji lotniczej i żeglugi morskiej.

● omówić rozwój łączności i jego znaczenie we współczesnym świecie.

● przedstawić wnikliwą analizę rozwoju sieci komunikacyjnej i współczesnych problemów komunikacyjnych w Polsce.

17. Funkcjonowanie obszarów o rozwiniętej żegludze

● wymienić wady i zalety żeglugi śródlądowej i morskiej.

● omówić główne szlaki komunikacji morskiej; ● podać przykłady największych portów morskich na świecie.

● omówić rolę kanałów w rozwoju żeglugi morskiej świata.

● na wybranych przykładach omówić znaczenie żeglugi morskiej i śródlądowej we współczesnym świecie.

● przedstawić ocenę znaczenia polskiej żeglugi śródlądowej i morskiej oraz ich problemy.

18. Współczesny podział polityczny świata

● posługując się mapą, omówić współczesny podział polityczny świata.

● scharakteryzować proces dekolonizacji na świecie.

● wskazać na mapie i omówić zmiany na mapie politycznej świata w ciągu ostatnich 50 lat.

● porównywać podziały polityczne świata w różnych okresach historycznych; ● scharakteryzować zmiany terytorialne i ustrojowe Polski po II wojnie światowej.

● przedstawić podział terytorialny wód oceanicznych; ● omówić przykłady państw, na których obszarze trwają dążenia do utworzenia odrębnego państwa lub autonomii.

19. Zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego krajów

● podać przykładowe mierniki poziomu rozwoju gospodarczego.

● omówić przyczyny i konsekwencje zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego.

● dokonać podziału państw świata pod względem poziomu rozwoju gospodarczego; ● scharakteryzować wybrane grupy państw.

● porównywać poziom rozwoju społeczno-gospodarczego krajów rozwiniętych i rozwijających się oraz określać przyczyny zróżnicowania.

● na podstawie wybranych mierników ocenić poziom rozwoju gospodarczego Polski na tle innych państw świata.

20. Biedni i bogaci współczesnego świata

● podać przykłady bogatych i biednych państw, a wybór uzasadnić

● posługując się przykładami, opisać i porównać cechy społeczno-gospodarcze bogatych i biednych krajów.

● omówić przemiany, które zaszły w ciągu 30 lat w krajach tzw. gospodarek wschodzących.

● określić przyczyny i konsekwencje ubóstwa w krajach Południa oraz bogactwa w krajach Północy.

● wyjaśnić znaczenie tempa rozwoju gospodarczego; ● porównać je w krajach świata i wyjaśnić różnice.

21. Przemiany gospodarcze świata i ich konsekwencje

● omówić pojęcia: globalizacja, modernizacja gospodarki.

● wskazać zmiany gospodarcze w krajach wysoko uprzemysłowionych i tzw. gospodarek wschodzących.

● omówić konsekwencje zmian gospodarczych na świecie.

● przedstawić argumenty za i przeciw globalizacji oraz uzasadnić je.

● omówić zmiany gospodarcze w Polsce w okresie powojennym oraz określić ich konsekwencje.

22. Główne obszary napięć na świecie

● podać przykłady konfliktów społecznych na świecie, które nie przybrały zbrojnego charakteru.

● wymienić przyczyny konfliktów na świecie.

● dokonać podziału konfliktów pod względem przyczyn i wskazać ich przykłady.

● omówić przyczyny i skutki konfliktów na poszczególnych kontynentach.

● scharakteryzować wybrany współczesny konflikt, omówić jego przyczyny, przebieg i konsekwencje.

23. Wybrane konflikty zbrojne na świecie; ich przyczyny i następstwa

● podać przykłady współczesnych konfliktów zbrojnych na świecie.

● scharakteryzować konflikty: bliskowschodni, bałkański lub afgański.

● scharakteryzować samodzielnie wybrany konflikt zbrojny.

● omówić główne przyczyny i konsekwencje konfliktów zbrojnych.

● omówić działania na rzecz ograniczenia i zakończenia konfliktów zbrojnych na świecie.

24. Międzynarodowe próby ograniczenia konfliktów zbrojnych

● omówić znaczenie i zakres działań Organizacji Narodów Zjednoczonych.

● omówić rolę Polski w ONZ; ● scharakteryzować główne organy ONZ oraz określić ich zadania.

● omówić znaczenie Rady Bezpieczeństwa i Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości; ● omówić zadania Paktu Północnoatlantyc-kiego i Międzynarodowego Czerwonego Krzyża.

● ocenić znaczenie przynależności Polski do NATO w polityce międzynarodowej.

● scharakteryzować inne organizacje polityczne i wojskowe funkcjonując we współczesnym świecie.

25. Płaszczyzny współpracy międzynarodowej

● wymienić organizacje gospodarcze, do których należy Polska.

● określić zasady funkcjonowania Unii Europejskiej; ● podać organizacje pozarządowe, do których należy Polska.

● omówić proces integracji w Europie Zachodniej po II wojnie światowej; ● scharakteryzować współpracę Polski, jako kraju należnego do Unii Europejskiej, z innymi państwami.

● opisać zadania, które stawia Polsce przynależność do innych ugrupowań integracji gospodarczej.

● omówić historię dążeń Polski do wstąpienia do struktur europejskich.

26. „Europa regionów” - współpraca międzynarodowa na szczeblu regionalnym i lokalnym

● zdefiniować pojęcie euroregionu i podać przykład.

● określić cele tworzenia euroregionów; ● podać inne formy współpracy regionów europejskich.

● wymienić euroregiony w Polsce; ● scharakteryzować funkcjonowanie jednego z nich.

● wymienić kilka przykładów autonomicznych regionów w Europie, wyjaśnić przyczyny ich utworzenia.

● przedstawić przyczyny utworzenia zasady funkcjonowania jednostek administracyjnych w Polsce na tle wybranych państw Europy.

27. Polska w Unii Europejskiej

● podać datę przystąpienia Polski do Unii Europejskiej; ● omówić najważniejsze cechy tej organizacji.

● omówić miejsce Polski w strukturach Unii Europejskiej (m.in. liczba deputowanych do Parlamentu Europejskiego, nazwisko komisarza itd.).

● przedstawić problemy Polski po wejściu do Unii Europejskiej; ● określić przewidywane zmiany w rolnictwie, rybołówstwie, handlu międzynarodowym.

● określić, jakich pozytywnych zmian możemy oczekiwać po wejściu Polski do Unii Europejskiej.

● przedstawić analizę możliwości społeczno-gospodarczych swojego powiatu po wejściu do Unii Europejskiej.

28. Krajobrazy kulturowe - europejskie, polskie i lokalne dziedzictwo oraz walor turystyczny

● wyjaśnić pojęcie krajobrazu kulturowego, opisać przykład.

● wyjaśnić cel utworzenia Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO; ● podać przykłady obiektów na świecie i w Polsce.

● omówić źródła tożsamości Europejczyków.

● przedstawić cechy krajobrazów kulturowych Polski.

● przedstawić analizę swojego powiatu pod względem obecności elementów uznanych za charakterystyczne dla krajobrazów kulturowych Europy, Polski, regionu.

29-30. - Turystyka światowa - tempo i czynniki rozwoju turystyki, regiony turystyczne - Turystyka a środowisko geograficzne i społeczności lokalne

● omówić znaczenie turystyki i jej rosnącą popularność; ● wymienić przykłady państw atrakcyjnych pod względem turystycznym; ● wymienić formy ochrony przyrody i wskazać ich przykłady, ● wykazać konieczność ochrony środowiska oraz podać sposoby jej realizacji w życiu codziennym.

● omówić rodzaje turystyki oraz podać ich przykłady.

● scharakteryzować najpopularniejsze regiony turystyczne na świecie; ● na wybranych przykładach opisać przyczyny wzmożonego ruchu turystycznego i jego konsekwencje; ● scharakteryzować parki narodowe Polski oraz wybrane przykłady: parku krajobrazowego, rezerwatu, obszaru chronionego krajobrazu i pomnika przyrody.

● wskazać przyrodniczy obiekt w okolicy, który powinien, ale nie podlega ochronie oraz uzasadnić wybór; ● scharakteryzować rozwój turystyki światowej w ciągu ostatnich 50 lat; ● omówić czynniki sprzyjające rozwojowi turystyki światowej; ● omówić historię rozwoju ochrony przyrody w Polsce i na świecie.

● przygotować prezentację propozycji wyjazdu turystycznego do wybranego regionu świata;

31. Turystyka i rekreacja Polaków

● wymienić i wskazać na mapie najatrakcyjniejsze regiony turystyczne Polski.

● wymienić specyficzne cechy i kierunki turystyki w Polsce w okresie powojennym.

● omówić obecne cechy i kierunki turystyki Polaków.

● porównać cechy i kierunki turystyki Polaków przed i po 1990 r.

● przedstawić wyniki analizy roli polskiej turystyki w tworzeniu PKB w okresie powojennym.

32. Turystyka i rekreacja w moim regionie

● przedstawić walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze regionu zamieszkania.

● zebrać informacje o obszarach i obiektach chronionych w swojej gminie i powiecie.

● ocenić walory turystyczne swojego regionu w porównaniu z innymi obszarami Polski; ● omówić znaczenie turystyki w regionie.

● omówić rozwój agroturystyki w Polsce, jej możliwości oraz zagrożenia.

● przygotować prezentację propozycji wypoczynku w swoim regionie lub wybranym regionie Polski.