GAZOWNICTWO WSPIERA ODNAWIALNE RÓD£A ENERGII · Europejski Kongres Gospodarczy, a tak¿e ... 4 p...

MAGAZYN IZBY GOSPODARCZEJ GAZOWNICTWA

czer

wie

c 2

01

0

nr2 (26)

cena 14 zł (w tym 7% VAT)

GAZOWNICTWO WSPIERAODNAWIALNE �RÓD£A ENERGII

Temat wydania:Temat wydania:

Rozmowa z Andrzejem Kraszewskim,ministrem œrodowiska

Rozmowa z Andrzejem Kraszewskim,ministrem œrodowiska

Popowodziowa solidarnoœæ gazowników

GAZOWNICTWO WSPIERAODNAWIALNE �RÓD£A ENERGII

Popowodziowa solidarnoœæ gazowników

Rada Programowa

przewodnicz¹cy Mieczys³aw Men¿yñski,– wiceprezes PZITS

wiceprzewodnicz¹cyCezary Mróz – cz³onek zarz¹du IzbyGospodarczej Gazownictwa

cz³onkowie:

Maja Girycka– Górnoœl¹ska Spó³ka Gazownictwa Sp. z o.o. w Zabrzu

W³odzimierz Kleniewski– Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA

Leszek £uczak– Wielkopolska Spó³ka GazownictwaSp. z o.o.

Marzena Majdzik– Dolnoœl¹ska Spó³ka GazownictwaSp. z o.o. we Wroc³awiu

Bo¿ena Malaga-Wrona– Karpacka Spó³ka GazownictwaSp. z o.o. w Tarnowie

Ma³gorzata Polkowska– Operator Gazoci¹gów Przesy³owychGAZ–SYSTEM S.A.

Andrzej SchoeneichIzba Gospodarcza Gazownictwa

Emilia Tomalska– Mazowiecka Spó³ka Gazownictwa Sp. z o.o.

Katarzyna Wróblewicz – Pomorska Spó³ka Gazownictwa Sp. z o.o. w Gdañsku

Joanna Zakrzewska– Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA

Wydawca: Izba Gospodarcza Gazownictwa01-224 Warszawa, ul. Kasprzaka 25tel.(+48) 22 691 87 80tel./faks (+48) 22 691 87 81e-mail: [email protected]

Redaktor naczelny: Adam Cymertel. kom. 0 602 625 474e-mail: [email protected]

Przygotowanie i opracowanie redakcyjneBARTGRAF00-549 Warszawa, ul. Piêkna 24/26tel. (+48)+ 22 625 55 48faks 22 621 14 55e-mail: [email protected]

Projekt graficzny:Jolanta Krafft-PrzeŸdziecka

DTPEwa Ksiê¿opolska-BisiñskaEwa Wojtowicz-Topi³ko, Anna Zabrocka

Mijaj¹cy kwarta³ na zawsze zapisze siê w polskiej historii jako miesi¹ce dramatyczne.Kwietniowa tragiczna katastrofa smoleñska nad³ugie tygodnie pogr¹¿y³a kraj w ¿a³obie, wielezapowiedzianych i przygotowanych wydarzeñ –Europejski Kongres Gospodarczy, a tak¿e II Kongres Polskiego Przemys³u Gazowniczego –odwo³ano i prze³o¿ono na inne terminy, a decyzje w wielu kluczowych kwestiach – tak¿egospodarczych – od³o¿ono w czasie. Jeszcze nie opad³y emocje ¿a³obne, a ju¿

rozpoczê³a siê wymuszona sytuacj¹ prezydenck¹kampania wyborcza, doœæ gwa³townie zawirowana przez majowe i czerwcowe fale powodziowe. Mimo tych dramatycznych okolicznoœci wszystkie instytucje i ca³ymechanizm funkcjonowania pañstwa musia³y dzia³aæ normalnie. I to siê sprawdzi³o, w zgodzie z zapisami konstytucji i – co wartepodkreœlenia – z podziwu godn¹ kultur¹ polityczn¹. Jednak obszar aktywnoœci pañstwa, w zakresie ostatecznego okreœlenia roli gazu ziemnegowci¹¿ pozostaje w pewnym zawieszeniu. Chodzi tu o zw³okê w finalizowaniu nowej umowy gazowej z Rosj¹. O ile wra¿liwy sektor gospodarki – elektroenergetyka – nie doœwiadcza zahamowañ np. w procesie prywatyzacji, to segment gazowy nie mo¿e doczekaæ siê niezbêdnej decyzji zamykaj¹cej ostatecznie kwestiêd³ugoterminowych Ÿróde³ zaopatrzenia w gaz. Dla polskiego gazownictwajest to kwestia zasadniczej wagi – wype³nienia zatwierdzonego i precyzyjnieokreœlonego w polityce energetycznej pañstwa do 2030 r. – bilansu gazu.Szczególnie w perspektywie rosn¹cego zapotrzebowania, ze wzglêdu na planowane elektrownie gazowe, oraz zu¿ycia gazu wspomagaj¹cego odnawialne Ÿród³a energii, jakimi s¹ farmy wiatrowe. ¯ywio³ powodziowy powa¿nie dotkn¹³ polskie gazownictwo. Straty szacowane s¹ na dziesi¹tki milionów z³otych. To niebagatelna kwota,zwa¿ywszy na ogromny program inwestycyjny, który istotnie przek³ada siêna ceny gazu dla odbiorcy koñcowego. Bilans surowcowy musi tym bardziejbyæ precyzyjnie okreœlony, by nie uleg³ ruinie bilans finansowy, dyktowanyprzez inwestycje. Ju¿ dzisiaj. Trudno oczekiwaæ, by ktoœ je wyhamowa³w oczekiwaniu na przychody z obrotu gazem ze Ÿróde³ niekonwencjonalnych, tak medialnie noœnym, choæ dzisiaj tylko wirtualnym. W³adze PGNiG SA wykona³y, co do nich nale¿a³o. Kontrakt gazowy z Gazpromem zosta³ parafowany, a niezbêdne dla rozwoju sektora inwestycje opisano w szczegó³owych harmonogramach, popartych zbilansowanym planem ich finansowania. Nie mo¿emy sobie pozwoliæ na to, by strategiczne dla pañstwa bezpieczeñstwo energetyczne zosta³o nara¿one na szwank, tylko dlatego ¿e utwierdza siê propagandowe przekonanie, i¿ dobrze wynegocjowana, realna i korzystna dla polskiego sektora gazowniczego umowa gazowa mo¿e zostaæ zast¹piona przez przysz³e (domniemane) zasoby krajowe ukrytew z³o¿ach ³upków bitumicznych, z których licz¹ce sie iloœci gazu mog¹ byæwydobyte najwczeœniej za 10–15 lat.

Andrzej Schoeneichdyrektor Izby Gospodarczej Gazownictwa

S p i s t r e œ c i

p r z e g l ¹ d g a z o w n i c z y c z e r w i e c 2 0 1 04

Zdjêcie na ok³adce – Sandomierz, Wêze³ Zarzekowice, fot. Grzegorz G¹ska

TEMAT WYDANIA8 Rusza energetyka gazowa. O strategii rozwoju PGNiG SA jako koncernu

mutienergetycznego pisz¹ prezes oraz cz³onek zarz¹du PGNiG Energia SA 10 Czy na Podkarpaciu pojawi¹ siê hybrydowe wiatrowo-gazowe elektrownie?

Na ten temat pisze prof. dr Ireneusz Soliñski z AGH14 Biogaz – wyzwanie dla operatorów dystrybucji gazu. Dr Andrzej Barczyñski

analizuje skutki powstawania programu rozwoju biogazowni w Polsce

NASZ WYWIAD18 Optymalizujemy rozwój OZE – z dr. hab. in¿. Andrzejem Kraszewskim, ministrem

œrodowiska, rozmawia Krystyna Forowicz

PUBLICYSTYKA 20 Efektywny rynek gazowy – warunki i regulacje. Dr Andrzej Sikora, szef Instytutu Studiów

Energetycznych, przedstawia ocenê systemów taryfowych w UE, w zwi¹zku z zamiarem wprowadzeniazmian taryfowych do polskiego prawa

24 Gaz i wielka chemia cd. Szefowie izb gospodarczych – gazownictwa i chemii – prezentuj¹ wspólneinicjatywy w zakresie zmian regulacji dotycz¹cych wspó³pracy tych sektorów

26 Poszukiwania z³ó¿ gazu ³upkowego w Polsce omawia Pawe³ Poprawa z Pañstwowego Instytutu Geologicznego29 Tight gas w Polsce: czy realne zwiêkszenie zasobów? Na to pytanie staraj¹ siê

odpowiedzieæ Hubert Kiersnowski z PIG oraz prof. dr Wojciech Górecki z AGH

REPORTA¯30 Wielka woda. Reporta¿ z terenów wielkiej powodzi majowej na ziemi

sandomierskiej

PGNiG SA32 Stawiaj¹ na b³êkitne paliwo. Wojciech Tymiak z gazowni wa³brzyskiej omawia

konferencjê poœwiêcon¹ rozwojowi rynku gazu CNG

GRUPA KAPITA£OWA PGNiG SA34 Biznesmen-pasjonat. Marzena Majdzik z DSG przedstawia postaæ Adama Biska,

przedsiêbiorcy z Wroc³awia, s³ynnego z innowacyjnoœci jego firmy36 Kontrola sieci gazowej. Gabriela Brzoza omawia system funkcjonowania

tej kontroli w Górnoœl¹skiej Spó³ce Gazownictwa38 Pracownicy pomagaj¹ poszkodowanym. Dorota Omylska-Bielat z KSG prezentuje solidarnoœæ

z powodzianami na Podkarpaciu40 KOR-GAZ-NET 2010. Prezentacja rezultatów konferencji nt. ochrony przeciwkorozyjnej, zorganizowanej

przez MSG42 Ksi¹¿ka zleceniami pisana. Wojciech Czapiewski z PSG przedstawia wprowadzony w spó³ce elektroniczny

program rozliczania zleceñ instalacyjnych i sieciowych44 Udana i rekordowa operacja. Omówienie efektów zakoñczenia wielkiej operacji przestawiania na gaz

wysokometanowy w WSG

GAZ–SYSTEM S.A. 46 Startuj¹ inwestycje infrastrukturalne zwi¹zane z budow¹ gazoportu w Œwinoujœciu

OSOBOWOŒÆ 50 Systemowiec – sylwetkê Janusza Tokarzewskiego kreœli Adam Cymer

HISTORIA 52 Multimedialna œcie¿ka edukacyjna o gazie ziemnym. Joanna Pilch z KSG prezentuje now¹ ekspozycjê

w Muzeum Gazownictwa w Bóbrce

G.EN. GAZ ENERGIA S.A.54 Biogaz – nowy rodzaj paliwa gazowego w polskiej energetyce. Druga czêœæ materia³u analitycznego

poœwiêconego rozwojowi biogazowni

JUBILEUSZ56 Rozmowa z in¿. Piotrem Ha³adusem, prezesem zarz¹du BUG GAZOBUDOWA w Zabrzu w zwi¹zku

z jubileuszem 60-lecia jej istnienia

SPORT 58 II Miêdzynarodowe Mistrzostwa Strzeleckie o Puchar Prezesa PGNiG SA

30

18

Za nami drugi kwarta³ 2010 r. By³ todla Izby Gospodarczej Gazownictwaokres intensywnej pracy na wielu p³asz-czyznach.

Podtrzymuj¹c tradycjê organizowaniaco dwa lata kongresu gazowniczegow Wiœle, pierwszy kwarta³ 2010 r. i czêœædrugiego up³ynê³y IGG na przygotowa-niach do II Kongresu Polskiego Przemys³uGazowniczego, który mia³ siê odbyæw Wiœle 14–16 kwietnia 2010 r. Niestety,ze wzglêdu na tragiczne wydarzenie z 10 kwietnia 2010 r. i ¿a³obê narodow¹,Zarz¹d IGG zdecydowa³ o prze³o¿eniukongresu na paŸdziernik 2010 r. i po³¹-czeniu go z Kongresem Krajów Grupy V4.

Po³¹czone kongresy: II Kongres Polskie-go Przemys³u Gazowniczego i CentralEuropean Gas Congress odbêd¹ siê w Wi-œle (Hotel Go³êbiewski) 26–28 paŸdziernika2010 r. (szczegó³y na II i III ok³adce).

8 czerwca 2010 r. Izba GospodarczaGazownictwa zorganizowa³a, wspólniez Kancelari¹ Wierciñski, Kwieciñski, Baehr,konferencjê pt. „Aktualne wyzwaniasektora gazowego wynikaj¹ce ze zmianotoczenia prawnego”. Podczas konfe-rencji omówiono: 1) wp³yw ostatniej no-welizacji prawa energetycznego na sektorgazowy, 2) projekt nowych przepisów do-tycz¹cych biogazowni, 3) projekt zmianprzepisów o s³u¿ebnoœci przesy³u w kon-tekœcie oczekiwañ przedsiêbiorstw energe-tycznych, 4) kwestie dotycz¹ce dostêpu dous³ug magazynowania w œwietle nowychuregulowañ prawnych, 5) rozwój instalacjimagazynowych i œwiadczenia us³ug maga-zynowania w Polsce, 6) przysz³oœæ regula-cji rynku gazowego z perspektywy Preze-sa URE oraz 7) mo¿liwoœci rozwoju infra-struktury gazowej w œwietle projektu no-wych przepisów o korytarzach przesy³o-wych. Du¿e zainteresowanie uczestnikówkonferencji wzbudzi³ referat pt. „Praktycz-ne aspekty metodyki wyliczania wynagro-dzeñ dla w³aœcicieli nieruchomoœci objê-tych s³u¿ebnoœci¹ przesy³u”, zaprezento-wany przez dr. in¿. Dariusza Koniecznegoz Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego.Po konferencji stwierdzono koniecznoœæ

zorganizowania warsztatów dla zaintere-sowanych powy¿sz¹ tematyk¹ firm cz³on-kowskich IGG. W konferencji jako prele-genci wyst¹pili przedstawiciele m.in. Mini-sterstwa Gospodarki, Urzêdu RegulacjiEnergetyki i centrali PGNiG SA.

1–3 wrzeœnia br. Izba GospodarczaGazownictwa tradycyjnie zaprasza do Ju-raty na miêdzynarodowe seminarium pt. „Rozwój gazownictwa w warun-kach liberalizacji rynku UE”. Informacjeo konferencji s¹ dostêpne na stronach in-ternetowych IGG.

W drugim kwartale 2010 r. intensyw-ne prace prowadzi³ Komitet StandarduTechnicznego IGG. Ich efektem by³oprzyjêcie przez KST 16 czerwca 2010 r.,a nastêpnie przez Zarz¹d IGG 21 czerwca2010 r. dwóch standardów technicznych.Zespó³ Roboczy nr 4, pod kierownictwemTadeusza Podziemskiego, wypracowa³standard techniczny ST-IGG-0401:2010: Sieci gazowe. Strefy Zagro¿eniaWybuchem. Ocena i Wyznaczanie. Ze-spó³ Roboczy nr 5, pod kierownictwem dr. Macieja Witka, wypracowa³ standardtechniczny ST-IGG-0502: 2010: Instala-cje redukcji ciœnienia i/lub pomiaru ga-zu na przy³¹czach. Wymagania w za-kresie projektowania, budowy orazprzekazania do u¿ytkowania.

Do ankiety firm cz³onkowskich sekre-tariat Komitetu Standardu TechnicznegoIGG przekaza³ kolejne, opracowane przezZespó³ Roboczy nr 14, pod kierownic-twem Artura Szelca, projekty standardówtechnicznych: ST-IGG-1401: 2010: Ko-dy kreskowe dla urz¹dzeñ w punktachredukcyjnych i/lub pomiarowych. Kodykreskowe dla gazomierzy miechowych,ST-IGG-1402: 2010: Kody kreskowedla urz¹dzeñ w punktach redukcyjnychi/lub pomiarowych. Kody kreskowe dlareduktorów, ST-IGG-1403: 2010: Kodykreskowe dla urz¹dzeñ w punktach re-dukcyjnych i/lub pomiarowych. Kodykreskowe dla plomb.

Wszystkie firmy zainteresowanie opi-niowaniem ww. dokumentów serdeczniezapraszamy do wspó³pracy.

W II kwartale 2010 r. pracowa³ rów-nie¿ zespó³ ds. inteligentnego opomia-rowania w gazownictwie. Podczas 5. spotkania zespo³u, 11 maja 2010 r.,omówiono m.in. zagadnienia zwi¹zanez ankietyzacj¹ potrzeb klientów PGNiGw zakresie inteligentnego opomiarowaniaoraz uœciœlono zadania i zakres dzia³aniazespo³u na najbli¿szy okres. W trakciespotkania powo³ano dwa podzespo³y(grupy robocze): 1) ds. funkcjonalnoœci –pod kierownictwem dr. Jacka Jaworskiegoi 2) ds. za³o¿eñ komunikacyjnych – podkierownictwem dr. Paw³a Olszewskiego.

Prace kontynuowa³ równie¿ zespó³ ds.wspó³pracy pomiêdzy bran¿¹ chemicz-n¹ i gazownicz¹. W trakcie spotkaniaomówiono kwestie zwi¹zane z trudn¹ sy-tuacj¹ finansow¹ bran¿y chemicznej,spowodowan¹ nisk¹ op³acalnoœci¹ pro-dukcji, co w perspektywie mo¿e dopro-wadziæ do znacznego spadku zu¿ycia ga-zu, a nawet zamkniêcia czêœci zak³adówchemicznych (wiêcej na str. 24).

10 maja 2010 r. Izba Gospodarcza Ga-zownictwa – na wniosek PGNiG SA –podpisa³a porozumienie o wspó³pracyw zakresie poprawy otoczenia regula-cyjnego dla rynku CNG w Polsce m.in.poprzez zmianê ogólnie obowi¹zuj¹cychprzepisów prawnych dla rynku CNG. Ce-lem porozumienia jest m.in. zwiêkszenieudzia³u gazu ziemnego w bilansie ener-getycznym pañstwa poprzez budowêi rozwój rynku CNG.

W interesie firm cz³onkowskich, IzbaGospodarcza Gazownictwa wyst¹pi³a napocz¹tku czerwca z pismem do Walde-mara Pawlaka, wicepremiera, ministragospodarki, w którym zwraca uwagê naproblemy zwi¹zane z regulacjami ograni-czaj¹cymi mo¿liwoœæ kupowania paliwagazowego z jednego kraju pochodzenia.

Zgodnie z rozporz¹dzeniem RMz 24.10.2000 r. w sprawie minimalnegopoziomu dywersyfikacji dostaw gazu

Z ¿ycia Izby Gospodarczej Gazownictwa

AgnieszkaRudzka

dokoñczenie na str. 53

Do Izby Gospodarczej Gazownictwa przyst¹pi³y: 1. BROEN-ZAWGAZ Sp. z o.o. z siedzib¹ w Suchym Lesie

przy ul. Stara Droga 8. Firma zatrudnia ponad 100 osób i zajmuje siêprodukcj¹ i sprzeda¿¹ armatury kulowej-kurków kulowych dla przemys³u gazowniczego i petrochemicznego. (www.zawgaz.com.pl)

2. STEELTUBES Sp. z o.o. z siedzib¹ w Katowicach przy ul. Korfantego 125 A.Firma zatrudnia 16 osób. Zajmuje siê dystrybucj¹ rur stalowych, w tymrur zgrzewanych i spiralnie spawanych przeznaczonych dla gazownictwa,ciep³ownictwa i budownictwa. (www.steeltubes.pl)

p r z e g l ¹ d g a z o w n i c z y c z e r w i e c 2 0 1 0 5

6

WYDARZENIAPERSONALIA


MIROS£AW DOBRUT – prezes zarz¹du SGT EuRoPol GAZ s.a.

Miros³aw Dobrut jest absolwentem Wydzia³u Elektrycz-nego Politechniki Czêstochowskiej, a tak¿e Gdañskiej Fun-dacji Kszta³cenia Mened¿erów. Fachowiec bran¿y gazowni-czej, z któr¹ zwi¹za³ ca³¹ swoj¹ karierê zawodow¹, autorwielu projektów racjonalizatorskich, cz³owiek zaanga¿owa-ny w rozwój gazownictwa w ca³ym kraju. W latach2008–2010 wiceprezes zarz¹du ds. techniczno-inwesty-cyjnych w Polskim Górnictwie Naftowym i Gazownictwie SA.Znajomoœæ specyfiki bran¿y gazowniczej wykorzysta³ dostworzenia w 2003 roku podstaw dzia³alnoœci Izby Gospo-darczej Gazownictwa. W latach 2003–2005 by³ dyrektorem,a od 2006 roku jest prezesem tej instytucji. Izba Gospodarcza Ga-zownictwa zrzesza ponad 120 podmiotów dzia³aj¹cych w tej bran¿y. W latach 1997–2002cz³onek zarz¹du spó³ki SGT EuRoPol GAZ, odpowiedzialny za budowê systemu gazoci¹gówtranzytowych Jama³–Europa Zachodnia, najwiêkszej inwestycji energetycznej prze³omuXX i XXI wieku. Po uruchomieniu tranzytu odpowiada³ za eksploatacjê ca³ego systemu ga-zoci¹gów tranzytowych (682 km) na terenie Polski. Przez ponad 20 lat, tj. od roku 1974 do1997, zwi¹zany z Pomorskim Okrêgowym Zak³adem Gazownictwa w Gdañsku, gdzie zaj-mowa³ stanowiska od sta¿ysty do dyrektora zak³adu.

Wieloletni cz³onek rad nadzorczych w spó³kach: Investgas Sp. z o.o. (1993–1997), Su-pergaz Sp. z o.o. (1993–1997), Gazomonta¿ SA (1994–2002), PERN PrzyjaŸñ SA (VI–XII2005), Elektromonta¿ SA Gdañsk (2006–2008), PBG SA PrzeŸmierowo k. Poznania(2006–2008), SGT EuRoPol GAZ s.a. (2008–2010). Jest generalnym dyrektorem górniczymI stopnia, otrzyma³ wiele odznaczeñ pañstwowych i bran¿owych.

ZDZIS£AW JAMKA, cz³onek zarz¹du SGT EuRoPol GAZ s.a.

Absolwent Wydzia³u Mechaniczno-Elektrycznego Wy¿-szej Szko³y Marynarki Wojennej w Gdyni o kierunku mecha-nicznym. Po ukoñczeniu studiów magisterskich skierowanydo pracy w dowództwie Marynarki Wojennej, w latach1983–1993 na stanowisko specjalisty, a nastêpnie szefa od-dzia³u. Bra³ udzia³ w tworzeniu logistycznej koncepcji dzia³a-nia MW w warunkach gospodarki rynkowej. Cz³onek Komi-tetu Technicznego MW. Uczestnik misji pokojowych ONZw Syrii, Namibii i Saharze Zachodniej na stanowiskach logi-stycznych. W latach 1993–1997 ekspert logistyczny, a nastêp-nie szef Sekcji Porozumieñ w Biurze Planowania i Wsparcia Logistyczno-Administracyjnegow Sekretariacie ONZ w Nowym Jorku.

Od 1998 r. zwi¹zany z gazownictwem, zw³aszcza z firm¹ EuRoPol GAZ. W latach1998–2000 – jako dyrektor biura budowy czêœci kubaturowej i pe³nomocnik kontraktowy– prowadzi³ inwestycjê „Budowa t³oczni i pomiarowni Kondratki oraz t³oczni gazu i Syste-mowej Stacji Redukcyjno-Pomiarowej W³oc³awek”. Bezpoœrednio zaanga¿owany w uru-chomienie gazowych zespo³ów turbosprê¿arkowych na t³oczniach gazu. Po zakoñczeniubudowy awansowany na stanowisko zastêpcy dyrektora eksploatacji – odpowiedzialny zatechniczn¹ eksploatacjê urz¹dzeñ i obiektów Systemu Gazoci¹gów Tranzytowych,zw³aszcza t³oczni gazu. Prowadzi³ prace nad wdro¿eniem systemu eksploatacji gazoci¹gu.Kierowa³ pracami nad procesami optymalizacji pracy t³oczni gazu. W ramach prac komite-tu normalizacyjnego wspó³autor t³umaczenia na jêzyk polski Normy Europejskiej dotycz¹-cej zasad projektowania i budowy t³oczni gazu. W latach 2003–2005 dyrektor projektu„Budowa t³oczni gazu Zambrów, Ciechanów i Szamotu³y”. Wartoœæ inwestycji oko³o300 mln USD. Wdro¿y³ zasady Project Managementu przy prowadzeniu ww. inwestycji,które pozwoli³y na ich realizacjê przy za³o¿onych kosztach, poziomie jakoœci i w wyznaczo-nym terminie. W 2002 roku ukoñczy³ studia podyplomowe „Zarz¹dzanie i marketingw przemyœle gazowniczym” na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Jako cz³onek sto-warzyszony Amerykañskiego Stowarzyszenia In¿ynierów Mechaników (ASME) uczestniczyw pracach International Gas Turbine Institute.

1 LIPCA BR. Akcje pracowniczePGNiG SA trafi³y na gie³dê. Do obro-tu gie³dowego dopuszczonych zosta-³o 749 944 750 akcji zwyk³ych naokaziciela o wartoœci nominalnej 1 z³.Pozosta³e 55 250 akcji nale¿¹cych docz³onków Zarz¹du PGNiG SA objêtejest zakazem obrotu do 1 lipca 2011roku.

24 CZERWCA BR. Spó³ka PolskieLNG S.A. dokona³a wyboru podmio-tu, który zbuduje terminal LNGw Œwinoujœciu (generalny realizatorinwestycji). Postêpowanie wygra³okonsorcjum Saipem Sp.A. (W³ochy)– Saipem SA (Francja) – TechintCompagnia Tecnica InternazionaleSp.A. (W³ochy) – Snamprogetti Ca-nada Inc. (Kanada) – PBG SA (Pol-ska) – PBG Export Sp z o.o. (Polska),które z³o¿y³o najkorzystniejsz¹ ofer-tê, z najni¿sz¹ cen¹ ca³kowit¹ brutto: 2 946 559 860 PLN.

18 CZERWCA BR. Sektor energe-tyczny wzmacnia zaanga¿owanie narzecz zrównowa¿onego rozwoju. Trzykolejne firmy – Fortum Power andHeat Polska, Lotos oraz Polskie SieciElektroenergetyczne Operator podpi-sa³y 17 czerwca w Warszawie dekla-racjê w sprawie zrównowa¿onegorozwoju bran¿y energetycznej w Pol-sce podczas konferencji Odpowie-dzialna Energia, zorganizowanej z ini-cjatywy Polskiego Górnictwa Nafto-wego i Gazownictwa SA oraz firmydoradczej PricewaterhouseCoopers.Pierwszymi sygnatariuszami deklara-cji, dok³adnie rok wczeœniej, by³y: Pol-skie Górnictwo Naftowe i Gazownic-two SA, EDF Polska, GAZ–SYSTEM SA,GDF Suez Energia Polska, Tauron SA,ENEA S.A. i Vattenfall Poland Sp. z o.o.Konferencja Odpowiedzialna Energiato unikalne wydarzenie skupiaj¹ceprzedstawicieli bran¿y energetyczneji stwarzaj¹ce przestrzeñ do dyskusjina temat zrównowa¿onego rozwojubran¿y.

16 CZERWCA BR. Grupa LOTOSS.A. oraz Polskie Górnictwo Naftowei Gazownictwo SA zawar³y 16 czerw-ca br. umowê na dostawy gazu ziem-nego do rafinerii w Gdañsku. Jej sza-cunkowa wartoœæ w okresie piêciu lat


WYDARZENIA

wyniesie ponad 2,2 mld z³. Umowê za-warto na czas nieokreœlony. Zgodniez jej zapisami, dostawy gazu zostan¹uruchomione w grudniu 2011 roku.W 2012 r. PGNiG SA sprzeda GrupieLOTOS S.A. 403 mln m3 gazu ziemne-go, a docelowo 447 mln m3 rocznie.Podstawowym celem umowy jest za-pewnienie dostaw gazu sieciowego napotrzeby rafinerii Grupy LOTOS S.A.w Gdañsku. Paliwo to zast¹pi obecnieu¿ywane: gaz propan-butan, benzynêlekk¹ oraz olej opa³owy. Zamiana paliwwykorzystywanych w rafinerii spowo-duje uwolnienie puli produktów w ilo-œci nawet do 300 tys. t rocznie, którezostan¹ skierowane na rynek. Dotyczyto g³ównie gazu LPG.

– Dziêki tej umowie zyskamy dostêpdo nowego paliwa niebêd¹cego pro-duktem z przerobu ropy naftowej, ja-kim jest gaz ziemny – podkreœla MarekSoko³owski, wiceprezes zarz¹du i dy-rektor ds. produkcji i rozwoju GrupyLOTOS S.A. – W efekcie nasza rafineriabêdzie w stanie zwiêkszyæ sprzeda¿w³asnych produktów, na które popyt

stale roœnie. Nie bez znaczenia pozo-staje tak¿e walor ekologiczny nowegopaliwa. Dziêki wykorzystaniu gazuziemnego ograniczymy emisjê dwu-tlenku wêgla do atmosfery. A na reali-zacji tej inwestycji skorzystaj¹ tak¿enasi s¹siedzi.

11 CZERWCA BR. W Warszawieodby³o siê zgromadzenie cz³onków or-ganizacji Eurogas, którego gospoda-rzem by³o Polskie Górnictwo Naftowei Gazownictwo SA. Zgromadzenie wy-bra³o Jean-François Cirelliego, wice-przewodnicz¹cego i prezesa GDF SU-EZ, na prezesa Eurogas. Zgromadzeniedokona³o równie¿ wyboru KomitetuWykonawczego Eurogas w sk³adzie:Werner Auli (dyrektor generalny OMVGas&Power), Antero Jännes (dyrektorgeneralny Gasum), Gertjan Lankhorst(dyrektor generalny GasTerra) i Bern-hard Reutersberg (prezes zarz¹du E.ONRuhrgas). Do Rady Zarz¹dzaj¹cej Euro-gas wybrano S³awomira Hinca, wicepre-zesa ds. finansowych PGNiG. PGNiG jestcz³onkiem Eurogas od 2004 r.

10 CZERWCA BR. Polskie Górnic-two Naftowe i Gazownictwo podpisa-³o umowê z szeœcioma bankami (Pekao SA, ING Bank Œl¹ski SA, PKOBP SA, Bank Handlowy w Warszawie SA,Societe Generale SA, BNP Paribas SAOddzia³ w Polsce) w sprawie programuemisji obligacji do kwoty 3 mld z³ („pro-gram”). W ramach programu, którybêdzie trwa³ do 31 lipca 2013 r.,PGNiG bêdzie móg³ emitowaæ obliga-cje dyskontowe oraz kuponowe, z ter-minem zapadalnoœci od jednego mie-si¹ca do jednego roku. PGNiG prze-znaczy œrodki pozyskane z pierwszejemisji obligacji na sp³atê kredytu wie-lowalutowego, którego termin zapa-dalnoœci przypada na 27 lipca 2010 r.,a z kolejnych emisji na finansowanieinwestycji wynikaj¹cych ze strategiiGK PGNiG, których realizacja jestistotna dla zwiêkszenia bezpieczeñ-stwa energetycznego Polski i wzrostuwartoœci grupy.

Korespondencja z Brukseli

Bli¿ej do bezpieczeñstwa dostaw gazu

Jerzy Buzek, przewodnicz¹cy Parlamentu Europejskie-go, na posiedzeniu Rady Unii Europejskiej, 17 czerwca2010 r., zaproponowa³ powo³anie Europejskiej Wspól-noty Energetycznej. Ma ona na celu œciœlejsz¹ wspó³pra-cê w ramach sieci energetycznych, stworzenie unijnegofunduszu badañ w dziedzinie energii oraz wspólnej gru-py odpowiedzialnej za zakup gazu. Zdaniem prof. Buz-ka, dziêki stworzeniu europejskiej wspólnoty energe-tycznej, UE mog³aby staæ siê bardziej konkurencyjna odChin pod wzglêdem gospodarczym, bowiem pañstwacz³onkowskie otrzyma³yby pomoc w inwestowaniuw infrastrukturê energetyczn¹ na potrzeby jednolitegorynku energetycznego. UE mog³aby zagwarantowaæprzedsiêbiorstwom energetycznym wiêksz¹ stabilnoœæprawn¹ i u³atwiæ uwalnianie funduszy na badania nadzrównowa¿on¹ energi¹, efektywnym wykorzystaniempaliw kopalnych i energii odnawialnej. Powsta³by silnyblok handlowy we wspólnych negocjacjach w sprawieropy i gazu, który umo¿liwi³by obni¿enie ogólnych cen.Zdaniem Jerzego Buzka, zamiast 27 osobnych negocja-cji dwustronnych w sprawie ropy i gazu, UE dyspono-wa³aby jednym wspólnym i skutecznym sposobem ne-

gocjowania umów na dostawy tych surowców. Pozatym powsta³by system podzia³u dostaw gazu pomiêdzykrajami cz³onkowskimi oraz system wspólnej eksploata-cji infrastruktury niezbêdnej do jego transportu i maga-zynowania. Nie wszystkie kraje cz³onkowskie zgadzaj¹siê ze stworzeniem nowego traktatu, bior¹c pod uwagêuchwalony w ubieg³ym roku III Pakiet Energetyczny,który jeszcze nie wszed³ w ¿ycie oraz prace nad rozpo-rz¹dzeniem o bezpieczeñstwie dostaw gazu. Oponenciuwa¿aj¹, ¿e dopiero po uzyskaniu opinii o zmianachwprowadzonych powy¿szymi regulacjami bêdzie mo¿-nad dyskutowaæ o nowych rozwi¹zaniach formalnopra-wnych. Jednoczeœnie 22 czerwca br. zakoñczony zosta³ procestrialogu pomiêdzy Parlamentem Europejskim, Rad¹Unii i Komisj¹ w sprawie rozporz¹dzenia dotycz¹cegobezpieczeñstwa dostaw gazu. Planuje siê, ¿e jeszczew czasie hiszpañskiej prezydencji odbêdzie siê posie-dzenie COREPER – spotkanie ambasadorów krajówcz³onkowskich, które ma zatwierdziæ tekst przed g³oso-waniami w PE. Ostateczne decyzje, czyli g³osowaniew komitecie ITRE – przemys³u i energii, odbêdzie siêw lipcu, a pierwsze czytanie w Parlamencie Europejskimwe wrzeœniu br. Zatwierdzenie przez Radê Ministrówds. Energii nast¹pi w grudniu, pod koniec prezydencjibelgijskiej. �

Boles³aw ReyAutor jest szefem Biura PGNiG w Brukseli.



TEMAT WYDANIA

T en kierunek doskonale wpisujesiê w aktualne trendy rozwojoweœwiatowej energetyki. Dywersy-

fikacja paliwowa, budowanie corazd³u¿szego ³añcucha mar¿, innowacyj-noœæ i otwartoœæ na implementacjê naj-nowszych rozwi¹zañ technologicznychidzie w parze z agresywnym konkuro-waniem na coraz to innych rynkach.Wiod¹ca czêœæ œwiata w zasadzie ju¿zbudowa³a silne koncerny multienerge-tyczne.

Grupa PGNiG równie¿ realizuje tekierunki, a od niedawna via spó³kaPGNiG Energia S.A., która przygoto-wuje rozwój wielko- i ma³oskalowychw³asnych Ÿróde³ wytwarzania energiielektrycznej i ciep³a, wykorzystuj¹cychpaliwo gazowe. Spó³ka ta przygotowu-je równie¿ rozwi¹zania, które zopty-malizuj¹ zakupy energii elektrycznejw GK PGNiG i dadz¹ podstawy do roz-winiêcia na du¿¹ skalê hurtowego han-dlu energi¹ na licz¹cych siê gie³dach to-warowych w Europie: EEX, NordPool,ale i TGE S.A. w Polsce. Stworz¹ onerównie¿ bazê do obrotu prawami ma-j¹tkowymi zwi¹zanymi z certyfikatamidla tzw. energii kolorowej oraz upraw-nieniami do CO2.

Postawiony PGNiG Energia S.A.strategiczny cel to przygotowanie i re-alizacja procesów inwestycyjnych tak,aby w 2015 roku GK PGNiG dyspono-wa³a przynajmniej 300 MWe w³asnychmocy wytwórczych. Ich produkcja zbi-lansowa³aby ju¿ zoptymalizowane zu-¿ycie energii elektrycznej na potrzebyw³asne grupy i da³a solidn¹ podstawêdo wejœcia z nadwy¿k¹ na hurtowy ry-nek obrotu energi¹.

Realizacja tych celów zak³ada bu-dowê kilku bloków gazowo-pa-rowych du¿ej mocy – powy¿ej 150 Mwe,oraz wielu mniejszych jednosteko mocach od 10 do 100 Mwe, wyko-rzystuj¹cych jako Ÿród³o napêdu ge-neratorów turbiny gazowe i parowew przypadku BG-P.

Obecnie przygotowywany jest pro-ces inwestycyjny budowy bloku gazo-wo-parowego o mocy 400 MW (po³o-wa mocy w dyspozycji GK PGNiG),pracuj¹cego w kogeneracji. Zdecydo-wa³a o tym umowa realizacyjna zawar-ta 7 maja br. w Katowicach przez pre-zesów PGNiG SA i Tauron S.A. orazprezesów PGNiG Energia S.A. i Elek-trowni Stalowa Wola S.A. – spó³ki-córkiTauron S.A.

Nadal trwaj¹ rozmowy przygoto-wuj¹ce procesy inwestycyjne i budo-wê BG-P du¿ych mocy ze spó³kamiAzoty Tarnów S.A., Tauron S.A. i Po-limex-Mostostal S.A. Plany te zak³a-daj¹ budowê wysokosprawnych (η > 75%) kogeneracyjnych Ÿróde³wytwarzania energii z wyprowadze-niem ciep³a g³ównie na potrzebytechnologii produkcji u odbiorców.Rozwi¹zanie takie niweluje ryzykozmiennoœci sezonowych w odbiorzeciep³a i zwiêksza stabilnoœæ ekono-miczn¹ Ÿród³a.

Równie istotnym i przysz³oœciowymobszarem wytwarzania energii elek-trycznej z wykorzystaniem paliwgazowych jest podsektor wysoko-sprawnej œredniej, ma³ej i mikrokoge-neracji, tj. Ÿróde³ o mocach od 10 do100 MWe oraz od 1 do 10 MWe i od0,5 do 1 MWe.

Prawdopodobnie podsektor ten bê-dzie nadal wspierany przez UE i pañ-stwo polskie odpowiednimi instrumen-tami prawnymi i makroekonomicznymi,poniewa¿ jego rozwój jest prawie to¿sa-my z rozwojem generacji rozproszonej,zwiêkszaj¹cej bezpieczeñstwo produkcjii dostaw energii elektrycznej dla spo-³ecznoœci lokalnych, œredniego i ma³egobiznesu oraz efektywnoœæ jej przesy³upoprzez ograniczenie strat sieciowych –rosn¹cych wraz z odleg³oœci¹ odbiorni-ków od Ÿród³a, jak i przerw w dostawieenergii.

SAID – syntetyczny miernik stanu in-frastruktury sieciowej w KSE, definiowa-ny jako wielkoœæ przerw w zasilaniu,wynosi³ w Polsce 329 min/rok za rok2008. Dla porównania: w Niemczech zaten sam okres wynosi³ 17 min/rok.

Ma³e i œredniej wielkoœci Ÿród³a koge-neracyjne maj¹ tê zaletê, ¿e s¹ dostoso-wane do potrzeb konkretnych odbior-ców, a paliwo gazowe jest nie tylko naj-bardziej ekologicznym z tradycyjnych pa-liw, ale i elastycznym noœnikiem energiipierwotnej, dogodnym do skojarzonejprodukcji energii elektrycznej i ciep³a.

Celem PGNiG Energia S.A. jest reali-zacja co najmniej kilkudziesiêciu projek-tów tej klasy, maj¹cych równie¿ walorstrategicznego wsparcia podstawowejdotychczas dzia³alnoœci, tj. sprzeda¿ypaliwa gazowego. Do obszaru tego za-liczamy równie¿ projekty budowy i eks-ploatacji elektrociep³owni biogazowych,wykorzystuj¹cych surowiec z produkcjirolnej.

Obecnie PGNiG Energia S.A. anali-zuje wiele projektów w tych prze-dzia³ach mocy oraz pilota¿owy pro-jekt biogazowy.

Prowadzone s¹ bardzo zaawanso-wane negocjacje z jedn¹ ze spó³ekgie³dowych. Dotycz¹ one przejêciaciep³owni gazowej i rozbudowy do-tychczasowego uk³adu wytwarzania,na uk³ad ko/trigeneracyjny. Finalnieprowadziæ to bêdzie do zarz¹dzaniaŸród³em o mocy 1,6–4 MWe i ca³o-

Rusza energetyka gazowaZygmunt Strubiñski, Wac³aw Bilnicki

W numerze 1/25 „Przegl¹du Gazowniczego” z marca br. zaprezentowane zosta³y strategiczne kierunki rozwoju GK PGNiG SA transformuj¹ce grupê w koncern multienergetyczny, dysponuj¹cy nie tylko sieci¹ dystrybucjii zdywersyfikowanymi geograficznie Ÿród³ami paliwa, ale równie¿ w³asnymi blokami energetycznymi.


œciowego przejêcia odpowiedzialno-œci za gospodarkê energetyczn¹w zakresie dostaw energii przez Ami-kê Wronki S.A.

Z Krajow¹ Spó³k¹ Cukrow¹ S.A.przygotowujemy wspólny podmiot dorealizacji elektrociep³owni biogazowejw Ostrowcu Œwiêtokrzyskim. Te inwe-stycje wpisuj¹ siê w europejskie ten-dencje wykorzystania lokalnych Ÿróde³paliwa odnawialnego i na tej bazie bu-dowy generacji rozproszonej. DlategoPGNiG Energia S.A. rozwa¿a udzia³w miêdzynarodowym programie Bio-master, finansowanym przez UE lub in-nych podobnych platformach wymianydoœwiadczeñ z tego podsektora. Pro-gram, do którego zaprasza Komisja UE,daje szanse na pozyskanie finansowaniaprac analitycznych i wdro¿eniowychw obszarze wykorzystania biogazu jakopaliwa, które mo¿na by³oby blendowaæz gazem ziemnym w proporcjach odpo-wiednich do wykorzystania w samocho-dach i pojazdach roboczych. Prace temog³yby staæ siê polem do wymiany do-œwiadczeñ GK PGNiG w zakresie CNGz wiedz¹ partnerów sieciowych przygo-towuj¹cych aplikacje do programu Bio-master ze Szwecji W³och, Danii i Chor-wacji.

Szacujemy, ¿e dziêki przygotowaniui budowie przez PGNiG Energia S.A.Ÿróde³ produkcji energii o mocy oko³o300 MWe sprzeda¿ gazu przez GKPGNiG wzroœnie o 1,2–1,4 mld m3

rocznie. Dodatkowym elementem wzmacnia-

j¹cym rozwój polskiego podsektoraenergetyki opartej na paliwie gazowymbêdzie rosn¹ce tempo przy³¹czania doKSE nowych mocy w podsektorze ener-getyki wiatrowej. Do po³owy br. do KSEprzy³¹czono Ÿród³a ulokowane w far-mach wiatrowych o ³¹cznej mocy nomi-nalnej przekraczaj¹cej 950 MWe.

Ponadto, realizowane projekty bu-dowy farm wiatrowych, dysponuj¹-cych razem moc¹ ponad 5000 MW,uzyska³y ju¿ warunki przy³¹czeniowei spe³ni³y inne kryteria, co oznacza, ¿ebardzo prawdopodobne jest w³¹czenieich do krajowej sieci elektroenerge-tycznej w najbli¿szych czterech latach.Przeciêtna produktywnoœæ dobrze usy-tuowanych elektrowni wiatrowychw polskich warunkach oscyluje w prze-dziale 2600–3000 MWh/rok.

Obecnie KSE i operator tego systemunie odczuwaj¹ jeszcze bezpoœrednichefektów za³¹czania i wy³¹czania siê,o stochastycznej charakterystycew czasie, elektrowni wiatrowych o mo-cy ok. 2000 MWe. Zapewne negatyw-ne efekty takich wejœæ/wyjœæ do KSEspowoduj¹ w perspektywie kilku latkoniecznoœæ wprowadzenia rozwi¹zañsystemowych poprzez budowê Ÿróde³rezerwowych.

Oznacza to koniecznoœæ budowyŸróde³ rezerwowych o mocy przynaj-mniej 2500 MW w analogicznymokresie w celu zapewnienia stabiliza-cji pracy KSE. �ród³a te powinny cha-rakteryzowaæ siê jak najkrótszymczasem przejœcia ze stanu zimnegodo efektywnej pracy na poziomiemocy nominalnych oraz wzglêdn¹ ³a-twoœci¹ lokalizacji, najlepiej w pobli-¿u obszarów posadowienia farm wia-trowych.

Takie cechy maj¹ Ÿród³a wytwarza-nia energii elektrycznej oparte na pali-wach gazowych, dlatego niezale¿nieod innych istotnych powodów budowyelektrowni gazowych, rozwój energe-tyki wiatrowej stwarza rynek dla ener-getyki gazowej.

Dobrym przyk³adem perspektywenergetyki gazowej jest skala rozwojupodsektora energetyki wiatrowejw Niemczech, gdzie z pocz¹tkiem br.by³o zainstalowane ponad 26 000 MWew elektrowniach wiatrowych, co stano-wi³o ok. 7,5% zapotrzebowania namoc. Tylko w 2009 r. w Niemczechw elektrowniach wiatrowych zainstalo-wano dodatkowo 2000 MWe, ale rów-nolegle Ÿród³a te s¹ rezerwowane inny-mi Ÿród³ami szybko za³¹czalnymi, wy-korzystuj¹cymi tak¿e paliwo gazowe.

Dlatego w obszarze zainteresowaniaPGNiG Energia s¹ prace zmierzaj¹ce doaktywnego uczestniczenia w rozwojutzw. Ÿróde³ szczytowych, pokrywaj¹-cych niedobory energii w okresach naj-wy¿szego zapotrzebowania i pracuj¹-cych jako rezerwa z elektrowniamiwiatrowymi.

W¹tpliwej jakoœci sieæ elektroener-getyczna i jej topologia w Polsce orazszacowane przez ró¿nych ekspertówkonieczne nak³ady na przeprowadzeniezmian i modernizacji wskazuj¹ nakoniecznoœæ zaanga¿owania kwot od60 mld z³ do 50 mld euro, przy czym ta

druga kwota obejmuje inwestycjew przesy³ i Ÿród³a wytwarzania w per-spektywie do 2030 roku. Sektor niewygospodaruje tych pieniêdzy, musisiê zapo¿yczyæ, a przynajmniej czêœækosztów koncerny przerzuc¹ na od-biorców. Skoro tylko 1 mld z³/rok jestprzeznaczany na modernizacjê i rozwójsieci, to perspektywy poprawy jejstanu siêgaj¹ nastêpnego piêædziesiê-ciolecia.

Zatem mo¿e zamiast rozbudowywaæKSE i powielaæ jego rozwój z istniej¹c¹sieci¹ gazow¹ – bêd¹c¹ w o wiele lep-szym stanie ni¿ sieæ elektroenergetycz-na – nale¿a³oby wykorzystaæ sieæ gazo-w¹ do przesy³u paliwa pierwotnegoi budowaæ wiêcej œrednich i ma³ychŸróde³ w ramach energetyki rozproszo-nej wykorzystuj¹cych gaz.

Postulat ten powinien byæ zbadanyprzez URE jako regulatora i PSE Opera-tor S.A. jako dysponenta struktur prze-sy³owych dla energii elektrycznej w ra-mach analiz optymalizacyjnych, tymbardziej ¿e budowê struktur bezpie-czeñstwa w sektorze energii w EuropieUnia Europejska uzna³a za jeden z prio-rytetów swojego dzia³ania.

Jest bardzo prawdopodobne, ¿eharmonizacja budowy i przebudowysieci elektroenergetycznych z wykorzy-staniem istniej¹cej i planowanej siecigazowej da³aby efekt istotnego zopty-malizowania nak³adów inwestycyjnychw skali kraju, wzrost zdolnoœci przesy-³owych, bezpieczeñstwa energetyczne-go i spadek SAIDI.

GK PGNiG SA bêdzie dysponowa³aza kilka lat oko³o 4 mld m3 gazuziemnego do zagospodarowaniaw ró¿-nych segmentach gospodarkipolskiej. Energetyka jest naturaln¹ ni-sz¹, w której wykorzystanie paliwagazowego d³ugoterminowo bêdzie ro-s³o, a co wiêcej – s¹ szanse, ¿e wyko-rzystanie tego paliwa bêdzie w tymsektorze wspierane rozwi¹zaniamiprawno-ekonomicznymi przez UEi pañstwo polskie. Szansê tê wykorzy-stamy samodzielnie i – prawdopodob-nie – wspólnie z naszymi partneramibiznesowymi. �

Zygmunt Strubiñski jest prezesem PGNiGEnergia S.A.Wac³aw Bilnicki jest dyrektorem ds. wytwa-rzania w PGNiG Energia S.A.


TEMAT WYDANIA

Z asoby te potwierdza³y du¿y potencja³ badania do im-plementacji elektrowni wiatrowych, jednak charakte-rystyka mocy wytwórczych, roz³o¿enie geograficzne,

a przede wszystkim stan infrastruktury sieciowej by³y niezbytkorzystne (o stanie sieci elektroenergetycznej mo¿na powie-dzieæ nawet, ¿e jest bardzo z³y równie¿ obecnie). W przy-padku produkcji i przesy³u wiêkszej mocy z rozproszonychelektrowni wiatrowych istnia³yby du¿e problemy z bilanso-waniem w ten sposób wytworzonej energii i w³aœnie temumog³aby zaradziæ implementacja idei wiatrowo-gazowychuk³adów hybrydowych wytwarzaj¹cych pr¹d i ciep³o. Oczy-wiœcie, aby by³o to ekonomicznie uzasadnione, niezbêdnyjest dostêp do w miarê tanich z³ó¿ gazu ziemnego na danymterenie.

Jak dowiod³y wstêpne badania i analizy zasobów gazuziemnego na Podkarpaciu, istnieje mo¿liwoœæ implementacjitego typu rozwi¹zañ.

Pod pojêciem elektrowni hybrydowej rozumie siê jed-nostkê wytwórcz¹ wytwarzaj¹c¹ energiê elektryczn¹ lubenergiê elektryczn¹ i ciep³o, w której w procesie wytwarza-nia energii wykorzystywane s¹ dwa lub wiêcej odnawialneŸród³a energii lub inne ni¿ odnawialne. Na przyk³ad: – elektrownia wiatrowa–elektrownia s³oneczna–agregat

pr¹dotwórczy, – elektrownia wiatrowa–elektrownia szczytowo–pompowa, – elektrownia wiatrowa–elektrownia gazowa, – elektrownia wiatrowa–ogniwo paliwowe, – elektrownia zasilana paliwem wêglowym–elektrownia za-

silana biopaliwem. W rzeczywistoœci mo¿na spotkaæ wszystkie kombinacje

elektrowni hybrydowych klasyfikowanych wed³ug wymie-nionych kategorii.

W niniejszym artykule zostan¹ omówione tylko te rodza-je elektrowni hybrydowych, które zawieraj¹ jednostki wy-twórcze wykorzystuj¹ce energiê wiatru i gaz ziemny.

Producenci energii elektrycznej (w tym producenci energiielektrycznej z elektrowni wiatrowych) s¹ zobligowani douczestnictwa w rynku bilansuj¹cym i tym samym do zapew-nienia planowanych dostaw energii elektrycznej. Wi¹¿e siêto z koniecznoœci¹ zg³aszania grafików zawieraj¹cych plano-wan¹ dostarczan¹ energiê (wynikaj¹c¹ z umów sprzeda¿yenergii) z 24-godzinnym wyprzedzeniem (obecnie istniejemo¿liwoœæ korygowania grafików – pozycji kontraktowej –przynajmniej na 2 godziny przed realizacj¹).

Elektrownie wiatrowe wykorzystuj¹ wiatr jako Ÿród³oenergii, który cechuje zarówno ci¹g³a zmiennoœæ, jaki nieprzewidywalnoœæ. Rozk³ad produkcji energii elek-trycznej przez elektrowniê wiatrow¹ nie jest wiêc równo-mierny ani w skali roku (przewaga wiatrów wiosennychi zimowych), ani danego miesi¹ca, w ci¹gu dnia czy go-dziny. Jako uczestnik rynku bilansuj¹cego, elektrowniewiatrowe s¹ zobligowane do podawania osi¹ganych mo-cy w danych godzinach, choæ w ich przypadku zakres in-formacji dotycz¹cych bilansowania (niezbêdnych do usta-lenia grafików) jest nieco zawê¿ony. Wi¹¿e siê to zatemz koniecznoœci¹ prognozowania warunków wiatrowychna dobê naprzód oraz – krótkoterminowo – na dwie go-dziny naprzód (dotyczy ewentualnej korekty pozycji nadwie godziny przez realizacj¹ w dniu bie¿¹cym). Obecniemodele meteorologiczne i ich numeryczne prognozy dlaprêdkoœci wiatru nie daj¹ wystarczaj¹cych dok³adnoœciprognoz, nawet na dwie godziny naprzód, nie wspomina-j¹c o prognozowaniu 24- i 48-godzinnym, np. modeleECMWF i HIRLAM. W przypadku grafikowania mocy dlaelektrowni wiatrowych istnieje wiêc niemal¿e pewnoœæ,¿e bêd¹ one nietrafne, a zmiana pozycji na dwie godzinyprzed realizacj¹ ewentualnie mo¿e, choæ nie musi,zmniejszyæ to niezbilansowanie.

Jeœli chodzi o elektrownie gazowe, w których jako paliwowykorzystuje siê gaz ziemny, to nale¿¹ one do grona elek-trowni charakteryzuj¹cych siê du¿¹ elastycznoœci¹ pracyi mo¿liwoœci¹ pracy z ró¿n¹ moc¹.

Z punktu widzenia ekonomicznego, korzystne by³oby, abyelektrownia gazowa by³a zainstalowana jak najbli¿ej punktuwydobycia gazu. Ogranicza³oby to koszty budowy ruroci¹gugazowego, które zale¿¹ od œrednicy, ciœnienia gazu oraz te-renu, na którym przebiega (w rejonach górzystych s¹ wiêk-sze). Wyprodukowane w elektrowni gazowej ciep³o mog³o-by pos³u¿yæ np. do produkcji ciep³a u¿ytkowego (o ile w po-

Czy na Podkarpaciu pojawi¹ siê hybrydowe wiatrowo-gazowe elektrownie?

Idea wykorzystania uk³adu hybrydowego wiatrowo-gazowego na Podkarpaciuzrodzi³a siê wœród autorów kilkanaœcie lat temu (1994–2002), gdy dokonywali oni pionierskich badañ zasobów energetycznychwiatru na terenie tego województwa.

Ireneusz Soliñski, Jacek Ostrowski, Bartosz Soliñski


bli¿u znajduje siê odbiorca ciep³a) lub np. czêœciowo do osu-szania wydobytego gazu. Z pewnoœci¹ lokalizacja elektrow-ni gazowej musi byæ optymalizowana pod k¹tem kosztówwykonania przy³¹czy do Ÿród³a gazu, przy³¹czy do linii ener-getycznych (w celu odbioru wyprodukowanej energii elek-trycznej) oraz – w przypadku kogeneracji ciep³a – odleg³oœciod odbiorców.

Bior¹c to wszystko pod uwagê, wœród autorów niniej-szego artyku³u zrodzi³a siê idea u¿ytkowania niewielkichz³ó¿ gazu ziemnego do bilansowania energii z elektrowniwiatrowych wspó³pracuj¹cych z sieci¹ energetyczn¹ po-przez wytwarzanie energii elektrycznej z wykorzystaniemturbin lub silników gazowych. Idea ta jest mo¿liwa do re-alizacji np. na terenie województwa podkarpackiego,gdzie istniej¹ udokumentowane zasoby wiatru (Jasionka,Barwinek, Rymanów, Iwonicz, Dukla, £êki Dukielskie,Równe). Na podstawie wieloletnich pomiarów oceny za-sobów wiatru wykonano ju¿ inwestycje o sumarycznejmocy elektrowni wiatrowych kilkudziesiêciu MW. Zosta³yrównie¿ wyznaczone obszary o szczególnie korzystnychwarunkach wiatrowych, które czekaj¹ na kolejnych inwe-storów. Do bilansowania dostaw energii elektrycznej z za-instalowanych w tym rejonie energetycznym elektrowniwiatrowych planuje siê wykorzystanie z³o¿a gazu ziemne-go Blizna–Ocieka (5–6 mln nm3 rocznie przez 10 lat).Zdolnoœæ wydobywcza z³o¿a wynosi maksymalnie 800 nm3

na godzinê. Maksymalna moc elektryczna silników zasila-nych gazem wynosi do 2 MW. Schemat elektrowni hybry-dowej wiatrowo-gazowej pokazuje rysunek 1.

Argumentem przemawiaj¹cym za budow¹ takich elek-trowni poza ide¹ bilansowania systemu elektroenerge-tycznego jest te¿ mo¿liwoœæ wykorzystania ubocznejenergii cieplnej do celów grzewczych, tzw. energetykaskojarzona. Na niekorzyœæ przemawia emisja dwutlenkuwêgla – CO2. Bilans energii w elektrowni hybrydowej,z³o¿onej z elektrowni wiatrowej i generatora gazowegopokazuje rysunek 2.

Przyk³adem realizacji na wiêksz¹ skalê omawianego po-wy¿ej projektu jest projektowana morska elektrownia hy-

brydowa wiatrowo-gazowa u wybrze¿y Wielkiej Brytanii,farma 106 MW i turbiny gazowej 93 MW. Natomiast innymrozwi¹zaniem jest realizacja systemu wytwarzania energiielektrycznej i ciep³a w konfiguracji jak wy¿ej, lecz z magazy-nowaniem sprê¿onego powietrza.

Elektrownia hybrydowa wiatrowo-gazowa z wykorzystaniem magazynowania sprê¿onegopowietrza CAES

Mo¿liwe jest równie¿ zbudowanie jeszcze jednej wersjielektrowni hybrydowej wiatrowo-gazowej z dodatkowymmagazynowaniem energii w postaci sprê¿onego powietrza –Compressed Air Energy Storage – CAES. W tego typu elek-trowni mo¿na wykorzystaæ jako magazyny sprê¿onego po-wietrza wyczerpane szczelne wyrobiska wyeksploatowanychz³ó¿ gazu ziemnego. Powietrze by³oby sprê¿ane do ciœnieniaoko³o 70 atmosfer w czasie wyj¹tkowo sprzyjaj¹cych warun-ków wiatrowych za pomoc¹ sprê¿arek elektrycznych zasila-nych z elektrowni wiatrowej. W tego typu elektrowniach ge-nerator pr¹dotwórczy jest zasilany paliwem ciek³ym lub ga-zowym (Ÿród³o nieodnawialne). Brak jest natomiast sprê¿ar-ki powietrza wlotowego, która zu¿ywa w normalnych wa-runkach ok. 60% energii mechanicznej konwencjonalnegogeneratora. Taki system wytwórczy jest korzystniejszy, bo-wiem zmniejsza emisjê wytwarzanego przez elektrowniê ga-zow¹ CO2.

Schemat elektrowni hybrydowej wiatrowo-gazowej CAESprzedstawiono na rysunku 3. Natomiast bilans energii dla ta-kiego uk³adu hybrydowego – na rysunku 4.

Elektrownia nadmiarowa to elektrownia o mocy zain-stalowanej niezbêdnej do produkcji energii okreœlonejw za³o¿eniach inwestycji z naddatkiem przewidzianym dogromadzenia energii w postaci sprê¿onego powietrza. Po-winna mieæ moc 2,5 razy wiêksz¹. Mimo i¿ taka metodamagazynowania energii znana jest od przesz³o 20 lat, dotej pory na œwiecie istniej¹ dwie elektrownie wykorzystu-

Rys. 1. Hybrydowy system wiatrowo-gazowy

�ród³o: opracowanie w³asne.

Rys. 2. Bilans energii w elektrowni hybrydowej, z³o¿onej z elek-trowni wiatrowej i generatora gazowego



TEMAT WYDANIA

j¹ce CAES: w Huntorf (Niemcy) o mocy 290 MW orazMcIntosh (Alabama – USA) o mocy 110 MW.

Obie elektrownie nale¿¹ce do takiego systemu powinnybyæ po³¹czone wspólnym uk³adem sterowania, który analizo-wa³by warunki wiatrowe oraz moc wyjœciow¹ elektrowni

wiatrowej i na ich podstawie sterowa³ prac¹ turbiny gazowej(za³¹czanie, sterowanie moc¹, przy³¹czanie do sieci itp.).

Bilansowanie energii w elektrowni hybrydowej

£¹czenie ró¿nego rodzaju Ÿróde³ energii w elektrowniêhybrydow¹ ma na celu zapewnienie ci¹g³oœci dostaw energiilub – w przypadku sprzeda¿y energii – dopasowanie mocywyjœciowej elektrowni do wielkoœci grafikowanych z 24-go-dzinnym wyprzedzeniem. Idealny by³by wiêc uk³ad dwóchelektrowni, spe³niaj¹cy bilans energetyczny przedstawionyna rysunku 5.

Bilans ten przedstawia sytuacjê, gdy elektrownia gazowauzupe³nia niedobory energii, a elektrownia wiatrowa jest takdobrana, i¿ jej moc wyjœciowa nie powoduje chwilowej nad-produkcji energii wysy³anej do sieci energetycznej.

Natomiast na rysunku 6 pokazano sytuacjê z chwilow¹nadprodukcj¹ wynikaj¹c¹ z pracy elektrowni wiatrowej. Pro-ducent dostarcza wówczas nadmiar energii do systemu, conie jest zbyt korzystne. Zwiêkszaj¹c mo¿liwoœci magazyno-wania nadprodukcji energii poprzez sprê¿anie powietrza,które jest póŸniej wykorzystywane do produkcji energiiz turbiny gazowej, znów doprowadzono do sytuacji po¿¹da-nej (rysunek 5). Rozwi¹zanie to pozwala na zmniejszenie ilo-œci zu¿ywanego gazu (mniejsze straty na sprê¿arce).

Analizuj¹c powy¿sze przypadki w rzeczywistych uk³adachwiatrowo-gazowych, w których nie dokonuje siê magazyno-wania energii, mo¿na wyró¿niæ dwa sposoby bilansowaniazapotrzebowania na energiê elektryczn¹.

Pierwszym rozwi¹zaniem, pozwalaj¹cym na wyrównanypoziom dostawy energii elektrycznej z elektrowni hybrydo-wej do zak³adu energetycznego, jest uk³ad przedstawiony narysunku 8. Moc wyjœciowa tego typu elektrowni jest sta³a.Prognoza 24-godzinna warunków wiatrowych jest wtedyniepotrzebna.

W drugim rozwi¹zaniu moc z elektrowni wiatrowej jestuzupe³niana przez wspomagaj¹cy agregat do wielkoœci gra-fikowanych prognoz. Ten sposób bilansowania pokazano narysunku 9. Dla tego uk³adu niezbêdne jest dysponowanieszczegó³ow¹ prognoz¹ warunków wiatrowych, pochodz¹c¹z numerycznych modeli pogodowych obarczonych – jak ju¿wspomniano – b³êdem, który ma zniwelowaæ elektrowniagazowa.

Korzyœci ekologiczne i efektywnoœæ ekonomiczna

Korzyœci ekologiczne z tego rodzaju systemu zasilania s¹trudne do oszacowania i zale¿¹ od sposobu konfiguracji pra-cy obu elektrowni. W projektowanej morskiej elektrowni hy-brydowej wiatrowo-gazowej u wybrze¿y Wielkiej Brytanii,która ma moc 106 MW w elektrowni wiatrowej i turbinê ga-zow¹ o mocy 93 MW, efekt ekologiczny wyliczony dla tejplanowanej inwestycji to zmniejszenie emisji dwutlenku wê-gla o 286 000 ton rocznie. Przenosz¹c na polski grunt i oce-niaj¹c tylko pobie¿nie oraz przyjmuj¹c, ¿e obiektem odnie-sienia dla oceny efektu ekologicznego jest elektrownia zu¿y-waj¹ca wêgiel o podobnych parametrach jakoœciowych,mo¿na przypuszczaæ, ¿e dla farmy wiatrowej o mocy 10 MW

Rys. 3. Pogl¹dowy schemat elektrowni hybrydowej wiatrowo--gazowej CAES


Rys. 4. Bilans energii w elektrowni hybrydowej z wykorzysta-niem CAES

�ród³o: J.B. Greenblatt, using gas turbines to enhance the value of wind power.Combined Cycle Journal, First quarter 2005.

Rys 5. Idealnie zbilansowana elektrownia hybrydowa



(np. dla farmy wiatrowej zlokalizowanej w £êkach Dukiel-skich na Podkarpaciu) efekt ekologiczny mierzony zreduko-wan¹ emisj¹ CO2 wyniesie oko³o 27 000 ton na rok.

Efektywnoœæ ekonomiczn¹ takiego przedsiêwziêcia mo¿-na okreœliæ dopiero po wykonaniu ZTE dla tego systemu. Ist-niej¹ metody obliczeñ i analiz efektywnoœci ekonomicznejtego rodzaju przedsiêwziêæ. Zastosowanie tych metod po-zwoli na wybór optymalnego wariantu do implementacjiw danym terenie. Istnieje jedynie kwestia danych i ich wia-rygodnoœci. Autorzy tego artyku³u dysponuj¹ algorytmamii programami komputerowymi zarówno do optymalizacjifarm wiatrowych, jak i oceny op³acalnoœci ekonomicznejprzedsiêwziêæ energetycznych. Jednak najpierw musi zostaæopracowany projekt koncepcyjny i zestawienie kosztów ta-kiego projektu w ró¿nych wariantach.

Czynniki uzasadniaj¹ce zastosowanie elektrowniwiatrowo-gazowych na Podkarpaciu

Powszechne zastosowanie elektrowni hybrydowych, wia-trowo-gazowych w warunkach Podkarpacia jest uzasadnio-ne nastêpuj¹cymi czynnikami: – w obszarze województwa znajduj¹ siê udokumentowane

zasoby energii wiatrowej (wed³ug Ireneusza Soliñskiego).Jak wynika z badañ, na Podkarpaciu wystêpuj¹ warunkiwiatrowe porównywalne z warunkami panuj¹cymi w pa-sie nadmorskim. Ró¿nica wystêpuje w odniesieniu doukszta³towania terenu i wysokoœci n.p.m. Wp³ywaj¹ onekorzystnie na gêstoœæ mocy wiatru w tym rejonie.

– w obszarze Podkarpacia mo¿liwe jest zainstalowanie oko-³o 1000 MW mocy w turbinach wiatrowych, co wynikaz przeprowadzonych badañ w 2007 roku przez zespó³ podkierunkiem Bartosza Soliñskiego. W badaniach uwzglêd-niano ró¿ne ograniczenia i uwarunkowania rozwoju ener-getyki wiatrowej w tym obszarze, takie jak np. ogranicze-nia terenowe, obszary chronione, w tym Natura 2000,oraz ograniczona zdolnoœæ sieci energetycznych do przy-jêcia dodatkowej mocy z elektrowni wiatrowych.

– w obszarze tego województwa pracuje ju¿ ponad20 elektrowni wiatrowych ma³ej i œredniej mocy i nowafarma zbudowana przez firmê Martifer o mocy 10 MWzlokalizowana w £êkach Dukielskich pod Dukl¹ (którejwstêpn¹ charakterystykê przedstawiono w pracy). Pla-nowane s¹ te¿ nastêpne, realizowane przez firmy takie,jak np. Martifer-Polska (portugalsko-polska spó³ka)i Gamesa (spó³ka hiszpañska). Te dwie firmy zamierzaj¹zainstalowaæ oko³o 150 MW w³aœnie w rejonie prze³ê-czy dukielskiej.

– Na terenie województwa istnieje wiele nieczynnych otwo-rów udostêpniaj¹cych z³o¿a gazu ziemnego, z ró¿nychwzglêdów nieeksploatowanych. Tak wiêc, gaz ten mo¿ebyæ wykorzystany do budowy elektrowni gazowych, dowspó³pracy z elektrowniami wiatrowymi.

– w tym województwie znajduj¹ siê wyeksploatowanestruktury geologiczne po wêglowodorach, które mog¹s³u¿yæ jako magazyny na sprê¿one powietrze wytwarzanew przypadku, gdy np. wyst¹pi nadmiar produkcji energiielektrycznej z elektrowni wiatrowych. �

Rys. 6. Elektrownia hybrydowa z chwilow¹ nadprodukcj¹ ener-gii w stosunku do energii odbieranej


Rys. 7. Elektrownia hybrydowa z magazynowaniem nadprodukcji energii


Rys. 8. Uzupe³nienie do wielkoœci znamionowej mocy elektrowni


Rys. 9. Uzupe³nienie do wielkoœci prognoz



TEMAT WYDANIA

WnioskiMimo i¿ koncepcja budowy na terenie województwa

podkarpackiego hybrydowej elektrowni wiatrowo-gazowejpowsta³a ju¿ kilka lat temu, wci¹¿ jeszcze trwa poszukiwanieŸróde³ finansowania dla tego projektu przez Ma³opolsko--Podkarpacki Klaster Czystej Energii i fundusze unijne PO IG,RPO IG. Autorzy niniejszego opracowania maj¹ nadziejê, ¿ew najbli¿szym czasie coœ siê w tej sprawie zmieni.

Problem sterowania tak¹ elektrowni¹ oraz opracowaniemetody szczegó³owego prognozowania warunków wiatro-wych na tak krótki czas, wymagaæ bêd¹ zaanga¿owania wie-lu specjalistów. Autorzy, podnosz¹c kwestie idei uk³adów hy-brydowych wiatrowo-gazowych na wielu konferencjach,wypracowali ju¿ wstêpne schematy i za³o¿enia organizacjizespo³ów roboczych i realizacji projektu.

Ograniczenia redakcyjne nie pozwalaj¹ na wyczerpanietak obszernego tematu, jakim s¹ hybrydowe elektrowniewiatrowo-gazowe. Dlatego ograniczono siê do prezentacjitylko wybranych elementów tego uk³adu hybrydowego. Napodstawie obserwacji szybkiego rozwoju energetyki odna-wialnej mo¿na przypuszczaæ, ¿e koniecznoœci¹ stanie siêewolucja istniej¹cego systemu energetycznego w celu jegointegracji z elektrowniami wykorzystuj¹cymi odnawialneŸród³a energii. Rosn¹cy deficyt energetyczny kraju, a tak¿ekoniecznoœæ ochrony œrodowiska przyrodniczego zmuszaj¹do zagospodarowania wszelkich dostêpnych form energii.Dziêki budowie ma³ych i œrednich elektrowni dzia³aj¹cych nabazie odnawialnych Ÿróde³ energii pierwotnej, które mo¿nalokalizowaæ w pobli¿u odbiorców energii, zmniejszy siê czêœækosztów wynikaj¹cych z przesy³u energii na du¿e odleg³oœci(koszty inwestycyjne i wynikaj¹ce ze strat przesy³u), jednaknie zniknie wci¹¿ aktualny problem bilansowania ca³ego sys-temu elektroenergetycznego, w czym pomocne mog¹ byæprzedstawione rozwi¹zania. Nale¿y tak¿e wspomnieæ, ¿e nie-które rozwi¹zania hybrydowe wiatrowo-gazowe stwarzaj¹mo¿liwoœæ dodatkowej produkcji ciep³a.

Tymczasem zarz¹d Polskiego Górnictwa Naftowego i Ga-zownictwa (PGNiG) zamierza powstrzymaæ spadek wydoby-cia polskiego gazu poprzez rozpoczêcie eksploatacji ma³ychz³ó¿ gazu ziemnego. Dotyczy to z³ó¿ gazu o zasobach odkilkunastu do kilkudziesiêciu milionów metrów szeœcien-nych. Poniewa¿ budowa gazoci¹gu dla tak ma³ych z³ó¿jest nieop³acalna (przewidywany krótki czas eksploatacji),wydobywany gaz by³by skraplany, a nastêpnie – jako gazskroplony (LNG) – transportowany cysternami i w miejscuodbioru poddawany regazyfikacji. Potrzebne do tegourz¹dzenia nie s¹ bardzo kosztowne, a mobilnoœæ instala-cji do skraplania pozwala³aby na jej ³atwe przenoszeniepo wyeksploatowaniu z³o¿a. Powstaje wiêc pytanie, czy tadroga zwiêkszenia wydobycia gazu przez PGNiG nie spo-woduje upadku koncepcji budowy elektrowni hybrydo-wych wiatrowo-gazowych.

Prof. zw. dr hab. in¿. Ireneusz SoliñskiDr in¿. Jacek Ostrowski, Dr Bartosz Soliñski

AGH w Krakowie

Artyku³ opracowano w ramach prac statutowych AGH nr umowy:11.11.1000.275.

BiogazAndrzej Barczyñski

Œrodowisko gazownicze powinno zrewidowaæswoje stanowisko wzglêdem biogazu i traktowaæ go nie jak paliwo konkurencyjne,ale jak jeden ze sposobów dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego.

W œród krajów europejskich najwiêksze doœwiadcze-nie w budowie biogazowni maj¹ Niemcy, Skandy-nawia i Holandia. W Niemczech zbudowano do-

tychczas oko³o 45 tys. takich instalacji, natomiast w Polscedzia³a tylko 120 biogazowni. W dodatku tylko kilka z nich toklasyczne biogazownie wykorzystuj¹ce surowce i odpadyrolne oraz poprodukcyjne z przemys³u spo¿ywczego. Resztato instalacje na wysypiskach œmieci i przy oczyszczalniachœcieków. Problemy z surowcem i zapewnieniem jego ci¹g³ychdostaw to g³ówne ryzyko inwestycyjne przy tego typu pro-jektach i jeden z najwa¿niejszych powodów, dla których nieobserwujemy jeszcze w Polsce prawdziwego boomu bioga-zowego. Im wiêksza bowiem jest biogazownia, tym bardziejop³acalna. Dlatego wiêkszoœæ krajowych inwestorów chcebudowaæ du¿e instalacje, o mocy od 1,5 do 2 MW (czyli odoko³o 150 do 200 m3/h w przeliczeniu na gaz ziemny grupyE). Taki obiekt potrzebuje jednak olbrzymich iloœci surowca.W przypadku kiszonki kukurydzy to a¿ 38 tys. ton w skali ro-ku, do czego potrzeba kilkuset hektarów pola obsianych t¹roœlin¹. Barier¹ dla rozwoju biogazowni jest równie¿ to, ¿espalaj¹c biogaz na miejscu, nie op³aca siê wytwarzaæ z niegotylko energii elektrycznej. Staje siê to op³acalne jedynie wte-dy, gdy produkuje siê jednoczeœnie i pr¹d, i ciep³o. Z tak wy-tworzon¹ energi¹ ciepln¹ trzeba jednak coœ zrobiæ. W wieluprzypadkach jest to problem, bo biogazownie powstaj¹ naogó³ na terenach wiejskich, na których najczêœciej nie ma jakw pe³ni zagospodarowaæ wyprodukowanego w tych instala-cjach ciep³a.

W ostatniej nowelizacji prawa energetycznego jest zapisdopuszczaj¹cy mo¿liwoœæ zasilania gazem pochodz¹cymz biogazowni sieci gazowych, co pozwala ró¿nicowaæ wyko-rzystanie energii z biogazowni i dostosowywaæ ich profil dolokalnych potrzeb energetycznych.

W zwi¹zku z tym obecnie mo¿na wyró¿niæ nastêpuj¹cesposoby wykorzystania biogazowni: � bezpoœrednie spalanie w urz¹dzeniach cieplnych (kot³y,

piece przemys³owe), � wytwarzanie energii elektrycznej (silnik gazowy z genera-

torem pr¹du), � wytwarzanie energii ch³odniczej,


– wyzwanie dla operatorów dystrybucji gazu

� produkcja energii w skojarzeniu (kogeneracja, trigene-racja),

� uzdatnianie biogazu do parametrów gazu rozprowadza-nego w sieci dystrybucyjnej,

� dodawanie biogazu do rozprowadzanego w sieci dystry-bucyjnej w stosunku zapewniaj¹cym jego wymiennoœæ. W niniejszym artykule ograniczono siê do omówienia wy-

³¹cznie sposobu polegaj¹cego na wprowadzaniu do dystry-bucyjnej sieci gazowej biogazu uzdatnionego do parame-trów gazu rozprowadzanego w tej sieci.

Dotychczas œrodowisko gazownicze uwa¿a³o biogaz zapaliwo konkurencyjne dla gazu ziemnego. Ten sposóbmyœlenia nale¿y zmieniæ. Okazuje siê bowiem, ¿e biogazmo¿e byæ jednym ze sposobów dywersyfikacji dostaw ga-zu ziemnego.

WYMAGANIA DLA GAZU W DYSTRYBUCYJNEJ SIECI GAZU ZIEMNEGO

Wymagania jakoœciowe

Aby biogaz móg³ byæ w sposób bezpoœredni wprowa-dzony do sieci gazowej musi zostaæ poddany procesowiuzdatniania w celu uzyskania jakoœci zgodnej z polskimiprzepisami. W Polsce obecnie s¹ rozprowadzane trzy rodza-je gazu ziemnego: � wysokometanowy grupy E, � zaazotowany podgrupy Lw, � zaazotowany podgrupy Ls.

W³aœciwoœci tych rodzajów gazu ziemnego podane s¹w normie PN-C-04753: 2002 [7]. Ponadto, nale¿y spe³niæ

równie¿ wymagania podane w PN-C-04752: 2002 orazw rozporz¹dzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki spo-³ecznej.

Jakoœæ wymienionych rodzajów gazu ziemnego powinnabyæ taka, aby w sieci gazowej nie zachodzi³y zjawiska powo-duj¹ce: � niszczenie materia³u, z których s¹ wykonane elementy

sieci gazowej (zjawiska erozji, abrazji i korozji wywo³anenadmiern¹ zawartoœci¹ py³u, tlenu, siarkowodoru, ditlen-ku wêgla i pary wodnej);

� zmniejszenie dro¿noœci gazoci¹gów, armatury i urz¹dzeñtechnologicznych, wywo³ane kondensacj¹ pary wodnej,kondensacj¹ wêglowodorów, tworzeniem siê hydratówi py³ów. Z normy PN-C-04752: 2002 [6] mo¿na wymieniæ nastê-

puj¹ce wymagania jakoœciowe: � zawartoœæ tlenu – maks. 0,2% (mol/mol); � temperatura punktu rosy przy ciœnieniu 5,5 MPa:

– w okresie letnim: + 3,7°C (0,16 mg /m3) – w okresie zimowym: -5,0°C (0,1 mg /m3) W tabeli 1 podano dodatkowe wymagania jakoœciowe

wynikaj¹ce z normy PN-C-04753: 2002 i dotycz¹ce dopusz-czalnego wahania liczby Wobbego, ciep³a spalania, wartoœciopa³owej oraz zawartoœci siarkowodoru i rtêci dla ró¿nychrodzajów gazu ziemnego.

Ponadto, nale¿y uwzglêdniæ równie¿ wymagania wynika-j¹ce z zapisów rozporz¹dzenia ministra gospodarki, pracyi polityki spo³ecznej dotycz¹ce dopuszczalnej zawartoœci siar-ki ca³kowitej i stopnia nawonienia gazu, tzn. � zawartoœæ siarki ca³kowitej nie powinna przekraczaæ

40,0 mg/m3;

Tabela 1. Wymagania jakoœciowe wg normy PN-C-04753:2002 dla gazów ziemnych dostarczanych odbiorcom z sieci rozdzielczej

Wielkoœæ charakteryzuj¹ca Jednostka Wymagane wartoœcijakoœæ gazu ziemnego podgrupa grupa E

Ls Lw

Górna liczba Wobbego: wartoœæ nominalna MJ/m3 35,0 41,5 50,0

Dopuszczalny zakres zmiennoœci 32,5–37,5 37,5–45,0 45,0–54,0

Ciep³o spalania nie mniejsze ni¿ MJ/m3 26,0 30,0 34,0

Wartoœæ opa³owa nie mniejsza ni¿ MJ/m3 24,0 27,0 31,0

Zawartoœæ siarkowodoru nie wiêksza ni¿ mg/m3 7,0 7,0 7,0

Zawartoœæ par rtêci nie wiêksza ni¿ µg/m3 30 30 30


TEMAT WYDANIA

� intensywnoœæ zapachu gazu powinna byæ wyczuwalnaw powietrzu po osi¹gniêciu stê¿enia: a) 1,5 % V/V – dla gazu ziemnego podgrupy Lsb) 1,0 % V/V – dla gazu ziemnego podgrupy Lw i grupy E

Wymagania techniczne zwi¹zane z przy³¹czeniem do sieci gazowej

Zgodnie z art. 7 ust. 8 ustawy „Prawo energetyczne” zaprzy³¹czenie Ÿróde³ wspó³pracuj¹cych z sieci¹ pobiera siêop³atê ustalon¹ na podstawie rzeczywistych nak³adów po-niesionych na realizacjê, tzn. wszystkie koszty zwi¹zanez wprowadzeniem biogazu do sieci dystrybucyjnej ponosidostawca biogazu.

Dotyczy to przede wszystkim budowy nastêpuj¹cych ele-mentów sieci: � gazoci¹gu od biogazowni do sieci rozdzielczej, � instalacji do nawaniania gazu, � t³oczni gazu (ciœnienie gazu w punkcie odbioru powinno

byæ nieco wy¿sze od ciœnienia panuj¹cego w danej siecidystrybucyjnej, tzn. 0,4 lub 0,5 MPa),

� uk³adu pomiarowego,� urz¹dzenia do ci¹g³ej rejestracji jakoœci gazu, np. wobbo-

mierz. Podczas produkcji biogazu wystêpuj¹ wahania jego sk³a-

du chemicznego oraz wielkoœci produkcji. Ponadto, okreso-wo mog¹ pojawiaæ siê zwiêkszone iloœci sk³adników mog¹-cych mieæ negatywny wp³yw na ruroci¹gi i urz¹dzenia stoso-wane do transportu gazu, np. na gazoci¹gi. Wprowadzeniedo sieci gazowej gazu niespe³niaj¹cego warunków wymien-noœci mo¿e spowodowaæ du¿e zagro¿enie dla zdrowia i ¿y-cia odbiorcy gazu ze wzglêdu na zachodz¹ce zjawiska pod-czas jego spalania, takie jak odrywanie lub przeskok p³omie-nia od palnika, powstawanie tlenku wêgla w spalinach itp.Dlatego wprowadzanie biogazu do dystrybucyjnej sieci ga-zowej powinno byæ stale kontrolowane, np. poprzez pomiarwartoœci liczby Wobbego, okresowe sprawdzanie zawartoœci

sk³adników mog¹cych mieæ negatywny wp³yw na stan tech-niczny gazoci¹gu lub innych urz¹dzeñ s³u¿¹cych do trans-portu, np. reduktorów, i odbioru gazu. Ponadto zwraca siêuwagê, ¿e iloœæ biogazu mo¿liwa do wprowadzenia do siecidystrybucyjnej zale¿eæ bêdzie od zapotrzebowania gazuw danym punkcie zasilania, które zmienia siê w zale¿noœci odpory dnia i roku.

Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami, producent bio-gazu powinien wyst¹piæ do operatora dystrybucyjnegoo wydanie warunków przy³¹czenia i po ich zaakceptowa-niu podpisaæ umowê o przy³¹czenie do sieci dystrybucyj-nej oraz uzyskaæ od spó³ki obrotu zapewnienie odbiorugazu. Producent biogazu mo¿e równie¿ skorzystaæ z zasa-dy TPA, o ile ma potencjalnego odbiorcê gazu w obszarzesieci dystrybucyjnej. W takim przypadku, korzystaj¹cz sieci danego operatora, mo¿e przes³aæ gaz do wskaza-nego odbiorcy. Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami,operator systemu dystrybucyjnego nie mo¿e odmówiæwykonania us³ugi dystrybucyjnej, o ile ma mo¿liwoœciprzesy³owe danej sieci gazowej.

PRZYK£AD INSTALACJI DO UZDATNIANIABIOGAZU DO JAKOŒCI GAZU ROZPROWADZANEGO W SIECI DYSTRYBUCYJNEJ

W Tilburgu (Holandia) do sieci dystrybucyjnej wt³aczanyjest biogaz pochodz¹cy z wysypiska œmieci. Uzyskanie wy-miennoœci gazu wysypiskowego z gazem rozprowadzanymw miejskiej sieci rozdzielczej (gaz ziemny zaazotowany pod-grupy Lw) wymaga³o wybudowania odpowiedniej instalacji,w której biogaz poddawany jest nastêpuj¹cym procesomtechnologicznym:

– odsiarczaniu; – usuwaniu dwutlenku wêgla; – osuszaniu; – eliminacji chlorowcowêglowodorów.

Tabela 2. Sk³ad gazu surowego, uzdatnionego gazu wysypiskowego i gazu ziemnego rozprowadzanego w sieci rozdzielczej

Sk³adnik Gaz Gaz ziemny rozprowadzanywysypiskowy w sieci rozdzielczej miasta

surowy (% obj.) uzdatniony (% obj.) (% obj.)

CH4 58 89 81,3CO2 34 2 do 3 0,89 N2 6 8 do 9 14,35 H2O 1,5 punkt rosy -10°C punkt rosy zgodnie z norm¹wêglowodory chlorowcopochodne 0,01 0,004 –O2 0,3 0,5 0,01 H2S 0,005 0,001 –C2H6 – – 2,85 C3H8 – – 0,37C4H10 – – 0,14C5H12 – – 0,04wy¿sze wêglowodory – – 0,05


Na zamieszczonym schemacie przedstawiono instalacjê douzdatniania gazu wysypiskowego do parametrów gazu ziem-nego rozprowadzanego w sieciach rozdzielczych.

Gaz surowy sprê¿any jest z ok. 75 mbar do 10 bar za po-moc¹ sprê¿arki œrubowej z wtryskiem oleju. Wtrysk oleju mapotrójny cel: smarowanie, ch³odzenie i ochronê przed koro-zj¹. Przy wiêkszych objêtoœciach gaz sprê¿a siê wczeœniejw dmuchawie do ok. 0,5 bar. Zwi¹zki siarki w rodzaju siarko-wodoru i merkaptanów usuwa siê z gazu przez absorpcjêdwutlenku wêgla, aby te zanieczyszczenia nie by³y emitowa-ne do atmosfery w procesie desorpcji CO2, powoduj¹c za-nieczyszczenie œrodowiska. Ze wzglêdu na to, ¿e H2S powi-nien byæ usuniêty z gazu ca³kowicie, a CO2 tylko czêœciowo,nie stosuje siê wspólnego usuwania obydwu tych sk³adni-ków. Dla usuniêcia niewielkich iloœci H2S zawartych w gaziewysypiskowym stosuje siê prosty sposób suchego odsiarcza-nia na tlenkach ¿elaza. Siarka z gazu wi¹zana jest na nichw postaci siarczku, który nastêpnie, dziêki tlenowi zawarte-mu w gazie, zostaje utleniony do siarki elementarnej. Insta-lacja sk³ada siê z dwóch adsorberów pracuj¹cych na zmianê.Przewidywany czas pracy jednego wsadu adsorbera wynosiok. pó³ roku. Do usuwania CO2 z gazu wybrano metodê wy-mywania wod¹ w p³uczce wodnej. Jej zalet¹ jest niskie zu¿y-cie energii, niezawodnoœæ rozpuszczalnika, jego dostêpnoœæ,prostota procesu technologicznego i jego regulacji. Chocia¿próby z absorpcj¹ zmienno-ciœnieniow¹ da³y dobre wyniki,nie uznano tej metody – z uwagi na niekorzystne wskaŸnikiekonomiczne – za w³aœciw¹ dla tego procesu. Dwutlenek wê-gla absorbuje siê w p³uczkach ciœnieniowych za pomoc¹ wo-dy (absorbery), która przep³ywa w przeciwpr¹dzie do gazuprzez pierœcienie wykonane z tworzyw sztucznych. Absorpcjaprzebiega w temperaturze otoczenia, pod ciœnieniem 10 bar.Z kolei ciœnienie wody ulega obni¿eniu do 4 bar, przy którymnastêpuje desorpcja rozpuszczonego w niej metanu. Zawra-cany jest on do wlotu kompresora. Ciœnienie wody ulega dal-szemu obni¿eniu do ciœnienia atmosferycznego. W tym eta-pie wydziela siê praktycznie sam dwutlenek wêgla, który wy-korzystuje siê do regeneracji absorberów usuwaj¹cych z ga-zu chlorowcopochodne albo do przedmuchania przewodupochodni. Nastêpnie woda wp³ywa od góry do strippera,w którym usuwany jest resztkowy dwutlenek wêgla do po-ziomu równowagi z CO2 znajduj¹cym siê w powietrzu. Rów-noczeœnie w stripperze, który pracuje jako ch³odnia komino-wa, zostaje sch³odzona woda zasilaj¹ca pompy cyrkulacyjnezawracaj¹ce j¹ na górn¹ czêœæ absorbera. Przewidywana dousuniêcia iloœæ CO2 regulowana jest przez dop³yw wody doabsorbera. Regulacji tej dokonuje siê przy u¿yciu przyrz¹dupomiarowego do okreœlania liczby Wobbego (wobbomierz).Pomiaru dokonuje siê na wylocie gazu z instalacji uzdatnia-nia przed zbiornikiem wyrównawczym. Przepustowoœæp³uczki wodnej zale¿na jest od trzech parametrów: iloœci ga-zu wysypiskowego, zawartoœci azotu i temperatury wody.Ostatni parametr jest funkcj¹ temperatury otoczenia i iloœciwody cyrkulacyjnej i nie jest regulowany automatycznie. Poabsorpcji dwutlenku wêgla gaz przechodzi do instalacji osu-szania, realizowanego za pomoc¹ TEG (glikol trójetylenowy).TEG jest regenerowany przez ogrzewanie i rozprê¿anie. Posch³odzeniu zawraca siê go do absorbera. W gazie wysypi-

skowym wahania zawartoœci chlorowcowêglowodorów s¹bardzo du¿e. W p³uczce wodnej wymywa siê tylko nieznacz-n¹ ich czêœæ. Do pe³nego usuniêcia s³u¿y adsorber wype³nio-ny wêglem aktywnym. Stosowana technologia przewidujedwa adsorbery, przemiennie regenerowane podgrzanym ga-zem zawieraj¹cym CO2. Cykl zmieniany jest automatycznieco 24 godziny. W³¹czony na koñcu ci¹gu technologicznegozbiornik buforowy wyrównuje liczbê Wobbego, nim gaz zo-stanie ostatecznie zbadany za pomoc¹ chromatografu. Wa-hania te s¹ nastêpstwem bezw³adnoœci regulacji p³uczki wod-nej. W trakcie uzdatniania gazu regulowana jest tylko zawar-toœæ dwutlenku wêgla. Wynik analizy chromatograficznej de-cyduje o tym, czy gaz mo¿e byæ wprowadzony do sieci roz-dzielczej, czy musi byæ spalony w pochodni. Nale¿y zwróciæuwagê, ¿e liczba Wobbego, jako miernik wydajnoœci cieplnejdanego gazu, nie jest jedynym kryterium wymiennoœci ga-zów o ró¿nych sk³adach. Badania wykaza³y, ¿e decydujeo tym równie¿ proces spalania gazu. Dlatego jednym z kry-teriów wymiennoœci gazów w tym przypadku jest zawartoœæazotu w gazie (azot w gazie wysypiskowym jest nastêp-stwem zassania powietrza przy wymuszonym czerpaniu ga-zu ze z³o¿a). Jednak koniecznoœæ ograniczenia stê¿enia azotuw surowym gazie wysypiskowym powoduje zmniejszenieprodukcji tego gazu ze sk³adowiska œmieci.

Przyk³adowy sk³ad gazu surowego, uzdatnionego gazuwysypiskowego i gazu ziemnego rozprowadzanego w siecirozdzielczej podano w tabeli 2.

Powy¿sze uwagi dotyczy³y wymagañ zwi¹zanych z utrzy-maniem jakoœci gazu. Oprócz tego nale¿y zwróciæ uwagê nakilka innych aspektów zwi¹zanych z regulacj¹ pracy instala-cji, a mianowicie: � ciœnienie gazu powinno byæ równe ciœnieniu panuj¹cemu

w sieci rozdzielczej + opory gazoci¹gu doprowadzaj¹ce-go gaz do sieci rozdzielczych;

� ciœnienie wody w p³uczkach wodnych nie mo¿e byæmniejsze ni¿ 10 bar;

� centraln¹ regulacjê wielkoœci produkcji (komponentemwiod¹cym jest tutaj azot – w celu zachowania wy-miennoœci z gazem rozprowadzanym w sieci rozdziel-czej miasta);

� indywidualn¹ regulacjê wydajnoœci ka¿dej studni; � optymalizacjê zu¿ycia energii.

Przedstawiona instalacja o pocz¹tkowej wydajnoœci 1000 m3/h i docelowej 2000 m3/h okaza³a siê inwestycj¹ekonomicznie uzasadnion¹, której nak³ady zwróci³y siê pooko³o piêciu latach.

* * *Œrodowisko gazownicze powinno zrewidowaæ swoje sta-

nowisko wzglêdem biogazu i traktowaæ go nie jak paliwokonkurencyjne, ale jak jeden ze sposobów dywersyfikacjidostaw gazu ziemnego.

Jedn¹ z mo¿liwoœci wykorzystania biogazu mo¿e byæwprowadzanie biogazu bezpoœrednio do sieci dystrybucyj-nej, po uprzednim jego uzdatnieniu do parametrów jako-œciowych gazu rozprowadzanego w tej sieci. �

Dr Andrzej BarczyñskiWSG Sp. z o.o. w Poznaniu


NASZ WYWIAD

Stan OZE w Polsce jest podobnydo stanu wa³ów przeciwpowo-dziowych. Gdy zwiêkszy siê za-potrzebowanie na energiê elek-tryczn¹, gro¿¹ nam blackouty –powiedzia³ prof. Krzysztof ¯mi-jewski podczas EuropejskiegoKongresu Gospodarczego. Czyrzeczywiœcie jest a¿ tak Ÿle?

Stan wykorzystania odnawialnychŸróde³ energii w Polsce jest pod kontro-l¹. Jednym z celów polityki pañstwajest wspieranie wykorzystania odna-wialnych zasobów energii, umo¿liwia-j¹ce uzyskanie 7,5-procentowego udzia-³u energii pochodz¹cej z tych Ÿróde³w bilansie energii pierwotnej w 2010 r.oraz zwiêkszenie udzia³u w bilansieenergii finalnej do 15% w 2020 r. Dlarozwoju wykorzystania odnawialnychŸróde³ energii istotne znaczenie ma pa-kiet energetyczno-klimatyczny, bêd¹cywynikiem realizacji konkluzji Rady Eu-ropejskiej z marca 2007 r. Zestawienieunijnych aktów prawnych ma na celuredukcjê emisji gazów cieplarnianychdo 2020 r. o 20% w stosunku do po-ziomu emisji z 1990 r., przy jednoczes-nym zwiêkszeniu udzia³u energii zeŸróde³ odnawialnych w finalnej kon-sumpcji o 20%, poprawie efektywno-œci wykorzystania energii o 20%, jakrównie¿ zwiêkszenie udzia³u biopaliww ogólnej konsumpcji paliw transpor-towych co najmniej o 10%.

Polska wype³nia swoje zobowi¹zaniarównie¿ w zakresie zastosowania bio-paliw w transporcie, zgodnie z dyrekty-w¹ 2003/30/WE z 8 maja 2003 r.w sprawie promowania u¿ycia w trans-porcie biopaliw lub innych paliw odna-

wialnych. Wszystkie te cele wymagaj¹podjêcia intensywnych dzia³añ i zasto-sowania prawno-ekonomicznych in-strumentów wsparcia.

Zgodnie z dokumentem rz¹dowympn. Prognoza wype³niaj¹ca dyspozycjêart. 4 ust. 3 dyrektywy ParlamentuEuropejskiego i Rady 2009/28/WEw sprawie promowania stosowaniaenergii ze Ÿróde³ odnawialnych, Polskaw 2020 roku osi¹gnie wymagany celg³ówny 15-procentowgo udzia³u ener-gii ze Ÿróde³ odnawialnych w bilansieenergii finalnej brutto. Zawarte w dy-rektywie cele poœrednie dla Polskiokreœlaj¹ udzia³ energii ze Ÿróde³ odna-wialnych w poszczególnych latach nanastêpuj¹cym poziomie: 2012 r. –8,76%, 2014 r. – 9,36%, 2016 r. –10,44%, 2018 r. – 11,88%.

Obecny stan, zgodnie z danymiGUS, w krajowym bilansie odnawial-nych noœników energii dla lat 2006–2008wykazuje sta³y wzrost energii ze Ÿró-de³ odnawialnych w stosunku do jejudzia³u w ogólnej iloœci energii pier-wotnej, np. w 2006 roku pozyskano³¹cznie 210 555 TJ energii odnawialnej,co stanowi³o 6,5% (3253 PJ), w 2007roku pozyskano 215 374 TJ, co stano-wi³o 7,1% (3040 PJ), a w 2008 roku228 277 TJ, co stanowi³o 7,7% ogólnejiloœci (2982 PJ) pozyskanej energii pier-wotnej.

Takim ,,krêgos³upem’’ determi-nuj¹cym kszta³t przysz³oœci pol-skiego sektora energetyki odna-wialnej mia³ byæ ,,Plan dzia³añ narzecz OZE’’ (tzw. Action Plan).Prace nad projektem dokumentu

zosta³y zakoñczone. Plan pozosta-wia wiele do ¿yczenia. WprawdzieKPD koncentruje siê na zagadnie-niach bêd¹cych w gestii ministragospodarki, ale bez wspó³dzia³a-nia pana resortu wdra¿anie KPDbêdzie chyba niemo¿liwe?

Krajowy Plan Dzia³ania w zakresieenergii ze Ÿróde³ odnawialnych, wyni-kaj¹cy z dyrektywy 2009/28/WE, mana celu wskazanie œcie¿ki prowadz¹cejdo osi¹gniêcia 15-procentowego udzia³uenergii ze Ÿróde³ odnawialnych w 2020 r.Ministerstwo Œrodowiska równie¿ zg³o-si³o propozycje zmian do przedmioto-wego dokumentu, m.in. w obszarachgospodarki odpadami – zagadnieñ do-tycz¹cych biomasy z odpadów komu-nalnych, ocen oddzia³ywania na œrodo-wisko – potrzebê wykonania strategi-cznej oceny oddzia³ywania na œrodo-wisko przedmiotowego dokumentu,prawa geologicznego, zw³aszcza udzia-³u energii elektrycznej pochodz¹cejz wód geotermalnych.

Przedstawiony do konsultacji doku-ment wymaga wprowadzenia zmiani obecnie trwaj¹ intensywne prace miê-dzyresortowe nad doprecyzowaniemposzczególnych zagadnieñ. Po zakoñ-czeniu uzgodnieñ Krajowy Plan Dzia-³ania, zatwierdzony przez Komitetds. Europejskich, do koñca sierpnia2010 r. zostanie przekazany do KomisjiEuropejskiej.

W ramach przyjêtego przez UniêEuropejsk¹ pakietu energetyczno--klimatycznego Polska ma dozrealizowania ambitny cel w za-kresie udzia³u energii pochodz¹-

Optymalizujemyrozwój OZERozmowaz dr. hab. in¿. AndrzejemKraszewskim, ministrem œrodowiska


cej z odnawialnych Ÿróde³ w koñ-cowym bilansie zu¿ycia energii.Z 9 proc. w roku 2010 musi zwiê-kszyæ udzia³ OZE do 15 proc.w roku 2020. Wype³nienie tegowymogu mo¿e nie bêdzie ³atwe.Czasu jest niewiele, a bariery ha-muj¹ce rozwój zielonej energety-ki ci¹gle piêtrz¹ siê przed poten-cjalnymi inwestorami...

Rol¹ rz¹du jest podejmowanie dzia³añzmierzaj¹cych do znoszenia barier. Nienale¿y demonizowaæ barier, które nieuniemo¿liwiaj¹ samej realizacji inwesty-cji, a ewentualnie wyd³u¿aj¹ czas realiza-cji planowanego przedsiêwziêcia.

Dostrzegaj¹c korzyœci p³yn¹ce z roz-woju OZE, rz¹d podejmuje dzia³aniazmierzaj¹ce do zwiêkszenia wykorzysta-nia energii ze Ÿróde³ odnawialnych i nada-nia dynamiki realizowanym projektom.Priorytet dla spraw zwi¹zanych z energe-tyk¹ odnawialn¹ znalaz³ wyraz w przyjê-tej 10 listopada 2009 r. „Polityce energe-tycznej Polski do 2030 roku”, gdzie roz-wój wykorzystania OZE okreœlono jakojeden z szeœciu podstawowych kierun-ków polskiej polityki energetycznej.

Wprowadzony w Polsce 1 paŸdzier-nika 2005 roku system wsparcia dlaprodukcji energii elektrycznej ze Ÿróde³odnawialnych, bêd¹cy formu³¹ zielo-nych certyfikatów, jest mechanizmemrynkowym sprzyjaj¹cym optymalnemurozwojowi energetyki odnawialnej.Ocena dzia³ania tego systemu wskazu-je, i¿ jest to rozwi¹zanie korzystne dlainwestorów, daj¹ce istotny impuls dlanowych inwestycji, a tym samym dlarozwoju wykorzystania odnawialnychŸróde³ energii, co w konsekwencji, jakwskazuj¹ obserwacje rynku, przek³adasiê na wzrost mocy zainstalowanej Ÿró-de³ wykorzystuj¹cych zasoby odna-wialne i wzrost produkcji energii elek-trycznej w tych Ÿród³ach.

Nowelizacja ustawy ,,Prawo energe-tyczne’’ wprowadza nowe regulacjedotycz¹ce OZE, na przyk³ad instrumentwsparcia w postaci skorelowania syste-mu promocji biogazu rolniczego z do-tychczas funkcjonuj¹cym systememœwiadectw pochodzenia energii elek-trycznej wytworzonej w OZE.

W perspektywie 2020 roku jednymz najwa¿niejszych Ÿróde³ energii odna-wialnej bêdzie biomasa. Zatem przewi-duje siê przede wszystkim jej lokalne

wykorzystanie w ramach tzw. generacjirozproszonej, w ma³ych jednostkachkogeneracyjnych. Preferowane bêd¹wysokosprawne technologie, takie jakzgazowanie biomasy. W tym celu zo-sta³ przygotowany dokument „Kierun-ki rozwoju biogazowni rolniczychw Polsce w latach 2010–2020”, któryzak³ada, i¿ w ka¿dej polskiej gminie do2020 roku powstanie – œrednio – jednabiogazownia wykorzystuj¹ca biomasêpochodzenia rolniczego (przy za³o¿eniuistnienia optymalnych warunków douruchomienia takich przedsiêwziêæ).

Resort œrodowiska tworzy przepisyprawne stanowi¹ce podstawê dla dzia³añinwestorów zainteresowanych budow¹inwestycji z zakresu odnawialnych Ÿróde³energii. Powo³anie Generalnej DyrekcjiOchrony Œrodowiska, odpowiedzialnejm.in. za realizacjê ustawy z 3 paŸdzierni-ka 2008 r. o udostêpnianiu informacjio œrodowisku i jego ochronie, udzialespo³eczeñstwa w ochronie œrodowiskaoraz o ocenach oddzia³ywania na œrodo-wisko, usprawnia dokonywanie ocen od-dzia³ywania na œrodowisko, eliminujeopóŸnienia w procesie wydawania de-cyzji administracyjnych i przyœpiesza rea-lizacjê inwestycji równie¿ w zakresie od-nawialnych Ÿróde³ energii. Trwaj¹ rów-nie¿ prace nad projektem ,,Standaryzacjaocen oddzia³ywania na œrodowiskow procesach inwestycyjnych w energety-ce wiatrowej’’, w ramach którego zosta-n¹ opracowane wytyczne w sprawachprocedury oceny oddzia³ywania na œro-dowisko dla elektrowni wiatrowych.

S³yszy siê opinie, ¿e 20-procento-wy cel redukcyjny zostanie zamie-niony na 30-procentowy. Ale trzebamieæ œwiadomoœæ, ¿e na 30 proc. siênie skoñczy. Ju¿ teraz pojawiaj¹ siêg³osy o minimum 80-procentowejredukcji emisji CO2. Czy damy radê?

Ewentualna decyzja Unii Europej-skiej odnoœnie do zwiêkszenia zobo-wi¹zañ redukcyjnych z 20 do 30% bê-dzie mia³a istotne znaczenie zarównodla UE jako ca³oœci, jak i poszczegól-nych pañstw cz³onkowskich. Mo¿e onamieæ du¿y wp³yw na gospodarkê UEi jej konkurencyjnoœæ zarówno w skaliregionalnej, jak i globalnej. Dlategodecyzja ta musi byæ poprzedzonaszczegó³ow¹ analiz¹ propozycji zobo-wi¹zañ innych stron, jak równie¿ anali-

z¹ skutków gospodarczych i ekonomi-cznych dla UE, z uwzglêdnieniemwp³ywu takiej decyzji na poszczególnekraje cz³onkowskie.

Komisja Europejska przedstawi³a ko-munikat, wed³ug którego UE powinnapilnie podwy¿szyæ swój cel redukcyjny.Podstawowym elementem uzasadniaj¹-cym przejœcie na cel wy¿szy ni¿ 20% jestcena uprawnieñ do emisji. Wed³ug KE,cena ta powinna byæ nie ni¿sza ni¿30 EUR. To te¿ mo¿e oznaczaæ, ¿e cel re-dukcyjny ma s³u¿yæ jako mechanizmkreowania ceny uprawnieñ do emisjiCO2, co w konsekwencji mo¿e oznaczaæpotrzebê podniesienia celu redukcyjne-go nawet ponad 30%. Takie podejœcieignoruje równie¿ zasadê obni¿ania emi-sji przy najni¿szym koszcie. Bez prowa-dzenia szczegó³owych analiz wiadomo,¿e oznacza to koszty dla UE – wzrost ko-sztów produkcji oraz – co za tym idzie –wzrost cen towarów. Zobowi¹zanie takienie ma sensu, je¿eli tylko UE przyjmie nasiebie zaostrzone obowi¹zki redukcyjne.Nie pozwoli to osi¹gn¹æ zamierzonegoefektu w postaci powstrzymania wzrostutemperatury. Natomiast drastyczniezmniejszy konkurencyjnoœæ krajów UEi wp³ynie na zahamowanie ich wzrostugospodarczego. Komunikat odchodziod dotychczasowych konkluzji Radyw sprawie warunkowoœci podwy¿szeniacelu redukcyjnego (porozumienie glo-balne, porównywalnoœæ wysi³ków, anali-za skutków), a tym samym zmienia do-tychczasow¹ politykê klimatyczn¹ UE.

Aby UE mog³a zobowi¹zaæ siê do30-procentowej redukcji, musz¹ byæspe³nione trzy kluczowe warunki: po pier-wsze, musi dojœæ do globalnego, wi¹¿¹-cego prawnie, porozumienia z udzia-³em najwiêkszych emitentów, tj. USA,Chin i Indii. Po drugie, wi¹¿¹ce zobowi¹-zania poszczególnych krajów w ww. po-rozumieniu musz¹ byæ porównywalne.Porównywalnoœæ musi byæ mierzona nietylko pod wzglêdem iloœci, ale tak¿e podwzglêdem wp³ywu na gospodarkêpañstw konkurencyjnych z UE na ró¿-nych rynkach œwiatowych. I wreszcieanaliza wp³ywu wy¿szego celu (ImpactAssessment) musi przedstawiæ racjonal-noœæ decyzji podwy¿szenia redukcji do30% – korzyœci musz¹ znacznie prze-wy¿szaæ koszty tej decyzji.

Rozmawia³aKrystyna Forowicz


PUBLICYSTYKA

G£ÓWNE CELE POLITYKITARYFOWEJ

Efektywnoœæ produkcyjna oznacza,¿e us³uga transportowa jest œwiadczonaprzy najni¿szych mo¿liwych kosztachzgodnie z wymagan¹ jakoœci¹ us³ugi. Tokluczowy cel przy ustalaniu taryf przesy-³owych. Aby osi¹gn¹æ cele taryf przesy-³owych nale¿y: � zapewniæ mo¿liwie najwiêksze wy-

korzystanie systemu gazoci¹gowego,poniewa¿ koszty marginalne zwi¹za-ne z wykorzystaniem sieci s¹ bardzoniskie (wiêkszoœæ kosztów to tzw.koszty zatopione (sunk cost), zwi¹za-ne z wybudowan¹ infrastruktur¹;trzeba je ponieœæ niezale¿nie od tego,czy system jest wykorzystywany czynie),

� stworzyæ zachêty dla dostawcówus³ug przesy³owych do wykorzysty-wania i utrzymywania systemów ga-zoci¹gowych przy niskich kosztach,z zachowaniem wymaganego po-ziom us³ug,

� zachêcaæ do rozwijania systemu, aletylko wówczas, gdy przyrostowe ko-rzyœci z rozbudowy sieci przewy¿sza-j¹ koszty zwi¹zane z ekspansj¹. Efektywnoœæ alokacji oznacza, ¿e ta-

ryfy dla u¿ytkowników powinny od-zwierciedlaæ koszty dostarczanychus³ug. Jeœli tak jest, to koszty us³ug prze-sy³owych s¹ równe wartoœci tych us³ug

dla u¿ytkowników. Jeœli jednak taryfajest wy¿sza/ni¿sza od kosztów, zniechê-ca/zachêca to do wykorzystania przesy-³u oraz zmniejsza/zwiêksza liczbê reali-zowanych us³ug transportowych nieza-le¿nie od ekonomicznego uzasadnieniatych dostaw.

Odpowiedni poziom przychodówjest najwa¿niejszym elementem dla do-stawców us³ug przesy³owych. Musz¹oni bowiem uzyskaæ dostateczne przy-chody w celu osi¹gniêcia swej dopusz-czalnej stopy zwrotu. Jest to istotny za-pis z punktu widzenia osi¹gniêcia celówefektywnoœci ekonomicznej, które gwa-rantuj¹ realizacjê tych celów. Z drugiejjednak strony, nacisk na osi¹ganie do-statecznego przychodu mo¿e prowadziædo wprowadzenia taryf, które nie bêd¹efektywne ekonomicznie.

PROCEDURA BUDOWY TARYFY

Regulacja krajowych taryf gazo-wych oparta jest na za³o¿eniu, ¿e gazo-ci¹gi s¹ czêsto naturalnymi monopola-mi, przez co wymagaj¹ pewnych formkontroli zewnêtrznych w celu regulacjitaryf i dostêpu, wyznaczanych poprzezsi³y rynkowe i negocjacje, jednakw praktyce krajów wysoko rozwiniê-tych tak¿e poprzez pewne formy kon-troli zewnêtrznej, która ostatecznienadzoruje proces budowy taryfy. Sto-

pieñ przejrzystoœci szczegó³owych pro-cesów krajowych znacznie siê ró¿ni,dlatego w celu budowy krajowych ta-ryf przesy³owych stosowane s¹ od-mienne procedury.

W pierwszym etapie ustalony jestogólny dochód z taryfy operatora syste-mu przesy³owego.

W drugim etapie konieczne jest zbu-dowanie procedury rozmieszczeniakosztów pomiêdzy poszczególnychu¿ytkowników systemu. G³ówn¹ meto-d¹ ustalania taryf dla krajów UE jest me-toda kosztowa. W tej metodzie taryfy s¹okreœlane na podstawie ponoszonychprzez OSP kosztów przesy³u gazu. Za-wieraj¹ one koszty pochodz¹ce od na-k³adów inwestycyjnych w sieci gazoci¹-gów, w³¹czaj¹c w to zarówno finanso-wanie oraz pewien poziom zysków, jaki koszty operacyjne obejmuj¹ce g³ówniet³oczenie/sprê¿anie gazu.

Koszty ca³kowite s¹ zwykle okreœla-ne przez regulatora lub negocjowanez OSP.

Ostatnio czêœciej stosowan¹ metod¹jest metoda taryfikacji proefektywno-œciowej, która sk³ania do ustalania taryfdocelowych na poziomach zachêcaj¹-cych OSP do tego, aby by³y bardziejefektywne oraz do ciêcia kosztów po-przez zgodê na zatrzymanie dodatko-wych zysków.

W praktyce ró¿nice odnosz¹ce siê doistniej¹cych gazoci¹gów przesy³owychs¹ raczej niewidoczne. Koszty sta³ezwi¹zane z inwestycjami s¹ zdecydowa-nie najwiêksze – dominuj¹ w ca³kowitejstrukturze kosztów (traktowane w spo-sób standardowy) i doœæ trudno doszu-kaæ siê wp³ywu wmontowanych zachêtna zasadnicze obni¿enie kosztów ca³ko-witych. Urzêdy regulacyjne skupiaj¹ siêzatem na regulacjach nowych inwestycjioraz sposobie, w jaki sposób nowe in-stalacje maj¹ byæ uwzglêdnione w regu-lowanej bazie aktywów.

Efektywny rynek gazowy– warunki i regulacjeMarcin Krupa, Andrzej Sikora

Rynek gazu ziemnego, aby by³ efektywny, musi spe³niaæ pewnewymagania i to niezale¿nie od rodzaju wystêpuj¹cego otoczenia konkurencyjnego w sektorze gazowym danego kraju. Szczególnie w UE istotnym jego elementem s¹ konieczne formyregulacji. W sektorze gazowym ró¿ni¹ siê one w znacznymstopniu pomiêdzy poszczególnymi krajami OECD, od podejœcianiemal¿e bez ingerencji instytucji reguluj¹cych do bardzo szczegó³owego i wnikliwie uregulowanego rynku.


Procedura ustalania taryfy zale¿yg³ównie od tego, czy kraj ma ustano-wion¹ specjaln¹ agencjê regulacyjn¹dla sektora gazowego czy nadzór spra-wuje bezpoœrednio rz¹d. Zale¿y onatak¿e od tego, do jakiego stopnia kon-trakty przesy³u mog¹ byæ negocjowanepomiêdzy stronami (tj. w przypadkunowych ³¹czy dla nowej infrastruktu-ry). Obecnie agencje regulacyjne wy-stêpuj¹ w wiêkszoœci pañstw UE. Nie-które s¹ jeszcze na relatywnie wcze-snym etapie rozwoju, dlatego maj¹ograniczon¹ niezale¿noœæ. W niektó-rych wa¿nych krajach tranzytowychprzesy³ gazu jest regulowany przezumowy miêdzyrz¹dowe, które prze-wa¿nie pomijaj¹ krajowe agencje re-gulacyjne.

Metodologia ustalania zarówno taryfprzesy³owych, jak i tranzytowych, jestdwustopniowa i obejmuje: a) kalkulacjê dozwolonych kosztów ca³-

kowitych dla zarz¹dzania systemem,w celu okreœlenia wymaganych przy-chodów,

b) rozdzielenie tych kosztów miêdzy po-szczególnych u¿ytkowników. Ca³kowity wymagany przychód jest

podstawowym elementem ka¿dej pro-cedury budowy taryfy. Jest to przychód,który pokrywa wszystkie koszty opera-cyjne wraz z zyskiem obliczanym jakodopuszczalna stopa zwrotu z maj¹tkuoperacyjnego.

Istot¹ taryf dla krajowych systemówgazoci¹gów jest regulowana wartoœæaktywów firmy (regulated asset value –RAV), obliczana zgodnie z zasadami re-gulatora danego kraju i uzgadnianaprzez w³aœciwy organ regulatora z OSP.Ta wartoœæ wynika z wartoœci aktywówoszacowanych na pocz¹tku, kiedy pro-ces ustalania taryf by³ wprowadzany,a do której nastêpnie mo¿e byæ do³¹-czona zatwierdzona nowa infrastruktu-ra. Taka nowa inwestycja jest zazwy-czaj do³¹czona do bazy aktywów wrazz ca³kowitymi kosztami i nie powodujewiêkszych problemów metodologicz-nych.

Drugi etap ustalania regulowanychtaryf wymaga podzielenia dopuszczal-nych rocznych przychodów przez bie-¿¹ce przesy³y gazu w celu uzyskania ta-ryf jednostkowych. Aby zapewniæ sta-biln¹ strukturê dla przesy³u i handlu ga-zem, przyjête jest, by opieraæ wylicze-

nia taryf na prognozach przesy³u gazuna okres jednego roku lub kilku najbli¿-szych lat, a nastêpnie dopasowywaæprzychody OSP w dó³ lub górê na pod-stawie znanych aktualnych wielkoœciprzesy³u.

Taryfy s¹ zwykle podzielone na op³a-tê za moc przesy³ow¹ (capacity charge)i op³atê za wykonany przesy³ (commodi-ty charge).

Op³aty za wykonany przesy³ s¹ sto-sunkowo niewielkie i obliczane w prostysposób.

Tradycyjna procedura opiera siê nastandardowej procentowej stawce odwartoœci przes³anego gazu (np. 2% za1000 km). Wartoœæ ta rekompensujeg³ówne koszty operacyjne zwi¹zanez zu¿yciem energii na przesy³ gazu. Ta-kie rozwi¹zanie preferencyjnie traktujeprzesy³ dalekiego zasiêgu w stosunku dotransportu na krótkie dystanse, ale za-burzenie jest niewielkie i trudne do sko-rygowania.

Taryfy dotycz¹ce mocy przesy³owychs¹ œciœle po³¹czone z procedurami rezer-wowania przepustowoœci. Kolejne etapyprocesu: � u¿ytkownik rezerwuje w okreœlonych

blokach przepustowoœæ systemu od-powiadaj¹c¹ jego oczekiwanym po-trzebom, które s¹ dozwolone zgod-nie z regu³ami dostêpu do systemu;

� wstêpna rezerwacja jest potwierdza-na, zanim fizyczny przesy³ jest wy-magany;

� u¿ytkownik dokonuje przesy³u gazuprzez system w iloœciach odpowiada-j¹cych lub ró¿nych od zarezerwowa-nych przepustowoœci;

� na podstawie przyjêtej proceduryrozliczenia u¿ytkownik p³aci za prze-s³any gaz zgodnie z ustalon¹ taryf¹i dodatkowo pokrywa inne p³atnoœcizwi¹zane z kosztami transportu gazuw wielkoœciach wy¿szych lub ni¿-szych od pierwotnie zakontraktowa-nych przepustowoœci. Proces staje siê bardziej skompliko-

wany w przypadku wyst¹pienia ryn-ków wtórnych dla zakontraktowanychprzepustowoœci, ale podstawowe krokinadal s¹ bazow¹ procedur¹ systemu.G³ówn¹ cech¹ odró¿niaj¹c¹ handel ga-zem od handlu innymi towarami jestto, ¿e odbierany gaz w punkcie wyjœciaprzez kupuj¹cych nie jest nigdy tym sa-mym, który zosta³ wpompowany

w punktach wejœæ (ale nie jest te¿ mo¿-liwy do odró¿nienia w systemie z usta-lonym poziomem jakoœci) oraz ¿eoperatorzy systemów przesy³owychw przypadku nierównowagi popytui dostaw gazu s¹ zwykle zobligowanido wyrównywania ró¿nic, a nie ograni-czania przyp³ywu do poszczególnychkupuj¹cych.

Przyczynami tego typu sytuacji mo-g¹ byæ: a) rozpoznawalnoœæ takich nierówno-

wag tylko po wyst¹pieniu zjawiska, b) brak mo¿liwoœci ograniczenia dostaw

gazu do poszczególnych u¿ytkowni-ków, którzy w danym punkcie wyj-œcia mog¹ mieæ ró¿ne kontrakty,

c) brak mo¿liwoœci zawieszenia dostaw,nawet je¿eli u¿ytkownik mo¿e zostaæzidentyfikowany i odsuniêty, na przy-k³ad ze wzglêdów bezpieczeñstwalub z innych wzglêdów spo³ecznych. Zasady dostêpu okreœlone przez OSP

maj¹ istotne finansowe konsekwencjedla handlowców i powinny byæ zawartejako g³ówna czêœæ taryfy ustalonej przezka¿dego operatora systemu przesy-³owego.

TYPY TARYF

Wystêpuj¹ dwa aspekty systemu ta-ryfowego: � rodzaj taryf, wœród których wyró¿-

niamy: – taryfy dystansowe wejœcia–wyjœcia

(entry-exit), – taryfy zrycza³towane (posta-

ge–stamp), � rodzaj rezerwacji mocy (pojemnoœci)

przesy³owych, w których mo¿liwe s¹kontrakty: – z punktu do punktu (point to

point), – wejœcia–wyjœcia (entry–exit), – zrycza³towane (postage–stamp). Na przyk³ad zarówno w Irlandii, jak

i w Wielkiej Brytanii wystêpuj¹ taryfytypu wejœcie–wyjœcie, tj. op³ata zaus³ugê przesy³ow¹ jest sum¹ op³atywejœciowej i wyjœciowej. Natomiastw Irlandii rezerwacja mocy jest z punk-tu do punktu, tj. u¿ytkownicy zawiera-j¹ kontrakty, które precyzuj¹ punkt po-cz¹tkowy i punkt koñcowy, bez mo¿li-woœci dokonywania jakichkolwiekzmian. W Wielkiej Brytanii obowi¹zujerezerwacja mocy od wejœcia do wyj-


PUBLICYSTYKA

œcia: u¿ytkownicy zawieraj¹ oddzielnekontrakty pozwalaj¹ce im wt³oczyæ gazw konkretnych punktach wejœcia, bezwzglêdu na jego przeznaczenie, orazpobieraæ gaz w konkretnych punktachwyjœcia, niezale¿nie od jego punktuwejœciowego.

W dystansowym systemie taryf ca³-kowita op³ata za przesy³ jest proporcjo-nalna do odleg³oœci pomiêdzy punktemwt³oczenia i odbioru surowca. Zazwy-czaj taryfa jest wyra¿ana w stosunkudo zarezerwowanej mocy w euro lub dol. /m3/h/100 km/rok. W kilku kra-jach Europy Zachodniej op³aty zmie-niaj¹ siê w zale¿noœci od œrednicy za-stosowanego gazoci¹gu. Op³ata za re-zerwacjê mocy musi byæ regulowananiezale¿nie od wykorzystania. Jedynymelementem odzwierciedlaj¹cym u¿yt-kowanie s¹ koszty paliwa wykorzysty-wane do przesy³u gazu. Koszty przesy-³u zale¿¹ wiêc od wspó³czynnika wyko-rzystania. Taryfy dystansowe s¹ najczê-œciej stosowane w systemach, w któ-rych gaz przesy³any jest w jednym kie-runku na znaczn¹ odleg³oœæ wraz z kil-koma poœrednimi punktami odbioru.W Europie taryfy dystansowe by³y sto-sowane w wielu istotnych systemach,ale w ostatnim czasie s¹ one czêsto za-stêpowane taryfami wejœcie–wyjœcie,szczególnie do przesy³u wewn¹trz kra-ju. Poza UE dystansowy system taryfjest standardem, chocia¿ zazwyczajjest on przedstawiany w formie op³atyza przesy³, a nie w formie op³aty za re-zerwacjê mocy z uwagi na wysokiwspó³czynnik wykorzystania tranzyto-wych sieci.

Zalet¹ dystansowego systemu taryfjest jego prostota, przejrzystoœæ i od-zwierciedlenie kosztów w prosty spo-sób dla jednokierunkowego przep³y-wu. Jednak – z drugiej strony – ma onbardzo wiele czêsto krytykowanychwad. Nie ma zw³aszcza mo¿liwoœci na-le¿ytego odzwierciedlenia kosztóww systemie, w którym nie wystêpujejedna prosta droga pomiêdzy punktemwejœcia i wyjœcia oraz w którym linear-ny przep³yw gazu jest coraz rzadszy.System dystansowy faworyzuje tak¿eprzedsiêbiorstwa zasiedzia³e (dawnychmonopolistów) na bazie tak zwanegoefektu portfelowego. Firmy, które za-war³y z³o¿one kontrakty oparte na sys-temie zawieraj¹cym kilka punktów

wejœcia–wyj-œcia, mog¹ minimalizowaæop³aty przesy³owe poprzez swapyw ramach swego portfela kontraktów.Nowi uczestnicy, którzy zawarli kilkakontraktów, mog¹ minimalizowaækoszty jedynie poprzez zaanga¿owaniesiê w transakcje swapowe z innymiu¿ytkownikami na otwartym rynku, cooczywiœcie mo¿e byæ trudne na wcze-snym etapie rozwoju rynku.

W systemie wyjœcia–wejœcia ca³ko-wita op³ata za przesy³ jest sum¹ od-dzielnych op³at za zdolnoœci przesy³o-we w poszczególnych punktach wej-œcia i wyjœcia. Op³aty mog¹ ró¿niæ siêw zale¿noœci od punktu i powinny byæokreœlone w taki sposób, by ca³kowitaop³ata za dan¹ trasê by³a najbardziejzbli¿ona do rzeczywistych kosztówprzesy³u. Rzeczywista aplikacja syste-mu zale¿y przede wszystkim od przyjê-tej metodologii naliczania i alokacjikosztów (kosztu krañcowego, kosztówœrednich itp).

System taryfikacji wejœcia–wyjœciawymaga szczegó³owego materialnegoi finansowego modelowania przesy³óww systemie, które jako ca³oœæ s¹ bardzoskomplikowane, a tym samym trud-niejsze do zrozumienia. Na przyk³adoperator systemu przesy³owegow Wielkiej Brytanii – Transco (obecnieNational Grid Gas Plc.) wprowadzi³model systemu, który umo¿liwia zain-teresowanym podmiotom modelowa-nie w³asnych systemów przesy³u orazobserwowanie, jaki jest wp³yw zarów-no taryf, jak i innych czynników, nasystem.

System wejœcia–wyjœcia pozwalana rozwój bardziej elastycznego ryn-ku kontraktów na moce przesy³owe,umo¿liwiaj¹c nowym uczestnikom ³a-twiejszy dostêp do systemu, bez po-noszenia ryzyka zwi¹zanego z uci¹¿-liwymi op³atami za bilansowanie (na-wet za cenê operatywnoœci systemu).Ostatecznie rynek kontraktów zmie-rza do rynku czêœciowo regulowane-go, na którym pewne op³aty s¹ raczejnak³adane przez rynek, a nie przezregulatora. Tak¹ korzyœæ oferujew Wielkiej Brytanii system aukcyjnyna moce, w punktach wejœcia, którymimo wszystko prowadzi do znacz-nych niedoborów mocy np. w St. Fer-gus (brak inwestycji w celu redukcjiniedoborów).

System wejœcia–wyjœcia umo¿liwianaliczanie bardziej na podstawiekosztów krañcowych ni¿ kosztów hi-storycznych. Jednak w rzeczywistoœcica³kowity zwrot kosztów realizowanyna podstawie danych dotycz¹cych in-westycji historycznych jest i tak prio-rytetowy.

W bardzo rozbudowanym systemiepo³¹czeñ, u¿ytkowanym dla niewiel-kich iloœci przesy³u w stosunku do jegoogólnej przepustowoœci, system mo¿epracowaæ jako zbiornik dla dodatko-wego gazu, wprowadzanego, a na-stêpnie pobieranego w ró¿nych punk-tach bez okreœlonych kosztów.

Systemy taryf wejœcia mog¹ stop-niowo stawaæ siê standardem w UE,oprócz niewielkich i stosunkowo pro-stych systemów. Jednak w praktycedostrzega siê tendencjê, i¿ owe syste-my przypominaj¹ coraz bardziej syste-my zrycza³towane, w których op³aty s¹ujednolicone dla wiêkszoœci punktówwejœæ i wyjœæ systemu.

System zrycza³towany taryf (posta-ge–stamp) to najprostsza postaæ syste-mu wejœcia–wyjœcia z identycznymistawkami w ka¿dym punkcie wejœciai w ka¿dym punkcie wyjœcia.

Taryfy zrycza³towane zak³adaj¹jedn¹ stawkê jednostkow¹ za dowol-n¹ iloœæ przesy³anego surowca w ob-szarze, którego dotyczy dana taryfa.Niskociœnieniowe systemy dystrybu-cyjne niezmiennie u¿ywaj¹ taryf zry-cza³towanych. Korzyœci wynikaj¹ceze stosowania taryf zrycza³towanychs¹ widoczne w przypadku systemówdystrybucyjnych lub innych silnierozcz³onkowanych, a zarazem sku-pionych w jednym obszarze – s¹ oneproste, przejrzyste i stosunkowo ³a-twe dla nowych uczestników. Prosto-ta w tym przypadku oznacza, ¿e tary-fy zrycza³towane s¹ czêsto pierw-szym narzêdziem u¿ywanym przez„nowego” regulatora, który rozpo-czyna realizacjê z³o¿onych zadañ wy-nikaj¹cych z nadzoru sektora gazo-wego. W efekcie, dla wyliczenia tary-fy ca³kowity dopuszczalny przychódmo¿e byæ podzielony przez zak³ada-ne moce przepustowe systemu, daj¹ctaryfê jednostkow¹.

Mimo ¿e taryfy zrycza³towane sto-sowane s¹ szeroko w krajach spozaUE (oprócz Rosji, która ma system


strefowy) i w kilku pañstwach cz³on-kowskich UE, uznano, i¿ maj¹ onepewne wady. Mianowicie, dostrzegasiê dyskryminacjê w odniesieniu dou¿ytkowników w ró¿nych czêœciachsystemów, polegaj¹c¹ na tym, ¿e abyobs³u¿yæ poszczególnych kupuj¹-cych, wymagane s¹ odmienne nak³a-dy inwestycyjne. Co wiêcej, taryfyzrycza³towane nie generuj¹ bodŸcówdo bardziej efektywnego wykorzy-stania systemu opartego na w¹skieji ograniczonej przepustowoœci w ró¿-nych jego miejscach. Systemy zry-cza³towane taryf mog¹ byæ konstru-owane, choæ nie zawsze, w postaciop³at za moce przesy³owe.

OCENA SYSTEMÓW TARYFOWYCH

Madryckie forum wypracowa³o ze-staw kryteriów dla dobrze skonstru-owanego systemu taryfowego. Powi-nien on: a) odzwierciedlaæ koszty i byæ oparty

na solidnym modelowaniu przesy³uw sieci,

b) u³atwiaæ handel gazem, zapewniaæp³ynnoœæ rynku i konkurencyjnoœæopart¹ na cenie surowca gas to gas,

c) zapewniaæ wysoki poziom transpa-rentnoœci,

d) zapewniaæ efektywne i z odpowied-nim wyprzedzeniem czasowym in-formowanie w celu zachêcania doefektywnej realizacji d³ugotermino-wych inwestycji w infrastrukturêprzesy³ow¹,

e) braæ pod uwagê specyfikê i rynkow¹charakterystykê ró¿nych sieci,

f) zapewniaæ satysfakcjonuj¹ce zwrotyz inwestycji operatorom systemówprzesy³owych (OSP),

g) zapewniaæ w³aœciwy nadzór, h) dzia³aæ tak, aby ró¿nice w taryfach

by³y dostosowane do ró¿nych klien-tów dla podobnych us³ug wraz z od-zwierciedleniem podstawowychkosztów. Wnioski p³yn¹ce z powy¿szej analizy

sugeruj¹, i¿ system op³at dystansowychmo¿e zmniejszaæ p³ynnoœæ poprzezfragmentaryzacjê handlu gazem.W systemie wejœcia–wyjœcia sprzedaw-ca jest sk³onny sprzedaæ ka¿demu ku-

puj¹cemu, a kupuj¹cy kupiæ od ka¿de-go sprzedaj¹cego, niezale¿nie od ichlokalizacji. Z punktu widzenia tradera,ca³y handel odbywa siê w swego ro-dzaju „wirtualnym” hubie (np. Natio-nal Balancing Point). W systemie dy-stansowym odpowiednia p³ynnoœæmo¿e zale¿eæ od istnienia specyficz-nych fizycznych punktów, przez któ-re przep³ywaj¹ du¿e iloœci gazu odró¿nych sprzedaj¹cych. Bez istnieniatakich hubów w systemie dystanso-wym uczestnicy rynku poszukuj¹partnerów zlokalizowanych najbli¿ej,aby zminimalizowaæ op³aty przesy³o-we. Taryfy oparte na systemie wyj-œcia–wejœcia s¹ zatem lepsze w pro-mocji handlu, p³ynnoœci i konkuren-cyjnoœci na rynku gazowym. �

Marcin Krupa,partner i doradca w ISE

Andrzej Sikoraprezes zarz¹du Instytutu Studiów

Energetycznych


PUBLICYSTYKA

Z aproponowano m.in. wprowa-dzanie (stopniowe) deregulacjizasad obrotu gazem na rynku

krajowym – najpierw w stosunku donajwiêkszych odbiorców przemys³o-wych. Na podstawie planu prac legi-slacyjnych Ministerstwa Gospodarki,obejmuj¹cego zamiar szybkiej (kwie-

cieñ 2010 r.) nowelizacji rozporz¹-dzenia w sprawie szczegó³owych za-sad kszta³towania i kalkulacji taryforaz rozliczeñ w obrocie paliwamigazowymi, izby zg³osi³y stosownepostulaty, w tym zwolnienia przed-siêbiorstw obrotu paliwami gazowy-mi z obowi¹zku zatwierdzania cen

dla odbiorców instytucjonalnych (w przypadku, gdy przedsiêbiorstwoobrotu i u¿ytkownik wyra¿¹ tak¹ wolê).

Niestety, mimo wsparcia Minister-stwa Skarbu Pañstwa i deklaracjiprzedstawicieli URE, izbom nie uda³osiê przekonaæ decydentów do szyb-kich zmian w rozporz¹dzeniu taryfo-wym. Okaza³o siê to niezwykleskomplikowane, zaœ 18 maja 2010roku Ministerstwo Gospodarki poin-formowa³o, ¿e rozpoczê³o prace nadwdro¿eniem do polskiego porz¹dkuprawnego (rozporz¹dzenia taryfowe-go) nowego rodzaju stawek przesy-³owych typu entry-exit.

Obowi¹zek ten wynika z przyjête-go przez Parlament Europejski i Radê(WE) rozporz¹dzenia nr 715/2009w sprawie warunków dostêpu do sie-ci przesy³owych gazu ziemnego,które bêdzie obowi¹zywaæ w UE od3 wrzeœnia 2011 roku. MinisterstwoGospodarki zwróci³o siê jednoczeœniedo wszystkich uczestników rynku ga-zu o stanowiska w sprawie wprowa-dzenia nowych stawek oraz ocenyskutków takiego dzia³ania. Tak g³êbo-ka nowelizacja rozporz¹dzenia tary-fowego powoduje nieokreœlone bli¿ejprzesuniêcie w czasie powy¿szychpostulatów izb.

Zespó³ ekspertów dokona³ bie¿¹cejoceny sytuacji, z której wynika, ¿epraktycznie wiosenny (2010) sezonnawozowy min¹³. Prognozowana sy-tuacja w najbli¿szych miesi¹cach narynku nawozowym jest w dalszymci¹gu niezwykle trudna. Nadal spadaop³acalnoœæ produkcji. Np. z doœwiad-czeñ wêgierskich wynika, ¿e konku-rencja po³udniowa kupuje gazw wiêkszoœci na rynku spotowym pocenie o po³owê ni¿szej. Wêgrzy i Au-striacy kupuj¹ w hubie Baumgartengaz ziemny po 170 dol./1000 m3.Obecny sezon skoñczy³ siê szybciej ni¿zwykle, wszystkie polskie spó³ki na-wozowe zosta³y z du¿ymi zapasamii dlatego przewiduj¹ dalsze ogranicza-nie produkcji, co bêdzie skutkowa³oobni¿eniem zu¿ycia gazu o ok. 1/4 do

Gaz i wielka chemia cd.Jerzy Majchrzak, Andrzej Schoeneich

W numerze 1/25 „Przegl¹du Gazowniczego” wyjaœniliœmy,w jakim celu Polska Izba Przemys³u Chemicznego i Izba Gospodarcza Gazownictwa powo³a³y zespó³ ekspertów, który na podstawie przeprowadzonych analiz przygotowa³wnioski oddalaj¹ce widmo upadku bran¿y nawozowej.


1/3. £¹czny spadek zu¿ycia gazuw tym roku wyniesie ok. 400–500 mlnm3. Jedynie PKN Orlen zu¿ywa gaz nanormalnym poziomie. Polskie firmyz niepokojem oczekuj¹ kontynuowa-nia ubieg³orocznej wojny cenowejw okresie letnim. Powtórzenie tej sytu-acji spowoduje praktyczny brak trady-cyjnego eksportu w II i III kwartale, copogorszy i tak dramatyczn¹ sytuacjê fi-nansow¹ bran¿y. Przed³u¿anie siê takiejsytuacji skutkuje powa¿anym obni¿e-niem wartoœci rynkowej polskich pro-ducentów nawozów mineralnych i co-raz bardziej grozi zamkniêciem czêœciz nich. Jednoczeœnie, ze wzglêdu naca³kowity brak mo¿liwoœci zakupu gazupo cenach zbli¿onych do rynku spoto-wego, zak³ady nie pokrywaj¹ nawetkosztów zmiennych, co zmusza jepraktycznie do zaprzestania produkcji.Obecnie ratuj¹ siê dziêki rentownoœciinnych asortymentów produkcji.

Sprawa nowych taryf gazowychwzbudza du¿e emocje wœród za³óg,szczególnie w kontekœcie opubliko-wania danych o zysku PGNiG SA zaI kwarta³ w wysokoœci 1 mld z³, przystratach w spó³kach nawozowych.Ale inforormacje, ¿e wzrost cen gazuwynika z formu³y cenowej, która te-raz obejmuje II po³owê ubieg³ego ro-ku, gdy cena ropy zbli¿y³a siê do ok.80 dol./bary³kê z trudem docieraj¹do opinii publicznej.Ponadto, nie-zgodnie z prawem, URE zdecydowa-³o o obowi¹zywaniu nowej taryfyprzez 6 miesiêcy, podczas gdy wnio-sek PGNiG SA obejmowa³ jedynie3 miesi¹ce. Równolegle nale¿y spo-dziewaæ siê znacznie ni¿szego pozio-mu zysku za II kw. w zwi¹zku z istot-nym os³abieniem z³otego do dolaraoraz kontraktowym wzrostem cen.Wed³ug informacji prasowych (wy-wiad z prezesem Gazpromu – Mie-dwiediewem), Polska nie mo¿e liczyæna obni¿enie cen kontraktowych. Sy-tuacjê PGNiG SA pogarsza równie¿brak podpisanej rz¹dowej umowyo dostawach gazu.

Eksperci podkreœlaj¹, ¿e bie¿¹cekontakty robocze zak³adów chemicz-nych z PGNiG SA s¹ na bardzo dobrympoziomie, co ma pozytywny wp³yw nachwilow¹ poprawê sytuacji spó³ek na-wozowych, ale nie zmienia to funda-mentalnie z³ego stanu firm nawozo-

wych wskutek znacz¹co ni¿szych cengazu u bezpoœredniej konkurencji.

Zespó³ postanowi³ skoncentrowaæsiê na wspólnych poszukiwaniach do-stêpnych rozwi¹zañ, które mog³ybypoprawiæ wyj¹tkowo trudn¹ sytuacjêrynkow¹ producentów nawozów. Izbyw³¹cz¹ siê w opracowanie nieuniknio-nych zmian w rozporz¹dzeniu taryfo-wym. Przeanalizowano koniecznoœæi celowoœæ wprowadzenia zró¿nicowa-nych grup taryfowych oraz innej aloka-cji kosztów magazynowych. Rozwa¿o-no mo¿liwoœæ obni¿enia cen poprzezwprowadzenie korzystnego dla chemiiwspó³czynnika nierównomiernoœci po-boru gazu, mimo ¿e obecn¹ taryfêustalono na podstawie obowi¹zuj¹cychrestrykcyjnych rozporz¹dzeñ i jest tuniewielkie pole manewru. Strona ga-zownicza podejmie siê opracowania ta-kiej charakterystyki grupy najwiêk-

szych odbiorców, aby zak³ady chemicz-ne mog³y te dane pozytywnie wyko-rzystaæ. Jednak najwiêksze znaczeniema tu uzyskanie podstawy prawnej douelastycznienia taryfy po nowelizacjirozporz¹dzenia taryfowego, poniewa¿w warunkach braku mo¿liwoœci przy-œpieszenia inwestycji strategicznych niemo¿na realnie oceniæ perspektywy cza-sowej dla funkcjonowania tak du¿egorynku spotowego w proporcji do do-staw kontraktowych.

Dyskusja bêdzie kontynuowana nakolejnych spotkaniach ekspertówz udzia³em zaproszonych przedstawi-cieli instytucji rz¹dowych, które powin-ny jak najszybciej przebudowaæ strate-giê prywatyzacji polskiego sektora che-micznego. �

Jerzy Majchrzak, dyrektor PIPC, i AndrzejSchoeneich, dyrektor IGG, s¹ cz³onkami ze-spo³u ekspertów obu izb.

Obecnie jednak najwiêksza uwaga skupia siê na po-szukiwaniach z³ó¿ gazu ziemnego ³upkowego, któ-re na Pomorzu, Mazowszu i LubelszczyŸnie anga-

¿uj¹ spektakularn¹ listê inwestorów. Od 2007 r. do dziœw Ministerstwie Œrodowiska z³o¿ono wnioski o pozwole-nie na poszukiwania gazu ³upkowego oko³o 75 blokachkoncesyjnych, z których do dziœ oko³o 60 rozpatrzono po-zytywnie. Mimo swoistego boomu gazowego i towarzy-sz¹cego mu w ostatnich miesi¹cach zainteresowania me-dialnego gaz ³upkowy nadal w Polsce jest jeszcze zagad-nieniem nowym i nie w pe³ni rozumianym.

Od pocz¹tku istnienia przemys³u naftowego wraz z po-szukiwaniami i eksploatacj¹ konwencjonalnych z³ó¿ wê-glowodorów odkrywano równie¿, zazwyczaj przypadko-wo, niekonwencjonalne akumulacje gazu ziemnego i ro-py naftowej. Historia eksploatacji niekonwencjonalnychz³ó¿ gazu ziemnego ma swój pocz¹tek co najmniejw 1821 roku, kiedy to we Fredonii (stan Nowy Jork, USA)przypadkowo uzyskano gaz ziemny z dewoñskich ³upkówDunkirk. Jednak przez prawie dwa stulecia tego typu za-soby gazu nie odgrywa³y znacz¹cej roli w przemyœle naf-towym i energetyce. Z³o¿a te albo nie by³y eksploatowa-ne albo ich produkcja by³a na tyle niewielka, ¿e z powo-dów ekonomicznych zainteresowanie niekonwencjonal-nymi wêglowodorami by³o marginalne. Nie rozumiano te¿modelu tego typu z³ó¿, wiêc nie prowadzono ich œwiado-mych poszukiwañ.

Okresowo wzrastaj¹ce ceny ropy naftowej i gazuziemnego, jak równie¿ czêœciowo wyczerpuj¹ce siê zaso-by konwencjonalnych z³ó¿, powoduj¹ globalny wzrost za-interesowania niekonwencjonalnymi wêglowodorami.W ostatnich dwóch dekadach przemys³ poszukiwañ i wy-dobycia gazu ziemnego w Ameryce Pó³nocnej przeszed³prawdziw¹ rewolucjê. Uœwiadomiono sobie istnienie nie-dostrze¿onych wczeœniej, specyficznych z³ó¿ wêglowodo-

rów, okreœlanych jako niekonwencjonalne, po czym roz-poczêto ich intensywne poszukiwania. W efekcie, w Sta-nach Zjednoczonych, a w mniejszym stopniu równie¿w Kanadzie, odkryto gigantyczne zasoby gazu ziemnegow niekonwencjonalnych z³o¿ach.

Ostatnio istotnym celem poszukiwawczym sta³y siêzw³aszcza z³o¿a gazu w ska³ach ilastych oraz z³o¿a gazuzamkniêtego. Oprócz czynnika ekonomicznego, tj. wzro-stu cen wêglowodorów, wi¹¿e siê to równie¿ z postêpemtechnologicznym zwiêkszaj¹cym mo¿liwoœci stymulowa-nia przyp³ywu gazu do otworu oraz obni¿aj¹cym kosztytakich zabiegów. Nie bez znaczenia jest równie¿ to, ¿ew pierwszym kraju, w którym produkcja gazu ziemnegoz niekonwencjonalnych z³ó¿ sta³a siê istotn¹ ga³êzi¹ prze-mys³u naftowego, tj. w Stanach Zjednoczonych, aktyw-noœæ firm naftowych w tym zakresie by³a intensyfikowanapoprzez odpowiednie zmiany w prawie podatkowym,stwarzaj¹ce system ulg i zachêt (np. Nonconventional Fuel Tax Credit).

Amerykañski sukces stanowi obecnie inspiracjê dla in-tensywnych poszukiwañ niekonwencjonalnych z³ó¿ gazuziemnego w innych krajach, w tym w Europie. Niespo-dziewanie Polska sta³a siê jednym z najbardziej aktyw-nych rynków poszukiwania tego typu z³ó¿ na naszymkontynencie, czego wyrazem jest zaanga¿owanie w na-szym kraju gigantów przemys³u naftowego, takich jakExxonMobil, ConocoPhillips, Chevron czy Marathon.

W Polsce poszukiwania niekonwencjonalnych akumu-lacji gazu ziemnego znajduj¹ siê obecnie na etapie pracrozpoznawczych. Spoœród wszystkich typów niekonwen-cjonalnych z³ó¿ wêglowodorów najmniej dostrzegany by³do niedawna potencja³ gazu ziemnego w ³upkach, mimojego potencjalnie najwiêkszych zasobów. Bior¹c poduwagê bardzo urozmaicon¹ budowê geologiczn¹ w na-szym kraju oraz to, ¿e nie stosowano w Polsce nowocze-snych technologii poszukiwañ takich zasobów, kwestiêmo¿liwoœci wystêpowania z³ó¿ gazu ziemnego w ³upkachnale¿y uznaæ za otwart¹. Niew¹tpliwie najwa¿niejszy po-tencja³ dla wystêpowania gazu ziemnego w ³upkachw Polsce maj¹ ³upki graptolitowe dolnego paleozoikuw basenach na kratonie wschodnioeuropejskim. Du¿aliczba udzielonych koncesji na gaz ziemny w ³upkachgwarantuje, ¿e w najbli¿szych kilku latach stan wiedzy natemat tego typu z³ó¿ w Polsce bêdzie znacznie wiêkszy.Pierwsze wiercenie poszukiwawcze Lane/ConocnoPhillipsrozpoczê³o siê w czerwcu 2010 roku w £ebieniu w okoli-cach Lêborka na Pomorzu.


PUBLICYSTYKA

Poszukiwania z³ó¿ gazu ³upkowego w PolscePawe³ Poprawa

Ostatnie kilka lat przynios³o nieoczekiwanywzrost zainteresowania poszukiwaniami niekonwencjonalnych z³ó¿ gazu ziemnegow Polsce. Dotyczy to zarówno tzw. gazu ³upkowego (shale gas), gazu zamkniêtego,okreœlanego te¿ jako gaz zaciœniêty (tight gas),jak i metanu pok³adów wêgla (coal bedmethane).


SPECYFIKA Z£Ó¯ GAZU ZIEMNEGO £UPKOWEGO

Najwa¿niejsz¹ cech¹ wyró¿niaj¹c¹ z³o¿a gazu ziemnegozawartego w ska³ach ilasto-mu³owcowych (shale gas) jest to,¿e gaz wystêpuje w skale macierzystej, z której powsta³.Ska³a macierzysta pe³ni zatem jednoczeœnie rolê ska³y zbior-nikowej, a bior¹c pod uwagê w³asnoœci petrofizyczne ska³ilastych oraz wymagan¹ stosunkowo du¿¹ mi¹¿szoœæ takiegokompleksu, mo¿na j¹ tak¿e zakwalifikowaæ jako ska³êuszczelniaj¹c¹. Migracja gazu zachodzi jedynie w skali mikrob¹dŸ nie wstêpuje wcale. Nie maj¹ tu znaczenia si³y wyporuzwi¹zane z ró¿nicami ciê¿aru w³aœciwego, decyduj¹ce o po-wstawaniu i formie wystêpowania konwencjonalnych z³ó¿.Tego typu akumulacje gazu nie wymagaj¹ obecnoœci pu³a-pek z³o¿owych, a strefy nasycenia gazem maj¹ charakterobocznie ci¹g³y w skali regionalnej, co decyduje o zwykledu¿ych zasobach takich z³ó¿.

Gaz ziemny wystêpuje zazwyczaj w kompleksach ³upko-wych ska³ macierzystych, które znajduj¹ siê, b¹dŸ znajdowa-³y siê, w historii geologicznej, w zakresie okna generowaniagazu. W strefach mniej pogrzebanych, o ni¿szej dojrza³oœcitermicznej, formacja ³upków macierzystych mo¿e zawieraæropê naftow¹, której jednak technologiczne mo¿liwoœci pro-dukcji obecnie s¹ jeszcze na etapie eksperymentalnym. Kom-pleksy ³upkowe zawieraj¹ce z³o¿a gazu ziemnego cechuj¹ siêwysok¹ zawartoœci¹ substancji organicznej, œrednio powy¿ej1–2% TOC wagowo. Gaz ziemny w ³upkach wystêpujew formie wolnej przede wszystkim w przestrzeni porowejpowsta³ej w miejscach skupienia substancji organicznejw wyniku redukcji jej objêtoœci podczas przemian zwi¹za-nych z generowaniem wêglowodorów b¹dŸ powsta³ejw wyniku diagenezy minera³ów ilastych. Ponadto ³upki za-wieraj¹ równie¿ gaz ziemny adsorbowany przez nierozpusz-czaln¹ substancjê organiczn¹ oraz przez minera³y ilaste.

Poniewa¿ indywidualne pory skalne zazwyczaj s¹ izolo-wane, gaz nie przemieszcza siê w obrêbie ska³y zbiorniko-wej, a zatem nie dop³ywa do otworu wiertniczego. W efek-cie, z³o¿a gazu ziemnego w ³upkach s¹ w porównaniu ze z³o-¿ami konwencjonalnymi znacznie trudniejsze w eksploatacjioraz mniej op³acalne. Warunkiem produkcji gazu jest wyko-nywanie d³ugich odcinków poziomych wiercenia w obrêbieformacji ³upkowej (do 2000 m) z wielokrotnym szczelinowa-niem, tak aby wytworzyæ jak najgêstsz¹ sieæ spêkañ, ³¹cz¹-cych jak najwiêcej porów skalnych oraz tworz¹cych œcie¿kimigracji gazu do otworu. Z uwagi na niewielki zasiêg drena-¿u gazu, konieczne jest ponadto wykonanie gêstej siatkiwierceñ. WskaŸnik wydobywalnoœci gazu ze z³o¿a ³upkowe-go jest ni¿szy ni¿ z konwencjonalnych z³ó¿, ni¿sza jest te¿wydajnoœæ z pojedynczego otworu. Natomiast okres eksplo-atacji pojedynczego otworu jest d³u¿szy ni¿ w przypadkuz³ó¿ konwencjonalnych i mo¿e wynosiæ do 30 lat.

Powy¿ej wymienione cechy decyduj¹ o ekonomicznejspecyfice produkcji gazu ziemnego z ³upków, znaczniebardziej kosztoch³onnej ni¿ produkcja gazu konwencjo-nalnego. Poniewa¿ wraz z g³êbokoœci¹ koszt wierceniaoraz zabiegów na otworze znacz¹co roœnie, powoduje to,¿e ekonomicznie uzasadniona produkcja gazu z ³upków

napotyka limit maksymalnej g³êbokoœci, która w USA wy-nosi oko³o 3500–4500 m.

ZNACZENIE NIEKONWENCJONALNYCHZ£Ó¯ GAZU ZIEMNEGO W AMERYCE PÓ£NOCNEJ

Pierwszymi krajami, w których rozpoczêto produkcjê ga-zu ziemnego z ³upków na du¿¹ skalê by³y Stany Zjednoczo-ne, a nastêpnie Kanada. Szybki rozwój nowych, niekonwen-cjonalnych koncepcji poszukiwañ z³ó¿ ropy i gazu, jak rów-nie¿ rozwój technik eksploatacji takich z³ó¿, nast¹pi³ pod ko-niec XX wieku, zw³aszcza w latach 90. ub.w. Wprowadzeniekoncepcji niekonwencjonalnych systemów wêglowodoro-wych jako strategii poszukiwawczej zaowocowa³o w ostat-nich 20 latach w USA, a tak¿e – w mniejszym stopniu –w Kanadzie nieoczekiwanym sukcesem.

Obecnie w Stanach Zjednoczonych, kraju uzale¿nionymwczeœniej od importu wêglowodorowych noœników energii,produkcja gazu ziemnego z niekonwencjonalnych z³ó¿ do-starcza ³¹cznie ponad po³owê krajowej produkcji gazu, a jejudzia³ nadal szybko roœnie. Szacuje siê, ¿e oko³o 2016 rokuniekonwencjonalne z³o¿a bêd¹ dostarczaæ prawie 60–65%produkcji gazu ziemnego w USA. Obecnie z³o¿a gazu w ³up-kach stanowi¹ 10–15% produkcji USA, zaœ do 2020 rokumog¹ osi¹gn¹æ co najmniej 20–30% tej produkcji. Zasobywydobywalne gazu w ³upkach w Ameryce Pó³nocnej wed³ugFERC (US Federal Energy Regulatory Commission) szacujesiê obecnie na oko³o 20 000 mld m3, tj. w przybli¿eniu 750 trylionów stóp szeœciennych (Tcf).

Sukces poszukiwañ z³ó¿ oraz produkcji gazu ziemnegoz ³upków w ostatnich latach w Ameryce Pó³nocnej spowodo-wa³ du¿¹ poda¿ gazu ziemnego na rynku amerykañskim.W efekcie, jego ceny w 2008 i 2009 roku spad³y tam z 13,7USD/mln Btu (~10 USD/tys. stóp3) do 4,1 USD/mln Btu(~3 USD/ tys. stóp3). Spadek ten w najwiêkszym stopniudotkn¹³ tego sektora przemys³u naftowego, który zajmujesiê poszukiwaniami i produkcj¹ niekonwencjonalnych z³ó¿wêglowodorów, co wi¹¿e siê z jego wysok¹ kosztoch³onno-œci¹. Ograniczenie amerykañskiego popytu na import gazuskutkuje obecnie spadkiem cen gazu ziemnego na rynkachœwiatowych, zw³aszcza gazu LNG.

£UPKI POTENCJALNIE GAZONOŒNEW POLSCE

Polska jest krajem o stosunkowo z³o¿onej budowie geolo-gicznej, w którym wystêpuje wiele basenów sedymentacyj-nych ró¿nego wieku z licznymi formacjami ³upków o pod-wy¿szonej zawartoœci wêgla organicznego. Wiêkszoœæ tychformacji ma jednak z ró¿nych powodów ograniczony poten-cja³ dla wystêpowania gazu ziemnego, którego eksploatacjaby³aby ekonomicznie uzasadniona.

Najwiêksze mo¿liwoœci wystêpowania gazu ziemnegostwierdzono dla ³upków dolnego paleozoiku, g³ównie dolne-go syluru i górnego ordowiku, na kratonie wschodnioeuro-pejskim (obszar centralnego Pomorza, pó³nocnego i wschod-niego Mazowsza oraz Lubelszczyzny). Te w³aœnie utwory s¹


PUBLICYSTYKA

celem dla prac poszukiwawczych na wiêkszoœæ spoœródudzielonych ju¿ w Polsce koncesji na poszukiwania gazuziemnego w ³upkach.

Kolejn¹ formacj¹, w obrêbie której mog¹ wystêpowaæakumulacje gazu ³upkowego s¹ dolnokarboñskie utworyw rejonie monokliny przedsudeckiej (pó³nocny Dolny Œl¹skoraz po³udniowa Wielkopolska). Utwory te stanowi¹ ska³êmacierzyst¹ dla konwencjonalnych z³ó¿ gazu ziemnegow utworach czerwonego sp¹gowca. £upki dolnego karbonucechuj¹ siê ogólnie gorsz¹ charakterystyk¹ geologiczn¹ orazwy¿szym stopniem ryzyka poszukiwawczego ni¿ ³upki dolne-go paleozoiku. Z uwagi na to stanowiæ bêd¹ raczej drugo-rzêdny cel prac poszukiwawczych.

Dla ³upków dolnego paleozoiku w Polsce firmy Advan-ced Resources International oraz Wood Mackenzie poda-j¹ wstêpne prognozy zasobów wydobywalnych gazuziemnego na odpowiednio – 3000 mld m3 i 1400 mld m3.Stanowi to 100–200-krotnoœæ rocznej konsumpcji gazuziemnego w Polsce. Niezale¿nie od ograniczonej wiary-godnoœci tych obliczeñ, bazuj¹cych na niewystarczaj¹cejiloœci danych, prognozy te ilustruj¹, dlaczego dolnopale-ozoiczny basen na kratonie wschodnioeuropejskim sta³ siêjednym z najbardziej aktywnych i konkurencyjnych w Eu-ropie obszarów poszukiwañ gazu ziemnego w ³upkach.Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e ¿adne z³o¿e gazu ³upkowegonie zosta³o jeszcze w tym obszarze odkryte i dopiero wy-niki rozpoczynanych obecnie prac wiertniczych dadz¹ od-powiedŸ na pytanie, czy gaz ³upkowy w Polsce wystêpu-je oraz jakie mog¹ byæ jego zasoby.

WYZWANIA I BARIERY DLA PRODUKCJIGAZU £UPKOWEGO W POLSCE

Je¿eli rozpoczynaj¹ce siê obecnie prace poszukiwawczez³ó¿ gazu ³upkowego w Polsce zakoñczy³yby siê sukcesem,nale¿a³oby oczekiwaæ powstania nowej ga³êzi przemys³unaftowego. Stanowi³oby to szansê i przynios³oby korzyœciPolsce, równoczeœnie definiuj¹c istotne problemy, którychrozwi¹zanie bêdzie konieczne dla uzyskania ekonomicznieop³acalnej produkcji tego gazu.

Obecnie najistotniejszym problemem z punktu widzeniaprac wydobywczych, wymagaj¹cych tysiêcy wierceñ, jestograniczona dostêpnoœæ platform wiertniczych, zarównow Polsce, jak i w Europie. W ca³ej Europie jest ich oko³odziesiêciokrotnie mniej ni¿ w samych Stanach Zjednoczo-nych, a sprowadzanie platform do Unii Europejskiej z ze-wn¹trz napotyka bariery protekcjonistyczne. Ponadto, zale¿-noœæ nieomal wszystkich firm wiertnicznych w Polsce odPGNiG sprawia, ¿e brak w pe³ni konkurencyjnego rynkuus³ug wiertniczych. Powoduje to wysokie ceny wierceñw porównaniu z ich cenami w USA. Ekonomicznie uzasadnio-na produkcja gazu ³upkowego w Polsce nie bêdzie mo¿liwabez pe³nego otworzenia rynku us³ug wiertniczych i serwiso-wych, jak równie¿ znacz¹cej redukcji kosztów takich prac.

Kolejne zagadnienie, które rzutuje na mo¿liwoœæ i ren-townoœæ produkcji gazu z ³upków w Polsce, to œrodowisko-we konsekwencje prac wiertniczych, a szczególnie ochronawód pitnych i powierzchniowych. Pojedynczy zabieg szczeli-

nowania wymaga oko³o 1000–2000 m3 wody. Aby unikn¹æzu¿ywania wód pitnych czy wód powierzchniowych,w wiêkszoœci przypadków dla szczelinowania wiercone bêd¹g³êbokie, kilkusetmetrowe studnie do pozyskania s³abo zaso-lonych wód formacyjnych. Ponadto, po zabiegu szczelino-wania na powierzchniê wraca samoczynnie 15–60% zat³o-czonej wody, która zawiera oko³o 0,5% dodatków chemicz-nych, g³ównie przeciwdzia³aj¹cych pêcznieniu i³ów; mo¿etak¿e zawieraæ domieszkê naturalnie wystêpuj¹cych w góro-tworze solanek. P³yn taki jest u¿ywany w ponownych szcze-linowaniach, jednak ostatecznie wymaga kosztownej utyli-zacji. Szczególny status obszarów chronionych objêtych pro-gramem Natura 2000 zapewne wykluczy b¹dŸ ograniczyprace wydobywcze na czêœci obszaru posiadaj¹cego poten-cja³ dla produkcji gazu ³upkowego.

Do zagadnieñ istotnych z punktu widzenia mo¿liwoœciprodukcji gazu ³ukowego zaliczyæ nale¿y równie¿ akceptacjêspo³eczn¹ dla prac wydobywczych. Niektóre obszary, poten-cjalnie objête pracami wydobywczymi, cechuj¹ siê wiêksz¹gêstoœci¹ zaludnienia ni¿ klasyczne amerykañskie baseny.Korzyœci ekonomiczne lokalnych spo³ecznoœci zwi¹zanez bezpoœrednimi inwestycjami w terenie, a przede wszystkimop³aty za wydobycie kopalin, odprowadzane do gminnychbud¿etów, rekompensowaæ bêd¹ zapewne niedogodnoœcizwi¹zane z czasow¹ obecnoœci¹ masztów wiertniczychw pejza¿u czy wzmo¿onym transportem podczas wiercenia.

KONKLUZJE

Rozpoczynaj¹ce siê w tym roku wiercenia poszukiwawczepozwol¹ w kilku najbli¿szych latach sprecyzowaæ nasz¹ wiedzêo mo¿liwoœci wystêpowania z³ó¿ gazu ziemnego w ³upkach,a ewentualnie tak¿e o ich zasobach. W przypadku potwierdze-nia siê najbardziej optymistycznych spoœród przewidywanychscenariuszy, postulat bezpieczeñstwa energetycznego Polskii regionu móg³by przestaæ byæ pustym frazesem. Nale¿y jednakpamiêtaæ, ¿e nie jest to jedyny z mo¿liwych scenariuszy.

Ponadto, czas budowy infrastruktury wydobywczeji przesy³owej dla gazu ³upkowego powoduje, ¿e dla od-czucia jego ewentualnego wp³ywu na gospodarkê potrze-ba wielu lat. W przypadku pierwszego, klasycznego base-nu ³upkowego Fort Worth w USA trwa³o to oko³o 20 lat.Dziêki gromadzonym doœwiadczeniom kolejne rozpozna-wane w Ameryce Pó³nocnej baseny coraz szybciej osi¹ga-j¹ fazê produkcji. W przypadku ³upków Haynesville(Luizjana) by³o to ju¿ tylko 5 lat. Specyficzne warunki lo-gistyczne, prawne i kulturowe Europy i Polski, a zw³aszczabrak doœwiadczeñ na tym nowym, z punktu widzenia z³ó¿niekonwencjonalnych, rynku powoduj¹, ¿e do osi¹gniêciaw pe³ni rozbudowanej infrastruktury wydobywczo-przesy-³owej potrzeba bêdzie zapewne co najmniej kilkunastulat. Oczywiœcie, tylko w wypadku, gdy pierwsze wierceniaposzukiwawcze przynios¹ pozytywne wyniki. Pozostajezatem uzbroiæ siê w cierpliwoœæ i trzymaæ kciuki za po-myœlnoœæ prowadzonych prac. �

Pawe³ PoprawaPañstwowy Instytut Geologiczny – PIB,

Warszawa


D o³¹czy³o do tego realne odkrycietzw. gazu zamkniêtego (tightgas) dokonane przez firmê Aure-

lian na obszarze na wschód od Poznania.Niekonwencjonalne z³o¿a gazu obej-

muj¹ wszystkie przypadki nagromadzeñgazu ziemnego odbiegaj¹ce od standar-dowego modelu z³ó¿ konwencjonalnychopartego na zasadzie stratyfikacji: wodapodœcielaj¹ca, gaz lub ropa naftowai gaz, uszczelnienie strukturalne lub litolo-giczne.

Gaz ziemny w z³o¿ach niekonwencjo-nalnych (wg Kiersnowski i inni, 2010)mo¿e wystêpowaæ w czterech odmia-nach: jako hydraty gazu, w zwiêz³ychpiaskach gazonoœnych (TGS – Tight GasSands) lub podrzêdnie w wêglanach, ³up-

kach gazonoœnych i jako gaz w pok³a-dach wêgla (Law, 2002). W ka¿dymz tych przypadków sposób wystêpowa-nia gazu w z³o¿u jest odmienny. Gaz po-chodzi z materii organicznej wystêpuj¹-cej w ska³ach osadowych i jest genero-wany przez bakterie (gaz biogeniczny)lub w efekcie wzrostu temperatury towa-rzysz¹cej pogrzebaniu osadów (gaz ter-mogeniczny).

Kluczowym modelem, który zdetermi-nowa³ sposoby eksploatacji niekonwen-cjonalnych z³ó¿ gazu, jest opracowanyprzez amerykañskich geologów nafto-wych system generowania i akumulacjigazu w centralnych, najg³êbiej pogrzeba-nych czêœciach basenów sedymentacyj-nych, nazwany: Basin-Centered Gas Sys-

tem (BCGS). System ten dotyczy przedewszystkim akumulacji gazu w zwiêz³ychpiaskowcach (TGS) (Poprawa, Kiersnow-ski, 2010) (Rys. 1).

W konwencjonalnych z³o¿ach gazui ropy naftowej dobre warunki zbiorniko-we, a wiêc wysoka porowatoœæ i prze-puszczalnoœæ ska³y zbiornikowej, s¹ nie-zbêdne dla akumulacji i póŸniejszegosczerpywania wêglowodorów. Paradok-salnie, zwiêz³oœæ (s³abe warunki zbiorni-kowe) piaskowców jest warunkiem ist-nienia niekonwencjonalnych z³ó¿ gazutypu Tight Gas (TG). Dodatkowo, nie-konwencjonalne zbiorniki gazu w syste-mie BCGS nie wystêpuj¹ w tradycyjnychpu³apkach strukturalnych lub stratygra-ficznych i w zwi¹zku z tym mog¹ zajmo-waæ ogromn¹ kubaturê, co powoduje, ¿ezazwyczaj s¹ to bardzo du¿e zasobyw przeliczeniu na kilometr kwadratowy.

Piaskowce gazonoœne zawieraj¹ gazw porach w stanie skompresowanym i s¹

Tight gas w Polsce: czy realne zwiêkszenie zasobów?Hubert Kiersnowski, Wojciech Górecki

Pytanie zawarte w tytule tego tekstu sta³o siê przedmiotemintensywnej debaty, wywo³anej g³ównie oczekiwaniami zwi¹zanymi z projektami wydobycia gazu z ³upków (shale gas)na obszarze Polski.

RYS. 1. MODEL BCGS DLA Z£Ó¯ TYPU TIGHT GAS


WIELKWIELKAAWODWODAA


P owódŸ spowodowa³a liczne zalania i podtopienia infrastruktury przesy³owejGAZ–SYSTEM S.A. W najwiêkszym stopniu dotknê³a obszar funkcjonowaniaoddzia³ów w Tarnowie i Œwierklanach, mniej ucierpia³y pozosta³e cztery

oddzia³y. Zalaniu b¹dŸ podtopieniu uleg³o oko³o 45 stacji gazowych oraz ponad30 zespo³ów zaporowo-upustowych zlokalizowanych na gazoci¹gach. W wielumiejscach wyst¹pi³y podtopienia i wymycia gazoci¹gów, co spowodowa³ouszkodzenia izolacji, odkrycia niektórych gazoci¹gów oraz uszkodzenia liniibrzegowej cieków wodnych i rzek w miejscach przekroczeñ gazoci¹gów.Zniszczeniu uleg³y tak¿e stacje ochrony katodowej. Zalana zosta³a siedzibaJednostki Terenowej w Sandomierzu. Przez przez ca³y okres powodzi s³u¿byeksploatacyjne i ruchowe odpowiedzialne za bezpieczeñstwo stale monitorowa³ypracê systemu, dziêki czemu system przesy³owy funkcjonowa³ bezawaryjnie. Nieby³o przerw w ci¹g³oœci dostaw paliwa gazowego.

Liczne straty powodziowe ponios³a równie¿ Karpacka Spó³ka Gazownictwa.Tylko dwa z oœmiu oddzia³ów zak³adów gazowniczych, Kielce i Lublin, nie ucier-pia³y. W pozosta³ych, czyli: Sandomierzu, Tarnowie, Jaœle, Krakowie, Rzeszowiei Jaros³awiu straty oszacowane zosta³y na 30 mln z³otych. W raportach popowo-dziowych odnotowano 278 awarii. Do najpowa¿niejszych nale¿a³o uszkodzenieprzejœcia gazoci¹gu œredniego ciœnienia, stalowego DN 200, przez rzekê Poprad,zasilaj¹cego miasto Stary S¹cz i czêœæ miasta Nowy S¹cz oraz przylegaj¹ce miej-scowoœci. Wskutek tej awarii dostaw gazu pozbawionych zosta³o prawie 4 tysi¹-ce odbiorców, w tym 4 odbiorców przemys³owych. Do innych powa¿niejszychawarii zaliczyæ trzeba uszkodzenia sieci dystrybucyjnej spowodowane osuwiskamiw miejscowoœciach: Pruchnik, D¹browa, Stró¿a, Majscowa, Tropie – gazoci¹gœredniego ciœnienia, PE DN 140, dostaw gazu pozbawionych by³o 600 odbiorców,Sêkowa – dostaw gazu pozbawionych by³o 1000 odbiorców. Najwiêksza liczbaspowodowana by³a osuwiskami i stanowi³a oko³o 75% wszystkich awarii sieci dys-trybucyjnej. Z powodu niestabilnych osuwisk obecnie jeszcze 83 odbiorców po-zbawionych jest dostaw gazu. Wiêcej na temat strat powodziowych i akcji pra-cowniczej dla powodzian na stronie 38. �

Wymowna fotografia zalanego SandomierzaFot. Sebastian S³odownik

SandomierzFot. archiwum ZG Sandomierz

Droga dojazdowa do SandomierzaFot. Sebastian S³odownik

PilznoFot. archiwum ZG Tarnów

Nowa siedziba Zak³adu Gazowniczego w Sandomierzu (budynek z czerwonym dachem)Fot. Grzegorz Krzy¿anowski (wykonane z paralotni)

£apanówFot. archiwum ZG Tarnów


PGNiG SA

Promowanie i rozwój rynku ekologicznego paliwa do zasilania pojazdów, jakim jest sprê¿ony gaz ziemnyCNG, by³y tematem dwóch wydarzeñ –w Œwidnicy i Wa³brzychu.

W ramach majowego I Kongresu Regionóww Œwidnicy centrala PGNiG SA (Biuro Wspar-cia Obrotu wspólnie z Departamentem Mar-

ketingu i Komunikacji) przygotowa³a panel tematycznypoœwiêcony zastosowaniu CNG w samochodach oso-bowych, ciê¿arowych oraz autobusach. Natomiastw Wa³brzychu w Zamku Ksi¹¿ odby³a siê konferencjapoœwiêcona regionalnej wspó³pracy polsko-czeskiejw zakresie rozwoju CNG oraz projektu Zielonej Linii,czyli przewozów pasa¿erskich ekologicznymi autobusa-mi zasilanymi CNG na trasie Wroc³aw–Praga.

W panelu zatytu³owanym „B³êkitne paliwo”, udzia³wziêli przedstawiciele m.in. PGNiG SA, PolitechnikiWroc³awskiej, przedsiêbiorstw komunikacyjnych z Wa³-brzycha i Gdyni (w obu tych miastach czêœæ taboru sta-nowi¹ w³aœnie autobusy zasilane CNG), a tak¿e przed-stawiciele firm IVECO i Mercedes. Przedsiêbiorstwa ko-munikacyjne zaprezentowa³y swoje doœwiadczeniazwi¹zane z wykorzystaniem autobusów napêdzanychsprê¿onym gazem ziemnym oraz perspektywy rozwo-ju. Dyskutowano na temat wymagañ w zakresie zmianotoczenia regulacyjnego, a tak¿e mo¿liwoœci pozyska-nia dotacji na rozbudowê floty zasilanej tym ekologicz-nym i tanim paliwem. Przedstawiciele firm IVECOi Mercedes na przyk³adzie swoich pojazdów zaprezen-towali ró¿nym bran¿om mo¿liwoœci i zalety fabrycznych

instalacji CNG, które znalaz³y zastosowanie w autachtych marek.

Dyskutowano równie¿ o szansach i przeszkodachdla rozwoju rynku CNG w Polsce, o potencjale wyko-rzystania NGV w transporcie towarów i osób orazotoczeniu regulacyjnym dotycz¹cym rynku CNGw Polsce i Europie.

Uczestnicy panelu dyskusyjnego podkreœlali dwiecechy paliwa CNG, wyró¿niaj¹ce je spoœród innych,wykorzystywanych do napêdzania pojazdów. – Mo¿-na powiedzieæ o nich krótko: ekologia i ekonomia –stwierdzi³ dr in¿. Wojciech Walkowiak z PolitechnikiWroc³awskiej. – W spalinach wytwarzanych przez sil-niki zasilane skompresowanym gazem ziemnym jestnajmniej szkodliwych substancji – ich poziom jestznacznie ni¿szy od okreœlanego przez najsurowsz¹normê EURO 5. Silniki te s¹ cichsze i bardziej ekono-miczne od tradycyjnych paliw – cena gazu ziemnegojest o ok. 40% ni¿sza od ceny oleju napêdowego. Jestem przekonany, ¿e silniki na CNG s¹ przysz³oœci¹motoryzacji – doda³.

O zaletach wykorzystania gazu CNG do napêdzaniapojazdów mówili równie¿ Andrzej Welc, zastêpca dy-rektora ds. technicznych z Miejskiego PrzedsiêbiorstwaKomunikacji w Wa³brzychu, oraz Kazimierz Ma³kiewiczz Przedsiêbiorstwa Komunikacji Miejskiej w Gdyni.

Istotne s¹ nabyte doœwiadczenia przedsiêbiorstw ko-munikacji miejskiej w zakresie bie¿¹cej eksploatacji au-tobusów CNG. Zdecydowanie tañsze i praktycznie bez-awaryjne s¹ autobusy renomowanych marek, nowe,z oryginaln¹ i fabrycznie zabudowan¹ instalacj¹ CNG.

Kongresowi regionów towarzyszy³o specjalnie przy-gotowane stoisko wystawiennicze, zlokalizowane naœwidnickim rynku. Szczególnie du¿ym zainteresowa-niem zwiedzaj¹cych oraz mieszkañców miasta cieszy³ysiê pojazdy zasilane sprê¿onym gazem ziemnym. Naprzygotowanej przez PGNiG SA wystawie mo¿na by³oobejrzeæ autobus zasilany CNG, samochód dostawczy,a tak¿e mercedesa-œmieciarkê oraz osobowego merce-desa klasy B – na pierwszy rzut oka niczym nieró¿ni¹-cego siê od zwyk³ego auta, a jednak przystosowanegodo zasilania zarówno benzyn¹, jak i CNG.

* * *Gazownia Wa³brzyska zorganizowa³a równie¿ kon-

ferencjê tematyczn¹ w Zamku Ksi¹¿, poœwiêcon¹ re-gionalnej wspó³pracy polsko-czeskiej w zakresie roz-woju CNG oraz projektu Zielonej Linii – przewozówpasa¿erskich z Wroc³awia do Pragi. Obradom prze-wodniczy³ Ryszard Micha³owski, dyrektor GazowniWa³brzyskiej.

Stawiaj¹ na b³êkitne paliwoWojciech Tymiak

32 p r z e g l ¹ d g a z o w n i c z y c z e r w i e c 2 0 1 0

Je¿eli niepodejmiemydzia³añ,mo¿e namgroziæzaprzepa-szczenieszansyrozwojurynku CNG.


Ze strony czeskiej w konferencji uczestniczyli m.in.Pavel Novak i Jan �ákovec z Czech Gas Association(Èeský plynárenský svaz), Radek Patera – Pra�skáplynárenská, a.s, Pavel Valícek – TEDOM s.r.o., JaroslavSemler – CSAD Semily a.s., Václav Holovèák – BonettGas Investment a.s., Jaroslav Šarovský i Petr Suchoò –Vitkovice Machinery Group.

Ze strony polskiej w konferencji uczestniczyli m.in.Andrzej Schoeneich, dyrektor Izby Gospodarczej Ga-zownictwa, S³awomir Nestorowicz, dyrektor BiuraWsparcia Obrotu, Stanis³aw Potoczny, dyrektor Dol-noœl¹skiego Obrotu Gazem we Wroc³awiu, Miros³awBartolik, wiceprezydent Wa³brzycha, Ireneusz Zarzec-ki, prezes MPK Wa³brzych, Jan Chmielewski, prze-wodnicz¹cy Komisji Komunikacji i Ochrony Œrodowi-ska we Wroc³awiu.

Najwa¿niejsz¹ spraw¹ umo¿liwiaj¹c¹ rozwój CNGzarówno w Polsce, jak i w Republice Czeskiej, s¹ ure-gulowania legislacyjne, w tym równie¿ d³ugofalowyprogram rz¹dowy ukierunkowany na stworzenie wa-runków rozwoju CNG. Program taki, który powinienbyæ opracowany miêdzyresortowo, bêdzie móg³ po-wstaæ przy zaanga¿owaniu i wspó³pracy przedstawi-cieli kilku ministerstw, m.in. Gospodarki, Ochrony Œro-dowiska i Ochrony Zdrowia.

Próby takich dzia³añ zosta³y podjête w RepubliceCzeskiej ju¿ w latach 2004–2006, co zaowocowa³opodpisaniem specjalnego porozumienia z rz¹dem.Nadal jednak do za³atwienia pozostaje sprawa sto-sownych regulacji sprzyjaj¹cych rozwojowi CNGu naszych po³udniowych s¹siadów, w tym przedewszystkim regulacji dotycz¹cych podatku akcyzowe-go (wg aktualnych przepisów w Republice Czeskiejgaz CNG jest zwolniony z podatku akcyzowego dokoñca 2011 r.). Obecna sprzeda¿ CNG na czeskimrynku jest na poziomie zbli¿onym do sprzeda¿y tegopaliwa w Polsce. Z przedstawionych w wyst¹pieniuPavla Novaka z Czech Gas Association planów roz-woju wynika, ¿e sprzeda¿ CNG mo¿e byæ w najbli¿-szych latach wy¿sza ni¿ w Polsce, bior¹c pod uwagêdotychczasowy i planowany wzrost jego sprzeda¿yw ostatnich latach.

S³awomir Nestorowicz, dyrektor Biura WsparciaObrotu, przedstawi³ dzia³ania, jakie bêd¹ podejmo-wane – w ramach strategii dzia³ania GK PGNiG –w zakresie rozwoju rynku gazu ziemnego do napêdupojazdów (CNG). Szczególn¹ uwagê zwróci³ na I etapstrategii, który bêdzie mia³ kluczowe znaczenie dlapowodzenia tego procesu. Ten etap przewiduje pod-jêcie wielu czynnoœci zwi¹zanych z wypracowaniemi przyjêciem sygnalizowanych wy¿ej zmian regulacyj-no-legislacyjnych.

Pe³n¹ aprobatê i wsparcie w tych dzia³aniach zade-klarowa³ Andrzej Schoeneich, dyrektor Izby Gospo-darczej Gazownictwa, podkreœlaj¹c jednoczeœnie, ¿edzia³ania te musz¹ byæ prowadzone w sposób syste-mowy przez grupê specjalistów z GK PGNiG SA, któ-ra mog³aby wesprzeæ IGG w tym zakresie.

Je¿eli ju¿ dziœ nie podejmiemy programowegoi systemowego dzia³ania, w najbli¿szych kilku latachmo¿e nam groziæ zaprzepaszczenie szansy rozwojurynku CNG, który – jak wynika z doœwiadczeñ innychkrajów europejskich (np. Ukraina – ok. 200 tys. pojaz-dów na CNG, W³ochy – ok. 500 tys. pojazdów naCNG) – docelowo mo¿e stanowiæ licz¹cy siê segmentsprzeda¿y gazu ziemnego.

Obecnie rozwój stacji CNG w regionach w du¿ejmierze zale¿ny jest od przychylnoœci i zainteresowaniaw³adz miast i samorz¹dów.

– W Wa³brzychu siê uda³o, jesteœmy z tego dum-ni i nadal bêdziemy wspieraæ wszystkich, którzy bê-d¹ chcieli rozwijaæ transport na bazie paliwa ekolo-gicznego, jakim jest gaz ziemny – podkreœli³ pod-czas konferencji Miros³aw Bartolik, wiceprezydentWa³brzycha.

Ireneusz Zarzecki, prezes Wa³brzyskiego Przedsiê-biorstwa Komunikacji, zadeklarowa³, i¿ jest gotówwspieraæ PGNiG w dzia³aniach na rzecz rozwoju CNG.– Zawsze to mówi³em i bêdê powtarza³ w ka¿dymmiejscu i czasie: je¿eli zostanê poproszony o wsparciew dzia³aniach na rzecz rozwoju CNG, stawiê siê i bê-dê zachêca³ innych do zastosowania tej bezsprzecznieekologicznej (przyjaznej œrodowisku i spo³eczeñstwu)i ekonomicznej technologii.

Podczas konferencji prezes MPK Wa³brzych poin-formowa³, ¿e w tym roku wa³brzyskie MPK planujezakup kolejnych siedmiu autobusów, co uplasuje Wa³-brzych na 1. miejscu w Polsce (wspólnie z MPKw Rzeszowie) pod wzglêdem wielkoœci floty na CNG.

Uczestnicy konferencji w przyjêtych wnioskach po-konferencyjnych podkreœlili m.in. potrzebê przygoto-wania wspólnych dzia³añ w zakresie gazu ziemnego,stanowi¹cego paliwo s³u¿¹ce poprawie stanu ekolo-gicznego w regionach. �

Autor jest kierownikiem dzia³u marketingu i rozwoju w Gazowni Wa³brzyskiej.

Zdjêcie jednego z nowych autobusów MPK w Wa³brzychu– IRISBUS PS09 AGORA CITELIS CNG – z fabrycznie zabu-dowan¹ instalacj¹ CNG.

DOLNOŒL¥SKA SPÓ£KA GAZOWNICTWA

T ak¹ realizowan¹ w³aœnie inwestycj¹ (etap opraco-wywania dokumentacji projektowej) jest gazyfi-kacja gminy Miêkinia. Kluczowym klientem, któ-

rego obiekt zamierzamy przy³¹czyæ do sieci gazowej, defacto decyduj¹cym o budowie gazoci¹gów w tej gminie,jest Przedsiêbiorstwo Wielobran¿owe Bisek. Nale¿¹ca dotej firmy wytwórnia mas bitumicznych, zlokalizowanaw miejscowoœci Krêpice, zu¿ywaæ bêdzie ok. 6 mln m3

gazu ziemnego rocznie. Na decyzjê o przy³¹czeniu i za-mianie wykorzystywanego obecnie oleju opa³owego nagaz ziemny wp³ynê³y wzglêdy ekonomiczne, czyli obni-¿enie kosztów produkcji asfaltu. A nie jest to zwyk³y as-falt! To jego ulepszona forma, tak zwany asfalt gumowy,produkowany z domieszk¹ zmielonej gumy, pochodz¹-cej ze zu¿ytych opon. Adam Bisek, w³aœciciel firmy, spro-wadzi³ tê technologiê do Polski z USA, a oprócz tegoskonstruowa³ i opatentowa³ maszynê do uzyskiwaniamieszanki mineralno-asfaltowej modyfikowanej gum¹.

Adam Bisek nie pierwszy raz podj¹³ siê realizacji pio-nierskiego, w skali kraju, dzia³ania, w czym mu z uwag¹sekundujemy. Warto podkreœliæ, ¿e zastosowanie „gu-mowego’’ asfaltu to osi¹gniêcie wielu korzyœci naraz –rozwi¹zanie problemu utylizacji starych opon, uzyskanienawierzchni du¿o trwalszych od tradycyjnych, bardziejodpornych na niekorzystne warunki atmosferyczne(ograniczenie powstawania kolein w okresie letnimi dziur w okresie zimowym), mniejsze œcieranie opon,mniejszy ha³as spowodowany ruchem ulicznym

(o ok. 3–4 decybele, st¹d jego obiegowa nazwa – cichyasfalt), lepsza przyczepnoœæ i skrócenie drogi hamowa-nia (nawet o 25%). Ma jeszcze jedn¹ zaletê – kilkakrot-nie cieñsza od warstwy asfaltu tradycyjnego warstwa as-faltu gumowego daje ten sam efekt wytrzyma³oœciowy(np. na powierzchniê z kostki granitowej nak³ada siêwarstwê 4-krotnie cieñsz¹ od warstwy asfaltu tradycyj-nego, a na powierzchniê z betonu – nawet 5-krotniecieñsz¹!). Dlatego, mimo i¿ koszt wytworzenia tony takiego asfaltu jest wy¿szy od tradycyjnego, w koñco-wym efekcie nawierzchnia z asfaltu gumowego jest tañ-sza. Dodaj¹c do tego zysk wynikaj¹cy z wieloletniej eks-ploatacji bez koniecznoœci napraw, wnioski nasuwaj¹ siêsame... Walory gumowego asfaltu docenili ju¿ zarz¹dcydróg ze Szwecji, Czech i Kanady, u których Adam Bisekwdra¿a³ tê technologiê. Jak dot¹d, najtrudniej z nowin-k¹ przebiæ siê na krajowym podwórku, chocia¿ i tu po-zytywne zmiany s¹ zauwa¿alne i zainteresowanie ni¹ ro-œnie. Do dziœ wykonano w Polsce (g³ównie we Wroc³a-wiu oraz województwach: dolnoœl¹skim, opolskim i lubuskim) ok. 68 km nawierzchni pokrytych „cichym”asfaltem.

Planowane dostarczanie gazu do wytwórni asfaltu toniejedyny powód, dla którego postaæ Adama Biska po-jawi³a siê w „Przegl¹dzie Gazowniczym’’. Od wielu latjest on zwi¹zany z bran¿¹ gazownicz¹. Dlatego namó-wi³am pana Adama na krótk¹ rozmowê, której treœæ wy-korzysta³am w zamieszczonym artykule.

Swoj¹ pierwsz¹ firmê za³o¿y³ jeszcze w po³owie lat 70.ubieg³ego stulecia. Zajmowa³a siê wtedy budow¹ przy³¹-czy i instalacji gazowych. Jako niespokojny duch, zawszeposzukiwa³ nowych pomys³ów, pionierskich rozwi¹zañ.Na pocz¹tku lat 90. ub.w. od niemieckiej firmy PreussagImbema kupi³ amerykañsk¹ licencjê na modernizacjê sie-ci metodami bezwykopowymi – U-liner’s,w której wyko-rzystywano rury z polietylenu firmy Rehau. Wspomina,

W jednym z poprzednich artyku³ów wspomina³am o planowanych zamierzeniach inwestycyjnych naszej spó³ki,zwi¹zanych z doprowadzeniem gazu do terenów, na których do tej pory nie by³o sieci gazowej.

Biznesmen – pasjonatMarzena Majdzik

Adam Bisek na tle maszyny do produkcji gumowegoasfaltu.


Adam Bisekwciela w ¿ycie has³o reklamowenaszego miasta: „Wroc³aw – miasto spotkañ!”.

¿e aby tego dokonaæ, postawi³ na szali ca³y swój maj¹-tek. Op³aca³o siê. Pomys³ zaowocowa³ wieloma realiza-cjami. Wroc³aw, który po poprzednich mieszkañcachprzej¹³ schedê w postaci tysi¹ca kilometrów sieci ¿eliw-nych, musia³ w krótkim czasie uporaæ siê z problememnarastaj¹cych rozszczelnieñ i wyp³ywu gazu. Po wpro-wadzeniu do sieci gazu ziemnego, systematycznie za-czê³y wysychaæ z³¹cza kielichowe, wczeœniej, przy prze-sy³aniu wilgotnego gazu miejskiego, œwietnie spe³niaj¹-ce swoj¹ rolê. Nie uda³oby siê zrealizowaæ programuwymiany tej sieci, gdyby nie zastosowanie, obok metod

tradycyjnych, równie¿ metod bezwykopowych. Siêganowtedy w³aœciwie po wszystkie dostêpne na rynkachœwiatowych rozwi¹zania. Przedsiêbiorstwo Adama Biskaby³o prekursorem tych dzia³añ w Polsce. Poza metod¹ U-liner’s modernizowa³o tak¿e gazoci¹gi ¿eliwne metoda-mi: Phoenix (wyk³adanie wnêtrza gazoci¹gu foli¹) i En-capsulation (doszczelnianie mufowe z³¹czy kielicho-wych). Wspólnie zmodernizowaliœmy ok. 44 km gazo-ci¹gów metod¹ U-liner’s i ok. 15 km metod¹ Phoenix.Najbardziej spektakularn¹ realizacj¹ by³a modernizacjametod¹ U-liners gazoci¹gu Dn 400 od pl. 1 Maja (obec-nie pl. Jana Paw³a II), poprzez ul. Œw. Miko³aja, Rynek,do ul. Purkyniego – ³¹cznie ok. 1,5 km w œcis³ym cen-trum Wroc³awia. Dziœ œrednica 400 mm nie robi ju¿ ta-kiego wra¿enia, ale w owym czasie (1995 r.) by³a topierwsza na œwiecie tego typu realizacja! Firma Bisekwspó³pracowa³a te¿ z MSG i GSG – zrekonstruowa³a kil-

ka kilometrów gazoci¹gów w £odzi i Zabrzu. To niewszystkie osi¹gniêcia w zakresie racjonalizacji w gazow-nictwie – Adam Bisek jest autorem unikatowego syste-mu stopowania przep³ywu gazu w sieciach œrednioprê¿-nych oraz systemu nawiercania sieci nisko- i œrednio-prê¿nych.

Mój rozmówca to niezwykle barwna postaæ i jego za-interesowania nie ograniczaj¹ siê tylko do sfery zawodo-wej. Jest mi³oœnikiem lotnictwa i zapalonym pilotem.W 2003 r., w 25. rocznicê lotu Polaka w kosmos, wspó³-organizowa³ œwiatowy zlot kosmonautów w Polsce. Go-œcie odwiedzili wtedy równie¿ Wroc³aw, a Adam Bisekprzyjmowa³ ich w swojej siedzibie na ¯ernikach. Towówczas zrodzi³a siê myœl wybudowania Domu Kosmo-nauty jako centrum spotkañ, wymiany wiedzy, doœwiad-czeñ, kszta³cenia adeptów sztuki latania. Dziœ dom przy-bra³ ju¿ realne kszta³ty… stacji orbitalnej Mir! Jego bu-dowa zakoñczy siê jeszcze w tym roku, a w³aœciciel obie-cuje, ¿e w obiekcie zainstalowany zostanie m.in. symu-lator lotów i nawi¹zana bêdzie ³¹cznoœæ z Miêdzynaro-dow¹ Stacj¹ Kosmiczn¹.

Osob¹ ³¹cz¹c¹ oba projekty – wytwórni asfaltu gu-mowego i Domu Kosmonauty, jest Jon McBride, amery-kañski kosmonauta, wiceszef NASA – przyjaciel i partnerw interesach Adama Biska. To w³aœnie on, podczas wizy-ty Adama Biska w Huston, w Stanach Zjednoczonych„zarazi³” go ide¹ produkcji gumowego asfaltu.

Wspominam o tym tak¿e dlatego, ¿e w miejscu,w którym wybudowany zosta³ Dom Kosmonauty, po-wsta³a, równie¿ z inicjatywy naszego rozmówcy, Karcz-ma Gazmajstra. Pan Adam, jako osoba wspieraj¹ca i sca-laj¹ca œrodowisko biznesowe Wroc³awia, stworzy³ tomiejsce, aby podkreœliæ swoje zwi¹zki z nasz¹ bran¿¹i do³o¿yæ jeszcze jedn¹ cegie³kê do dzie³a integracji.

Z niespotykan¹ wprost energi¹ wciela w ¿ycie has³oreklamowe naszego miasta „Wroc³aw – miasto spo-tkañ!”. �

Dolnoœl¹ska Spó³ka Gazownictwasp. z o.o.ul. Ziêbicka 44, 50-507 Wroc³awtel. (+48) 71 336 65 66, (+48) 71 364 94 00faks (+48) 71 336 78 17

35p r z e g l ¹ d g a z o w n i c z y c z e r w i e c 2 0 1 0

Otaczarnia w Krêpicach, linia produkcyjna asfaltu gumowego; na pierwszym planie opatentowana maszynado wytwarzania mieszanek mineralno-bitumicznych modyfikowanych gum¹.

Bohater artyku³u w otoczeniu uczestników miêdzynarodowej konferencji „Zielone drogi i redukcja ha³asu”, na tle siedziby firmy.

GÓRNOŒL¥SKA SPÓ£KA GAZOWNICTWA

Maj¹c na uwadze w³aœciwe u¿ytkowanie siecigazowej, w Górnoœl¹skiej Spó³ce Gazownic-twa prowadzona jest systematyczna kontro-

la szczelnoœci gazoci¹gów wraz z przy³¹czami,w okreœlonych przedzia³ach czasowych, zgodniez obowi¹zuj¹c¹ w spó³ce instrukcj¹ – System kontrolisieci gazowej (instrukcja).

Dla zachowania bezpieczeñstwa eksploatacji siecigazowej w ramach kontroli szczelnoœci prowadzonejest równie¿ patrolowanie gazoci¹gów polegaj¹ce naobserwacji terenu znajduj¹cego siê w obszarze strefykontrolowanej, obejmuj¹ce miêdzy innymi: � sprawdzenie stanu naziemnych czêœci gazoci¹gu

oraz jego oznakowania,

� obserwacjê zmian wegetacji roœlin nad gazoci¹-giem,

� obserwacjê prowadzonych w pobli¿u sieci gazowejrobót ziemnych lub budowlanych,

� zauwa¿anie oznak podejmowania czynnoœci mog¹-cych w jakikolwiek sposób niekorzystnie oddzia³y-waæ na bezpieczeñstwo terenu znajduj¹cego siêw obszarze kontrolowanym. Wyznaczone terminy kontroli szczelnoœci sieci ga-

zowej, opracowane na podstawie instrukcji, uzale¿-nione s¹ przede wszystkim od stanu technicznego sie-ci gazowej, specyfiki jej przebiegu, zagêszczenia in-frastruktury podziemnej, intensywnoœci zabudowyusytuowanej wzd³u¿ trasy sieci gazowej oraz od tego,czy sieæ gazowa nara¿ona jest na wstrz¹sy spowodo-wane ruchem drogowym lub wywo³ane eksploatacj¹górnicz¹.

Dla okreœlenia stopnia zagro¿enia oraz prawdopo-dobieñstwa wyst¹pienia nieszczelnoœci ustalone s¹3 kategorie zagro¿enia gazowego, dla których okre-œlona jest równoczeœnie czêstotliwoœæ przeprowadze-nia kontroli sieci gazowej: � I kategoria – nie rzadziej ni¿ raz na dobê; � II kategoria – nie rzadziej ni¿ raz na miesi¹c; � III kategoria – nie rzadziej ni¿ raz na kwarta³.

Klasyfikacja sieci gazowych do poszczególnych ka-tegorii zagro¿enia gazowego prowadzona jest napodstawie zasad ustalonych w instrukcji.

Jeden z oddzia³ów GSG – Zak³ad Gazowniczyw Zabrzu – jako jedyny zak³ad gazowniczy w Polsceeksploatuje w jednej trzeciej sieæ gazow¹ na obsza-rach górniczych. W celu poprawy bezpieczeñstwa tejeksploatacji na terenach górniczych prowadzone s¹dodatkowe kontrole szczelnoœci sieci gazowej w ra-mach zawartych ugód z poszczególnymi kopalniamiwêgla kamiennego. Obecnie w 11 jednostkach te-renowych prowadzone s¹ dodatkowe kontrole siecigazowej objêtej wp³ywami intensywnej eksploatacjigórniczej 18 kopalni wêgla kamiennego. Oprócz tegozawsze kontrolowana jest szczelnoœæ gazoci¹gów po-³o¿onych w rejonie zg³oszonego przez kopalniewstrz¹su górniczego.

KONTROLA DYWANOWA

Zak³ad Gazowniczy w Zabrzu dodatkowe zasadykontroli szczelnoœci gazoci¹gów – oparte na kontrolidywanowej sieci gazowej – wprowadzi³ w 2004 roku.Kontrola dywanowa jest kontrol¹ dodatkow¹ z uwa-gi na mo¿liwoœæ jej prowadzenia wy³¹cznie od kwiet-

Kontrola sieci gazowej

Do podstawowych obowi¹zków operatora sieci gazowej odpowiedzialnego za ruch sieciowy niew¹tpliwie nale¿y u¿ytkowanie siecigazowej w sposób gwarantuj¹cybezpieczeñstwo techniczne sieci, ochronê ludzi i œrodowiska, a tak¿e zapewniaj¹cy ci¹g³oœæ i niezawodnoœæ dostaw gazu ziemnego.

Gabriela Brzoza

Kontrola sieci w miejscu przejœcia gazoci¹gu przez rzekê.



nia do paŸdziernika (gdy nie ma zmarzliny), czyli kie-dy powierzchnia gruntu jest sucha, a wilgotnoœæ po-wietrza ma³a.

Wprowadzone zasady prowadzenia kontroli dywa-nowej sieci gazowej w zabrzañskim oddziale obejmu-j¹ kontrolê w pierwszej kolejnoœci gazoci¹gów: � znajduj¹cych siê w obszarze zabudowanym,

zw³aszcza w centrach miast po³o¿onych w terenieo gêstym uzbrojeniu podziemnym,

� zlokalizowanych w pobli¿u budynków u¿ytecznoœcipublicznej,

� eksploatowanych powy¿ej 20 lat, � o zwiêkszonym stopniu awaryjnoœci w ostatnich la-

tach eksploatacji, � objêtych wp³ywami eksploatacji górniczej w obsza-

rze zabudowanym. W ramach wdro¿onej kontroli dywanowej w okre-

sie od stycznia 2004 r. do grudnia 2009 r. skontrolo-wano sieæ gazow¹ o ³¹cznej d³ugoœci 10 765,477 kmw stosunku do ogólnej d³ugoœci sieci gazowej bê-d¹cej w u¿ytkowaniu O.ZG w Zabrzu, wynosz¹cej24 780,445 km na 31.12.2009 r. Dane wynikaj¹cez przeprowadzonej kontroli dywanowej œwiadcz¹ o tym,i¿ na rzecz poprawy technicznego bezpieczeñstwa u¿yt-kowania sieci gazowej skontrolowano 43% ogólnej d³u-goœci gazoci¹gów wraz z przy³¹czami, bêd¹cych w u¿yt-kowaniu Zak³adu Gazowniczego w Zabrzu.

Na podstawie przeprowadzonej analizy danychz kontroli dywanowej mo¿na stwierdziæ, ¿e w okresieszeœciu lat od daty rozpoczêcia tej kontroli w ZGw Zabrzu, z 27 obecnie dzia³aj¹cych rozdzielni gazu,10 przeprowadzi³o kontrolê dywanow¹ na ponad50% obs³ugiwanej przez siebie sieci gazowej, nato-miast 5 jednostek przeprowadzi³o kontrolê ca³ej siecigazowej i rozpoczê³o jej ponown¹ kontrolê.

Dziêki prowadzonej przez rozdzielnie gazu kontro-li dywanowej sieci gazowej w latach 2004–2009 wy-kryto i usuniêto 2491 nieszczelnoœci, co przyczyni³osiê w du¿ej mierze do zmniejszenia zagro¿enia i wzro-stu bezpieczeñstwa technicznego sieci gazowej, za-pewni³o ochronê ludzi i œrodowiska naturalnego,w du¿ym stopniu mia³o równie¿ wp³yw na zmniej-szenie strat gazu i tym samym obni¿enie kosztów eks-ploatacji.

PRZYRZ¥DY POMIAROWE

Zarówno kontrola szczelnoœci sieci gazowej w ra-mach obowi¹zuj¹cej w GSG instrukcji, jak i wpro-wadzona od 2004 r. kontrola dywanowa, wykonywa-ne s¹ za pomoc¹ najnowszej technologii przyrz¹dówpomiarowych do wykrywania gazu, ostrzegania, po-miaru stê¿enia gazu o du¿ej czu³oœci ppm, DGW orazprocentowej objêtoœci.

W ostatnich latach wycofano z eksploatacjiwszystkie metanomierze typu Vm-1, wykorzystywa-ne przez kontrolerów sieci do kontroli szczelnoœcisieci gazowej. Zast¹piono je przyrz¹dami dzia³aj¹cy-mi w najnowszej technologii produkcji firmy SEWERIN typu PM-300 oraz nowszej generacji typuEX-TEC PM 4.

Wszystkie zabrzañskie rozdzielnie gazu wyposa¿o-ne zosta³y w przyrz¹dy do prowadzenia kontroli dy-wanowej sieci gazowej produkcji firmy SEWERIN ty-pu PORTAFID, VARIOTEC 8-EX, a od ubieg³ego rokudodatkowo w 13 przyrz¹dów najnowszego modelutej firmy do kontroli dywanowej aparatu EX-TEC HS680 o najnowszych standardach dla urz¹dzeñ pomia-rowych stosowanych w gazownictwie.

W celu dalszej poprawy bezpieczeñstwa w u¿ytko-waniu sieci gazowej Zak³ad Gazowniczy w Zabrzu od2009 roku do kontrolowania wykrywania wyciekówgazu wprowadzi³ innowacyjn¹ technikê laserow¹dziêki zakupionym trzem urz¹dzeniom produkcji fir-my SEWERIN typu RMLD. Urz¹dzenie to s³u¿y do wy-krywania wycieków gazu w promieniu 30 metrówi umo¿liwia przeprowadzenie kontroli w obszarachtrudno dostêpnych, jak równie¿ miejsc napowietrz-nych przejœæ i przekroczeñ gazoci¹giem przeszkód te-renowych, co obrazuj¹ zdjêcia z przeprowadzonejkontroli przez Wydzia³ Obs³ugi Sieci Wysokoprê¿nejoraz Rozdzielniê Gazu w Czechowicach-Dziedzicach.

Wprowadzenie tego urz¹dzenia do kontroli szczel-noœci gazoci¹gów w znacznym stopniu umo¿liwi³oprzeprowadzenie kontroli miejsc dotychczas niedo-stêpnych i trudno dostêpnych, co w znacznym stop-niu zwiêkszy³o bezpieczeñstwo eksploatacji sieci ga-zowej.

Kontrola za pomoc¹ urz¹dzenia RLMD – zdalnegolaserowego detektora metanu – prowadzona jest napodstawie harmonogramów i nadzorowana jest przezDzia³ Eksploatacji Sieci. �

Dziêki prowadzonejprzez rozdzielniegazu kontrolidywanowejsieci gazowejw latach2004–2009wykrytoi usuniêto2491 niesz-czelnoœci.

Górnoœl¹ska Spó³ka Gazownictwasp. z o.o. w Zabrzuul. Szczêœæ Bo¿e 11, 41-800 Zabrze tel. (+48) 32 373 50 00,faks (+48) 32 271 78 01e-mail: [email protected]; www.gsgaz.pl

Kontrola w miejscu napowietrznego przekroczeniagazoci¹giem przeszkody terenowej.

KARPACKA SPÓ£KA GAZOWNICTWA

P owódŸ, która odebra³a dobytek tysi¹com polskichrodzin, zniszczy³a równie¿ infrastrukturê wielu in-stytucji i firm. Dotknê³o to tak¿e Karpack¹ Spó³kê

Gazownictwa. Kwota w wysokoœci 30 mln z³ obejmujeurwania, wyp³ycenia i osuwiska gazoci¹gów œredniegoi niskiego ciœnienia, zniszczone stacje redukcyjno-pomia-

rowe, zalane budynki, sprzêt i wyposa¿enie zak³adówgazowniczych. Straty oszacowano po przejœciu drugiejfali powodziowej. Najbardziej ucierpia³y gazoci¹gi i zala-ne stacje redukcyjno-pomiarowe. W poszczególnychoddzia³ach straty w infrastrukturze szacowane s¹: w Tar-

nowie – na 5,15 mln z³, w Jaœle – na 4,5 mln z³, w Kra-kowie – na 1,8 mln z³, w Rzeszowie – na 391 tys. z³,a w Jaros³awiu – na 160 tys. z³. Najdotkliwiej powódŸodczu³ Zak³ad Gazowniczy w Sandomierzu – kwota sza-cunkowa strat to 5 mln z³. Tam zalane zosta³y budynkiadministracyjne i magazyny. Pod wod¹ zniknê³y: RejonDystrybucji Gazu przy ulicy Portowej wraz z s¹siaduj¹-cym budynkiem pogotowia gazowego, laboratorium ga-zowe z warsztatem aparatury kontrolno-pomiaroweji inne budynki gospodarcze. Druga fala wyrz¹dzi³a wieleszkód w oddziale jasielskim. Na terenie dzia³ania RejonuDystrybucji Gazu w Nowym S¹czu wezbrana wodawyp³yci³a i urwa³a gazoci¹g œredniego ciœnienia DN 200 mm, pozbawiaj¹c tym samym dostêpu do ga-zu oko³o 4 tysiêcy u¿ytkowników. Usuwanie skutkówpowodzi trwa³o kilka dni.

Fala powodziowa urwa³a równie¿ wiêksze gazoci¹-gi na terenie dzia³ania Rejonu Dystrybucji Gazu Tar-nów. Na pocz¹tku czerwca dosz³o do zerwania gazo-ci¹gu œredniego ciœnienia DN 250 mm relacji Wygo-da–Moœcice w przekroczeniu rzeki Bia³a. Wyp³yw ga-zu z uszkodzonego gazoci¹gu zlikwidowano poprzezzamkniêcie zasuw. Awariê usuniêto tego samegodnia. Drugi gazoci¹g, o œrednicy DN 160 mm, zosta³

Karpacka Spó³ka Gazownictwa oszacowa³a ju¿ straty wyrz¹dzone przez powódŸ. Wynosz¹ one oko³o 30 mln z³otych.

KSG liczy straty powodziowe

Pracownicy pomagaj¹poszkodowanym Dorota Omylska-Bielat


Zalany Sandomierz przy ul. PortowejFot. archiwum ZG Sanok

Sandomierz i okolice z lotu ptakaFot. Grzegorz Krzy¿anowski


zerwany na terenie osuwiskowym w miejscowoœciTworkowa. Wyp³ywaj¹cy gaz ziemny dostawa³ siê dostoj¹cego nieopodal domu, który by³ osuszany popierwszej fali powodziowej. Ze wzglêdu na niebezpie-czeñstwo wybuchu, do akcji ratowniczej zaanga¿o-wano jednostki stra¿y po¿arnej, które zablokowa³yprzejazd samochodów drog¹ krajow¹ Brzesko–NowyS¹cz. Natychmiastowa akcja s³u¿b pogotowia gazo-wego umo¿liwi³a zamkniêcie gazu na uk³adach zapo-rowych, ograniczaj¹c zagro¿enie.

Wed³ug raportu, w ca³ej spó³ce powódŸ spowo-dowa³a 278 awarii sieci dystrybucyjnej, z czego 246 usu-niêto. Szacunkowa liczba wszystkich u¿ytkowników po-zbawionych dostaw gazu wynios³a oko³o 10 tysiêcy.W wiêkszoœci przypadków dostawa gazu ziemnego doodbiorców zosta³a przywrócona.

W powodzi domy straci³o wielu pracownikówKarpackiej Spó³ki Gazownictwa. Najdotkliwiej do-œwiadczeni zostali pracownicy z Sandomierza. Abypomóc kole¿ankom i kolegom, którzy w powodzistracili nieraz dorobek ca³ego ¿ycia, pracownicy KSGpospieszyli z natychmiastow¹ pomoc¹ i zadeklaro-wali sk³adkê. Potr¹cano j¹ z wyp³aty. W ten sposóbpracownicy przekazali ponad 103,5 tys. z³otych dlapowodzian z naszej spó³ki. Oprócz pomocy pracow-niczej, poszczególne oddzia³y przekaza³y poszkodo-wanym jednorazowe darowizny ze swoich bud¿e-tów – w sumie wynios³y one ok. 100 tys. z³otych.

Pracownicy Centrali PGNiG SA zorganizowali zbiór-kê œrodków czystoœci i koców, które przekazano doSandomierza. Za³o¿ono równie¿ specjalne kontoprzy Fundacji PGNiG, na które mo¿na wp³acaæ pie-ni¹dze jako pomoc dla powodzian z firm grupy ka-pita³owej. Poszkodowanych wspar³ równie¿ Karpac-ki Oddzia³ Obrotu Gazem. Pomoc rzeczowa – w po-staci wody pitnej – dotar³a do potrzebuj¹cych ju¿w pierwszych dniach powodzi w Sandomierzu. Prze-kazana zosta³a równie¿ darowizna dla szko³y podsta-wowej, która udziela³a powodzianom schronieniai zapewnia³a im wy¿ywienie. Pracownicy KSG wyra¿alizgodê na potr¹cenie czêœci swojej wyp³aty na pomoc dlaposzkodowanych. Swoje deklaracje z³o¿yli równie¿ pra-cownicy Wielkopolskiej Spó³ki Gazownictwa, którychwp³ata w wysokoœci 21 990 z³ zasili³a ju¿ subkonto KSG.Nie jest to kwota finalna, poniewa¿ deklaracje wci¹¿nap³ywaj¹.

Pomoc materialna jest bardzo wa¿na, ale równiewa¿ne s¹ s³owa wsparcia i solidarnoœci. Jako pracow-nicy ró¿nych placówek jesteœmy oddaleni od siebieczasem o setki kilometrów, jednak s³owa wsparciai otuchy docieraj¹ wszêdzie. Znajomi dzwoni¹ i oferu-j¹ pomoc, zewsz¹d daje siê s³yszeæ s³owa wspó³czucia.Ta wspólna walka z ¿ywio³em pokazuje, jak¹ mocsprawcz¹ mo¿e mieæ tak du¿a organizacja. Nadesz³apora, abyœmy tê moc pokazali, razem przetrwali te ciê¿-kie chwile i pomogli odzyskaæ przynajmniej czêœæ tego,co woda zabra³a naszym kole¿ankom i kolegom. �

PracownicyKSG przekazalize swoichwyp³atponad 103,5 tys.z³otych.

Karpacka Spó³ka Gazownictwasp. z o.o. w Tarnowieul. Wita Stwosza 7, 33-100 Tarnówtel. (+48) 14 632 31 00, faks (+48) 14 632 31 11,sekr.(+48) 14 632 31 12www.ksgaz.pl

Pomoc ludziomFot. Sebastian S³odownik

Fot. Sebastian S³odownik

MAZOWIECKA SPÓ£KA GAZOWNICTWA

P otrzeba zorganizowania tak specjalistycznejkonferencji zrodzi³a siê ze spotkañ roboczychpoœwiêconych ochronie przeciwkorozyjnej, or-

ganizowanych od 2004 roku przez Biuro Zarz¹dzaniaMaj¹tkiem Sieciowym MSG. Konferencja, nad któr¹patronat objêli prezesi PGNiG, OGP GAZ–SYSTEMoraz Mazowieckiej Spó³ki Gazownictwa, zgromadzi³aprawie 120 uczestników z ca³ej Polski i przedstawicie-li dostawców nowych technologii i us³ug z kraju i za-granicy.

Szczególne miejsce podczas konferencji poœwiêco-no standardom technicznym IGG, z których dwapierwsze: ST-IGG-0601:2008 „Ochrona przed koro-zj¹ zewnêtrzn¹ stalowych gazoci¹gów l¹dowych.Wymagania funkcjonalne i zalecenia” oraz ST-IGG-0602: 2009 „Ochrona przed korozj¹ zewnêtrzn¹ sta-lowych gazoci¹gów l¹dowych. Ochrona katodowa.Projektowanie, budowa i u¿ytkowanie” dotyczy³yw³aœnie ochrony katodowej.

Referat Anatola Tkacza, pe³ni¹cego funkcjê sekre-tarza Komitetu Standardów Technicznych (KST) przyIGG: „Wprowadzenie standardów technicznych dodzia³alnoœci przedsiêbiorstw gazowniczych” przybli¿y³zasady opracowywania i wdra¿ania standardów, planpracy zespo³ów roboczych dzia³aj¹cych w ramachKST oraz rozpocz¹³ dyskusjê o roli standardóww dzia³alnoœci operatorów systemów gazowych. Na-tomiast wprowadzenie do dyskusji panelowej stano-wi³y przedstawione przez Wojciecha Kietliñskiegopraktyczne dzia³ania i doœwiadczenia operatora naprzyk³adzie Mazowieckiej Spó³ki Gazownictwa. W re-feracie „Ochrona przeciwkorozyjna sieci dystrybucyj-nej a wymagania standardów technicznych” omó-wiono m.in. sposób wdra¿ania standardów, praktykêw zakresie pozyskiwania i szkolenia personelu, orga-nizacjê wspó³pracy s³u¿b odpowiedzialnych za opra-cowanie polityki i wdro¿enie w poszczególnych zak³a-dach gazowniczych. W panelu dyskusyjnym przed-stawiciele operatorów systemów dystrybucyjnychoraz OGP GAZ–SYSTEM Gdañsk skoncentrowali siêna metodyce opracowywania i wdra¿ania standar-dów oraz problemach z pozyskiwaniem wysoko wy-kwalifikowanych pracowników.

Odpowiedzi¹ na pojawiaj¹ce siê obawy zwi¹zanez systemem kszta³cenia i doskonalenia kadr technicz-nych w dobie szybko zmieniaj¹cych siê technologii by-³o wyst¹pienie Wojciecha Sokólskiego „Certyfikacjapersonelu ochrony katodowej”. Zaprezentowanaw referacie koncepcja wdro¿enia normy EN 15257„Ochrona katodowa – poziomy kompetencji i certyfi-kacja personelu ochrony katodowej” obejmujewszystkie wymagane etapy podnoszenia kwalifikacjizawodowych w formie szkoleñ, kursów oraz praktykwraz z ocen¹ wiedzy i doœwiadczenia przez UDT-CERT.Jednoczeœnie autor, w œlad za faktem uznania normyEN 15257, wskaza³ na potrzebê konsekwentnej no-welizacji polskich przepisów zwi¹zanych z kwalifika-cjami zawodowymi, w tym w zakresie przypisaniakompetencji do poszczególnych czynnoœci ochronykatodowej.

Wskazywane w poprzednich wyst¹pieniach po-trzeby szkolenia specjalistycznych kadr technicznychomówi³ przedstawiciel œrodowiska akademickiego,Kazimierz Darowicki, z Katedry Elektrochemii Koro-zji i In¿ynierii Materia³owej Politechniki Gdañskiej w referacie pt. „System szkolenia w ochronie przedkorozj¹”. Przedstawiona oferta edukacyjna Politech-niki Gdañskiej – studia in¿ynierskie, studia podyplo-mowe, kursy inspektorów pow³ok malarskich czykursy inspektorów ochrony elektrochemicznej – or-

Joanna Pindelska, Wojciech Kietliñski

Pierwsza konferencja, skupiaj¹ca specjalistów ochrony przeciwkorozyjnej,wspó³organizowana przez Oddzia³ £ódzkiSITPNiG – Ko³o MSG, pod has³em „Miejsce technologii ochrony katodowejwe wspó³czesnym gazownictwie” odby³a siê 9–11 marca 2010 r. w S³oku pod Be³chatowem.

KOR-GAZ-NET 2010


W maju, w ramach III edycji konkursu Pracodawca PrzyjaznyPracownikom, NSZZ „Solidarnoœæ” wrêczy³a 16 firmom, w tymMazowieckiej Spó³ce Gazownictwa, certyfikaty przyjaznego pracodawcy.W imieniu MSG nagrodê odebra³ prezes Jan Anysz w towarzystwie Marioli Balcer z OZP oraz Ireny Jastrzêbskiej z OZG Warszawa.

ganizowane zarówno w Gdañsku, jak i w siedzibachfirm na terenie ca³ego kraju – wskaza³a na elastycz-noœæ uczelni oraz znajomoœæ potrzeb edukacyjnychw tym zakresie.

W przyjêt¹ konwencjê wymiany doœwiadczeñ wpi-sywa³y siê tak¿e praktyczne aspekty zwi¹zane z reali-zacj¹ zadañ z zakresu ochrony katodowej na przyk³a-dzie systemu monitoringu ochrony katodowej w Za-k³adzie Gazowniczym Miñsk Mazowiecki oraz do-œwiadczeñ Zak³adu Gazowniczego Radom w zakresiepozyskiwania kadry in¿ynierskiej. Ciekawe przypadkiz codziennych badañ i pomiarów diagnostycznychoraz metody zapobiegania zjawiskom korozyjnymprezentowa³y referaty przedstawicieli operatorów:gazoci¹gu tranzytowego EuroPolGaz – Teresy Zabo-rowskiej, OGP GAZ–SYSTEM – Hanny Matus, a tak¿eprezesa Stopaq Europe – Fritsa Doddema na przyk³a-dzie gazoci¹gu Gasunie Pó³noc–Po³udnie. Bogato ilu-strowane zdjêciami, jednoznacznie wskazywa³y nag³ówne problemy w u¿ytkowaniu stalowych sieci ga-zowych. Ich korzenie siêgaj¹ niejednokrotnie niedo-ci¹gniêæ na etapie projektowania oraz budowy, skut-kuj¹c rozszczelnianiem sieci stalowych wskutek po-stêpuj¹cych procesów korozyjnych. Prezentowanewe wszystkich wspomnianych referatach dzia³aniai plany w zakresie profilaktyki by³y zbie¿ne, wskazu-j¹c na trafnoœæ stosowanych technologii oraz meto-dyki napraw.

Kluczowy temat konferencji, wokó³ którego skupi-³y siê dyskusje, czyli standardy techniczne IGG opra-cowywane od 2006 roku w ramach prac KomitetuStandardów Technicznych, wskaza³ na koniecznoœæjednoznacznego okreœlenia roli i metodyki ich wdra-¿ania w gazownictwie. Postawione pytanie: standardtechniczny jako zapis wymagañ obligatoryjnych czyzapis dobrych praktyk i szerokiej informacji o rozwi¹-zaniach technicznych to podstawowy problem dodalszych rozstrzygniêæ bran¿owych. Konferencjawskaza³a równie¿ na koniecznoœæ stworzenia wspól-

nej platformy, np. w ramach konferencji uzgodnie-niowych poprzedzaj¹cych przyjmowanie standardówtechnicznych. Mia³yby one umo¿liwiaæ dyskusje spe-cjalistów reprezentuj¹cych zarówno operatorów sys-temów gazowych, jak i producentów czy dostawcówus³ug.

Ze wzglêdu na to, i¿ wdra¿ane technologie ochro-ny katodowej powinny odgrywaæ istotn¹ rolêw utrzymaniu bezpieczeñstwa i ci¹g³oœci dostaw ga-zu, uczestnicy konferencji wskazali tak¿e na potrzebêœcis³ej wymiany doœwiadczeñ zarówno w sferze za-stosowañ nowych technologii, jak równie¿ rozwi¹zañorganizacyjnych przedsiêbiorstw gazowniczych. Po-nadto, zapewnienie odpowiednich kadr dla gazow-nictwa wymusza wdra¿anie usystematyzowanej me-todyki certyfikacji personelu i rozwijania ró¿norod-nych programów szkoleniowych w zawodowychszko³ach œrednich, uczelniach technicznych i na spe-cjalistycznych kursach.

Obecnie specjalistyczne konferencje mo¿nauznaæ za wa¿ny element edukacji i rozwoju perso-nelu technicznego. Dlatego organizatorzy ju¿ terazzaplanowali kolejn¹ konferencjê KOR-GAZ-NET,która odbêdzie siê za dwa lata. Natomiast w roku2011 zapraszamy na TOP GAZ, czyli techniki po-miarowe – równie¿ organizowane przez ³ódzki od-dzia³ SITPNiG. �

Joanna Pindelska jest dyrektorem OZG Miñsk Mazowiecki.Wojciech Kietliñski jest dyrektorem Biura Zarz¹dzania Ma-j¹tkiem Sieciowym OZP.


Obecnie specjalis-tyczne konferencjemo¿na uznaæ za wa¿nyelement edukacjii rozwojupersonelutechnicz-nego.

Mazowiecka Spó³kaGazownictwa sp. z o.o.ul. Krucza 6/14, 00-537 Warszawatel. (+48) 22 667 39 00faks (+48) 22 667 37 46www.msgaz.pl

Prace nad powstaniem programu rozpoczêto napocz¹tku 2009 roku. G³ówny cel stworzeniaaplikacji to u³atwienie rejestrowania zleceñ eks-

ploatacyjnych, skrócenie do niezbêdnego minimumczasu przeznaczanego na comiesiêczne rozliczeniakosztów zwi¹zanych z roboczogodzinami pracowni-ków i przejechanych przez samochody kilometróworaz u³atwienie wprowadzania du¿ych iloœci danychdo systemu X-TIME, s³u¿¹cego do rozliczania czasupracy. Dodatkowym powodem by³a koniecznoœæujednolicenia w ca³ym oddziale sposobu rozliczaniaczasu pracy przez poszczególne komórki organiza-cyjne.

W pierwszym etapie w porozumieniu ze s³u¿ba-mi ksiêgowymi opracowano S³ownik us³ug, czylizestawienie prac najczêœciej wykonywanych w ko-mórkach eksploatacyjnych, przyporz¹dkowuj¹c imobowi¹zuj¹ce normy czasowe oraz odpowiednie

stanowiska kosztów. S³ownik ten oparto na obo-wi¹zuj¹cej w PSG Instrukcji kosztowej, obowi¹zu-j¹cym Cenniku us³ug gazowniczych oraz zestawia-j¹c inne, nieobjête cennikiem czynnoœci. Ze wzglê-du na ró¿norodnoœæ wykonywanych zadañ, w celupoprawienia czytelnoœci danych oraz u³atwieniapracy u¿ytkownikom, poszczególnym us³ugomprzypisano trzycyfrowy kod. Nastêpnie usystema-tyzowano je w logicznie powi¹zane grupy u³atwia-j¹ce znalezienie w³aœciwej czynnoœci. W kolejnym

etapie informatykom, od lat wspó³pracuj¹cymz nasz¹ spó³k¹, zaproponowano sporz¹dzeniewstêpnego zarysu programu. Na kilku spotkaniach,w których brali udzia³ przedstawiciele s³u¿b ksiêgo-wych i informatycznych z oddzia³u oraz eksploata-cyjnych Rejonu Dystrybucji Gazu w Gdañsku, pro-jektantowi aplikacji przedstawiono schemat postê-powania: od zlecenia us³ugi do rozliczenia wszyst-kich kosztów. Na tej podstawie powsta³a pierwszatestowa wersja programu, uruchomiona w czerwcu2009 roku.

Dzia³em, który jako pierwszy rozpocz¹³ testy apli-kacji, by³ Rejon Dystrybucji Gazu w Gdañsku. Wi¹-za³o siê to z rejestrowaniem i rozliczaniem zleceñ naobowi¹zuj¹cych zasadach oraz – dodatkowo – w te-stowanej Ksi¹¿ce Instalatora. W lipcu, po stwierdze-niu poprawnoœci dzia³ania, uruchomiono testy w ca-³ym Oddziale Zak³ad Gazowniczy w Gdañsku. Posprawdzeniu funkcjonowania, usuniêciu zauwa¿o-nych b³êdów oraz wprowadzeniu poprawek zwiêk-szaj¹cych ergonomiê pracy, podjêto decyzjê o ofi-cjalnym wprowadzeniu Ksi¹¿ki, jako narzêdziawspomagaj¹cego miesiêczne rozliczenia. Wdro¿eniepoprzedzi³o szkolenie pracowników zajmuj¹cych siêrozliczaniem podleg³ych zatrudnionych. Do koñca2009 roku na podstawie sugestii i ¿yczeñ u¿ytkow-

We wrzeœniu 2009 roku we wszystkichrejonach dystrybucji gazu w PomorskiejSpó³ce Gazownictwa Oddziale Zak³ad Gazowniczy w Gdañsku wprowadzonoKsi¹¿kê Instalatora – elektroniczny program s³u¿¹cy do rozliczania zleceñ instalacyjnych i sieciowych.

POMORSKA SPÓ£KA GAZOWNICTWA

Ksi¹¿ka zleceniami pisanaWojciech Czapiewski

Rados³aw Maliszewski i Michal Jasiuwienas z OZG w Gdañsku wprowadz¹j¹ zlecenia do systemu.


Ksi¹¿ka Instalatora w liczbach: � 14–15 tysiêcy miesiêcznie wprowadzanych

zleceñ� 157 tysiêcy wprowadzonych zleceñ

od momentu uruchomienia� 9 grup us³ug� 154 us³ugi� 190 zarejestrowanych u¿ytkowników� 28–35 tysiêcy rekordów miesiêcznie

eksportowanych do X-TIME.

Aby w pe³ni wykorzystaæmo¿liwoœciprogramu,planowanejest rozbu-dowanieKsi¹¿ki Instalatorao modu³ gospodarkigazomie-rzami.

ników wprowadzono wiele poprawek i udoskonaleñposzczególnych czêœci aplikacji. Wraz ze startemsystemu SAP w styczniu 2010 roku konieczne by³odostosowanie Ksi¹¿ki Instalatora do nowej instrukcjikosztowej i do zasad rozliczania poszczególnych zle-ceñ. Przeprogramowano wewnêtrzne procedury,przystosowano s³owniki oraz rozbudowano oknowprowadzania zleceñ, dodaj¹c nowe pola do wpro-wadzania danych niezbêdnych do prawid³owejwspó³pracy z systemem SAP.

W celu zapewnienia w poszczególnych rejonachdystrybucji gazu prawid³owego funkcjonowaniaKsi¹¿ki Instalatora oraz usprawnienia kontroli nadjakoœci¹ wprowadzanych danych, dyrektor OZGw Gdañsku wyznaczy³ administratorów lokalnych.Nadzór nad ca³oœci¹ prowadzony jest centralnieprzez administratora oddzia³owego, który czuwanad uprawnieniami u¿ytkowników i s³ownikamimaj¹cymi wp³yw na funkcjonowanie ca³ego syste-mu oraz rozwi¹zuje bie¿¹ce problemy zwi¹zanez funkcjonowaniem programu. Administrator prze-kazuje te¿ do autora aplikacji wszelkie uwagi ma-j¹ce poprawiæ i usprawniæ wprowadzanie danychi dokonywanie rozliczeñ. Ponadto, w celu umo¿li-wienia rozliczenia, po zakoñczeniu rejestrowaniazleceñ za poprzedni miesi¹c, wprowadza dane uzy-skane z Rejestru Czasu Pracy Instalatora (RCP) pra-cowników rozliczanych za pomoc¹ Ksi¹¿kiInstalatora, niezbêdne do wyeksportowania rozli-czonych godzin do X-TIME.

Powstanie Ksi¹¿ki Instalatora pozwoli³o na: � wyeliminowanie papierowych rejestrów zleceñ re-

alizowanych przez s³u¿by eksploatacyjne oddzia³u,� wyeliminowanie potrzeby znajomoœci numerów

zleceñ i norm roboczogodzin na wiêkszoœæ us³ug,które na sta³e przypisano do poszczególnych czyn-noœci,

� zoptymalizowanie sposobu rejestracji i rozliczeniazleceñ przez zastosowanie s³owników m.in. monte-rów, samochodów oraz us³ug pozwalaj¹cych nawybranie powtarzaj¹cych siê danych,

� kontrolê i nadzór nad jednolitym stosowaniem cen-ników i instrukcji kosztowych,

� kontrolê i nadzór nad poprawnoœci¹ rozliczaniakosztów w poszczególnych jednostkach,

� usprawnienie wprowadzania du¿ych iloœci danychdo systemu X-TIME,

� gromadzenie danych dotycz¹cych kilometrówprzejechanych przez pojazdy s³u¿bowe oraz ³atwewype³nianie elektronicznych kart drogowych. Aby w pe³ni wykorzystaæ mo¿liwoœci programu,

planowane jest rozbudowanie Ksi¹¿ki Instalatorao modu³ gospodarki gazomierzami. Rozszerzeniefunkcjonalnoœci umo¿liwi kompleksowe zarz¹dzanieprzep³ywem gazomierzy, plomb oraz reduktorów. Po-zwoli te¿ na sprawniejsz¹ kontrolê i ³atwiejsze dyspo-nowanie posiadanymi urz¹dzeniami pomiarowymi,zminimalizuje iloœæ papierowej dokumentacji nie-zbêdnej do nadzoru nad urz¹dzeniami podlegaj¹cymiœcis³emu zarachowaniu.

Niew¹tpliw¹ zalet¹ Ksi¹¿ki Instalatora jest szyb-koœæ dzia³ania oraz prostota obs³ugi wymagaj¹caod u¿ytkownika wprowadzaj¹cego dane podsta-wowej znajomoœci obs³ugi aplikacji biurowych orazniezbêdnych zasad rozliczania kosztów w spó³ce.Rozpoczêcie korzystania z programu wymaga jedy-nie krótkiego szkolenia. Wprowadzanie danych,które przewa¿nie polega na wyborze w³aœciwychwartoœci ze s³owników, eliminuje koniecznoœæ¿mudnego, wielokrotnego wpisywania tych sa-mych danych oraz ogranicza do minimum mo¿li-woœæ powstania b³êdów. Korzystanie z aplikacji po-zwala te¿ na automatyczne wprowadzenie danychdo X-TIME, likwiduj¹c rêczne, a wiêc uci¹¿liwei czasoch³onne, rozpisywanie przepracowanych ro-boczogodzin w systemie. Ponadto, na podstawie ze-branych danych mo¿na przeprowadzaæ szczegó³oweanalizy wykonanych czynnoœci oraz porównaæ miêdzysob¹ poszczególne jednostki oddzia³u. �

Pomorska Spó³ka Gazownictwasp. z o.o.ul. Wa³owa 41/43, 80-858 Gdañsktel. (+48) 58 326 35 00 faks (+48) 58 326 35 04e-mail: [email protected], www.psgaz.pl


G³ówne funkcje Ksi¹¿ki Instalatora to:

1) rejestracja zleceñ instalacyjnych, sieciowychi inwestycyjnych,

2) rozliczanie na poszczególne numery zleceñi elementy PSP roboczogodzin pracowników,

3) eksport roboczogodzin do X-TIME, 4) rozliczanie przejechanych kilometrów na po-

szczególne numery zleceñ i elementy PSP, 5) eksport kilometrów na elektroniczne karty

drogowe. Dodatkowo program umo¿liwia: 1) podgl¹d dziennego obci¹¿enia roboczogo-

dzinami poszczególnych pracowników, 2) przegl¹danie zapisanych zleceñ, 3) wyszukiwanie zleceñ z zastosowaniem wie-

lopoziomowych filtrów, 4) podgl¹d historii realizowanych zleceñ na po-

szczególnych adresach, 5) eksport zapisanych danych do Excela w celu

przeprowadzenia bardziej skomplikowanychanaliz i porównañ.

WIELKOPOLSKA SPÓ£KA GAZOWNICTWA

Wielka operacja przestawiania na gaz wysoko-metanowy w Poznaniu i kilku powiatachwschodniej Wielkopolski dobieg³a koñca. Jakaby³a skala tego przedsiêwziêcia?

Ogromna. Tak wielkiej i tak trudnej operacji niktwczeœniej w Polsce nie przeprowadza³. W latach2008–2009 musieliœmy przystosowaæ do przesy³u no-wego rodzaju paliwa znaczn¹ czêœæ naszej infrastruk-tury dystrybucyjnej. Miêdzy innymi wymieniliœmyoko³o 31 000 reduktorów i stabilizatorów. Jednocze-œnie przestawiliœmy na gaz E oko³o 378 000 urz¹dzeñgazowych i wymieniliœmy oko³o 7200 urz¹dzeñu oko³o 270 000 odbiorców. Wykonaliœmy tow dwóch czteromiesiêcznych okresach.

Kilkadziesi¹t lat temu przestawianie z gazu kla-sycznego na gaz ziemny to te¿ nie by³a baga-tela.

Zgoda, ale ówczesne operacje by³y zdecydowaniemniej skomplikowane. Nieporównywalnie mniejszaby³a ró¿norodnoœæ urz¹dzeñ – adaptacji podlega³ywówczas przede wszystkim kuchenki gazowe i pod-grzewacze. Obecnie – przed przyst¹pieniem do re-alizacji procesu przestawiania – uznaliœmy za nie-zbêdne przeprowadzenie inwentaryzacji urz¹dzeñ,które s¹ u¿ytkowane przez poszczególnych odbior-ców. Na tej podstawie mo¿na by³o przekazaæ wyko-nawcom precyzyjne informacje o ich typie, liczbiei lokalizacji. Pozwoli³o to firmom wykonawczym nazaopatrzenie siê w niezbêdne materia³y oraz w³aœci-wy dobór pracowników o odpowiednich kwalifika-cjach. Przygotowanie tej operacji i nastêpnie jejsprawne przeprowadzenie wymaga³o ciê¿kiej pracywielu osób, przy jednoczesnej koordynacji dzia³añró¿nych podmiotów. Gdy w 2007 roku Zarz¹dPGNiG podj¹³ decyzjê o kontynuacji przerwanegow 2004 roku przestawiania aglomeracji poznañskieji wyznaczy³ nam rolê inwestora zastêpczego, powo-³aliœmy specjalny zespó³, który zaj¹³ siê logistyk¹ te-go przedsiêwziêcia. Dodam jeszcze, ¿e pierwotniePGNiG chcia³o, abyœmy dokoñczyli tê operacjêw jednym, 2008 roku, od maja do po³owy wrzeœnia.Przekonaliœmy Zarz¹d PGNiG, ¿e wi¹za³oby to siê zezbyt du¿ym ryzykiem niewywi¹zania siê z tego za-dania i roz³o¿ono operacjê na dwa lata.

Czy rola WSG sprowadza³a siê tylko do roli in-westora zastêpczego?

Nie, byliœmy te¿ wykonawc¹ wielu innych prac.Wszystkie prace sieciowe zwi¹zane z podzia³em ca³e-go obszaru na sektory by³y realizowane przez naszes³u¿by. Wymiana paliwa gazowego w wyodrêbnio-nych sektorach, badanie jego jakoœci, wymiana re-duktorów i stabilizatorów to tylko niektóre realizowa-ne przez nas czynnoœci.

I uda³o siê. Wszystko posz³o jak z p³atka? Pocz¹tkowo by³o trochê problemów, na przyk³ad

z dotarciem ze stosownymi informacjami do niektó-rych odbiorców. Szybko wyci¹galiœmy jednak wnio-ski. Jeszcze bardziej poszerzyliœmy kana³y informacyj-ne, m.in. o ambony koœcielne, uruchomiliœmy specjal-ny program monitorowania reklamacji wp³ywaj¹cychdo nas i do podwykonawców, korygowaliœmy proce-dury. Sterowanie ca³ym procesem u³atwi³o nam elek-troniczne przekazywanie danych. Najwa¿niejsze, ¿eosi¹gnêliœmy to, na czym nam najbardziej zale¿a³o.Przeprowadziliœmy tê ogromn¹ operacjê bezpiecznie,bez nieszczêœliwych wypadków, w za³o¿onym termi-nie i w sposób zgodny z oczekiwaniami zleceniodaw-cy – PGNiG SA.

Zrobiliœmy bardzo wiele, aby ta akcja by³a jaknajmniej uci¹¿liwa dla naszych odbiorców. Potê¿naarmia instalatorów i monterów (kilkaset osób)sprawnie przestawi³a gazownicz¹ infrastrukturêi urz¹dzenia, dotrzymuj¹c terminów zaplanowa-nych dla poszczególnych sektorów. W przypadkuodbiorców przemys³owych, u których nie mog³odojœæ do przerw w dostawie gazu, np. w odlew-niach, hutach szk³a, nasi pracownicy i podwyko-nawcy pracowali w weekendy i w nocy. Dziêki te-mu u tych odbiorców przejœcie na nowy rodzaj pa-liwa gazowego odby³o siê p³ynnie i bez zbêdnychprzestojów. To by³y bardzo precyzyjnie przygoto-wane i przeprowadzone dzia³ania.

Chcia³bym serdecznie podziêkowaæ wszystkimpracownikom Oddzia³u Zarz¹d Przedsiêbiorstwa i Za-k³adu Gazowniczego w Poznaniu oraz wszystkimpodwykonawcom za sumienn¹, pe³n¹ zaanga¿owaniai poœwiêcenia pracê podczas tej operacji. Jesteœmy te¿wdziêczni za wzorow¹ wspó³pracê Gazowni Poznañ-

Udana i rekordowaoperacja


Rozmowa z Grzegorzem Bartoszewskim, cz³onkiem zarz¹du Wielkopolskiej Spó³ki Gazownictwa


skiej i Oddzia³owi Regionalnemu Operatora Gazoci¹-gów Przesy³owych GAZ–SYSTEM.

Co WSG da³a ta operacja? To dla nas du¿a ulga. Wreszcie mamy w poznañ-

skiej sieci jeden rodzaj gazu oraz dwustronne zasila-nie ca³ej aglomeracji poznañskiej. To ma podstawoweznaczenie dla stabilnoœci dostaw gazu do odbiorców.Jeden rodzaj gazu u³atwia nam tak¿e eksploatacjêsieci, na przyk³ad nie ma ju¿ potrzeby równoczesne-go posiadania przez brygady pogotowia gazowegoreduktorów dla gazu Ls i E, prostsze sta³o siê tak¿esterowanie prac¹ sieci dystrybucyjnej, bilansowaniesystemu oraz prowadzenie rozliczeñ. Do tego wszyst-kiego nale¿y dodaæ wzrost przepustowoœci istniej¹cejsieci gazowej, wynikaj¹cy z wy¿szej kalorycznoœci ga-zu wysokometanowego.

Dziœ gaz naazotowany Ls mamy ju¿ tylko w okoli-

cach Nowego Tomyœla na obszarze dzia³ania O/ZGw Poznaniu oraz w tzw. pasie nadmorskim, na tereniedzia³ania O/ZG w Koszalinie. Operacja przestawia-nia przyspieszy³a te¿ budowê nowych i moderniza-cjê niektórych odcinków starych gazoci¹gów,a tak¿e wymianê optymalizacyjn¹ gazomierzy u ty-siêcy odbiorców.

Reasumuj¹c – realizacja tego wielkiego i trudnegoprzedsiêwziêcia pokaza³a, ¿e jesteœmy w pe³ni profe-sjonaln¹ firm¹, która – opieraj¹c siê na g³êbokiej, fa-chowej wiedzy naszych pracowników – jest zdolnado wykonania z³o¿onych i niezwykle skomplikowa-nych zadañ zwi¹zanych z gazownictwem. �

Leszek £uczak

Fot. Mariusz Forecki

O miejscu po¿aru lub awarii, w tym tak¿e zwi¹zanych z mo¿liwoœci¹ eksplozji gazu z siecilub instalacji gazowej, na ogó³ pierwsi odbieraj¹informacjê (zg³oszenie) stra¿acy i oni jakopierwsi pojawiaj¹ siê w miejscu zdarzenia. Od szybkoœci i poprawnoœci dzia³ania stra¿akówzale¿y, czy po¿ar lub awaria nie zwiêksz¹ skalinieszczêœcia wskutek eksplozji paliwa gazowego.Dlatego wskazane jest pog³êbianie wiedzy stra¿aków w zakresie gazownictwa.

W kwietniu br. w trzech sesjach przeszkolo-no na terenie obiektów RDG Pi³a 75 stra-¿aków ze specjalistycznych grup ratownic-

twa chemiczno-ekologicznego Komendy Powiato-wej Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej i ochotniczychstra¿y po¿arnych z powiatu pilskiego. Najpierw wy-s³uchali wyk³adu H. Grabowskiego, kierownika RDGPi³a, na temat bezpiecznej eksploatacji sieci gazo-wej, mo¿liwych awarii i lokalizacji gazoci¹góww powiecie pilskim. Nastêpnie zademonstrowanoim dzia³anie i wyposa¿enie pogotowia gazowegoi brygad sieciowych, pokazano miêdzy innymi balo-nowe zamykanie przep³ywu gazu na czynnych ga-zoci¹gach, wykonywanie odga³êzieñ, sposoby wyci-nania uszkodzonych fragmentów gazoci¹gów,technologiê zak³adania i zwalniania zacisków me-chanicznych i hydraulicznych na gazoci¹gach PE.Pilscy stra¿acy poznali te¿ metody lokalizowaniamiejsc ulotów gazu i mierzenia ich wielkoœci, meto-dy lokalizowania podziemnych gazoci¹gów, dywa-nowe kontrole szczelnoœci gazoci¹gów oraz szczel-noœci izolacji gazoci¹gów stalowych. Mieli tak¿e

okazjê poznaæ pracê stacji redukcyjno-pomia-rowych I i II stopnia. Po tym kursie otrzymali spe-cjalnie dla nich przygotowany skrypt opracowanyprzez H. Grabowskiego.

Uzyskana wiedza pozwoli pilskim stra¿akomjeszcze lepiej dzia³aæ w zakresie prewencji i podczasakcji ratunkowych, efektywniej wspó³pracowaæw sytuacjach kryzysowych ze s³u¿bami gazowniczy-mi. Gazownicze know-how pomo¿e tak¿e stra¿a-kom dy¿urnym, odbieraj¹cym zg³oszenia alarmowe,w sposób bardziej precyzyjny zasiêgaæ informacjii szybciej podejmowaæ w³aœciwe decyzje o rodzajudzia³añ ratunkowych. �

L.£.

Stra¿acy a gaz

Wielkopolska Spó³ka Gazownictwasp. z o.o.ul. Grobla 15, 61-859 Poznañtel. (+48) 61 854 53 50, 854 51 00faks (+48) 61 852 39 23e-mail: [email protected]

Gazoci¹g Jeleniów–Dziwiszów dofinansowany ze œrodków Unii Europejskiej

Kolejny projekt inwestycyjny Operatora Gazo-ci¹gów Przesy³owych GAZ–SYSTEM S.A. pozyska³finansowanie ze œrodków unijnych. Spó³ka podpi-sa³a z Instytutem Nafty i Gazu umowê na dofinan-sowanie projektu „Gazoci¹g Jeleniów–Dziwi-szów” w ramach Programu Operacyjnego „Infra-struktura i Œrodowisko’’ 2007–2013.

Gazoci¹g Jeleniów–Dziwiszów – o d³ugoœci 65 kilo-metrów – bêdzie zlokalizowany na obszarze woje-wództwa dolnoœl¹skiego. Realizacja projektu jestistotnym elementem wzmocnienia bezpieczeñstwa

dostaw gazu do Polski i stworzenia technicznychmo¿liwoœci jego transportu z kierunków innych ni¿wschodni.

Przedmiotem umowy zawartej z Instytutem Naftyi Gazu jest dofinansowanie budowy gazoci¹gu „Jele-niów–Dziwiszów” w wysokoœci 65 099 700,00 PLN,co stanowi ponad 43% kwoty kosztów kwalifikowa-nych poniesionych w toku realizacji tej inwestycji.

Obecnie opracowywana jest dokumentacja projek-towa gazoci¹gu. Termin zakoñczenia projektu budow-lanego i wykonawczego wraz z uzyskaniem pozwole-nia na budowê przewidziany jest na paŸdziernik 2010r., a jej zakoñczenie planowane jest na 2011 rok.

Oprócz gazoci¹gu Jeleniów–Dziwiszów GAZ–SYSTEM S.A. realizuje na terenie Dolnego Œl¹skaprojekty budowy gazoci¹gów: Polkowice–¯ary orazTaczalin–Radakowice–Ga³ów. Realizacja tych inwe-stycji zagwarantuje wiêksz¹ niezawodnoœæ oraz ela-stycznoœæ systemu przesy³owego w tym regionie. In-westycje umo¿liwi¹ równie¿ odbiór zwiêkszonych ilo-œci gazu z punktu w Lasowie na granicy polsko-nie-mieckiej.

Z funduszy programu dofinansowany jest ju¿gazoci¹g W³oc³awek–Gdynia. Poza tym na liœciepodstawowych inwestycji GAZ–SYSTEM S.A. pla-nowanych do dofinansowania przewidziane s¹ na-stêpuj¹ce gazoci¹gi: Szczecin–Gdañsk, Gustorzy-n–Odolanów, Szczecin–Lwówek, Rembelszczyzna-–Gustorzyn, Pol-kowice–¯ary. Planowana kwotadofinansowania tych inwestycji to ok. 1,2 mld z³.Ponadto, na liœcie rezerwowej znajduj¹ siê gazoci¹-gi: Strachocina–Pogórska Wola, Hermanowice–Str-achocina, Zdzieszowice–Wroc³aw, Skoczów–Komo-rowice–Oœwiêcim.

Dofinansowanie z UE dla gazoci¹gu Baltic Pipe

Decyzj¹ Komisji Europejskiej z 26 maja 2010 ro-ku GAZ–SYSTEM S.A. uzyska³ dofinansowanie UniiEuropejskiej (program TEN-E 2009) na przeprowa-dzenie badañ zwi¹zanych z faz¹ przedinwestycyj-n¹ dla gazoci¹gu ba³tyckiego (Baltic Pipe) ³¹cz¹ce-go Polskê z Dani¹.

Gazoci¹g ba³tycki stanowi przedmiot zaintereso-wania Komisji Europejskiej i w przysz³oœci móg³by staæsiê elementem tzw. Skandynawskiego Pierœcienia Ga-zowego.

OPERATOR GAZOCI¥GÓW PRZESY£OWYCH GAZ–SYSTEM S.A.


Startuj¹ inwestycje infrastrukturalne

GAZ–SYSTEM S.A. jednym z Najlepszych Pracodawców 2010 r.

Operator Gazoci¹gów Przesy³owychGAZ–SYSTEM S.A. zaj¹³ 3. miejsce w ka-tegorii „Du¿e firmy” w rankingu Najlep-szych Pracodawców 2010 roku. Spó³kaodnotowa³a najwiêkszy wzrost zaanga-¿owania pracowników w historii polskiejedycji rankingu w porównaniu z wynika-mi badania z 2008 roku.

W badaniu zaanga¿owania udzia³ wziê³o 765 pracowników i 25 przedstawicieli kadry zarz¹dzaj¹cej GAZ–SYSTEM S.A.WskaŸnik zaanga¿owania osób zatrudnionych w spó³ce ocenionona bardzo wysokim poziomie – oko³o 73%. Uzyskany rezultatplasuje GAZ–SYSTEM S.A. o 25 punktów procentowych powy¿ejœredniej w Polsce oraz o 32 punkty procentowe powy¿ej œredniejw bran¿y energetycznej. GAZ–SYSTEM S.A. uzyska³ równie¿ œwietny rezultat w badaniupoziomu satysfakcji z pracy. Ogólne zadowolenie ze swojegomiejsca pracy deklaruje 81% badanych pracowników, a a¿78% ocenia swojego pracodawcê lepiej ni¿ inne firmy, w któ-rych potencjalnie mogliby pracowaæ. GAZ–SYSTEM S.A. zaj¹³ tak¿e wysokie, 5. miejsce w katego-rii Du¿e Przedsiêbiorstwa w przeprowadzonym przez HewittAssociates badaniu Najlepsi Pracodawcy w Europie Œrodko-wej i Wschodniej. Hewitt zebra³ opinie 123 000 pracowni-ków i 2700 przedstawicieli najwy¿szej kadry zarz¹dzaj¹cej a¿w 700 organizacjach w Europie Œrodkowej i Wschodniej. Ba-danie objê³o firmy licz¹ce minimum 50 pracowników, dzia³a-j¹ce na rynku od co najmniej dwóch lat.

Maksymalna wartoœæ pomocy finansowej przyznanejw zakresie transeuropejskich sieci transportowychi energetycznych dla projektu wyniesie 1,12 mln EUR,co stanowi 50% szacunkowych kosztów kwalifikowa-nych tego projektu. Œrodki finansowe bêd¹ przeznaczo-ne m.in. na przeprowadzenie geotechnicznych badañdna morskiego oraz monitoringu œrodowiskowego.

GAZ–SYSTEM S.A. projektuje najwa¿niejszygazoci¹g na polskim Pomorzu

GAZ–SYSTEM S.A. przygotowuje projekt bu-dowlany i wykonawczy dla gazoci¹gu wysokiegociœnienia ³¹cz¹cego Szczecin z Gdañskiem.

Budowa po³¹czenia gazowego miêdzy Szczecinema Gdañskiem jest elementem wzmocnienia systemuprzesy³owego w pó³nocno-zachodniej Polsce. Reali-zacja inwestycji stworzy techniczne mo¿liwoœci dotransportu zwiêkszonych iloœci gazu ziemnego z no-wego kierunku dostaw – gazoci¹g bêdzie pe³ni³ klu-czow¹ rolê w przesyle gazu pochodz¹cego z termina-lu LNG, który powstanie w Œwinoujœciu. Rozbudowainfrastruktury gazowej w rejonie Morza Ba³tyckiegostworzy tak¿e krajom skandynawskim mo¿liwoœæ do-stêpu do gazu skroplonego sprowadzanego za po-œrednictwem terminalu na polskim wybrze¿u.

Gazoci¹g Szczecin–Gdañsk o d³ugoœci oko³o 265 km i œrednicy 700 mm zostanie wybudowany naobszarze województwa zachodniopomorskiego i po-morskiego. Bêdzie najd³u¿szy wœród wszystkich gazo-ci¹gów przewidzianych w planie inwestycyjnymGAZ–SYSTEM S.A. do 2014 r.

Termin zakoñczenia opracowania dokumentacjiprojektowej (projekt budowlany i wykonawczy,w tym uzyskanie decyzji lokalizacyjnej inwestycji orazdecyzji o pozwoleniu na budowê) planowany jest nadrug¹ po³owê 2011 r. Po tym etapie mo¿liwe bêdzieog³oszenie przetargu na budowê gazoci¹gu. Harmo-nogram inwestycji przewiduje zakoñczenie budowygazoci¹gu w 2013 roku.

Budowa gazoci¹gu Szczecin–Gdañsk planowanajest do dofinansowania z Programu Operacyjnego„Infrastruktura i Œrodowisko” 2007–2013 (POIiŒ),zatwierdzonego przez Komisjê Europejsk¹ 7 grudnia2007 r. Przewidywana wartoœæ dofinansowania wy-nosi 302,11 mln z³otych.

GAZ–SYSTEM S.A. rozpoczyna prace projektowe nad gazoci¹giem Œwinoujœcie–Szczecin

Operator Gazoci¹gów Przesy³owych GAZ–SYSTEM S.A. rozpoczyna realizacjê strategicz-nego dla terminalu LNG w Œwinoujœciu gazoci¹guwysokiego ciœnienia relacji Œwinoujœcie–Szczecin. Ga-zoci¹g po³¹czy terminal skroplonego gazu ziemnego(LNG) z krajow¹ sieci¹ przesy³ow¹ i pozwoli na przesy³gazu pochodz¹cego z nowego kierunku dostaw.

Gazoci¹g Œwinoujœcie–Szczecin stanowi istotnyelement w rozwoju transgranicznej infrastrukturyprzesy³owej w rejonie Morza Ba³tyckiego. Dziêki te-mu gazoci¹gowi mo¿liwy bêdzie przesy³ gazu z termi-nalu LNG w Œwinoujœciu dla zainteresowanych firmz krajów skandynawskich, po planowanym po³¹cze-niu polskiego systemu przesy³owego z systememduñskim poprzez gazoci¹g Baltic Pipe. Rozbudowa in-frastruktury transgranicznej w rejonie Morza Ba³tyc-kiego umo¿liwi krajom skandynawskim dostêp doglobalnego rynku skroplonego gazu ziemnego (LNG)z wykorzystaniem polskiej infrastruktury do regazyfi-kacji w Œwinoujœciu.

Budowa gazoci¹gu Œwinoujœcie–Szczecin bêdziedofinansowana z unijnego programu „EuropeanEnergy Plan for Recovery”, który ma siê przyczyniædo o¿ywienia gospodarczego w Unii Europejskieji podniesienia bezpieczeñstwa dostaw energii dziêkirealizacji transgranicznej infrastruktury.

Gazoci¹g Œwinoujœcie–Szczecin bêdzie mia³ d³u-goœæ oko³o 80 km i œrednicê 800 mm. Wykonawcaprojektu budowlanego i wykonawczego inwestycjizosta³ wybrany w wyniku publicznego postêpowaniaprzetargowego. Jest nim Biuro Studiów i ProjektówGazownictwa GAZOPROJEKT S.A. we Wroc³awiu.

Zakoñczenie opracowania dokumentacji projekto-wej wraz z uzyskaniem pozwolenia na budowê pla-nowane jest na pierwsz¹ po³owê 2011 r. Po tym eta-pie mo¿liwe bêdzie og³oszenie przetargu na budowêgazoci¹gu. Harmonogram inwestycji przewidujeukoñczenie prac budowlanych w 2013 roku. �

GAZ–SYSTEM S.A. Firm¹ Wysokiej Reputacji

Operator Gazoci¹gów Przesy³owych

GAZ–SYSTEM S.A. zosta³ nagrodzony tytu-

³em PremiumBrand w V edycji badania.

GAZ–SYSTEM podda³ siê weryfikacji repu-

tacji w biznesie, w kategorii B2B, zdobywaj¹c tytu³ Firmy Wysokiej

Reputacji.

Ogólny wskaŸnik reputacji marki Operator Gazoci¹gów Przesy³o-

wych GAZ–SYSTEM S.A. wyniós³ 68%..


Operator Gazoci¹gów Przesy³owychGAZ–SYSTEM S.A.ul. Mszczonowska 4, 02-337 Warszawatel. (+48) 22 220 18 00faks (+48) 22 220 16 06www.gaz-system.pl


PUBLICYSTYKA

pod tym wzglêdem podobne do kon-wencjonalnych z³ó¿. Zasadnicz¹ ró¿nic¹jest to, ¿e sposobem na zatrzymanie ga-zu jest niska przepuszczalnoœæ zbiornikaoraz brak klasycznego, wyraŸnegouszczelnienia, co powoduje, ¿e utworzo-na kolumna gazu mo¿e byæ znaczna(mo¿e mieæ wiele setek albo tysiêcy me-trów) (Burnie i in., 2008). Gaz wystêpujew postaci „rozproszonej” w izolowanychporach i jego eksploatacja jest zasadniczoró¿na i trudniejsza od tej, jak¹ stosuje siêw z³o¿ach konwencjonalnych. Dla wy-dobycia gazu z takiego zbiornika ko-nieczne jest stosowanie stymulacjiw postaci technik szczelinowania hy-draulicznego oraz technik podtrzyma-nia dro¿noœci przep³ywu gazu do otwo-ru eksploatacyjnego, jednak ogromnepostêpy w technice wierceñ horyzon-talnych przynosz¹ coraz lepsze efektyz³o¿owe i wydobywcze.

Akumulacje gazu w systemie BCGS,charakteryzuj¹ siê (Law, 2002) ano-malnym, przewa¿nie podwy¿szonymciœnieniem, w wiêkszoœci przypadkówbrakiem wody podœcielaj¹cej (wystê-puj¹cej w konwencjonalnych z³o¿achgazu) oraz niskoprzepuszczalnym ko-lektorem. Istotnym elementem jest wy-stêpowanie niskiej przepuszczalnoœcipiaskowców, poprzedzaj¹cej migracjegazu do kolektora. Zwiêz³e piaskowcewystêpuj¹ce w wiêkszoœci basenówamerykañskich maj¹ przepuszczalnoœæoko³o 0,1–0,001 mD.

W obrêbie takich zbiorników mog¹wystêpowaæ przestrzenie o lepszychw³asnoœciach zbiornikowych, a tym sa-mym bardziej zasobne w gaz, okreœla-ne jako sweet spots (Rys. 1). Bardzoistotnym elementem systemów BCGSjest woda wystêpuj¹ca w skale zbiorni-kowej w postaci zwi¹zanej lub swo-bodnej. W trakcie generowania gazu

woda jest wypierana w ca³oœci lubw czêœci. Jednoczeœnie w przypadkuistnienia w obrêbie zbiornika nasycane-

go gazem strefy o pogarszaj¹cej siêprzepuszczalnoœci woda stanowiuszczelnienie okreœlane (wg Law,2002) jako uszczelnienia kapilarne (ca-pillary pressure seals). W systemie mo-g¹ równie¿ odgrywaæ rolê konwencjo-nalne uszczelnienia w postaci nieprze-puszczalnych barier litologicznych orazdiagenetycznych.

Rys. 2. Lokalizacja z³ó¿ konwencjonalnych, niekonwencjonalnych oraz obszary wystê-powania prognostycznych zasobów gazu ziemnego (w pu³apkach konwencjonalnych)w permskim basenie czerwonego sp¹gowca

„Tight gas” w Polsce...dokoñczenie ze str. 29

Wykonane analizy zasobów gazu Wielkoœæ zasobów �ród³oi metody obliczeniowe gazu informacji

W 1992 r. zasoby obliczone metod¹ 295 × 109 m3 gazu Depowski S. i inni, 1992. genetyczno-objêtoœciow¹ Zasoby liczone metodami genetycznymi 332 × 109 m3 dla obszaru (Strzetelski J. & Burzewski W.,– ró¿nicowym bilansem masy wêglowodorowej monokliny przedsudeckiej 1993)

546 × 109 m3 dla basenu (Strzetelski J &, Burzewski W., czerwonego sp¹gowca 1996).bez strefy pomorskiej i przygranicznego obszaru zachodniej Polski

Prognozy wielkoœci zasobów gazu od 295 × 109 m3 Burzewski i inni, 2009wykonane w latach 1985–2006 do 546 × 109 m3

do 372 × 109 m3 gazu Wolnowski T., 2006. w tym, zasoby prognostyczne, liczone od 317 × 109 ¯o³nierczuk T. i inni., 1985metodami strukturalno--objêtoœciowymi


Z³o¿a gazu znajduj¹ce siê w nisko-przepuszczalnych piaskowcach, nienale-¿¹ce do systemu BCGS, okreœla siê rów-nie¿ jako niekonwencjonalne typu tightgas. Pierwsze w Polsce z³o¿e tego rodza-ju odkryto w utworach górnego czerwo-nego sp¹gowca w rejonie Siekierek, nawschód od Poznania (Kiersnowski i inni,2010) (Rys. 2). Z³o¿e znajduje siê w ni-skoprzepuszczalnych (K > 0,1 mD) pia-skowcach eolicznych, które utraci³y pra-wie ca³kowicie przepuszczalnoœæ orazczêœciowo porowatoœæ w wyniku kom-pakcji i cementacji illitem.

Z³o¿a tego rodzaju odkryto równie¿w basenie permskim czerwonego sp¹-gowca na obszarze l¹dowym Niemieci w holenderskim sektorze Morza Pó³noc-nego. Z³o¿a te s¹ eksploatowane i maj¹potencja³ ekonomiczny.

Zasoby gazu ziemnego ze z³ó¿ nie-konwencjonalnych (poza gazem w po-k³adach wêgla – coal bed methane) nieby³y wczeœniej brane pod uwagê w ana-lizach okreœlaj¹cych potencja³ gazowyw Polsce (Burzewski i inni, 2009). Do-tychczas wykonywane analizy zasobówgazu ziemnego (dotycz¹ce z³ó¿ konwen-cjonalnych) wykonywane by³y wielokrot-nie, ró¿nymi metodami (patrz tabela).

Udokumentowane zasoby wydoby-walne gazu w utworach czerwonegosp¹gowca wynosz¹ 120 × 109 m3 (0,12× 1012 m3) (wg Burzewski i inni, 2009).

W wykonanej w ostatnim czasie anali-zie (Burzewski i inni, 2009) zastosowanometodê obliczenia zasobów, w której au-torzy stwierdzaj¹ „potencja³ akumulacyj-ny (jako iloœæ masy wêglowodorowej pod-legaj¹cej akumulacji w pu³apkach z³o¿o-wych po odjêciu strat migracji masoweji nasyceniowej w skale zbiornikowej, wy-ra¿ony w m3 gazu w odniesieniu do wa-runków normalnych) odpowiada zaso-bom prognostycznym i kategorii E rozpo-znania z³ó¿ (...). Natomiast nieodkryty po-tencja³ wêglowodorowy jest to potencja³akumulacyjny pomniejszony o wielkoœæudokumentowanych zasobów geologicz-nych gazu ziemnego w z³o¿ach”.

W rezultacie, nieodkryty potencja³wêglowodorowy zwi¹zany jest równie¿z obliczeniami wynikaj¹cymi z analizy po-tencjalnych z³ó¿, rozumianych jako struk-tury maj¹ce potencja³ akumulacyjny. Po-niewa¿ odkrycia z³o¿a typu tight gas do-konano w pu³apce strukturalnej charak-terystycznej dla konwencjonalnych z³ó¿

gazu (Kiersnowski i inni, 2010), mo¿emyza³o¿yæ wystêpowanie tego typu z³ó¿w podobnych pu³apkach, które by³y, i s¹,uwzglêdniane w bilansach nieodkrytychzasobów gazu w basenie permskim czer-wonego sp¹gowca (Burzewski i inni,2009). Tym samym zwiêkszenie bilansuzasobów gazu mo¿e dotyczyæ przedewszystkim potencja³u w wiêkszoœci nie-rozpoznanego obszaru, na którym mog¹wystêpowaæ pu³apki gazu w systemieBCGS lub w systemach mieszanych BCGSi konwencjonalnym (Rys. 2).

Je¿eli uwzglêdnimy, ¿e z³o¿a gazuw systemie BCGS „nie potrzebuj¹” trady-cyjnych pu³apek strukturalnych i litologicz-nych, mo¿emy poszukiwaæ zasobów gazuuzale¿nionych od mi¹¿szoœci potencjal-nych ska³ zbiornikowych (w omawianymprzypadku akumulacji piaskowców eolicz-nych). Z drugiej strony, w metodzie obli-czeniowej zastosowanej przez Burzew-skiego i innych (2009) wykonano kompe-tentne, wielosk³adnikowe analizy poten-cja³u gazotwórczego wystêpuj¹cych poni-¿ej utworów karbonu, które s¹ Ÿród³emtego samego gazu dla wype³nienia pu³a-pek konwencjonalnych i niekonwencjo-nalnych. Wykonano równie¿ analizy czasumigracji gazu, strat w trakcie migracji, ja-koœci uszczelnieñ, mo¿liwoœci wczeœniej-szej ucieczki czy remigracji gazu. Obliczo-no sumaryczny potencja³ generacyjny kar-bonu dolnego i górnego w obszarze base-nu czerwonego sp¹gowca, a nastêpniewykonano przeliczenia, których ostatecz-ny wynik okreœla nieodkryty potencja³ wê-glowodorowy, który wynosi 1,49 ×1012 m3 gazu (Burzewski i inni, 2009).

Przedstawione na rys. 2 obszary wy-stêpowania prognostycznych zasobówgazu ziemnego (wg Burzewski i inni,2009) zwi¹zane s¹ czêœciowo z g³êbszy-mi nierozpoznanymi wiertniczo czêœciamipermskiego basenu czerwonego sp¹-gowca. „Zasadniczym problemem po-szukiwawczym w basenie czerwonegosp¹gowca pozostaje sejsmiczne kartowa-nie potencjalnych struktur z³o¿owych.Lokalizacja pu³apek w g³êbszej czêœci ba-senu jest mo¿liwa przede wszystkim po-przez udoskonalenie metod badañ sej-smicznych przed rozpoznaniem wiertni-czym” (Burzewski i inni, 2009). Odkryciez³o¿a typu tight gas w obrêbie strukturySiekierek potwierdza ten „strukturalny”kierunek poszukiwañ nowych z³ó¿ gazu.Jednak rozpoznanie potencjalnego mo-

delu BCGS (Kiersnowski i inni, 2010),otwiera mo¿liwoœci poszukiwañ w stre-fach dot¹d niebranych pod uwagê przytworzeniu dotychczasowych modeli za-sobów gazu ziemnego w utworach czer-wonego sp¹gowca. Mo¿e to spowodo-waæ wzrost wartoœci nieodkrytego po-tencja³u wêglowodorowego oraz wzrostwartoœci potencja³u akumulacyjnegoutworów czerwonego sp¹gowca. �

Hubert Kiersnowski, Pañstwowy Instytut Geo-logiczny – PIB, WarszawaProf. dr Wojciech Górecki, Akademia Górni-czo-Hutnicza, Kraków

LiteraturaBurnie Sr, S. W., B. Maini, B. R. Palmer, and K. Rakhit, 2008. Experimental and empiricalobservations supporting a capillary model in-volving gas generation, migration, and seal le-akage for the origin and occurrence of regio-nal gasifers, in S. P. Cumella, K. W. Stanley, andW. K. Camp, (eds.), Understanding, exploring,and developing tight-gas sands – 2005 VailHedberg Conference: AAPG Hedberg Series,no. 3, p. 29–48. Burzewski W., Górecki W., Maækowski T., Pa-piernik B., Reicher B., 2009. Zasoby progno-styczne – nieodkryty potencja³ gazu ziemnegow Polskim basenie czerwonego sp¹gowca. –Zeszyty Naukowe AGH. Geologia, 35, 1/2:123–128. Kraków.Depowski S. et al., 1992. Analiza zasobnoœcigazo- i roponoœnych obszarów Polski. PIGWarszawa. Kiersnowski H., Buniak A., Kuberska M, Sro-kowska-Okoñska A., 2010. Wystêpowaniegazu ziemnego zamkniêtego w piaskowcachczerwonego sp¹gowca Polski. „Przegl¹d Geo-logiczny”, vol. 58, nr 4: 335–346. Law B. E., 2002. Basin-centered gas systems.AAPG Bulletin, v. 86, no. 11, pp. 1891–1919. Poprawa P., Kiersnowski H., 2010. Zwiêz³e for-macje zbiornikowe (tight reservoir) dla gazuziemnego w Polsce. Biuletyn PañstwowegoInstytutu Geologicznego, 439: 173–180Strzetelski J. & Burzewski W., 1993. Ocena za-sobów prognostycznych basenu czerwonegosp¹gowca i cechsztynu. IGNiG Kraków, AGHKraków. Poprawa P., Kiersnowski H., 2010. Zwiêz³e for-macje zbiornikowe (tight reservoir) dla gazuziemnego w Polsce. W: red. naukowa M. Pañ-czyk. Konferencja Z³o¿a Kopalin – aktualneproblemy prac poszukiwawczych, badaw-czych i dokumentacyjnych, maj 2010. Biule-tyn Pañstwowego Instytutu Geologicznego439 (1): 173–180. Strzetelski J. & Burzewski W., 1996. Ocena za-sobów prognostycznych gazu naturalnegow megazbiorniku kompleksu czerwonegosp¹gowca pomiêdzy Górami Œwiêtokrzyskimia wschodni¹ granic¹ monokliny przedsudec-kiej. IGNiG Kraków, AGH Kraków. Wolnowski T., 2006. Prognoza zasobnoœciczerwonego sp¹gowca w basenie permskimni¿u polskiego. PGNiG BG GEONAFTA Pi³a. ¯o³nierczuk T. et al., 1985. Zasoby wêglowo-dorów basenu czerwonego sp¹gowca. PGNiGZielona Góra.


OSOBOWOŒÆ

W panteonie osobowoœci polskiego ga-zownictwa, który od wielu lat prezen-tujemy na ³amach naszego kwartalni-

ka, bohaterowie tych opowieœci ujmuj¹ jedn¹cech¹ wspóln¹ – wszyscy zawdziêczaj¹ swoj¹pozycjê œrodowiskow¹ w³asnej pracy, któr¹rozpoczynali zazwyczaj od najni¿szych szczeblizawodowego zaszeregowania, a koñczyli nanajwy¿szych stanowiskach. Zdobyty autoryteti uznanie to efekt ich umiejêtnoœci i dokonañ,a nie skutek koteryjnych czy politycznych na-maszczeñ i nominacji.

Tak jest równie¿ w przypadku Janusza Toka-rzewskiego, który swoj¹ przygodê z gazownic-twem rozpocz¹³ w 1957 roku w Lublinie odtechnikum chemicznego o specjalnoœci gazow-nictwo. Pracê zawodow¹ rozpocz¹³ w1963 rokuw Gazowni Warszawskiej od technologii pro-dukcji gazu, analizuj¹c parametry procesu,przygotowuj¹c odpowiednie tabele dla mi-strzów produkcji, by stworzyæ mieszankê, któranazywa³a siê gazem miejskim i musia³a mieæ ta-kie w³aœciwoœci, by sprostaæ wymogom urz¹-dzeñ gazowych odbiorców gazu. Ale w tymczasie – to by³ rok 1965 lub 1966 – zorganizo-wano ogólnopolski spis przemys³u. To by³a pañ-stwowa akcja, maj¹ca na celu ustalenie mocyprodukcyjnych wszystkich urz¹dzeñ w polskimprzemyœle. Janusz Tokarzewski zosta³ takim ko-misarzem spisowym w Warszawskich Okrêgo-wych Zak³adach Gazownictwa, a nastêpnie kie-rowa³ prac¹ przy za³o¿eniu „Ksi¹g inwentarzo-wych” firmy. – Te zadania wiele mnie nauczy³y.Pozna³em gazownictwo warszawskie nie przezpryzmat jednego stanowiska pracy, a w ca³ej je-go strukturze i wzajemnych powi¹zaniach wie-lu jednostek – wspomina dzisiaj.

W 1967 roku zosta³ oddelegowany do or-ganizowania s³u¿b dyspozytorskich, z za³o¿e-niem, ¿e obejmowaæ bêd¹ ca³e polskie ga-

zownictwo. S³u¿by takie, co prawda, ju¿ ist-nia³y, ale jedynie w Zabrzu i Tarnowie. W po-zosta³ych okrêgach mia³y dopiero powstaæ.To by³o wielkie wyzwanie. Nie chodzi³o prze-cie¿ tylko o to, by poznaæ system i raporto-waæ o jego stanie. Choæ i to w tamtych cza-sach nie by³o takie proste. Przecie¿ praktycz-nie nie funkcjonowa³ system ³¹cznoœci,a trudno sobie wyobraziæ, by dyspozytor ko-rzysta³ z po³¹czeñ miêdzymiastowych i godzi-nami oczekiwa³ na po³¹czenie. Logika naka-zywa³a poszukiwania innych mo¿liwoœci.I znaleziono sposób – dalekopis. Ale to by³ tyl-ko wstêp do ca³ego procesu. Nale¿a³o opraco-waæ metody sterowania ruchem, zarz¹dzaniaca³ym systemem, metody prognozowania za-potrzebowania. Znaleziono dobrego sojuszni-ka. Istnia³a wówczas w energetyce pañstwo-wa dyspozycja mocy, w której pracownicymieli doœwiadczenie i dostêp do sieci elektro-energetycznych. Ca³a operacja zakoñczy³a siêsukcesem. Ju¿ w lutym 1968 roku w ramachWOZG trzyzmianow¹ pracê rozpoczê³a s³u¿-ba dyspozytorska dla ca³ego gazownictwa,a jej szefem ruchu zosta³ Janusz Tokarzewski.Rozwi¹zania systemowe by³y tak zaawanso-wane, ¿e od 1 stycznia 1971 roku mog³a za-cz¹æ dzia³aæ Krajowa Dyspozycja Gazu jakoosobna struktura-zak³ad Zjednoczenia Prze-mys³u Gazowniczego.

Warto podkreœliæ, ¿e obok wielu wyzwañzawodowych, Janusz Tokarzewski wci¹¿ pod-wy¿sza³ swoje kwalifikacje. Po ukoñczeniuwydzia³u in¿ynierii sanitarnej na PolitechniceWarszawskiej, ukoñczy³ równie¿ studia pody-plomowe w zakresie planowania systemówgazowniczych, by wreszcie podj¹æ studia nakolejnym wydziale PW – mechanicznymi technologicznym i zwieñczyæ je dyplomemw zakresie zarz¹dzania.

Janusz Tokarzewski, wspó³twórca KDG, zo-sta³ szefem ruchu – g³ównym specjalist¹ ds. ru-chu. A by³y to czasy – wbrew twierdzeniom kry-tyków lat PRL-u – ogromnego rozwoju polskie-go gazownictwa. W latach 1965–1985 nast¹pi³znaczny rozwój sieci gazowych. Od 1967 rokuw sk³ad Okrêgowych Zak³adów Gazownictwaw³¹czono ok. 180 gazowni miejskich. Wszyskiewymaga³y remontów, modernizacji i rozbudo-wy. Znacznie tañsze by³o doprowadzenie gazuziemnego z systemu przesy³owego i przestawie-nie odbiorców gazu w miastach na jego odbiór.

Mówi³o siê, ¿e w tamtych czasach, w gospo-darce niedoboru, wszystkiego brakowa³o. Gazutak¿e. A wiêc i zarz¹dzanie ruchem w systemiegazowniczym czêsto by³o „zarz¹dzaniem nie-doborem”, a szef ruchu w KDG to fachowiec naci¹g³ym ostrym dy¿urze, stale pod telefonem. – Co to znaczy zarz¹dzaæ ruchem? – pyta Ja-nusz Tokarzewski. – To znaczy zapewniæ od-biorcom ci¹g³e dostawy gazu o wymaganychparametrach jakoœciowych. I co mo¿na by³ozrobiæ, jak gazu brakowa³o? Trzeba by³o wpro-wadzaæ ograniczenia poboru gazu przez od-biorców przemys³owych (limitowanych), które –w najtrudniejszych latach – siêga³y nawet mie-si¹ca w skali roku. Zdawaliœmy sobie sprawê, ¿egazu nagle nie przybêdzie. Ale jako KDG stara-liœmy siê t³umaczyæ kolegom gazownikom i de-cydentom, ¿e konieczne s¹ dzia³ania systemo-we, które pozwol¹ efektywniej wykorzystaæ po-siadane zasoby. Pilnowaliœmy, ¿eby realizowanew systemie inwestycje umo¿liwia³y sterowanie,bo system nie jest samosterowny.

Zdanie g³ównego specjalisty ds. ruchubrane by³o pod uwagê, skoro nawet w „go-spodarce niedoborów” realizowane by³y in-westycje infrastrukturalne wzmacniaj¹ce sys-tem gazowniczy. W po³owie lat 80. ub.w.zbudowano ca³y uk³ad przesy³owy Ko-

SystemowiecWszyscy, którzy potêpiaj¹ w czambu³ lata PRL-u, nie potrafi¹(albo nie chc¹) zauwa¿yæ, ¿e w tych czasach powsta³y fundamenty narodowego maj¹tku, w znacznym stopniu stanowi¹cego o potencjale gospodarczym III RP. Zapominaj¹ bowiem, ¿e w owych przekreœlanych czasach ¿yli i dzia³ali ludzie, którzy potrafili myœleæ systemowo i perspektywicznienawet w tamtym systemie, systemie bez perspektyw. Do grona takich osób nale¿y JANUSZ TOKARZEWSKI,jeden z twórców nowoczesnoœci polskiego gazownictwa.


bryñ–Brzeœæ–Warszawa. Pod tym ogólnymhas³em kry³o siê jednak wiele inwestycji to-warzysz¹cych. Powsta³y wówczas t³oczniegazu Ho³owczyce i Podlasie, zbudowano ga-zoci¹g (700 – Ho³owczyce–Wronów i (500 – Rembelszczyzna–W³oc³awek, rozbudowanot³oczniê Rembelszczyzna. Co wa¿ne, zdecy-dowano równie¿ o budowie pojemnoœci ma-gazynowych. Rozpoczêto wykorzystywaniewyeksploatowanych z³ó¿ gazu BrzeŸnicai Strachocina do magazynowania gazu przywykorzystaniu ró¿nicy ciœnienia w s¹siednichgazoci¹gach oraz podjêto budowê PMGw z³o¿ach gazu Swarzów i Husów. By³y tozbiorniki o ma³ych pojemnoœciach, ale po-wsta³ dodatkowy instrument do zarz¹dzaniaruchem.

System przesy³owy to jedno, a dostawy ga-zu ziemnego to niejako „druga noga” gazow-nictwa. I z tym by³y problemy. Szczególniez importem. Nikt wtedy nie troszczy³ siê o dy-wersyfikacjê. By zapewniæ dostawy, potrzebneby³y decyzje na szczeblu Komisji Planowaniai RWPG. Realizatorem importu nie by³o jednakgazownictwo, a centrala handlu zagraniczne-go „Wêglokoks”. To centrala eksportowa³awêgiel i koks, a importowa³a gaz. Zapewnezna³a siê na handlu wêglem, ale gazem – niebardzo. Nie by³a w stanie wynegocjowaæ na-wet tego, by import gazu odbywa³ siê równo-miernie w skali roku. Czêsto dostawy w I i IVkwartale – najwa¿niejszych dla gazownictwa –by³y mniejsze ni¿ w okresie letnim. – Alewreszcie – wspomina Janusz Tokarzewski –uda³o siê wprowadziæ naszych ludzi do nego-cjowania planów dostaw, którzy dbali przedewszystkim o ich techniczn¹ stronê. Potem uda-³o siê zapewniæ obecnoœæ naszych pracowni-ków w punktach granicznych dostaw i wresz-cie wiedzieliœmy, jakie s¹ realne dostawy gazui o jakich parametrach. Ale brakowa³o d³ugo-letniej umowy na dostawy gazu z importu.Mo¿na by³o tylko negocjowaæ rozk³ad iloœcirocznych – zapisanych w 5-letnich planach or-ganów planowania RWPG – na poszczególnekwarta³y. KSG zarz¹dza³a tym, co ju¿ powsta-³o, ale nie mia³a wp³ywu ani na tempo realiza-cji nowych inwestycji, ani na zapewnienie do-staw odpowiedniej armatury i urz¹dzeñ. Coz tego, ¿e przynajmniej dwa razy w roku lu-strowa³em wszystkie inwestycje i prowadzonew systemie przesy³owym remonty, skoro decy-zje by³y poza mn¹. Pewna poprawa w funk-cjonowaniu bran¿y nast¹pi³a po likwidacjizjednoczeñ i utworzeniu – pomimo licznychdyskusji i przeciwnoœci – jednego wielozak³a-dowego przedsiêbiorstwa – Polskie GórnictwoNaftowe i Gazownictwo. Wci¹¿ nie czu³em, ¿e

jesteœmy gospodarzem ca³ego systemu. Alete¿ wiedzia³em, ¿e moje miejsce jest tutaj,a nie w urzêdzie, nawet w ministerstwie.

Janusz Tokarzewski nawi¹zuje w tym mo-mencie do pewnego epizodu z lat 1986–1987,gdy przez niespe³na dwa lata pe³ni³ funkcjê wi-cedyrektora departamentu w MinisterstwieGórnictwa i Energetyki. Wspomina ten okres ja-ko po¿yteczny, bo nadzorowa³ sprawy gazow-nictwa, które w tym ministerstwie nigdy nie by-³y najwa¿niejsze, i stara³ siê to zmieniæ. Ale jed-noczeœnie czu³, ¿e zajmowanie siê egzegez¹ re-gulacji i rozporz¹dzeñ prawnych i odpowia-danie na rozliczne skargi nap³ywaj¹ce do mini-sterstwa nie jest jego powo³aniem. Gdy doko-nywa³a siê kolejna reorganizacja ministerstw,wykorzysta³ okazjê, by wróciæ do gazownictwai to na stanowisko, które by³o kolejnym wyzwa-niem – zosta³ dyrektorem ds. informatyki. Szyb-ko uporz¹dkowa³ zastan¹ sytuacjê z epoki kom-putera ODRA 1305. Wykorzystuj¹c najnowszetechnologie, doprowadzi³ do tego, ¿e gazow-nictwo – jako jeden z pierwszych koncernóww Polsce – dysponowa³o nowoczesn¹ sieci¹ in-formatyczn¹, która – odpowiednio rozbudowa-na – praktycznie funkcjonuje do dzisiaj. Tenetap szybko dobieg³ koñca, bo ówczesny dyrek-tor naczelny – Aleksander Findziñski – zleca³ Ja-nuszowi Tokarzewskiemu coraz wiêcej zadañzwi¹zanych z rozwojem, by wreszcie powierzyæmu funkcjê swego zastêpcy – dyrektora rozwojugazownictwa. – Podlega³o mi planowanie roz-woju, informatyka, inwestycje, dywersyfikacjaimportu gazu, szybko dosz³y eksploatacja i KDG,a nastêpnie sprawy zwi¹zane z gazoci¹giem tran-zytowym, bo zosta³em szefem polskiej grupyds. tranzytu – wspomina Janusz Tokarzewski.

A jest co wspominaæ. Choæ wielokrotnie opi-sywano kulisy budowy gazoci¹gu jamalskiego,nigdy doœæ przypominania, ¿e to polska strona –pod kierownictwem prezesa Tokarzewskiego –wywalczy³a zachodnioeuropejskie standardy ja-koœci gazoci¹gu tranzytowego. – Uznawaliœmywraz ze wspó³pracuj¹cym ze mn¹ 10-osobo-wym zespo³em specjalistów z centrali i zak³a-dów PGNiG – wspomina Janusz Tokarzewski –¿e projektowany gazoci¹g musi odpowiadaænajnowszemu poziomowi techniki stosowanejw krajach Europy Zachodniej. I do takiego roz-wi¹zania potrafiliœmy przekonaæ specjalistówGAZPROM-u. Dziœ mamy satysfakcjê, ¿e tengazoci¹g funkcjonuje bezawaryjne przezprawie 15 lat eksploatacji.

W tych wspomnieniach wzruszaj¹cy jest je-den szczegó³ – jak ³atwo i w krótkim czasie ga-zoci¹g powsta³. – Wyst¹piliœmy do Komisji Pla-nowania o wskazanie lokalizacji dla ca³ego ga-zoci¹gu i otrzymaliœmy je, a to by³o wskazanie

lokalizacyjne dla ca³ego kraju, po czym woje-wodowie wydawali decyzje na swoje obszary –wspomina Janusz Tokarzewski. – W 1994 rokupowsta³y ustawy o planowaniu przestrzennymi prawie budowlanym, które praktycznie spara-li¿owa³y procesy inwestycyjne. Nie jestemw stanie zrozumieæ, dlaczego tak potrafimypsuæ efektywne regulacje prawne. Ale nie tojest najbardziej irytuj¹ce – dodaje prezes Toka-rzewski. – Ju¿ na pocz¹tku tego wieku, w 2000roku, Rosjanie zaproponowali, byœmy rozbudo-wali gazoci¹g przesy³owy, prowadz¹c odchyle-nie na po³udnie kraju. Przecie¿ to by³oby znako-mite rozwi¹zanie – gazoci¹giem tranzytowympoprawilibyœmy sobie pewnoœæ zasilania i roz-prowadzenia gazu po kraju. A jednak ówczesnew³adze – to by³a koalicja AWS – uzna³a, ¿e niejest to nam potrzebne. A przecie¿ dla dba³oœcio funkcjonowanie systemu gazowniczegow Polsce rozbudowa sieci jest niezbêdna.

To myœlenie systemowe nie opuszcza preze-sa Tokarzewskiego. – W pocz¹tkach III RP –przypomina – gdy tylko powsta³y takie mo¿li-woœci, uruchomi³em projekty inwestycyjne naskalê konieczn¹ dla polskiego systemu gazowni-czego. Tak by³o w przypadku Mogilna, gdyw 1993 roku rozpoczêliœmy budowê unikalne-go w skali œwiatowej oœmiokawernowego ma-gazynu gazu, a rok póŸniej magazynu w Wierz-chowicach. Konsekwentnie d¹¿y³em do tego,by stworzyæ system zdolny do efektywnegowykorzystywania posiadanych zasobów i otwo-rzyæ perspektywy na jego rozwój.

Z ¿alem zauwa¿y³, i¿ zaraz po jego odejœciuzlikwidowano w PGNiG komórkê ds. planowa-nia rozwoju, i to w czasach, gdy gazownictwoma coraz wiêksze szanse na bycie wiod¹cymsegmentem energetyki.

Mówi siê, ¿e nie ma ludzi niezast¹pionych,¿e ¿ycie nie znosi pró¿ni, ¿e pokoleniowe zmia-ny musz¹ nastêpowaæ. To prawda. Ale prawd¹jest równie¿, ¿e s¹ œrodowiska, które przecho-dz¹ nad tym do porz¹dku dziennego. Rodzinagazownicza potrafi swoim mistrzom oddaæ sza-cunek. Czy¿ nie s¹ tego oznak¹ podziêkowania,które do prezesa Tokarzewskiego na po¿egna-nie skierowa³ d³ugoletni jego szef – AleksanderFindziñski: „Twój twardy charakter, konsekwen-cja w pokonywaniu najwiêkszych problemówdla rozwoju polskiego gazownictwa, pozostan¹na zawsze w pamiêci ludzi naszej bran¿y”.

Jest takie ³aciñskie powiedzenie: si duo fa-ciunt idem, non est ideum. Jeœli dwóch robi tosamo, to nie jest to samo. Œrodowisko gazowni-cze dostrzega i ceni, w jak wielkiej skali JanuszTokarzewski odcisn¹³ piêtno swojej osobowoœciwe wszystkim, co dla gazownictwa zrobi³. �

Adam Cymer


M ultimedialn¹ œcie¿kê eduka-cyjn¹ zaaran¿owano w for-mie szeœciu boksów tema-

tycznych ukazuj¹cych wêdrówkê gazuziemnego – pocz¹wszy od jego po-wstania w warstwach geologicznychZiemi, a¿ do sposobów u¿ytkowania.

Zgodnie z za³o¿eniami projektu, zwie-dzaj¹cy zostaje wprowadzony w mrocz-ny klimat wnêtrza Ziemi. Tam, dziêki od-powiedniej aran¿acji œwiat³a, dŸwiêkui obrazu, dowiaduje siê, gdzie i w jakisposób powstaje gaz ziemny. A tak¿ew jaki sposób jest znajdowany i eksplo-atowany, jak trafia m.in. do fabryk i na-szych domów, a¿ wreszcie do czego jestwykorzystywany. Naszym zamierzeniemby³o przybli¿enie b³êkitnego paliwaw sposób prosty i przystêpny. Historia

o gazie ziemnym jest wiêc „opowiada-na” nie tylko poprzez zgromadzonew gablotach eksponaty i przewodnika,ale te¿ poprzez œwiat³o, dŸwiêk i wizua-lizacjê. Filmy i prezentacje pokazuj¹ to,czego s³owa czy eksponaty nie s¹ w sta-nie oddaæ. To zarówno dla najm³odszych,którym jeszcze pewne procesy trudnosobie wyobraziæ, jak i dla starszych, któ-rych nowoczesne technologie bardzo in-teresuj¹, zarówno u³atwienie odbioru, jaki atrakcja.

Ekspozycja jest „¿ywa” – mo¿e siêzmieniaæ i wzbogacaæ o nowe eksponaty,prezentacje czy filmy. Multimedialnaœcie¿ka edukacyjna o gazie ziemnym jestform¹ otwart¹, a dyrekcja muzeumw Bóbrce czeka na nowe eksponaty, po-mys³y i propozycje uzupe³nienia poszcze-gólnych boksów tematycznych.

Idea powstania pierwszej w Polsce no-woczesnej, multimedialnej œcie¿ki eduka-cyjnej o gazie ziemnym mog³a byæ zreali-zowana dziêki pomocy finansowejPGNiG, Fundacji EkoGaz oraz przychyl-noœci Bogdana Pastuszko, prezesa zarz¹-du Karpackiej Spó³ki Gazownictwa,i Mieczys³awa Jakiela, dyrektora Sanoc-kiego Oddzia³u PGNiG. W zaledwie kilkamiesiêcy wykonano prace remontowe,zgromadzono eksponaty, nagrano filmyi prezentacje oraz opracowano plastycz-ne aran¿acje poszczególnych boksówœcie¿ki edukacyjnej. Pomoc¹ merytorycz-n¹ i konsultacjami s³u¿y³ dr Stanis³aw Sza-fran, który uczestniczy³ w pracach nadprzygotowaniem tej unikatowej ekspo-zycji. Serdecznie zapraszamy do muzeum w Bóbrce.

W ubieg³ym roku na ³amach „Przegl¹du Gazowniczego”

zaprezentowaliœmy koncepcjê powstania multimedialnej

œcie¿ki edukacyjnej o gazie ziemnym. W maju br.

podczas V Polskiego Kongresu Naftowców i Gazowników

w Muzeum Przemys³u Naftowego im. I. £ukasiewicza

w Bóbrce odby³o siê uroczyste otwarcie

tej multimedialnej ekspozycji.

Joanna Pilch

Multimedialnaœcie¿ka edukacyjnao gazie ziemnym

HISTORIA

Fot.

Dor

ota

Om

ylsk

a-Bi

elat

z zagranicy, maksymalny udzia³ gazuimportowanego z jednego kraju pocho-dzenia, w stosunku do ca³kowitej wiel-koœci gazu importowanego w 2010 r.,nie mo¿e byæ wy¿szy ni¿ 70%. W na-stêpnych latach przepis staje siê jeszczebardziej restrykcyjny i okreœla maksy-malny udzia³ gazu importowanegoz jednego kraju pochodzenia w wyso-koœci 59% w latach 2015–2018 i 49%w latach 2019–2020. Efektem dzia³aniaww. rozporz¹dzenia by³o wszczêcieprzez Prezesa URE postêpowañ prze-

ciwko przedsiêbiorstwom prowadz¹-cym w Polsce obrót paliwami gazowy-mi, które w niektórych przypadkach za-koñczy³y siê na³o¿eniem kar pieniê¿-nych za naruszenie warunków wykony-wania dzia³alnoœci w zakresie obrotupaliwami gazowymi z zagranic¹. Zasto-sowanie rozporz¹dzenia stawia w trud-nej sytuacji te podmioty, które zajmuj¹siê dostawami paliwa gazowego doPolski wy³¹cznie z jednego kraju po-chodzenia, choæ ich dzia³alnoœæ – w za-le¿noœci od kierunku dostaw – mog³abywrêcz wspieraæ, a nie ograniczaæ dy-wersyfikacjê dostaw paliw.

Zdaniem Izby Gospodarczej Gazow-nictwa, rozporz¹dzenie to nie uwzglêdniauwarunkowañ rynkowych i technicznychoraz ingeruje w zasadê konstytucyjn¹swobód gospodarczych. Maj¹c na wzglê-dzie powy¿sze kwestie, Izba GospodarczaGazownictwa wnosi do Ministra Gospo-darki o zmianê ww. rozporz¹dzenia, nie-spotykanego w skali Europy.

Przed nami okres wypoczynku i cieka-wych, pe³nych niezapomnianych wra¿eñpodró¿y. ¯yczymy wszystkim udanych,s³onecznych i rodzinnych wakacji. �

Agnieszka Rudzka


dokoñczenie ze str. 5

Z ¿ycia Izby Gospodarczej Gazownictwa

8 CZERWCA BR. Nale¿¹ca doPGNiG spó³ka PGNiG Norway ASwspólnie z partnerami odkry³a nowez³o¿a gazu na Norweskim SzelfieKontynentalnym. Z³o¿a Snadd Northszacowane s¹ na 9–16 mld metrówszeœciennych gazu. Jego zagospoda-rowanie rozpocznie siê ju¿ w 2011roku.

12 MAJA BR. W I kwartale 2010roku Grupa Kapita³owa PGNiG osi¹-gnê³a zysk netto w wysokoœci 988 mln PLN w porównaniu z 399 mln PLNstraty w I kwartale 2009. Przychody zesprzeda¿y wynios³y ponad 6,6 mld PLNi by³y wy¿sze o 4% w stosunku do ana-logicznego okresu roku ubieg³ego.

7 MAJA BR. Polskie Górnictwo Naf-towe i Gazownictwo SA i Tauron PolskaEnergia SA oraz ich spó³ki zale¿ne:PGNiG Energia SA i Elektrownia Stalo-wa Wola SA podpisa³y w Katowicachumowê zwi¹zan¹ z budow¹ oraz eks-ploatacj¹ zasilanej gazem ziemnymelektrociep³owni z blokiem gazowo--parowym. Nowa elektrownia w Stalo-wej Woli to najwiêksza w Polsce inwe-stycja energetyczna wykorzystuj¹cagaz jako paliwo. Micha³ Szubski, prezesZarz¹du PGNiG SA: – To prze³omowymoment dla PGNiG SA. Budowa elek-trociep³owni i udzia³ w tym przedsiê-wziêciu PGNiG Energia to solidna pod-stawa do budowy segmentu elektro-

energetyki GK PGNiG, a w konsekwen-cji przekszta³cenie grupy w zintegrowa-ne przedsiêbiorstwo energetyczne.Moc elektryczna nowego bloku wynie-sie 400 MWe, a moc cieplna 265 MWt.Planowana roczna produkcja energiiwyniesie ok. 3,1 TWh, a ciep³a 1,8 PJ.Rocznie blok bêdzie zu¿ywa³ oko³o550 mln metrów szeœciennych gazu.Uruchomienie elektrociep³owni nast¹piw po³owie 2014 roku.

4–5 MAJA BR. W Brukseli odby³osiê pierwsze spotkanie europejskich re-gulatorów w ramach niedawno powo-³anej unijnej Agencji Wspó³pracy Regu-latorów Rynków Energii oraz kolejnasesja Zgromadzenia Ogólnego CEER.Podczas inauguracyjnego spotkaniaRady Regulatorów wybrano w³adze in-stytucji. Lord Mogg, przewodnicz¹cyCEER/ERGEG i zarazem szef Ofgemu –brytyjskiego urzêdu regulacyjnego, zo-sta³ wybrany przewodnicz¹cym RadyRegulatorów. Jego zastêpc¹ zosta³ Wal-ter Boltz, szef E-Control – austriackiejinstytucji reguluj¹cej rynek energiii jednoczeœnie zastêpca szefa CEER/ERGEG. Przedstawicielem Polski w Ra-dzie Organów Regulacyjnych ACER zo-sta³ Marek Woszczyk, wiceprezes URE.Jego zastêpc¹ bêdzie Halina Bownik-Trymucha, dyrektor Departamentu Pro-mowania Konkurencji w Urzêdzie Re-gulacji Energetyki.

4 MAJA BR. Urz¹d Regulacji Ener-getyki zaprasza do odwiedzenia pierw-szej w Polsce witryny internetowej

(Platformy Informacyjnej Inteligentne-go Opomiarowania – w skrócie PIIO)poœwiêconej wdra¿aniu systemu SmartMetering w Polsce.

26 KWIETNIA BR. Miros³aw Do-brut, wiceprezes zarz¹du PGNiG SA ds.gazownictwa i handlu z³o¿y³ pismow sprawie rezygnacji z funkcji pe³nio-nej w Zarz¹dzie PGNiG SA z dniem 30 kwietnia 2010 roku. Rezygnacja Mi-ros³awa Dobruta zwi¹zana jest z jegopowo³aniem na stanowisko prezesa za-rz¹du spó³ki EuRoPol Gaz.

26 KWIETNIA BR. Biuro Studiówi Projektów Gazownictwa GAZOPRO-JEKT SA po raz czwarty zosta³o odzna-czone wyró¿nieniem Inwestor w Kapi-ta³ Ludzki. Gala rozdania nagród odby-³a siê 26.04.2010 r. i tradycyjnie by³apo³¹czona z kongresem kadry. God³ow imieniu firmy odebra³a Karina Raw-danowicz-Wróbel, zastêpca kierownikaDzia³u Pracowniczego i Spraw Organi-zacyjnych. �

dokoñczenie ze str. 7

WYDARZENIA

Ostatnio produkcj¹ biogazu i bio-metanu zainteresowali siê tak¿eBrytyjczycy, co wi¹¿e siê z wy-

czerpywaniem siê ich rodzimych zaso-bów gazu ziemnego na Morzu Pó³noc-nym. Przeprowadzone w Wielkiej Bry-tanii analizy wskazuj¹, i¿ biometan mo-¿e zaspokoiæ nawet do 18% zapotrze-bowania tego kraju na gaz ziemny.Pierwsza biogazownia wprowadzaj¹cagaz do sieci ruszy na Wyspach Brytyj-skich na pocz¹tku 2011 r.

Przed wt³oczeniem do sieci gazowejwyprodukowany w biogazowni, oczysz-

czalni œcieków lub na wysypisku œmiecibiogaz musi zostaæ poddany dwómprocesom.

Pierwszym jest oczyszczanie maj¹cena celu usuniêcie z biogazu scharakte-ryzowanych poni¿ej zwi¹zków che-micznych. Ich pozostawienie powodo-wa³oby uszkodzenia sieci gazowych,urz¹dzeñ, a tak¿e stanowi³oby zagro-¿enie dla zdrowia ludzi.

Siarkowodór – powoduje korozjêurz¹dzeñ. Mo¿na go usuwaæ ju¿ w ko-morze fermentacyjnej poprzez dodanieodpowiednich mikroorganizmów, po-

wietrza czy chlorku ¿elaza. Oczywiœcie,biogaz oczyszczaæ mo¿na tak¿e po za-koñczeniu procesu fermentacji. W ta-kim przypadku wykorzystuje siê do te-go celu tlenek ¿elaza, wêgiel aktywnyoraz rozpuszczanie w wodzie lub in-nych rozpuszczalnikach.

Siloksany – powoduj¹ uszkodzeniaagregatów kogeneracyjnych. Produktyich spalania osadzaj¹ siê bowiem we-wn¹trz cylindrów i zaworów. Usuwa siêje przy u¿yciu wêgla aktywnego, ab-sorpcji przez odpowiedni rozpuszczal-nik wêglowodorowy oraz poprzezsch³adzanie gazu powoduj¹ce ich za-marzanie.

Chlorowcopochodne wêglowodo-rów oraz wêglowodory wy¿szego rzê-du – wystêpuj¹ g³ównie w gazie z wysy-pisk œmieci. Powoduj¹ korozjê agregatówkogeneracyjnych. Zwykle s¹ usuwaneprzy u¿yciu wêgla aktywnego.

Tlen i azot – ich obecnoœæ oznacza,i¿ na pewnym etapie fermentacji bio-gaz mia³ kontakt z powietrzem. Du¿ailoœæ tlenu mo¿e powodowaæ niebez-pieczeñstwo wybuchu. Gazy te s¹ zwy-kle eliminowane w procesie usuwaniadwutlenku wêgla. Postulowanym roz-wi¹zaniem jest unikanie kontaktu bio-gazu z powietrzem.

Woda – jej usuwanie nastêpuje naj-czêœciej poprzez och³odzenie biogazuw celu kondensacji pary wodnej. Gdywymagany jest wysoki stopieñ osusze-nia, stosowane s¹ poch³aniacze wilgoci,jak na przyk³ad ¿el silikonowy.

Po oczyszczeniu biogazu z zanie-czyszczeñ poddawany jest on drugie-mu z wymaganych procesów, polega-j¹cemu na usuniêciu dwutlenku wêglaw celu spe³nienia wymagañ jakoœcio-wych pozwalaj¹cych na wt³oczenie dosieci gazu ziemnego.

Najprostsz¹ metod¹ na usuniêcie CO2jest jego rozpuszczenie w wodzie.W takim przypadku biogaz pod ciœnie-niem jest wt³aczany od do³u do kolumnyabsorpcyjnej, gdzie napotyka p³yn¹c¹ odgóry wodê. Poniewa¿ dwutlenek wêglajest lepiej rozpuszczalny w wodzie ni¿metan, jest on usuwany z biogazu. Za-miast wody mo¿e byæ u¿yty inny p³yn,w którym CO2 jest lepiej rozpuszczalny(np. glikol polietylenowy). Pozwala to nazmniejszenie iloœci zu¿ywanego rozpusz-czalnika oraz wielkoœci aparatury s³u¿¹cejwzbogacaniu biogazu.


G.EN GAZ ENERGIA S.A.

Biogaz– nowy rodzaj paliwa gazowego

w polskiej energetyce (cz. 2)

Dr Ryszard Wêckowski

Najgorêtszymi orêdownikami technologii wt³aczania biometanu do sieci gazowej s¹ Niemcy. Rz¹d naszego zachodniego s¹siada postawi³ sobie za cel uzyskanie w 2020 roku 6-procentowego udzia³u tego gazu w ca³oœci zu¿ywanego gazu ziemnego, a 10-procentowegow 2030 roku. Najwiêksza dzia³aj¹ca w tym kraju biogazownia,znajduj¹ca siê w Könnern, jest w stanie wt³oczyæ do sieci 15 mln m3 biometanu rocznie. Pod wzglêdem wielkoœci produkcji ustêpuje ona jedynie teksaskiej biogazowni Huckabay Ridge.

Stosowaæ mo¿na tak¿e wêgiel ak-tywny lub inne sita molekularne. Me-toda ta wykorzystuje ró¿nicê w wielko-œci moleku³ dwutlenku wêgla i metanu.Podczas przepuszczania biogazu podciœnieniem przez materia³ o odpowied-nio dobranej wielkoœci otworów, nastê-puje zatrzymanie moleku³ dwutlenkuwêgla. Moleku³y metanu przep³ywaj¹natomiast swobodnie, powoduj¹c, i¿na zakoñczenie procesu otrzymujemybiometan.

Metoda membranowa polegaz kolei na przepuszczaniu biogazu rów-nolegle do membrany pó³przepuszczal-nej. Dwutlenek wêgla charakteryzujesiê wiêksz¹ zdolnoœci¹ infiltracji tejprzeszkody ni¿ metan. W rezultacieznaczna czêœæ CO2 przenika na drug¹stronê membrany, zwiêkszaj¹c stê¿enieCH4 w pierwotnej mieszaninie. Po kil-kakrotnym przeprowadzeniu tej proce-dury otrzymujemy biometan o jakoœciodpowiadaj¹cej gazowi ziemnemu.Niestety, czêœæ metanu przenika wrazz dwutlenkiem wêgla przez membranê,powoduj¹c straty.

Technologia kriogeniczna nato-miast znajduje siê obecnie w fazie te-stów. Polega ona na wykorzystaniuró¿nic w temperaturze wrzenia metanui dwutlenku wêgla (CH4 -160°C, CO2-79°C). Och³adzaj¹c biogaz w warun-kach podwy¿szonego ciœnienia, mo¿nawyodrêbniæ dwutlenek wêgla w formiep³ynnej lub sta³ej, który nastêpnie mo-¿e zostaæ sprzedany. Metoda ta dajebiometan bardzo wysokiej jakoœci, leczjej minusem s¹ wysokie koszty.

W niektórych przypadkach stosujesiê tylko czêœciowe wzbogacanie bio-gazu, a nastêpnie dodanie propanu lubLPG w celu uzyskania jakoœci gazu wy-sokometanowego. Jest to jednak roz-wi¹zanie drogie, op³acalne jedyniew odniesieniu do niektórych technolo-gii uszlachetniania biogazu. Dodatko-wo, dodanie tych paliw mo¿e mieæ nie-korzystny wp³yw na liczbê metanow¹(odpowiednik liczby oktanowej dlabenzyn) rozprowadzanego gazu i tymsamym pogorszyæ parametry pracy naprzyk³ad zasilanych nim agregatów ko-generacyjnych. Dlatego domieszki testosowane s¹ g³ównie do regulacjiostatecznej jakoœci wt³aczanego gazu.

Najwiêkszym mankamentem proce-su wzbogacania biogazu s¹ jego kosz-

ty. Szacuje siê je na 10–20 eurocentówna m3. Rodzi to, oczywiœcie, pytanieo mo¿liwoœæ ominiêcia tego etapu.

Jednym ze sposobów mo¿e byæ do-dawanie do gazu ziemnego niewiel-kich iloœci niewzbogaconego bioga-zu, tak aby uzyskana mieszanina spe³-nia³a normy jakoœciowe dla gazu ziem-nego i mog³a byæ przesy³ana jego sie-ci¹. Przyjmuje siê, i¿ teoretycznie mo¿-liwe jest dodanie do wysokometano-wego gazu ziemnego oko³o 8% nie-wzbogaconego biogazu.

Ciekawe rozwi¹zanie dotycz¹ce tejkwestii zaproponowali W. Kostowskioraz K. Górny. Przedstawili oni podej-œcie polegaj¹ce na mieszaniu biogazuz wysokometanowym gazem ziemnymw takich proporcjach, aby otrzymanamieszanka odpowiada³a swoj¹ charak-terystyk¹ gazowi Lw lub Ls. Przy takimza³o¿eniu, udzia³ biogazu w wynikowejmieszance móg³by wynosiæ od 28,7%do 88,5%. Rozwi¹zanie takie by³obymo¿liwe na terenach, gdzie wystêpuj¹jednoczeœnie gazoci¹gi gazu wysoko-metanowego i zaazotowanego (DolnyŒl¹sk, Wielkopolska)*.

W procesie mieszania gazów pro-blemem mo¿e byæ jednak utrzymaniesta³ego sk³adu mieszaniny wyjœciowej.Naj³atwiejsze jest to w sieciach przesy-³owych charakteryzuj¹cych siê naj-wiêksz¹ równomiernoœci¹ przep³ywu.Niestety, jest to równie¿ rozwi¹zanienajdro¿sze. Rachunek ekonomicznypreferuje natomiast wprowadzaniebiogazu do sieci niskiego ciœnienia(unikniêcie kosztów sprê¿ania), którecharakteryzuj¹ siê najwiêksz¹ zmien-noœci¹ przep³ywu. Dodatkowy problemstanowiæ mog¹ lokalni odbiorcy prze-mys³owi, wymagaj¹cy niezmiennoœciparametrów dostarczanego gazu.

Dopuszczenie wt³aczania nieodpo-wiadaj¹cego normom biogazu do siecimo¿e tak¿e skutkowaæ naruszeniem

zasady TPA. Ka¿de nowe Ÿród³o nie-oczyszczonego biogazu przy³¹czone dosieci bêdzie bowiem powodowaæ obni-¿enie jakoœci przesy³anego w niej gazu.Gdy powstanie zagro¿enie spadkiemtej jakoœci poni¿ej przyjêtych norm,operator systemu bêdzie musia³ odmó-wiæ przy³¹czania nowych Ÿróde³.Dojdzie wiêc do dyskryminacji pod-miotów gospodarczych.

Najlepszym sposobem na unikniêcieproblemów zwi¹zanych z mieszaniembiogazu z gazem ziemnym jest budo-wa lokalnych systemów gazowychzasilanych wy³¹cznie biogazem. Do-tychczas najwiêkszym systemem tegotypu jest sieæ gazowa w niemieckiejmiejscowoœci Lünen. Ma ona oko³o7 km d³ugoœci i dostarcza biogaz do 11 agregatów kogeneracyjnych, wy-twarzaj¹cych pr¹d i ciep³o pozwalaj¹cena zasilenie 26 tys. domów. Istniej¹tak¿e systemy sieciowe doprowadzaj¹-ce biogaz bezpoœrednio do gospo-darstw domowych. Tak jest na przyk³adw duñskiej miejscowoœci Revninge, w której w ten sposób zasilanych jest67 domów. Lokalne sieci biogazowemog¹ byæ dobrym rozwi¹zaniem dlawsi i niewielkich miasteczek. Fakt, i¿zgodnie z prawem energetycznymprzesy³anie paliwa gazowego sieci¹o przepustowoœci poni¿ej 1 MJ/s (czylidla biogazu 130–160 m3/h) nie wyma-ga uzyskania koncesji na dystrybucjêpaliw gazowych, mo¿e w znacz¹cysposób uproœciæ realizacjê tego typuprzedsiêwziêæ. �

Autor jest specjalist¹ ds. prognoz i analizw G.EN. GAZ ENERGIA S.A.

* W. Kostowski, K. Górny, Analiza mo¿liwo-œci mieszania biogazu z gazem ziemnymz uwzglêdnieniem limitów wymaganej ja-koœci gazu sieciowego, „Instal” 3/2010.


G.EN. GAZ ENERGIA S.A. ul. Dorczyka 1, 62-080 Tarnowo Podgórnetel. (+48) 61 829 98 12fax (+48) 61 829 98 22e-mail:[email protected]


JUBILEUSZ

Panie prezesie, z obchodz¹c¹ obecniejubileusz 60-lecia firm¹ GAZOBUDO-WA zetkn¹³em siê w po³owie lat 80.ub.w. w miejscowoœci Mszana Dolna.Budowano wówczas gazoci¹g w kie-runku Zakopanego. To by³a du¿a in-westycja. Czy tego rodzaju inwesty-cje wykonywaliœcie tak¿e w ostat-nich latach?

To by³a nie tylko du¿a inwestycja, alenajwiêksza w tamtym okresie. Trudno mipo tamtym gazoci¹gu, realizowanym w ra-mach programu rz¹dowego, maj¹cym do-prowadziæ ekologiczne paliwo do naszejstolicy Tatr, wskazaæ podobn¹ inwestycjê.Wykonywa³ j¹ krakowski oddzia³ GAZOBU-DOWY. To obecnie samodzielna spó³ka pra-cownicza GAZOBUDOWA Kraków, wktórej mamy znaczne udzia³y. To by³y dobreczasy dla naszej firmy. Wówczas ustawia³asiê do nas kolejka zleceniodawców, a nie

my staraliœmy siê pozyskaæ zamówienia,bior¹c udzia³ w przetargach i szukaj¹c pra-cy w Europie, jak obecnie…

Tamt¹ kolejkê zamówieñ z lat 80.i pocz¹tku 90. ub.w. wyd³u¿a³y so³ec-twa i gminy. Panowa³a nawet swo-ista moda na gazyfikacjê wsi i ma³ychmiasteczek…

Budowano wówczas bardzo du¿o gazo-ci¹gów. Samorzutnie tworzy³y siê gminneczy miejskie komitety gazyfikacji, którychcz³onkiem bywa³a tak¿e nasza firma. Komi-tety otrzymywa³y wsparcie z ró¿nych Ÿróde³.By³y fundacje wspomagaj¹ce ten oddolnyruch. Czêsto brakowa³o odpowiednich mocywykonawczych, a tak¿e podstawowych ma-teria³ów. Teraz trudno to sobie wyobraziæ.

Ale to chyba w tamtych latach go-spodarki nakazowo-rozdzielczej za-

czê³a siê ekspansja GAZOBUDOWYza granicê?

Rzeczywiœcie, nie z braku pracy w kraju,ale raczej z uwagi na ówczesne uwarunko-wania polityczne podjêliœmy siê bardzotrudnych zadañ na gazoci¹gach ówczesne-go Zwi¹zku Radzieckiego. Dobrze zapamiê-ta³em tamte budowy. Mogê wymieniæ ichnazwy: Dikanka, So³ocha, Krasnokuck, Ko-tielwa, Oposznia – wszystkie zlokalizowanenieopodal Po³tawy. To by³y bardzo trudnetechnicznie inwestycje, ale poradziliœmy so-bie z nimi. Nabyliœmy doœwiadczenia m.in.w budowie du¿ych stacji kompresorowychi redukcyjno-pomiarowych, które wykorzy-stywaliœmy i wykorzystujemy.

Od kilku lat znowu GAZOBUDOWAbuduje poza terytorium Polski. Jak natym wychodzi firma i jej pracownicy?

Uwa¿am, ¿e nie mo¿na tego oddzieliæ.

GAZOBUDOWA – spó³ka z dorobkiem i perspektywami

Rozmowa z in¿. Piotrem Ha³adusem, prezesem zarz¹du firmy Budownictwo Urz¹dzeñ Gazowniczych GAZOBUDOWA Sp. z o.o. w Zabrzu

��

�� !"��#� ��$#%��

��"&�� " �� "��

��

� ��

��

��!�"�� ##$%�&' ())�*��%��!�+,&(-�#.�./'�'.�''%�0��+,&(-�#.�./'�#1�2$%�� 0�3��!��!��!��

GRUPA PGNiG


Jako spó³ka nie mo¿emy i nie mamy z cze-go dop³acaæ do prac wykonywanych w S³o-wenii czy na terenie Niemiec. Oczywiœcie,wahania kursowe powoduj¹, ¿e bardzotrudno precyzyjnie przewidzieæ wynik eko-nomiczny za us³ugê w momencie podpisy-wania kontraktu. Mimo tych uwarunko-wañ, niezale¿nych od nas, notujemy dodat-nie wyniki. Nasi pracownicy równie¿ dobrzena tej pracy w S³owenii czy w Niemczechwychodz¹.

Czy firma znowu zdobywa jakieœdoœwiadczenia przydatne w Pol-sce?

Doœwiadczenie zdobywa zarówno firma,jak i pracownicy. Zawsze mo¿na czegoœ no-wego nauczyæ siê w krajach o wysokiej kul-turze technicznej. Za bardzo cenne do-œwiadczenie uwa¿am prace w S³owenii nagazoci¹gach o œrednicy 800 mm. W Polscewykonywano ich niewiele, a zanosi siê nato, ¿e planowana nowa sieæ wysokich ci-œnieñ, prowadz¹ca gaz od Gazoportuw Œwinoujœciu, mo¿e byæ w³aœnie taka.

Przez te minione 60 lat zmienia³y siêstosowane materia³y, technologie ³¹-czenia rur itp. Firma musi za tym nad¹-¿aæ. Klienci maj¹ coraz wiêksze wyma-gania, zw³aszcza co do jakoœci…

Tê jakoœæ wykonawstwa potwierdzam.in. certyfikat z numerem 1. w kraju, wy-dany nam przez Instytut Spawalnictwaw Gliwicach. Spó³ka ma w³asny oœrodekszkolenia spawaczy, ciesz¹cy siê uznaniem

zarówno instytutu, jak i Urzêdu DozoruTechnicznego oraz TÜV. Mamy wysoko wy-kwalifikowan¹ kadrê, stosujemy oraz wdra-¿amy najnowsze technologie spawaniai wszystko, co wi¹¿e siê z ³¹czeniem rur. Bli-sko wspó³pracujemy z szeroko rozumianymzapleczem badawczo-rozwojowym naszejbran¿y. Dysponujemy te¿ w³asnym nowo-czesnym Laboratorium Badañ Nieniszcz¹-cych, wyposa¿onym dziêki staraniom dy-rektora Krystiana Myrcika w sprzêt na naj-wy¿szym œwiatowym poziomie, m.in. sa-mojezdne czo³gacze rentgenowskie.

Inwestuj¹c w rozwój techniki i tech-nologii, musicie mieæ pewnoœæ, ¿ew najbli¿szych latach firma bêdziemia³a du¿o pracy?

Mamy nadziejê, ¿e pracy nie zabraknie.Teraz najwa¿niejsze nasze inwestycje to ga-zoci¹g tranzytowy w S³owenii oraz ruroci¹gOpal w Niemczech. Wierzymy, ¿e wykorzy-stamy szanse na zdobycie du¿ych kontrak-tów w Polsce. Nale¿¹ca do Skarbu Pañstwaspó³ka GAZ–SYSTEM zamierza w ci¹guczterech lat wybudowaæ 1200 km nowychsieci, które umo¿liwi¹ rozprowadzenie roz-prê¿onego gazu skroplonego importowa-nego z Kataru. Trudno nam wyobraziæ sobiesytuacjê, ¿e nie bêdziemy jednym z wyko-nawców tych inwestycji.

Czy nazwa GAZOBUDOWA nie ogra-nicza waszej ekspansji na bran¿e po-krewne, zwi¹zane z szeroko pojêt¹technik¹ sanitarn¹?

Je¿eli pojawiaj¹ siê szanse zwi¹zanez technik¹ wodno-kanalizacyjn¹ – wyko-rzystujemy je i nazwa nas nie ogranicza.GAZOBUDOWA by³a ju¿ podwykonawc¹dla Hydrobudowy Polska SA, inwestycji te-go typu wa¿nej dla Zabrza. Niedawno wy-graliœmy kontrakt na budowê tlenoci¹gumiêdzy hutami Zawiercie i Katowice. Topierwsza tego rodzaju instalacja w Polsce.Wierzymy, ¿e trafi ona na nasz¹ listê refe-rencyjn¹.

A gdyby pan chcia³ wymieniæ naj-wa¿niejsze inwestycje wykonaneprzez spó³kê w minionych 60 latach,to które znalaz³yby siê na takiej li-œcie?

To by³y tysi¹ce kilometrów gazoci¹gówdalekosiê¿nych, by³y gazoci¹gi miejskiei osiedlowe, sieci rozdzielcze, stacje reduk-cyjno-pomiarowe i stacje odsiarczania ga-zu. S¹ jednak inwestycje, które szczególniezostaj¹ w pamiêci. To m.in. 40% polskiegoodcinka gazoci¹gu tranzytowego Jama³, ³¹-cz¹cego Rosjê z Europ¹, oraz najd³u¿szysterowany przewiert kierunkowy pod Wis³¹podczas budowy gazoci¹gu W³oc³awek–Gdynia. Realizowane obecnie inwestycjew S³owenii i Niemczech te¿ na tej liœcie za-pewne siê znajd¹.

¯ycz¹c kolejnych sukcesów, dziêkujêza rozmowê. �

Rozmawia³ Henryk Piekut


T egoroczne Mistrzostwa Strzeleckie o Puchar PrezesaPGNiG SA odby³y siê 6–9 maja na strzelnicy w Rem-bertowie. Ich patronami byli, podobnie jak w ubieg³ym

roku, prezesi: PGNiG – Micha³ Szubski i Mazowieckiej Spó³-ki Gazownictwa – Kazimierz Nowak, a organizatorem Zak³adGazowniczy £ódŸ MSG.

Uczestniczy³o w nich ogó³em 350 zawodników z bran¿ygazowniczej, reprezentuj¹cych 10 firm: PGNiG, OGP GAZ–SYSTEM, MSG, DSG, WSG, KSG, Common, JT, Pegas,

GAZOBUDOWÊ. Podobnie jak w ubieg³ym roku, bra³aw nich udzia³ równie¿ dru¿yna hiszpañska – Barnagas Norte.W porównaniu z ubieg³ym rokiem liczba uczestników wzro-s³a a¿ o 30%.

Zmagania strzeleckie obejmowa³y strzelanie z broni krót-kiej, pneumatycznej i kbks. W tym roku pojawi³y siê jednaknowe konkurencje, które stanowi³y dla naszych zawodnikówniema³e wyzwanie. Sporego refleksu wymaga³o strzelanie dorzutków, dlatego osi¹gniêcie dobrego wyniku w tej konku-rencji by³o naprawdê trudne. Za to bardzo proste okaza³o siêstrzelanie z karabinu snajperskiego – precyzyjna luneta prak-tycznie uniemo¿liwia³a zdobycie innego wyniku ni¿ 9 lub 10.Pewn¹ odmian¹ by³o te¿ strzelanie z karabinka automatycz-nego.

Tegoroczne mistrzostwa strzeleckie w porównaniu z ubie-g³orocznymi by³y licznie reprezentowane przez dru¿yny ko-

biece: w tym roku by³o ich a¿ 11 (w ubieg³ym roku jedynie 5).Trzeba przyznaæ, ¿e wyniki osi¹gane przez niektóre zawod-niczki w niczym nie ustêpowa³y osi¹ganym przez mê¿czyzn,a w niektórych kategoriach kobiety okaza³y siê nawet lepszeod mê¿czyzn. Tak by³o w klasyfikacji „Najlepszy strzelecz kbks”, w której I miejsce zajê³a Julita Leœniewska z OZGCiechanów MSG, a tak¿e klasyfikacji „Najlepszy strzelecz broni krótkiej”. W tej ostatniej zwyciê¿y³a Monika Szczu-dlik z PGNiG Sanok.

Organizatorzy zadbali o to, aby warunki na zawodach by-³y komfortowe. Dziêki temu, ¿e wszystkie stanowiska strze-leckie by³y zadaszone, uczestnikom niestraszny by³ padaj¹cypo po³udniu pierwszego dnia deszcz. Du¿¹ pomoc¹ by³y te¿lunety umo¿liwiaj¹ce precyzyjne strza³y.

Wiele emocji wzbudzi³o odczytywanie wyników, koñcowaklasyfikacja nie by³a bowiem znana uczestnikom a¿ do mo-mentu wrêczania nagród. Oficjalne zakoñczenie mistrzostwuroczyœcie obwieœci³y armatnie salwy. �

Renata £atanik, Mazowiecka Spó³ka Gazownictwa

II Miêdzynarodowe Mistrzostwa Strzeleckie

Najlepsze dru¿yny ¿eñskie Najlepsze dru¿yny mêskie

Co roku rosn¹ca liczba uczestników, nowe konkurencje, coraz wy¿szy poziom – to wszystko pokazuje, ¿e nasze bran¿owe mistrzostwa staj¹ siê coraz bardziej profesjonalne.

Zwyciêzcy II Miêdzynarodowych Mistrzostw StrzeleckichKobiety – najlepszy strzelec: Monika Szczudlik

– PGNiG Sanok Mê¿czyŸni – najlepszy strzelec: Wojciech Janas

– PGNiG Najlepszy strzelec z kbks: Julita Leœniewska

– MSG OZG Ciechanów Najlepszy strzelec z broni krótkiej: Monika Szczudlik

– PGNiG Sanok Najlepszy strzelec z broni pneumatycznej: Marcin Rutka

– MSG OZG RadomNajlepsza dru¿yna ¿eñska: PGNiG SanokNajlepsza dru¿yna mêska: OGP GAZ–SYSTEM

RembelszczyznaNajlepsza firma: Mazowiecka Spó³ka

GazownictwaKategoria rozszerzona – kobiety: El¿bieta KramekKategoria rozszerzona – mê¿czyŸni: Wojciech Janas

Szczegó³owe wyniki znajduj¹ siê na www.strzelectwo-gaz.pl

SPORT

GAZOWNICTWO WSPIERA ODNAWIALNE RÓD£A ENERGII · Europejski Kongres Gospodarczy, a tak¿e ... 4 p...

Documents

Transcript of GAZOWNICTWO WSPIERA ODNAWIALNE RÓD£A ENERGII · Europejski Kongres Gospodarczy, a tak¿e ... 4 p...