Gatunki bliskie

wyginięcia w Polsce

Autorzy: Klaudia Dzięgielewska, Julia Jarzyna

Gatunki bliskie wyginięcia w

Polsce

Polska Czerwona Księga Zwierząt

Rejestr zagrożonych gatunków zwierząt na terenie Polski. Została stworzona na wzór międzynarodowej Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych. Zawiera listę ginących gatunków zwierząt z dokładnym ich opisem i mapami rozmieszczenia. Określa także stopień zagrożenia poszczególnych gatunków, rzadkość ich występowania oraz stosowane i proponowane sposoby ochrony.

Dla Polski czerwoną księgę zwierząt opracowuje Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (dawniej Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN), przy współpracy z kilkudziesięcioma naukowcami z całej Polski.

Gatunki Wymarłe: Tarpan

W okolicach Puszczy Białowieskiej tarpany przetrwały do 1780 roku, kiedy to zostały odłowione i umieszczone w zwierzyńcu hrabiów Zamoyskich koło Biłogoraja. W 1808 roku z powodu panującej biedy zostały one rozdane okolicznym chłopom, tam w wyniku krzyżowania z lokalnymi końmi wykształciła się rasa nazwana przez prof. Vetulaniego konikiem polskim[1]. Ów naukowiec rozpoczął w 1936 roku pracę nad odtworzeniem dzikich tarpanów leśnych w Puszczy Białowieskiej na bazie koni polskich. W czasie II wojny światowej hodowla ta została zniszczona, a część koników wywieziono do Niemiec. W 1949 ocalałe koniki trafiły do Popielna, tam

w Instytucie Genetyki i Hodowli Doświadczalnej PAN prowadzi się nad nimi badania naukowe i hodowlę zachowawczą]. Przebywają one na otwartej przestrzeni, opieka ogranicza się do podawania siana w zimie. W podobnych warunkach są też utrzymywane w Stacji Doświadczalnej Akademii .

Tur

W miarę rozwoju rolnictwa powierzchnia puszcz kurczyła się, a wraz z nią środowisko życia tura. Tury zniknęły najpierw z Europy Zachodniej, około X wieku zFrancji, między XI i XII wiekiem na większości obszaru Niemiec. Ostatni żyjący w Bawarii tur zginął w Lesie Neuburskim koło Pasawy w 1470 r. Jednym z bardzo nielicznych miejsc, gdzie w XIV wieku żyły tury było Mazowsze, gdzie przywilej polowania na tury był jedynie w rękach książąt. Od początku XV wieku główna ostoja turów, Puszcza Jaktorowska była specjalnie chroniona na mocy traktatów książęcych. Mimo tego, według inwentaryzacji z 1557 roku, w puszczy żyło zaledwie 50 turów, w 1559 roku – 24, w 1601 roku – tylko cztery. Ostatnia samica padła z przyczyn naturalnych w 1627 roku. Pierwotnie przypuszczano, iż przyczyną wyginięcia ostatniego, chronionego przez samego króla, stada turów była choroba, którą zaraziły się od bydła wypasanego w pobliżu puszczy przez miejscową ludność. Dzisiaj coraz częściej mówi się, iż potencjalna choroba, choć dla bydła wcale nie musiała być groźna, trafiła na podatny grunt: małą, odizolowaną populację, która straciła naturalne możliwości krzyżówek genetycznych i przez to możliwość adaptowania się do nowych warunków. 

Gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe: Drop

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej[6]. Przyczynami wyginięcia dropia są:

presja antropogeniczna (używanie maszyn i środków chemicznych w rolnictwie, budowa sieci linii przesyłowych, zwiększona penetracja ludzka pól)

dawniejsze polowania i kłusownictwo, które eliminowały najwartościowsze samce.

W Siemianicach hodowano dropie, których część ktoś zabił w latach 1980 i 1982.

Jaszczurka zielona

Gatunek nizinny, w górach dochodzi do 2000 m n.p.m. Południowa Europa od Hiszpanii po Dniepr oraz na południowych obszarach środkowej Europy. Północna granica jej zasięgu to równoleżnik 49°N. Jedyne jej stanowisko w okresie powojennym stwierdzono w Ustroniu (Śląsk Cieszyński) w latach 1968-1970 (R. Bielawski, T. Ramik, 1972). Nieudokumentowane dane pochodzą z Bieszczadów oraz Wyżyny Lubelskiej, okolic Sokołowa Małopolskiego, a ostatnio także z Roztocza. Powyższe dane wymagają naukowego potwierdzenia. Podlega ścisłej ochronie gatunkowej w Polsce. Według Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (z 2001 r.) gatunek ma status zanikłego na terenie Polski.

Karliczka

Jest to gatunek o bardzo wąskiej tolerancji na zmiany środowiska. Żyje wyłącznie na leżących w pobliżu wody, okresowo zalewanych łąkach porośniętych turzycami. Gatunek chroniony. Zagrożeniem dla tego gatunku jest niszczenie naturalnych siedlisk.

Kobczyk

Gatunek południowy. Zamieszkuje Eurazję na wschód od linii Wisła–Dunaj. Jego areał sięga środkowej Syberii. Natomiast w zachodniej i północnej Europie wyprowadza pojedyncze lęgi, gdzie spędza lato. Wędrowny, zimuje w południowej oraz wschodniej Afryce i południowej Azji.

W Polsce dawniej sporadycznie lęgowy, obecnie nieregularnie przelotny lub zalatujący. Obecnie w kraju uważany jest pod względem lęgów za ptaka wymarłego, choć lęgnie się w sąsiedniej Słowacji, wschodniej Austrii i na Węgrzech. W kraju widywany od końca kwietnia do połowy października, choć stwierdzono pojedynczego osobnika nawet w połowie stycznia. Najczęściej obserwowany w maju (wtedy wzrasta liczba ważek i innych większych owadów) oraz na przełomie sierpnia i września. Jesienią migrują głównie ptaki młode, które wylęgły się w południowej Europie. Mimo niskiej liczebności zdarzają się lata kiedy dochodzi do częstszych nalotów - wtedy w stadach widuje się do 30 osobników. W 1999 i 2000 roku w Dolinie Biebrzy natrafiano

na grupy złożone z 6 osobników. Zwykle pojawia się jednak pojedynczo (70% obserwacji).

Norka europejska

Nieliczne osobniki żyją w pewnych regionach Hiszpanii, Francji, Rumunii,Szwecji. W Polsce gatunek ten wyginął na początku XX wieku (ostatnio widziano norke europejskąna w Warmii w 1926 r.). W Rosji norki europejskie nie przekraczają na wschód granicy Uralu. Obecnie nieliczne osobniki żyją jeszcze w innych krajach starego kontynentu. Norki europejskie żyją nad zarośniętymi zbiornikami wodnymi, w górach można je spotkać nawet na wysokości 1500 m.

Pardwa mszarna

Wiele podgatunków zamieszkuje okołobiegunowe okolice półkuli północnej Europy i Ameryki Północnej. Granica jego występowania wciąż przesuwa się ku północy. Południowym ograniczeniem areału jest linia lasu. Występuje licznie w Skandynawii, gdzie jest ptakiem łownym. Podgatunek pardwa szkocka (L. lagopus scoticus, niekiedy uznawana za odrębny gatunek Lagopus scoticus) zamieszkuje wrzosowiska i torfowiska Szkocji, północnejAnglii i Irlandii (jest tam licznym ptakiem łownym).

Na terenie Polski w jej dzisiejszych granicach jeszcze w XVI wieku ptak ten być może gniazdował (jest wspomniany w dziele Mateusza Cygańskiego). Później zalatywał tylko wyjątkowo – w XIX wiekustwierdzony był dwukrotnie w północno-wschodniej Polsce. Mógł to być tylko podgatunek L. lagopus rossicus. Ponadto dawniej kilkakrotnie podejmowano próby aklimatyzacji, np.

w 1901 r. próbowano osiedlić pardwy szkockie nad jeziorem Łebsko. Nadal figuruje w spisie rodzimych gatunków, choć nie jest widywana.

Suseł moręgowany

Spermophilus citellus jest obecnie gatunkiem zagrożonym. W 1985 roku gatunek został uznany

w Niemczech za wymarły – za przyczynę ich wyginięcia uznano intensywne zalesianie

nieużytków[4]. W Polsce po wyginięciu całej populacji susła moręgowanego w latach 70. XX wieku

podjęto próby reintrodukcji gatunku[22]. We wszystkich współczesnych europejskich lokalizacjach

następuje sukcesywne zmniejszanie się populacji. W optymalnych warunkach życia susła gęstość

występowania na danym terenie waha się w przedziale od 18 do 48 osobników na 1 ha, ale są

spotykane populacje znacznie zubożone, w których ten współczynnik zawiera się w przedziale 5–

14 osobników/ha[29]. Liczebność całej populacji w Rumunii szacowana jest na 15 tys. Jedynie

w Dobrudży odnotowano wzrost wielkości populacji – liczba susłów wzrosła tam po 1989 roku, co

jest wiązane z porzuceniem intensyfikacji upraw po transformacji ustrojowej. W Grecji wyginęły

populacje obu występujących tutaj podgatunków: S. citellus macedonicus oraz S. citellus

graolojenici.