1

G O S P O D A R K A O T W A R T A

(WYBRANE PROBLEMY)

2

GOSPODARKA OTWARTA to taka gospodarka, która współpra-cuje gospodarczo z zagranicą. Najważniejsze formy tej współpracy to:

HANDEL ZAGRANICZNY,

PRZEPŁYWY KAPITAŁU,

oraz

MIGRACJE OSÓB.

3

Skutkiem współpracy gospodarczej różnych krajów bywa:

INTEGRACJA GOSPODARCZA

i

GLOBALIZACJA.

4

Skutkiem współpracy gospodarczej róznych krajów bywa:

INTEGRACJA GOSPODARCZA - scalanie gospodarek GRUPY krajów (np. zanik barier handlowych, rozwój kooperacji firm z różnych krajów, przenoszenie uprawnień decyzyjnych ze szczebla kraju na szczebel wspólnoty) (np. Unia Europejska, UE; North American Free Trade Agreement, NAFTA).

a

GLOBALIZACJA - scalanie WSZYSTKICH gospodarek świata.

5

1. WYBRANE FORMY MIĘDZYNARODOWEJ WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ I BILANS PŁATNICZY

HANDEL ZAGRANICZNY

2007 r.: eksport na świecie: 12 940 mld dol.; w tym Polska 139 mld dol., czyli 1,1% (40,8% PKB).

W ujęciu per capita: Polska 3 641 dol. w porównaniu z np. 28 319

dol. w Irlandii (81,1% PKB) (Czechy - odpowiednio – 11 851 dol. i 79,8%).

(Dane GUS).

6 

Polski handel zagraniczny, 1990-2006 (ceny bieżące, w mln dol. $)

Źródło: Dane GUS.

Rok Eksport (X) Import (Z) Saldo (NX)

1990 14 322 9 528 4 794

1995 22 895 29 050 -6 155

1996 24 440 37 137 -12 697

1997 25 751 42 307 -16 556

1998 28 229 47 054 -18 825

1999 27 407 45 911 -18 504

2000 31 651 48 940 -17 289

2001 36 092 50 275 -14 183

2002 41 010 55 113 -14 103

2003 53 577 68 004 -14 427

2004 73 781 88 156 -14 375

2005 89 378 101 539 -12 161

2006 109 108 124 647 -15 539

7

PRZEPŁYWY KAPITAŁU

2005 r.

INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE (ang. FDI) w Polsce: 9,6 mld dol.;

INWESTYCJE PORTFELOWE: 10,6 mld dol.

(Dane GUS).

8

2000 2005 2006 2007Ogółem 741,7 964,6 1 033,1 1 132,9

PKB 744,4 983,3 1 060,0 1 175,3Dochód z zagranicy (saldo)a -2,7 -18,7 -26,9 -42,4

PKB a PNB

Dochód narodowy brutto w Polsce (2000-2007; mld zł, ceny bieżące)

a Stanowi saldo wynagrodzeń, dochodów z inwestycji bezpośrednich i portfelowych oraz pozostałych dochodów i odsetek.

Źródło: Rocznik Statystyczny RP 2008, GUS, Warszawa 2008, s. 682.

9

10

Y = AEPL = C + I + G + X – Z

Czyżby handel zagraniczny był oplacalny tylko dla kra-jów mających dodatnie saldo bilansu handlowego?

2. KORZYŚCI Z HANDLU ZAGRANICZNEGO

11

a) Przewaga ABSOLUTNA produktywności i specjalizacja

Kraj Ryby Wino

A 1 2

B 2 1

PRZEWAGA ABSOLUTNA produktywności oznacza, że jeden kraj wytwarza dobro niższym kosztem niż drugi kraj.

2. KORZYŚCI Z HANDLU ZAGRANICZNEGO I ICH PRZYCZYNY

12

a) Przewaga ABSOLUTNA produktywności i specjalizacja

Kraj Ryby Wino

A 1 2

B 2 1

Powiedzmy, że w obu krajach jest po 100 pracowników, którzy mogą produkować albo METODĄ „WSZYSTKIEGO PO TRO-CHU” (150 porcji ryb + 150 porcji wina) albo SPECJALI-ZOWAĆ SIĘ (200 porcji ryb + 200 porcji wina) w sposób suge-rowany przez absolutne przewagi produktywności.

13

a) Przewaga ABSOLUTNA produktywności i specjalizacja

Kraj Ryby Wino

A 1 2

B 2 1

Powiedzmy, że w obu krajach jest po 100 pracowników, którzy mogą produkować albo METODĄ „WSZYSTKIEGO PO TRO-CHU” albo SPECJALIZOWAĆ SIĘ w sposób sugerowany przez absolutne przewagi produktywności…

Oczywiście, warunkiem koniecznym takiej spe-cjalizacji jest handel zagraniczny!

WNIOSEK: Specjalizacja pozwala zwiększyć łączną produkcję obu krajów… HAMUJĄC HANDEL ZAGRANICZNY, POZBAWIAMY SIĘ TYCH KORZYŚCI.

14

b) Przewaga KOMPARATYWNA produktywności i specjalizacja

Kraj Ryby Wino

A 6 2

B 2 1

PRZEWAGA KOMPARATYWNA produktywności oznacza, że jeden kraj wytwarza dobro niższym KOSZTEM ALTERNA- TYWNYM* niż drugi kraj.

Kraj Ryby Wino KAR KAW

A 6 2 1/3 3

B 2 1 1/2 2

---------------------------------------* Koszt alternatywny (ang. opportunity cost) to KOSZT, KTÓRY PONO-SIMY DLATEGO, ŻE ROBIMY TO, CO ROBIMY, A NIE COŚ INNE-GO.

15

Kraj Ryby Wino KAR KAW

A 6 2 1/3 3

B 2 1 1/2 2

Zauważ: Kraj A ma absolutną przewagę produktywności w pro-dukcji wszystkiego, lecz kraj B ma komparatywną przewagę pro-duktywnosci w produkcji wina!

16

Kraj Ryby Wino

A 6 2

B 2 1

Powiedzmy, że w kraju B 10 pracowników przechodzi z gałęzi rybnej do winnej, a w kraju A 4 pracowników przechodzi z gałęzi winnej do rybnej.

Oto zmiany wielkości produkcji spowodowane taką specjalizacją:

A: -8W +24R

B: +10W -20R

4

10

Niech cena w handlu zagranicznym wynosi np. 2,4 [R/W] [określa ona WARUNKI HANDLU (ang. terms of trade) tych krajów]…

OCZYWIŚCIE, WARUNKIEM KONIECZNYM TAKIEJ SPEC-JALIZACJI JEST HANDEL ZAGRANICZNY!

17

Kraj Ryby Wino

A 6 2

B 2 1

Powiedzmy, że w kraju B 10 pracowników przechodzi z gałęzi rybnej do winnej, a w kraju A 4 pracowników przechodzi z gałęzi winnej do rybnej.

Oto zmiany wielkości produkcji spowodowane taką specjalizacją:

A: -8W +24R

B: +10W -20R

4

10

Niech cena w handlu zagranicznym wynosi np. 2,4 [R/W] [określa ona WARUNKI HANDLU (ang. terms of trade) tych krajów]…

Zauważ! Pokazaliśmy (na przykładzie), że NAWET JEŚLI JEDEN KRAJ JEST LEPSZY W PRODUKCJI WSZYSTKIEGO, OBOPÓLNIE KORZYSTNA SPECJALIZACJA I HANDEL SĄ MOŻLIWE!

18

WNIOSEK: Także w takiej sytuacji specjalizacja pozwala zwiększyć łączną produkcję obu krajów… HAMUJĄC HANDEL ZAGRANICZ-NY, POZBAWIAMY SIĘ TYCH KORZYŚCI.

19

Miasto Wino Oliwa

Jerycho 6 2

Ur 2 1

ZADANIEJerycho i Ur produkują wino i oliwę. W tablicy pokazano dzienną wydajność pracownika. a) W produkcji jakich dóbr te miasta mają przewagę: (i) absolutną? (ii) komparatywną? Co to znaczy? b) Kto i co będzie sprzedawać? c) Podaj przykład obustronnie korzystnej specjalizacji i handlu. d) Podaj przykład obustronnie korzystnych terms of trade. e) Podstaw Niemcy za Jerycho i Polskę za Ur; zaproponuj odpowiedniki wina i oliwy. a) (i) Jerycho ma absolutną przewagą w produkcji obu dóbr (wytwarza oba dobra wydajniej, czyli niższym nakładem pracy). (ii) Ur ma komparatywną przewagą w produkcji oliwy. Oznacza to, że Ur ma niższy koszt alternatywny produkcji oliwy niż Jerycho (2, a nie 3 porcje wina). Innymi słowy Ur jest mniej gorsze w produkcji oliwy niż w produkcji wina). b) Ur będzie sprzedawać oliwę, a Jerycho – wino. c) Ur przesunie 10 pracowników z gałęzi „winnej” do gałęzi „oliwnej”. W efekcie produkcja wina zmaleje tu o 20 porcji, a produkcja oliwy wzrośnie o 10 porcji. Jerycho przesunie 4 pracowników z gałęzi „oliwnej” do gałęzi „winnej”. W efekcie produkcja wina wzrośnie tu o 24 porcje, a produkcja oliwy zmaleje o 8 porcji.

Następnie Ur sprzeda Jerychu 10 porcji oliwy po 2,4 porcji wina za porcję oliwy. W efekcie Ur zyska „na czysto” 4 porcje wina, a Jerycho – 2 porcje oliwy. d) 2,4 porcje wina za porcję oliwy. e) Komputery i usługi budowlane?

20

 

ZADANIEPrzez godzinę gracz giełdowy jest w stanie sprzątnąć 1 pokój ich ogromnej willi lub zarobić 1000 gb. Jej mąż sprząta dwa razy wol-niej, a na giełdzie jest w stanie wygrać tylko 100 gb na godzinę. Czy w tym przypadku podział pracy ma sens? a) Porównaj jej i jego koszt alternatywny sprzątnięcia pokoju.

Jej koszt alternatywny sprzątnięcia pokoju wynosi 1000 gb, a jego tylko 200 gb.

b) Kto i w produkcji czego ma przewagę komparatywną?

On ma przewagę komparatywną w sprzątaniu.

c) Zaproponuj korzystny dla obu stron podział pracy.

On powinien więcej sprzątać, ona – dłużej grać na giełdzie.

d) Wyjaśnij, skąd się bierze nadwyżka, która jest warunkiem opła-calności wymiany. (Wskazówka: Ile traci ten, kto wykorzystuje swo-ją przewagę komparatywną? Ile zyskuje jego partner?).

On, sprzątając dodatkowy pokój, traci 200 gb. Dzięki temu ona może wygrać 1000 gb. Nadwyżka do podziału wynosi (1000–200) gb.

21

c) SPECJALIZACJA I KORZYŚCI SKALI (handel wewnątrzgałę- ziowy)

Powiedzmy, że Niemcy specjalizują się w produkcji samochodów BMW, a Polska w produkcji samochodów Fiat…

22

d) NASILENIE SIĘ KONKURENCJI

Pamiętasz? Monopol produkuje mniej i sprzedaje drożej niż gałąź wolnokonkurencyjna …

23

e) Inne korzyści z handlu zagranicznego: WZROST RÓŻNOROD-NOŚCI TOWARÓW.

24

ZADANIEPrzyporządkuj zjawiska korzyściom z handlu: a) Fiaty z Tych są sprzeda-wane w całej Europie, więc produkcja jest duża, a koszty niskie. b) Dostęp-ność serów z Francji wymusiła wzrost jakości polskich serów. c) Bez handlu zagranicznego Polacy mogliby jeść jabłka, lecz nie banany. d) Niemcy są lepsi od Polaków w produkcji aut, a Polacy od Niemców – w produkcji grzy-bów, więc specjalizacja się opłaca. e) Polacy są mniej gorsi od Hiszpanów w produkcji mebli, a nie czerwonego wina, więc specjalizacja się opłaca.

Handel zagraniczny umożliwia wykorzystanie:

Naturalnego zróżnicowania dóbr dostęp-

nych u nas i za granicą

Zalet konkurencji

Korzyści skali Absolutnej przewagi

wydajności

Względnej przewagi

wydajności

Handel zagraniczny umożliwia wykorzystanie:

Naturalnego zróżnicowania dóbr dostęp-

nych u nas i za granicą

Zalet konkurencji

Korzyści skali Absolutnej przewagi

wydajności

Względnej przewagi

wydajności

c b a d e

25

26

3. POLITYKA HANDLOWA

A zatem, zwodnicza jest myśl, że skoro:

Y = C + I + G + NX oraz NX<0,

to należy ograniczyć skalę handlu zagranicznego. OZNACZAŁO-BY TO REZYGNACJĘ Z OPISANYCH PRZED CHWILĄ KO-RZYŚCI Z HANDLU ZAGRANICZNEGO!

Jednak wiele krajów dąży do osiągnięcia nadwyżki salda bilansu handlowego, NX…

27

Polityka handlowa oznacza, że państwo wpływa na eksport i im-port.

POLITYKA HANDLOWA polega na kształtowaniu przez państwo wielkości importu i eksportu.

28

POLITYKA HANDLOWA: SPÓR O PROTEKCJONIZM

PROTEKCJONIZM to polityka handlowa, ktorej celem jest och-rona rynku krajowego przed towarami z zagranicy. Protekcjo-nizm jest przeciwieństwem WOLNEGO HANDLU.

Celem PROTEKCJONIZMU jest ochrona rynku krajowego przed towarami z zagranicy.

29

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy.

Kontrargumenty: -Import też tworzy miejsca pracy. -Import jest warunkiem eksportu. -Ochrona miejsc pracy kosztuje (chodzi m. in. o utracone korzyści nabywców).

30

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy. b) O taniej pracy za granicą.

Kontrargumenty:

-W kategoriach kosztów jednostkowych kraje rozwinięte i tak BYWAJĄ lepsze…

- 20$/h 40 koszul/h- 1$/h 1 koszula/h

31

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy. b) O taniej pracy za granicą.

Kontrargumenty: -W kategoriach kosztów jednostkowych kraje rozwinięte i tak BYWAJĄ lepsze...-A jeśli nawet nie są lepsze, to rozwiązaniem jest między-narodowa specjalizacja, a nie protekcjonizm.

32

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy. b) O taniej pracy za granicą. c) O „młodych” sektorach gospodarki (ang. infant indus-tries).

Kontrargumenty: -Państwo nie jest w stanie ich identyfikować, prywatne banki są w tym lepsze. -Ewentualne subsydiowanie takich dziedzin jest lepszym rozwiązaniem od ochrony celnej.

33

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy. b) O taniej pracy za granicą. c) O „młodych” sektorach gospodarki (ang. infant indus-tries). d) O dumpingu.

Kontrargumenty: -To tylko trudna do udowodnienia hipoteza (alternatywą jest np. hipoteza o różnicowaniu cen). -Na rynku światowym nikt nie jest w stanie zdobyć pozycji monopolistycznej.

34

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy. b) O taniej pracy za granicą. c) O „młodych” sektorach gospodarki (ang. infant indus-tries). d) O dumpingu. e) O bezpieczeństwie.

Komentarz: Pełna samodzielność (np. co się tyczy produkcji sprzętu

wojskowego itp.) i tak nie jest możliwa. Należy się specja- lizować w ramach sojuszy.

35

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy. b) O taniej pracy za granicą. c) O „młodych” sektorach gospodarki (ang. infant indus-tries). d) O dumpingu. e) O bezpieczeństwie. f) O ochronie wsi, rzemiosła, tradycji itp.

Kontrargumenty: Lepszym rozwiązaniem od cła jest subsydium.

36

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy. b) O taniej pracy za granicą. c) O „młodych” sektorach gospodarki (ang. infant indus-tries). d) O dumpingu. e) O bezpieczeństwie. f) O ochronie wsi, rzemiosła itp. g) O ochronie kultury narodowej (japońskie kreskówki itd.).

Kontrargumenty: Tu chodzi raczej o pogoń za rentą (ang. rent seeking)

lokal-nych twórców, którzy nie wytrzymują konkurencji lep-szych od siebie...

37

Argumenty przeciwko wolnemu handlowi:

a) O ochronie miejsc pracy. b) O taniej pracy za granicą. c) O „młodych” sektorach gospodarki (ang. infant indus-tries). d) O dumpingu. e) O bezpieczeństwie. f) O ochronie wsi, rzemiosła itp. g) O ochronie kultury narodowej. h) O „strategicznej polityce handlowej” („oni wspierają swoich, więc my też musimy”).

Kontrargumenty: Zamiast sobie szkodzić nawzajem, trzeba koordynować

politykę handlową w skali całego świata!

38

Dlaczego, mimo wszystko, stosuje się ograniczenia handlu?

-Cła są źródłem „łatwych” dochodów państwa.

-„Syndrom ROZPROSZONYCH KORZYŚCI I SKONCENT- ROWANYCH STRAT”...

Z wolnego handlu (np. wieprzowiną) bardzo wielu konsumentów skorzystałoby „po trochu” każdy (tańsza wieprzowina).

Duże straty ponieśliby wzglednie nieliczni hodowcy.

JEDNAK TE „SKONCENTROWANE” STRATY MOTYWUJĄ DO DZIAŁANIA SKUTECZNIEJ NIŻ TE „ROZPROSZONE” ZYSKI!!

39

Dlaczego, mimo wszystko, stosuje się ograniczenia handlu?

-Cła są źródłem „łatwych” dochodów państwa.

-„Syndrom ROZPROSZONYCH KORZYŚCI I SKONCENT- ROWANYCH STRAT”...

500 hodowców straci po 200 000 (łącznie 100 mln) 2 000 000 konsumentów zyska po 100 (200 mln)

40ZADANIEPrzyporządkuj opinie argumentom: a) Tanie tenisowki z Chin niszczą krajo-wy przemysł! b) Pijąc duńskie piwo, zabierasz pracę Polakom. c) Nim otworzymy granice, pozwólmy okrzepnąć krajowym producentom. d) Ukra-ińcy sprzedają nam węgiel zbyt tanio! e) Japońskie kreskówki ogłupiają polskie dzieci! f) Oni pomagają swoim firmom, więc i my pomóżmy swoim! g) Rosyjska ropa zagraża naszej suwerenności! h) Serki z Niemiec rujnują polską wieś, ostoję ojców i matek.

Argumentem przeciwko wolnemu handlowi jest (są):

Ochrona miejsc pracy

Tania praca w wielu krajach

„Młode” sektory

gospodarki

Dumping

Obronność kraju

Tradycja, styl życia,

wspólnota.

Ochrona kultury narodu

Strategiczna polityka

handlowa

Argumentem przeciwko wolnemu handlowi jest (są):

Ochrona miejsc pracy

Tania praca w wielu krajach

„Młode” sektory

gospodarki

Dumping

Obronność kraju

Tradycja, styl życia,

wspólnota.

Ochrona kultury narodu

Strategiczna polityka

handlowa

b a c d g h e f