Ćwiczenia Ćwiczenia duchoweduchowe

w filozofii Plotynaw filozofii Plotyna

Ćwiczenia Ćwiczenia niedyskursywneniedyskursywne

Specyfika ćwiczeń neoplatońskich polega na Specyfika ćwiczeń neoplatońskich polega na tym, że duża ich część skupiona jest wokół tym, że duża ich część skupiona jest wokół przekroczenia myślenia pojęciowego i przekroczenia myślenia pojęciowego i obudzenia poznania intuicyjnego (obudzenia poznania intuicyjnego (nousnous).).

(VI.9.4) (VI.9.4) Mówimy i piszemy, żeby wyprawiać Mówimy i piszemy, żeby wyprawiać w drogę ku Niemu i przebudzić z myślenia w drogę ku Niemu i przebudzić z myślenia do oglądania Go, jakbyśmy wskazywali drogę do oglądania Go, jakbyśmy wskazywali drogę temu, kto chce zobaczyć. Albowiem temu, kto chce zobaczyć. Albowiem nauczanie dotyczy drogi i wyprawiania się w nauczanie dotyczy drogi i wyprawiania się w nią, a zobaczenie jest już dziełem tego, kto nią, a zobaczenie jest już dziełem tego, kto zapragnął zobaczyćzapragnął zobaczyć. .

WizualizacjaWizualizacja

Niektóre z Plotyńskich ćwiczeń Niektóre z Plotyńskich ćwiczeń można nazwać wizualizacją ze można nazwać wizualizacją ze względu na używanie władzy względu na używanie władzy wyobraźni. Wyobraźnia służy tu wyobraźni. Wyobraźnia służy tu jednak jako droga do przekroczenia jednak jako droga do przekroczenia myślenia w kierunku duchowego myślenia w kierunku duchowego widzenia. widzenia.

(V.8.9) (V.8.9) Przedstawmy więc sobie w myśli ów Przedstawmy więc sobie w myśli ów wszechświat, niech każda jego część pozostaje sobą wszechświat, niech każda jego część pozostaje sobą i nie zlewa się z innymi, wszystko to uczyńmy i nie zlewa się z innymi, wszystko to uczyńmy jednością, tak by pojawieniu się jednego, na jednością, tak by pojawieniu się jednego, na przykład – zewnętrznej sfery niebieskiej, przykład – zewnętrznej sfery niebieskiej, towarzyszyło zaraz wyobrażenie słońca i innych towarzyszyło zaraz wyobrażenie słońca i innych gwiazd, byśmy widzieli ziemię, morza i wszystko, co gwiazd, byśmy widzieli ziemię, morza i wszystko, co żyje, jakby znajdujące się w przezroczystej kuli, w żyje, jakby znajdujące się w przezroczystej kuli, w której wszystko można widzieć. Niech więc będzie w której wszystko można widzieć. Niech więc będzie w umyśle jakiś świetlisty obraz kuli, zawierającej w umyśle jakiś świetlisty obraz kuli, zawierającej w sobie wszystko, czy to poruszające się, czy to sobie wszystko, czy to poruszające się, czy to pozostające w miejscu, czy to częściowo w ruchu, pozostające w miejscu, czy to częściowo w ruchu, częściowo zaś w miejscu. Pilnując tego obrazu, częściowo zaś w miejscu. Pilnując tego obrazu, stwórz w sobie drugi, ale jakby pozbawiony stwórz w sobie drugi, ale jakby pozbawiony wielkości. Odejmij od niego też wyobrażenie wielkości. Odejmij od niego też wyobrażenie przestrzeni i materialnej masy, a przy tym nie przestrzeni i materialnej masy, a przy tym nie próbuj go po prostu zmniejszyć. Wezwawszy Boga, próbuj go po prostu zmniejszyć. Wezwawszy Boga, który stworzył to wszystko, co sobie teraz który stworzył to wszystko, co sobie teraz

wyobrażasz, módl się, by przybyłwyobrażasz, módl się, by przybył..

Ćwiczenia uwagiĆwiczenia uwagi

Polegają one na manipulacji uwagą i Polegają one na manipulacji uwagą i rzadko odwołują się do wyobraźni rzadko odwołują się do wyobraźni czy pojęciowego myślenia. czy pojęciowego myślenia.

Odpowiadają one temu, co w Odpowiadają one temu, co w odniesieniu do religii Wschodu odniesieniu do religii Wschodu nazywa się obecnie „medytacją”.nazywa się obecnie „medytacją”.

Można wyróżnić kilka ich typów. Można wyróżnić kilka ich typów.

Typ agnoetycznyTyp agnoetyczny

Agnoein Agnoein – oznacza po grecku – oznacza po grecku „utracić świadomość czegoś”. Plotyn „utracić świadomość czegoś”. Plotyn użył tego słowa do opisania użył tego słowa do opisania ćwiczenia, które polega na ćwiczenia, które polega na odwracaniu uwagi od obiektów odwracaniu uwagi od obiektów świadomości intencjonalnej w celu, świadomości intencjonalnej w celu, po pierwsze, zaktywizowania umysłu po pierwsze, zaktywizowania umysłu ((nousnous), a, po drugie, dostąpienia ), a, po drugie, dostąpienia całkowitego zjednoczenia z całkowitego zjednoczenia z transcendentnym Jednym. transcendentnym Jednym.

(I.6.8) (I.6.8) Wszystko to trzeba porzucić i Wszystko to trzeba porzucić i na to nie patrzeć, lecz zamknąwszy na to nie patrzeć, lecz zamknąwszy oczy, zmienić sposób widzenia i oczy, zmienić sposób widzenia i obudzić w sobie inny wzrok, który obudzić w sobie inny wzrok, który wprawdzie posiada każdy, ale niewielu wprawdzie posiada każdy, ale niewielu tylko z niego korzystatylko z niego korzysta. .

(V.2.12) (V.2.12) Należy zatem, jeśli mamy zyskać Należy zatem, jeśli mamy zyskać świadomość tych rzeczy, zwrócić ją do świadomość tych rzeczy, zwrócić ją do wewnątrz i tam pogrążyć się w czujnej wewnątrz i tam pogrążyć się w czujnej uwadze. Jeśli bowiem ktoś stara się usłyszeć uwadze. Jeśli bowiem ktoś stara się usłyszeć jakiś upragniony przez siebie dźwięk, to jakiś upragniony przez siebie dźwięk, to odsunąwszy się od wszelkich innych odsunąwszy się od wszelkich innych dźwięków, słuch budzi ku czemuś lepszemu dźwięków, słuch budzi ku czemuś lepszemu od nich, czekając aż się to pojawi. Podobnie od nich, czekając aż się to pojawi. Podobnie należy porzucić wszystkie dźwięki zmysłowe, należy porzucić wszystkie dźwięki zmysłowe, gdy tylko ich słuchanie nie jest konieczne, i gdy tylko ich słuchanie nie jest konieczne, i strzec tej władzy, dzięki której dusza strzec tej władzy, dzięki której dusza uświadamia sobie rzeczy, żeby pozostała uświadamia sobie rzeczy, żeby pozostała czysta i gotowa na słuchanie dźwięków czysta i gotowa na słuchanie dźwięków

pochodzących „z góry”.pochodzących „z góry”.

(VI.9.7) (VI.9.7) Należy porzucić Należy porzucić wszystko, co na zewnątrz, i wszystko, co na zewnątrz, i całkowicie zwrócić się do całkowicie zwrócić się do wewnątrz, nie skłaniać się ku wewnątrz, nie skłaniać się ku niczemu, ale utraciwszy niczemu, ale utraciwszy świadomość wszystkiego, świadomość wszystkiego, zarówno w sferze zmysłowej, zarówno w sferze zmysłowej, jak i sferze Form, utraciwszy jak i sferze Form, utraciwszy też świadomość siebie samego, też świadomość siebie samego, dojść do oglądania Jego dojść do oglądania Jego samego.samego.

Etapy medytacji Etapy medytacji agnoetycznejagnoetycznej

Zwrócenie uwagi do wewnątrz Zwrócenie uwagi do wewnątrz (zamknięcie oczu, wycofanie słuchu)(zamknięcie oczu, wycofanie słuchu)

Utracenie świadomości wrażeń Utracenie świadomości wrażeń zmysłowych i ciałazmysłowych i ciała

Utracenie świadomości Form w Utracenie świadomości Form w UmyśleUmyśle

Utracenie świadomości siebie samego Utracenie świadomości siebie samego (czystego Umysłu, „oka” (czystego Umysłu, „oka” wpatrującego się w Jedno)wpatrującego się w Jedno)

Pełne zjednoczenie z obiektem Pełne zjednoczenie z obiektem widzenia: Jednymwidzenia: Jednym

Medytacja aferetycznaMedytacja aferetyczna

Aphairein Aphairein – po grecku „odejmować”, – po grecku „odejmować”, „odrzucać”; „odrzucać”;

Ćwiczenie to polega na uświadamianiu Ćwiczenie to polega na uświadamianiu sobie prawdziwego „ja” (Umysłu) sobie prawdziwego „ja” (Umysłu) poprzez odrzucenie utożsamienia z poprzez odrzucenie utożsamienia z bardziej zewnętrznymi warstwami bardziej zewnętrznymi warstwami świadomości. świadomości.

Celem jest doświadczanie siebie jako Celem jest doświadczanie siebie jako umysłu, przy możliwości posługiwania umysłu, przy możliwości posługiwania się władzami „człowieka się władzami „człowieka zewnętrznego” zewnętrznego”

(V.3.9) (V.3.9) Stanie się to, jeśli Stanie się to, jeśli najpierw oddzielisz od najpierw oddzielisz od człowieka i oczywiście – od człowieka i oczywiście – od siebie, ciało, a potem tworzącą siebie, ciało, a potem tworzącą je część duszy, potem władzę je część duszy, potem władzę zmysłowego postrzegania, zmysłowego postrzegania, wreszcie zaś żądze i gniew i wreszcie zaś żądze i gniew i temu podobne głupstwa, temu podobne głupstwa, skłaniające się ku temu, co skłaniające się ku temu, co śmiertelneśmiertelne. .

(III.6.5) (III.6.5) Oczyszczenie duszy Oczyszczenie duszy doznającej jest jej przebudzeniem doznającej jest jej przebudzeniem z obcych widm i niepatrzeniem już z obcych widm i niepatrzeniem już na nie. Oddzielenie się zaś jest na nie. Oddzielenie się zaś jest nieskłanianiem się ku nieskłanianiem się ku wyobrażeniom materialnych wyobrażeniom materialnych rzeczy. Owo oddzielenie może być rzeczy. Owo oddzielenie może być także usunięciem tego, od czego także usunięciem tego, od czego się dusza oddziela, kiedy nie się dusza oddziela, kiedy nie obciążają jej już mętne opary obciążają jej już mętne opary obżarstwa i masa nieczystej obżarstwa i masa nieczystej cielesności, lecz jej pojazd jest cielesności, lecz jej pojazd jest lekki, tak że unosi się ona na nim lekki, tak że unosi się ona na nim

w spokojnej ciszyw spokojnej ciszy..

Etapy medytacji Etapy medytacji aferetycznejaferetycznej

CiałoCiało Dusza roślinna (energia ożywiająca Dusza roślinna (energia ożywiająca

ciało)ciało) Zmysły (dusza zwierzęca)Zmysły (dusza zwierzęca) Namiętności, pragnienia, emocjeNamiętności, pragnienia, emocje WyobrażeniaWyobrażenia

Typ deiktycznyTyp deiktyczny

Deiknymi Deiknymi – pokazuję, wskazuję; – pokazuję, wskazuję; Ćwiczenie polega na wskazywaniu Ćwiczenie polega na wskazywaniu

przez przewodnika duchowego przez przewodnika duchowego doświadczenia duchowego już doświadczenia duchowego już obecnego, ale niedostrzeganego. obecnego, ale niedostrzeganego.

Używa się tutaj zarówno słów, Używa się tutaj zarówno słów, wyobrażeń, jak i czystej uwagi. wyobrażeń, jak i czystej uwagi.

(VI.6.11) (VI.6.11) Jeśli więc uchwycisz tę Jeśli więc uchwycisz tę zawsze płynącą nieskończoność, zawsze płynącą nieskończoność, naturę niestrudzoną i niespożytą, i naturę niestrudzoną i niespożytą, i niewyczerpaną, jakby kipiącą niewyczerpaną, jakby kipiącą życiem, to wiedz, że jeśli gdzieś życiem, to wiedz, że jeśli gdzieś spojrzysz lub skierujesz na coś spojrzysz lub skierujesz na coś uwagę, bynajmniej jej tam nie uwagę, bynajmniej jej tam nie znajdziesz – wprost przeciwnie! znajdziesz – wprost przeciwnie! Lecz albo zdołałeś ją ogarnąć, a Lecz albo zdołałeś ją ogarnąć, a raczej – jesteś we Wszystkim i raczej – jesteś we Wszystkim i wtedy już niczego nie szukasz, albo wtedy już niczego nie szukasz, albo też zmęczony, zbłądziłeś ku też zmęczony, zbłądziłeś ku czemuś innemu i chybiłeś, bo czemuś innemu i chybiłeś, bo patrząc na rzeczy inne, nie patrząc na rzeczy inne, nie

dostrzegłeś jej obecności.dostrzegłeś jej obecności.

Lecz jeśli już niczego nie szukasz, to w Lecz jeśli już niczego nie szukasz, to w jaki sposób się dowiesz? Oto dotarłeś do jaki sposób się dowiesz? Oto dotarłeś do Wszystkiego i nie jesteś już tylko Jego Wszystkiego i nie jesteś już tylko Jego częścią, i nie mówisz już „jestem tak a częścią, i nie mówisz już „jestem tak a tak wielki”, bo porzuciłeś owo „tak a tak wielki”, bo porzuciłeś owo „tak a tak” i stałeś się Wszystkim, choć tak” i stałeś się Wszystkim, choć właściwie byłeś Wszystkim i wcześniej. właściwie byłeś Wszystkim i wcześniej. Lecz ponieważ dodałeś do samego siebie Lecz ponieważ dodałeś do samego siebie coś jeszcze oprócz Wszystkiego, coś jeszcze oprócz Wszystkiego, zmniejszyłeś się, dodawszy coś do zmniejszyłeś się, dodawszy coś do siebie. Dodałeś bowiem nie to, co siebie. Dodałeś bowiem nie to, co pochodzi od Wszystkiego, ale coś nie pochodzi od Wszystkiego, ale coś nie istniejącego realnie. Kto stał się kimś istniejącego realnie. Kto stał się kimś odrębnym i nierealnym, nie jest już odrębnym i nierealnym, nie jest już Wszystkim, lecz stanie się Nim,Wszystkim, lecz stanie się Nim, kiedy kiedy porzuci to, co nie istnieje realnie.porzuci to, co nie istnieje realnie.

Powiększysz się więc, gdy odejmiesz od Powiększysz się więc, gdy odejmiesz od siebie wszystko inne, ponieważ tym, co siebie wszystko inne, ponieważ tym, co pozostanie, gdy wszystko inne pozostanie, gdy wszystko inne odrzucisz, będzie właśnie Wszystko. odrzucisz, będzie właśnie Wszystko. Skoro Wszystko obecne jest w tym, kto Skoro Wszystko obecne jest w tym, kto inne rzeczy odrzucił, to zarazem nie inne rzeczy odrzucił, to zarazem nie objawia się Ono temu, komu towarzyszą objawia się Ono temu, komu towarzyszą rzeczy. Nie jest też tak, że Wszystko rzeczy. Nie jest też tak, że Wszystko przychodzi w jakimś momencie, by przychodzi w jakimś momencie, by objawić ci swą obecność – jeśli nie jest objawić ci swą obecność – jeśli nie jest obecne, to dlatego, że ty od Niego obecne, to dlatego, że ty od Niego odchodzisz. Jeśli zaś nawet odchodzisz, odchodzisz. Jeśli zaś nawet odchodzisz, nie możesz od Niego odejść, bo Ono jest nie możesz od Niego odejść, bo Ono jest zawsze obecne, więc właściwie wcale nie zawsze obecne, więc właściwie wcale nie odchodzisz od Niego, lecz choć Jego odchodzisz od Niego, lecz choć Jego obecność wciąż ci się objawia, ty obecność wciąż ci się objawia, ty skłaniasz się ku czemu innemu.skłaniasz się ku czemu innemu.

Typ deiktycznyTyp deiktyczny

Opiera się na założeniu, że kosmiczny Opiera się na założeniu, że kosmiczny Umysł i Jedno nie są czymś, co nie jest Umysł i Jedno nie są czymś, co nie jest obecne i do czego dopiero trzeba obecne i do czego dopiero trzeba dotrzeć, ale że muszą być zawsze dotrzeć, ale że muszą być zawsze obecne, przed naszymi oczyma. Nie obecne, przed naszymi oczyma. Nie dostrzegamy ich, ponieważ stosujemy dostrzegamy ich, ponieważ stosujemy różne sposoby, żeby nie patrzeć na różne sposoby, żeby nie patrzeć na nie. Medytacja deiktyczna obnaża te nie. Medytacja deiktyczna obnaża te sposoby i umożliwia inne spojrzenie sposoby i umożliwia inne spojrzenie na rzeczywistość. na rzeczywistość.

Typ anabatycznyTyp anabatyczny

Anabainein Anabainein – wstępować, wchodzić; – wstępować, wchodzić; Ćwiczenie polega na tym, że w Ćwiczenie polega na tym, że w

wewnętrznym doświadczeniu wewnętrznym doświadczeniu wznosimy się na kolejne poziomy wznosimy się na kolejne poziomy bytu, żeby stamtąd móc dotrzeć do bytu, żeby stamtąd móc dotrzeć do najwyższych – Umysłu i Jednego. najwyższych – Umysłu i Jednego.

(V.3.9) Jeśli zaś ktoś nie potrafi być tą (V.3.9) Jeśli zaś ktoś nie potrafi być tą pierwszą duszą, poznającą umysłowo w pierwszą duszą, poznającą umysłowo w sposób czysty, niech uchwyci tę, która sposób czysty, niech uchwyci tę, która wydaje niepewne sądy, a potem niech wydaje niepewne sądy, a potem niech wyżej wstępuje, od niej zaczynając. A wyżej wstępuje, od niej zaczynając. A jeśli i tego nie potrafi, to niech uchwyci jeśli i tego nie potrafi, to niech uchwyci świadomość zmysłową (…), a potem świadomość zmysłową (…), a potem dopiero tę świadomość, która widzi dopiero tę świadomość, która widzi samą istotę. Jeśli ktoś chce, niech samą istotę. Jeśli ktoś chce, niech zstępując dociera aż do duszy rodzącej zstępując dociera aż do duszy rodzącej ciała i do tego, co ona czyni. Potem ciała i do tego, co ona czyni. Potem niech stamtąd wznosi się od ostatnich niech stamtąd wznosi się od ostatnich kształtów aż do Form ostatnich w kształtów aż do Form ostatnich w odwrotnym sensie, czyli raczej - odwrotnym sensie, czyli raczej -

pierwszych.pierwszych.

Medytacja deiktyczna: Medytacja deiktyczna: AugustynAugustyn

Augustyn korzystał z ćwiczeń Augustyn korzystał z ćwiczeń Plotyna i proponował ich własne Plotyna i proponował ich własne wersje. W traktacie „O Trójcy wersje. W traktacie „O Trójcy Świętej”, proponuje bardzo podobne Świętej”, proponuje bardzo podobne do Plotyńskiego doświadczenie do Plotyńskiego doświadczenie obecności Boga jako metafizycznej obecności Boga jako metafizycznej zasady – Bytu, Prawdy. zasady – Bytu, Prawdy.

(De Trin.(De Trin.VIII.3VIII.3) Oto zobacz, jeśli potrafisz, o ) Oto zobacz, jeśli potrafisz, o duszo przygnieciona ciężarem ciała, co duszo przygnieciona ciężarem ciała, co prowadzi do zepsucia, i obarczona ziemskimi prowadzi do zepsucia, i obarczona ziemskimi myślami, licznymi i rozmaitymi – zobacz oto, myślami, licznymi i rozmaitymi – zobacz oto, jeśli potrafisz: „Bóg jest Prawdą”. Napisano jeśli potrafisz: „Bóg jest Prawdą”. Napisano bowiem, że Bóg jest światłem, ale nie takim, bowiem, że Bóg jest światłem, ale nie takim, dzięki któremu widzą cielesne oczy, ale którym dzięki któremu widzą cielesne oczy, ale którym widzi serce, gdy słyszy te słowa: „Prawdą jest”. widzi serce, gdy słyszy te słowa: „Prawdą jest”. Nie szukaj, czym ta Prawda ma być; bo Nie szukaj, czym ta Prawda ma być; bo natychmiast przeciwstawią ci się mgły natychmiast przeciwstawią ci się mgły cielesnych obrazów i chmury wyobrażeń i cielesnych obrazów i chmury wyobrażeń i zakłócą spokojną jasność, która ci zabłysła, zakłócą spokojną jasność, która ci zabłysła, gdy powiedziałem: „Prawda”. Oto trwaj, jeśli gdy powiedziałem: „Prawda”. Oto trwaj, jeśli potrafisz, w tym pierwszym spojrzeniu, które potrafisz, w tym pierwszym spojrzeniu, które cię przeszyło niby błyskawica, gdy powiedziane cię przeszyło niby błyskawica, gdy powiedziane zostało: „Prawda”. Lecz nie potrafisz. Osuwasz zostało: „Prawda”. Lecz nie potrafisz. Osuwasz się znowu w to, co znajome i ziemskie.się znowu w to, co znajome i ziemskie.