frackiewicz2006

7/25/2019 frackiewicz2006

1/100

KOMIKS W POLSKIEJ KOMUNIKACJI SPOECZNEJPO 1989 ROKU

Pozna2006


2/100

4

Spis treci:

I. Wstp:........6

II. Rozwinicie:

I. Historia komiksu w Polsce po 1989 roku.9

1. Trudnoci z wolnym rynkiem: 1990-199910

a) Komiks rodka....10

b) Underground...15

c) Nowa fala polskiego komiksu....18

d) Wejcie do gwnego obiegu..21

2. Tak zwany ,,boom komiksowy i szybkie ochodzenie na rynku.23

a) Koniunktura na komiks..23

b) rodowisko Produktu 29

3. ,,Kltwa Marciniaka i realne osignicia boomu komiksowego.33

II.

Dymki o historii..36

1. Co zrobiz twini? Debata wokpowieci graficznej ,,Maus

Arta Spiegelmana..38

a) Skd siwzia ,,Mysz?...................................................................39

b) Problemy z opisem Holocaustu.........41

c) Dekonstrukcja alegorii.......45

2. Komiks w Polsce po ,,Mausie. Historia, polityka i ideologia.....51

a)

Wojna po polsku wersja realistyczna.....51b) Wojna po polsku w objciach gatunku..57

c) Historia najnowsza powrt do PRL-owskiego modelu

odbioru..63

d) Rzeczywistow zwierciadle komiksu.....68

III. Komiks XXI wieku: zrzucenie etykiety kiczu i powrt do korzeni....73

1.

Wstp........732. Historia i definicja graphic novel......75

SEBASTIAN FRCKIEWICZ KOMIKS W POLSKIEJ KOMUNIKACJI SPOECZNEJ


3/100

5

3. Powieci graficzne w Polsce82

a) Europejskie graphic novel.83

b) Amerykanie sabo obecni..89

IV. Zakoczenie...92

V. Bibliografia....95



4/100

6

I. Wstp

Celem niniejszej pracy jest ukazanie, w jaki sposb komiks funkcjonuje w polskiej

komunikacji spoecznej po 1989 roku, jak postrzegany jest przez czytelnikw, krytykw i

media. Ramy czasowe celowo obejmujokres po upadku komunizmu, bowiem uwolnieniekultury spod wpywu reimu spowodowao zmiany zarwno w jej funkcjonowaniu, jak i roli,

jakodgrywaa dla Polakw. Dotyczy to rwniekomiksu, szczeglnie, jeli wemiemy pod

uwag fakt, e w PRLu przez dugi okres (chcc nie chcc) komiks sta si narzdziem

systemu, a jednoczenie jednym z tworw zachodniej popkultury dostpnym w krajach

socjalistycznych. I cho inne media popkultury rozpowszechniy si szybko i zyskay

popularno, komiks na pocztku lat 90. zszed do getta, stajc si medium niszowym.

Niniejsza praca jest historiukazujcten proces, a take proces wydobywania siz niszy iprby odnalezienia wasnego miejsca pord innych tekstw kultury. Droga ta nie odbywa si

jednak oddolnie, w wyniku poszerzania si grona czytelnikw, tylko raczej odgrnie

poprzez zainteresowanie mediw, szczeglnie w latach 2000 - 2001, czyli podczas tzw.

boomu komiksowego.

Pierwszy rozdzia Historia komiksu w Polsce po 1989 roku jest wielowtkowym

spojrzeniem na problematyk polskiego rodowiska komiksowego, kopoty rynku, a take

rnorodnoci stylistycznej panujcej wrd artystw, jak i gatunkw komiksw (komiks

rodka, komiks artystyczny, komiks undergroundowy). W pierwszym rozdziale znajduj si

rwnie omwienia najwaniejszych kopotw (szeroko dyskutowanych na amach

specjalistycznej prasy branowej), z jakimi borykao si rodowisko komiksowe po 1989

roku, a take analiza przyczyn i skutkw boomu komiksowego.

Rozdzia drugi podzielony zosta na dwie czci. Pierwsza z nich przedstawia

przeomowe wydarzenie dla polskiego wiata komiksu, jakim niewtpliwie staa sipremiera

MausArta Spiegelmana i dyskusja wobec nowych form przedstawiania Holocaustu i wakich

tematw historycznych. Druga cz rozdziau drugiego dotyczy polskich dzie

komiksowych, ktrych autorzy postanowili sprbowasiz tematami historycznymi, a przy

tym nie mogli wyzwoli si ze stylistyki peerelowskiego modelu przedstawiania historii w

obrazkach. Drugi rozdzia dotyka te problemu przedstawiania polskiej rzeczywistoci

spoeczno-politycznej w najnowszych komiksach. Niestety, prac takich jest bardzo mao

jeli ju s posuguj si konwencj satyryczn, groteskow czy undergroundow. W

dalszym cigu brak w polskim komiksie penego i bogatego przedstawienia naszej

rzeczywistoci.



5/100

7

Inaczej wyglda to wrd amerykaskich czy europejskich artystw, ktrzy za spraw

graphic novel(przez jednych okrelanych jako nowy gatunek opowieci obrazkowych, przez

innych jako ruch artystyczny) dokonuj rewizji tradycyjnego wizerunku komiksu i chc

wyznaczy mu now rolwe wspczesnym wiecie zdominowanym przez kulturobrazu.

Rozdziatrzeci zawiera definicjpowieci graficznej (graphic novel), zdaje relacje ze sporu

wok tego terminu, a take pokazuje jak przedstawiciele zachodniej powieci graficznej

(tumaczeni na jzyk polski) wpywajna odbir sztuki obrazkowej w Polsce.

We wszystkich rozdziaach najwaniejszym rdem bibliograficznym s artykuy:

zarwno z tradycyjnych, papierowych periodykw, jak i pism internetowych. Zwizane jest

to ze specyfikpracy badania komiksu jako narzdzia spoecznej komunikacji, co najlepiej

widoczne jest wanie w przekazach medialnych. Istnieje te inny powd takiego doboru

rde. Brak opracowanaukowych zarwno na temat historii komiksu po 1989 roku, jak i

Mausczy zagadnieniagraphic novel. Polska myl naukowa na temat komiksu nie nadnad

tendencjami artystycznymi i zmianami, ktre zachodz w wiecie historyjek obrazkowych.

Nigdzie nie publikowane smanifesty drukowane w zachodniej prasie branowej, zajmujcej

si profesjonaln krytyk komiksu. Na polski nie przetumaczono ani jednej biografii czy

monografii ktregokolwiek z klasykw gatunku. Rodzimy dorobek naukowy dotyczy

zagadnie, ktre dawno juprzestay wzbudzawtpliwoci czy emocje, a wic roli komiksu

wrd innych gatunkw artystycznych, historii pocztkw komiksu czy poetyki. Trudno

uniknwraenia, e ksiki na temat komiksu publikowane w Polsce cay czas nastawione

sna popularyzacjgatunku, edukacyjno i tumaczenie, czym komiks jest, jak naley go

czyta i dlaczego zasuguje na uwag. W takim duchu utrzymane s publikacje Jerzego

Szyaka Komiks w kulturze ikonicznej XX wieku. Wstp do poetyki komiksu1 oraz Poetyka

komiksu. Warstwa ikoniczna i jzykowa2 oraz Komiks. Opowiadanie obrazem3 Bartosza

Kurca, ktry tak waciwie opiera sina tym, co wczeniej napisaSzyak i niewiele dodaje

od siebie. Z tej trjki dzietylkoKomiks w kulturze ikonicznej XX wiekumoe byczstkowojedynie przydatny do zrozumienia zagadnieporuszanych w niniejszej pracy magisterskiej,

bowiem Szyak pokazuje, jak zmienia si pozycja komiksu na przestrzeni dziejw wobec

innych sztuk i jak komiks starasizdobywaautonomiczno. Jednak zakres niniejszej pracy

magisterskiej obejmuje okres, o ktrym Szyak ledwie wspomina, a sztuce komiksu w Polsce

po 1989 roku powica jedynie parstron. Jego kolejna ksikaKomiks: wiat przerysowany

1

Jerzy Szyak,Komiks w kulturze ikonicznej XX wieku. Wstp do poetyki komiksu. Gdask 19992Jerzy Szyak,Poetyka komiksu. Warstwa ikoniczna i jzykowa. Gdask 20003Bartosz Kurc,Komiks. Opowiadanie obrazem. d2003



6/100

8

przedstawia waciwie ten sam materiabadawczy, zmieniajc trochperspektyw i patrzc

na komiks od strony wiata przedstawionego, dodajc do tego opis rozwoju komiksu

wiatowego. Szyak z kolei idzie w lad za dzieem Toeplitza Sztuka komiksu4, w ktrym z

jednej strony przedstawiakompozycjdziea obrazkowego, z drugiej zwracauwagna rol

jakkomiks i film odegradla przemiany kultury wspczesnej i ostateczne przejcie z epoki

druku do epoki obrazu. Dorobek myli naukowej na temat komiksu powiksza jeszcze praca

Adama Ruska, pracownika Biblioteki Narodowej pt. Tarzan, Matoek i inni, ktra w sposb

niezwykle wnikliwy i skrupulatny stara si przedstawi bogactwo polskiego komiksu

przedwojennego. Praca Ruska jest niezwykle cenna z tego wzgldu, e uwiadamia

czytelnikowi, i przed wojn komiks w Polsce w ogle istnia, by rnorodny w swojej

formie i treci. Artyci komiksowi tworzcy w okresie PRL nie odwoywali si do

przedwojennej tradycji, a komunistyczne wadze rwnie nie chciay przypomina

czytelnikom tamtych historyjek ze wzgldu na polityczny dowcip w nich zawarty. Pierwsza

antologia wczesnych prac (w formie reprintw) pojawia sidopiero w styczniu 2006 roku,

w specjalnym numerze Zeszytw Komiksowych5. Ale i komiks PRL-owski nie doczeka

si jednego, zwartego i krytycznego opracowania. Fakty te wyranie pokazuj, e badania

naukowe nad komiksem nadal znajduj si w powijakach, a badacze musz nadrobi

zalegoci, ktre zachodnia myl naukowa na temat komiksu dawno ma juza sob.

Pomimo tego warto zajmowasina bieco tym, co dzieje siz komiksem w Polsce i

sprbowachociaby pokusisio systematyki wskazanie najwaniejszych wydarze. Od

1989 roku scena komiksowa zmieniaa sibardzo szybko: dua rotacja zarwno artystw, jak

i periodykw branowych wydawanych w niskich nakadach sprawia, e cz rde, z

ktrych korzystaem moe by wkrtce niedostpne, bowiem nie maj archiww

internetowych. Z drugiej strony Internet do doskonae rdo anglojzycznych tekstw

krytycznych z branowych pism, ktre pozwalajspojrzena to, co dzieje siz komiksem w

Polsce, z zupenie innej, szerszej perspektywy. Bez dostpu do tych rde wana czniniejszej pracy nigdy by nie powstaa.

4Krzysztof Teodor Toeplitz, Sztuka komiksu. Warszawa 19855Zeszyty komiksowe. Komiks przed wojn, nr 4, (red. MichaBaejczyk). Warszawa 2006



7/100

9

I. HISTORIA KOMIKSU W POLSCE PO 1989 ROKU

To swoisty paradoks, ale komiks bdcy w USA czy Francji sztuk masow i

popularn, u nas cay czas jest sztukundergroundow, poletkiem uprawianym przez wsk

grupzapalecw.

Historia tego gatunku artystycznego w Polsce naznaczona zostaa pitnem

komunizmu. Przecitnemu Polakowi komiks kojarzy si z tandet: kiepski rysunek, saby

scenariusz nasycony propagandow treci. Pocztkowo - tu po wojnie - wadze

komunistyczne traktoway historyjki obrazkowe jako imperialistyczny produkt zgniego

Zachodu. Pniej jednak wykorzystay schemat superbohatera dla wasnych celw,

wymieniajc Supermana na kapitana bika czy podwjnego agenta Hansa Klossa.

Kiedy dzi spojrzymy na tamte zeszyty i porwnamy je z osigniciami wspczesnych

rysownikw, rnic wida wyranie ju na pierwszy rzut oka. Ale w opinii spoecznej

niechdo komiksu i ignorancja tej formy sztuki to najbardziej powszechna postawa. Komiks

nie moe pozby si atki rozrywki dla dzieci. Od 1989 roku zarwno twrcy, fani jak i

wydawcy robili wszystko, eby wczykomiks do gwnego obiegu spoecznej komunikacji.

Efekty byy rne. Jednak do dzi w powanych mediach, oglnopolskich tygodnikach i

dziennikach sztuka obrazkowa traktowana jest po macoszemu. I chokultura nigdy nie bya

w centrum zainteresowaprasy, premiera synnego albumu nie odbije si takim echem jak

nowa ksika znanego pisarza, a wrd nominowanych doPaszportw Politykiw dziedzinie

sztuki audiowizualne prno szuka twrcw komiksu. Jednak niechciana IX Muza,

wykorzystana do kreowania komunistycznej rzeczywistoci, przetrwaa prb kapitalizmu.

Oto jej historia.



8/100

10

1. Trudnoci z wolnym rynkiem: 1990 -1999

a) Komiks rodka

Lat temu dziesi, pitnacie komiks wymagau nas obrony estetycznej, psychologicznej,intelektualnej, nawet ideologicznej. Ten czas, midzy innymi dziki wydaniu krytycznejksiki Teodora Toeplitza Sztuka komiksu, mamy szczliwie za sob. Wiemy, e komiks

jest sztuk, e rozwija wyobrani, e oczywicie powinien egzystowa w strawieduchowej modego duchem czytelnika (w wieku od lat 6 do 100) z dobr ksik, dobrymfilmem, teatrem. Komiks OBOK, nie zamiast! Ale tojest rzecz oczywista, ktrej prawdziwymmionikom dobrego komiksu wyjanianie trzeba.6

Tak w 1987 roku pisali redaktorzy magazynu KomiksFantastyka, jednak wypowied

Parowskiego i Rodka do dzipozostaje yczeniem. Pismo to odegrao w Polsce istotnrol.

Funkcjonowao na rynku przez dziesi lat i dziki niemu czytelnik mg zapozna si

zarwno z albumami polskich twrcw (ktrzy dzi s klasykami) jak i z autorami

europejskimi. W magazynie pojawiay si rwnie artykuy publicystyczne. Przygotowano

nawet trzy specjalne numery powicone tekstom krytycznym i prezentacji modych

rysownikw z naszego kraju (nr 2/7/89, nr 1-2/1990, nr 2/20/93). Czasopismo wydawane

nieregularnie prezentowao, jak na tamte czasy, atrakcyjn szat graficzn, byo

profesjonalnie redagowane i z capewnocimona stwierdzi, e wychowao sina nim

wielu dzisiejszych fanw dymkw. Co wicej, dziki wyranemu programowi rozwoju

polskiej szkoy komiksu dao szansna pokazanie rodzimych twrcw. Jednoczenie Rodek,

Parowski i Holanek wprowadzili do Polski komiks frankofoski7w momencie, gdy zyskiwa

on popularno na wiatowym rynku. Komiks-Fantastyka z pewnoci ksztatowa

czytelniczy gust w Polsce i odebraargumenty tym, ktrzy ignorowali sztukobrazkowjako

medium. Komiks-Fantastykajest rwniedoskonaym przykadem, jak pismo funkcjonuje

w okresie przeomu i stara siodnalew wolnorynkowej rzeczywistoci.

Wraz z upadkiem komunizmu tytu przechodzi w rce prywatnej firmy i kocz si

odgrnie wyznaczane, niebotyczne nakady magazynu.8 Dla porwnania: nakad pierwszej

6Maciej Parowski, Jacek Rodek,Dlaczego komiks? [w:] Komiks-FantastykaZ.1.Warszawa1987, z.1, s.49.7komiks frankofoski komiks francuskojzyczny8Po latach osiemdziesitych komiksy w Polsce wydawano w dziesitkach, a nawet setkach tysicy egzemplarzy.Wadze uznay bowiem, e komiks jest gatunkiem neutralnym politycznie i nie moe stasiformsztuki

zaangaowanej. Dlatego wykorzystywano go do subtelnej propagandy i edukacji modziey. Jednak dzikizastosowaniu fantastycznej konwencji autorzy komiksowi niejednokrotnie wplatali polityczne czy spoecznealuzje. Robito m.in. Tadeusz Baranowski, a jeszcze wyraniej autorzy serii Funky Kowal.



9/100

11

czci Wiecznej wojny9(wrzesie1990 rok) wynosi150.000 egzemplarzy, a Storm. Piraci z

Pandarwu10 (czerwiec 1993 rok) ju tylko 50.000.Pismo zmienia tenazw na Komiks,

choredakcja pozostaje ta sama. Wydawca rezygnuje z przedstawiania polskich twrcw na

rzecz europejskiego komiksu rodka11: serii Valerian, Pellisa, Wieczna wojna. Jednak ta

zmiana strategii nie przynosi efektw.

Na pewno atwiej jest t kwesti osdza z perspektywy czasu i mona nawet pokusi si ostwierdzenie, e nikt nie mg przewidzie faktu, i odnoszca sukcesy we Francji Pellisawesp z Valerianem przyczyni sido spadku poczytalnoci magazynu (...). Otwydajesi, e polski, przecitny czytelnik nie bygotowy na nagy przeszczep trudniejszych w odbiorzekomiksw zachodnioeuropejskich. Wychowany na bikach i Tytusach nie miaszans edukowasi na tym samym poziomie co panowie redaktorzy oraz cakiem spora grupa fanw zapalecw, a od komiksu oczekiwa przede wszystkim szybkiej, ciekawej akcji orazrozrywki.12

Te sowa Waldemara Jeziorskiego, redaktora Czasu Komiksu, zawieraj w sobie

sprzeczno. O ile Wieczna wojna bya trudniejszym dzieem, to wspomniane ju wyej

Pellisa i Valerian naleay wanie do komiksw akcji, tytuw czysto rozrywkowych, nie

wymagajcych intelektualnego zaangaowania. Problem Komiksu (przed 1990 rokiem

Komiks-Fantastyka) polegana obecnoci konkurencji i skupieniu siw kocowych latach

swojej dziaalnoci na obrazkowej adaptacji cyklu o Wiedminie. Graficzn stron

komiksowej wersji bestsellerowych opowiada Sapkowskiego zaj si Bogusaw Polch,

autor midzy innymi Funky Kovala. Wszystkie sze zeszytw, ktre stworzy Polch

zdegustoway polskiego czytelnika i przypiecztoway w 1995 roku klsk magazynu

Komiks.13

Na pocztku lat dziewidziesitych rne wydawnictwa, nie posiadajce

marketingowego rozeznania, publikoway komiksy w do wysokich nakadach,

niejednokrotnie zarzucajc rynek sabymi pozycjami. wczesn sytuacj najlepiej oddaj

sowa najbardziej znanego krytyka komiksowego w Polsce, Jerzego Szyaka:

Dziaanie owych oficyn najtrafniej okrela wojskowy termin rozpoznanie bojem. Metodnasprawdzenie, czy dany tytu(magazyn lub serial) przyniesie dochd, byo jego opublikowanie.

9Zob. Mark Van Oppen (scenariusz), Joe Haldeman, Wieczna wojna. Szeregowiec Mandela, [w:] KomiksZ.14. Warszawa 199010Zob. Don Lawrence, Martin Lodewijk, Storm. Piraci z Pandarwu, [w:] Komiks Z.35. Warszawa brw11Komiks rodka komiks przedstawiajcy historie przygodowe czy detektywistyczne, koncentrujcy sigwnie na rozrywce, zrealizowany wedug klasycznych reguopowiadania obrazem.12

Waldemar Jeziorski,Polskie magazyny komiksowe. Rok 1998 -1995, Komiks[w:] Czas Komiksu.Antologia 5". d1997, s.12.13Por. Jerzy Szyak,Komiks:wiat przerysowany. Gdask 1998, s.147.



10/100

12

W ten sposb w sprzeday znalazy siefemeryczne magazyny - Fan, Awantura, CDNi najrozmaitsze ksieczki komiksowe. Byy wrd nich pierwsze odcinki mniej lub bardziejznanych francuskich seriali, nowe i stare prace weteranw polskiego komiksu oraz komiksyzrealizowane przez debiutantw.14

Pojawia si rwniepierwsza powana, profesjonalna konkurencja w postaci wydawnictwaTM-Semic, ktre od 1990 roku zaczo regularnie publikowakomiks amerykaski, zupenie

nieobecny przed 1989 rokiem. Firma nastawiona bya na zysk, miaa bardzo dobr

dystrybucj. I cho jako papieru oraz tumaczenia pozostawiay wiele do yczenia, TM-

Semic wypenilukna rynku i w cigu kilku lat cakowicie go opanowa, rozszerzajc ofert

coraz wiksz iloci komiksw zza oceanu. Wydawca korzysta z wczesnej mody na

wszystko, co amerykaskie i niewtpliwie osign sukces. Tym samym modzi polscy

twrcy komiksu zeszli do podziemia, bo nikt nie by zainteresowany publikacj ich prac.Okres wietnoci TM-Semic i jego dominacji na rynku przypada na lata 1991 1996. Wtedy

do kioskw trafiy takie serie jak Batman, Punisher, The Amazing Spider-man, X-men,

Conan, Spawn, Green Lantern.W momencie szczytowej formy (1993 rok) opublikowano 23

serie (w sumie 140 zeszytw).15 Oferta polsko-szwedzkiej spki, kierowana zarwno do

dorosego czytelnika jak i do dzieci (Tom i Jery, Turtles), bya zrnicowana pod wzgldem

treci. Obok typowych komiksw akcji, w ktrych bohaterowie w trykotach uganiali si za

superotrami, TM-Semic wprowadziserie specjalne, takie jakMega MarveliTop komiks, nie

nastawione na zysk, prezentujce amerykask klasyk bd rzeczy nowe, jednak

wyrniajce sipod wzgldem scenariusza i rysunkw. Za sprawMega Marvelukazasiu

nas Dardevil, klasyczny Fantastic Four, a w ramach Top komiks bardzo popularna w

USA seria Lobo, dziki ktrej chyba po raz pierwszy w Polsce antybohater odgrywa

pierwszoplanow rol. Lobo16bykomiksem szczeglnym. Poza oryginaln, antyestetyczn

kresk przeamywawzorzec grzeczniutkiego bohatera ratujcego wiat. Lobo to cyniczny,

brutalny najemnik z kopotami na karku. Chomona byo posdzatwrcw o wulgarnoi

agresj, nie staa si ona celem samym w sobie. Scenarzysta Alan Grant drwi z

fantastycznych i komiksowych konwencji, a take z amerykaskiej kultury masowej.Loboto

jeden z najlepiej sprzedajcych sikomiksw TM-Semic w Polsce. Niektre amerykaskie

serie ukazyway sibardzo dugo, dla przykadu: The Amazing Spider man 9 lat, w sumie

102 zeszyty;Punisher -54 zeszyty w cigu 7,5 roku.17Po 1998 roku wydawnictwo przeywa

14Jerzy Szyak, Komiks. Krakw 2000, s.169-170.15www.kazet.prv.pl/2003_07/16

Por. Simon Bisley, Alan Grant, Keith Giffen,Lobo. Paramilitarne wita Specjalne, [w:] Top komiks.Warszawa 1998, nr 2/217Por. www.kazet.prv.pl/2003_07/



11/100

13

kryzys, zaczyna zwalnia, przestaje drukowaniektre tytuy, midzy innymiMega Marvel.

Wrd przyczyn kryzysu dwie wydajsinajwaniejsze: zbyt maa iloodbiorcw komiksu

masowego i znikomy wpyw koneserw na odbir komiksw wartociowych. Tych ostatnich

nie byo prawie wcale, nie istniaa teadna krytyka komiksowa.18

Sporo tu winy rwnie mediw, ktre w ogle nie dostrzegay komiksu, nie omawiay

nowoci wydawniczych, nie pojawiay siadne artykuy. Wcitraktowano ten gatunek jak

dziecic rozrywk, dla ktrej nie ma miejsca w powanej prasie. Opowieci obrazkowych

nie byo rwnie na listach sprzeday najpopularniejszych ksiek, cho niektre zeszyty

miay wysoksprzeda i spory nakad. Komiks sta sisztukniewidzialn.19Trochwiny

leao rwniepo stronie wydawnictwa TM-Semic. Chozatroszczyo siono o rozwijanie

swojej oferty pod wzgldem tytuw, nie przykadao uwagi do strony edytorskiej: jakoci

papieru, tumaczenia. Wprawdzie zdarzay siwyjtki (na przykadBatman/Judge Dredd. Sd

nad Gotham), ale oglne wraenie pozostao na tyle niedobre, e Wojciech Orliski w swoim

artykulePolski komiks ma sidobrze20, uywa sformuowania syndrom wydawnictwa TM-

Semic, majc na myli wanie kiepsk jako. Orliski skupia si przede wszystkim na

moliwociach edukowania dziecka poprzez komiks. Pisze, e jeli ktoznakomiks tylko z

nich mgsobie wyrobinajgorsze zdanie21.I tu wkrada simaa nieciso, bowiem te

zeszyty nie byy przeznaczone dla dzieci, a traktowanie ich jako serii gniotw jest

krzywdzce. Jak wspomniaem wczeniej, zdarzay sirwnieatrakcyjne i oryginalne tytuy.

Jednak sam fakt uycia takiego sformuowania przez dziennikarza Gazety wiadczy o

przypiciu do zeszytw TM-Semic pewnej atki, rodzaju znaku gorszej jakoci.

W czasie zawaszczenia rynku przez TM-Semic w latach 1990-1999 na polskim

rynku podjto prby wydawania tytuw klasycznych, takich jak Tintin czy XII, jednak

usiowania te nie powiody si. Do znaczne problemy z dystrybucj mia Thorgal

Rosiskiego, ktry w Zachodniej Europie wchodzina szczyty list bestsellerw. Na pocztku

lat dziewidziesitych adne rodzima firma nie zaja si profesjonaln publikacj tejdoskonaej serii. Najdziwniejsze jest to, e Thorgala mniej wicej w tym samym czasie

wydaway trzy oficyny: KAW, Korona i Orbita. Jednak adna z nich nie potrafia go

wypromowa, a paradoksalna sytuacja zwyczajnie pogrya komiks.22 Wspomniana wyej

Orbita poza Thorgalem wydawaa przez krtki czas jeszcze kilka serii przygodowych,

18Por. Radosaw Lipowy, To jeszcze nie koniec[w:] AQQ. Pozna2001, nr 1/22, s.52.19Por. Jerzy Szyak,Komiks:wiat przerysowany.Gdask 1998, s.141-142.20

Wojciech Orliski,Polski komiks ma sidobrze[w:] Gazeta Wyborcza9 stycznia 2003.21Ibidem, s.10.22Waldemar Jeziorski, Thorgal, Thorgal, Thorgal... [w:] Czas komiksu. Antologia 2. d1996



12/100

14

przeznaczonych dla modszego czytelnika, na przykad Hugo. Potem upada. W tym czasie

rynek powoli zdobywaEgmont, przede wszystkim dziki sprawdzonym seriom. Asterix czy

Kaczor Donald pozwoli na rozwinicie skrzyde (szczeglnie ten ostatni tytu) i zyski.

Wkrtce to wanie Egmont (a dokadnie Klub wiat Komiksu) pod kierownictwem Tomasza

Koodziejczaka wprowadzinowjakow wydawaniu historii obrazkowych.



13/100

15

b) Underground

A co z modymi polskimi twrcami? adne z wydawnictw nie jest nimi

zainteresowane, wic muszzejdo podziemia i publikowaw niskonakadowych pismach,

tak zwanych zinach,23 redagowanych przez fanw gatunku. rodowisko to mona do

umownie podzielina grupzwizanz magazynami strictekomiksowymi i fantastycznymi

oraz gruppublikujcna amach czasopism z tak zwanej sceny punk-hardcore, czyli rnych

fanzinw24 muzycznych, takich jak Gara czy Pasaer. Do najbardziej znanych i

podnych twrcw drugiego obiegu mona zaliczyKrzysztofa Owedyka (kryjcego sipod

pseudonimem Prosiak) oraz niejakiego Pa (Dariusz Palinowski). Obydwoje zarysowali

wiele stron w punkowych pisemkach powielanych na offsecie,25ktre sobecnie praktycznie

niedostpne. Poza tym Owedyk w latach 19901996 wydawa swojego art zinea26 pod

tytuem Prosiacek. Ukazywa si on nakadem autora, dziki wasnemu wydawnictwu

Prosiacek Publishing. Pierwszy numer pojawisizim1990 roku. Powielany byna ksero i

rozprowadzany wysykowo. W 1999 roku ukaza si zbiorek zawierajcy pierwsze cztery

numery w niezalenym wydawnictwie Pasaer.27 wiat komiksw Prosiaka to konflikty

midzy subkulturami (punkami i skinheadami), krytyka przernych zjawisk w punkowym

rodowisku, a przede wszystkim historie antyklerykalne i polemiki z katolick teologi.

Prosiak lubi prowokowa, drwiz symboli, czego dowodem moe bychoby jednokadrowa

scenka przedstawiajca dzieci, ktre w ramach prac rcznych wykonujkrzyz przybitym do

niego Chrystusem. Klas opiekuje si ksidz, czuwajcy nad poprawnoci wykonania

poszczeglnych ukrzyowa.28Trzeba jednak przyzna, e Owedyk doskonale zna rda, z

ktrymi polemizuje, umiejtnie wplata cytaty oraz biblijne aluzje. Jego rysunek jest prosty i

niewyszukany, ale w tym wypadku bardziej liczy si opowie i polemika ni warstwa

graficzna. O ile Prosiacki zawieray komiksowe miniatury i nie pozwalay na rozwinicie

skrzyde autorowi, to sma czara29 -pierwszy penometraowy album Owedyka zaskakujedojrzaym i niezwykle przemylanym scenariuszem. Dzi bez zastanowienia mona

23zin (lub fanzin) niskonakadowe pismo przygotowywane i wydawane przez fanw okrelonego gatunkusztuki: muzyki, komiksu itp.24fanzin inna nazwa na zin25offset jedna z najpopularniejszych technik druku, umoliwiajca wydawcy obnienie kosztw edycjikomiksu26art zin magazyn funkcjonujcy w obiegu niezalenym, najczciej zawiera poezj, grafikczy proz, w tymwypadku autorskie komiksy27

Krzysztof Owedyk,Prosiacek 1+2+3 i 4!. Dbica 199828Ibidem, s.61.29Krzysztof Owedyk, sma Czara, bmw 1994 (wyd. II Dbica 1999)



14/100

16

stwierdzi, e pod wzgldem fabuy by to jeden z najlepszych komiksw lat

dziewidziesitych. Rzecz opowiadaa o dwjce zakochanych, modych ludzi: gboko

wierzcej dziewczynie i mczynie-ateicie, ktrzy musz si rozsta, bowiem wanie

nadesza Apokalipsa, wic Bg zabiera swoj crk do nieba. Prosiak polemizuje z

dogmatami chrzecijastwa, a w jego wizji Bg to zazdrosna i zachanna Istota. Dziewczyna

nie moe kocha jednoczenie miertelnika i Najwyszego, bo wieczny Raj okazuje si

trwaniem w religijnym transie, odbierajcym czowiekowi tosamo. Potpiony chopak

musi wyzwoli ukochanz Raju, bdcego tak naprawdwizieniem. Owedyk przedstawia

Boga jako dyktatora, natomiast ordownikiem wolnoci staje si szatan. Scenariusz smej

Czarynie jest tak prosty, jakby sito mogo pozornie wydawai wprowadza wasn, logiczn

i spjnwizjkoca wiata, sprzecznz chrzecijaskwykadni.Niestety, sma czara nie

dotara do szerszego odbiorcy, a wrd czytelnikw komiksu nie jest znana na tyle, na ile

zasuguje. Kilka lat pniej Prosiak potwierdzi swj talent do konstruowania scenariusza

albumemRatboy,o dziwnym, ale sympatycznym mutancie zamieszkujcym miejskie kanay.

Popularnoci nie cieszy si rwnie kolejny podziemny twrca, Dariusz Paa

Palinowski, autor Niezwykych przygd braci Kowalskich30 czy Zakazanego owocu. W

przeciwiestwie do Prosiaka, ktremu zdarzay si liryczne i subtelne historie, Paa

kontynuowa tradycje prowokacyjnego undergroundu i nie oszczdza nikogo. W jego

komiksach nie ma granicy niemoliwej do przekroczenia. Paa naprawd by

undergroundowy: wydawaZakazany owoc wasnym sumptem, rysowabrzydko,(eby nie

napisaohydnie), naduywawulgaryzmw, szargawitoci i oceniawiat dookoa jak

najgorzej. Jego rysunki prowokoway, szokoway i zniesmaczay, Bya w nich jednak

niezafaszowana nuta autentyzmu (...) 31 pisa Jerzy Szyak we wstpie do drugiego

wydania Niezwykych przygd braci Kowalskich. Kowalscy do zudzenia przypominali

bohaterw amerykaskiej kreskwki Beavis`a i Buthead`a, wdawali si w awantury i

konflikty z prawem, byli wzorcowymi antybohaterami, ktrych sylwetki w peni uksztatowaamerykaski komiks lat szedziesitych. O ile Robert Crumb doskonale czu si w

atmosferze kontrkultury, tak Paa epatowaw swoich komiksach anarchi, groteski cikim

dowcipem.

Poza Pa i Prosiakiem na scenie punk-hardcore funkcjonowao wielu innych

rysownikw, lecz ich liczba jest na tyle znaczna, e trudno wymieniwszystkie nazwiska.

Warto wspomnie jeszcze o Bartoszu Somce, ze wzgldu na doszczeglny komiks, jaki

30Dariusz Paa Palinowski,Zakazany owoc, bmw 199631Jerzy Szyak, wstp do Dariusz, Paa Palinowski,Niezwyke przygody braci Kowalskich. Warszawa 2003



15/100

17

udao mu si stworzy. Mowa tu o Tyfusie, Homku i Erotomku parodii znanej serii

autorstwa Henryka J. Chmielewskiego.32Somka doswobodnie potraktowapostaci Papcia

Chmiela, a cao to bardzo groteskowa i prowokacyjna historia, w ktrej na drodze

tytuowych bohaterw staj Ewa Braun i Adolf Hitler. Ze wzgldu na niski nakad i do

wski krg dystrybucji komiks ten jest praktycznie nie do zdobycia. Paa, Prosiak czy Bartosz

Somka, cistricteundergroundowi twrcy przez wiele lat znani byli jedynie na scenie punk-

hardcore i rzadko publikowali poza ni. Po 2000 roku sytuacja troch sizmienia, ukazay

si drugie wydania poszczeglnych tytuw, a rodowisko komiksowe stao si bardziej

zintegrowane.

32Mowa tu o serii Henryka J. Chmielewskiego, Tytus, Romek i ATomek



16/100

18

c) Nowa fala polskiego komiksu

Zanim jednak do tego doszo, pocztki byy trudne, a do stworzenia komiksowego

fandomu33i namiastki rynku przyczynili siartyci tworzcy przewanie (co nie jest jednak

regu) w konwencji fantastycznej, skupieni w dwch wielkomiejskich orodkach, z ktrych

najwaniejsz rolodegraa d i Krakw. Wanie tam organizowano coroczne spotkania

twrcw, warsztaty i wystawy rysownikw najmodszej generacji. Wobec braku

zainteresowania ze strony profesjonalnych wydawnictw, fani komiksu zaczli tworzywasne

czasopisma, gdzie mogli pokazywa swoje prace, a take przeczyta relacje z imprez,

artykuy o seriach europejskich i teksty publicystyczne. Jednym z takich periodykw byo

poznaskie AQQ zaoone przez Witolda Tkaczyka i ukasza Zandeckiego. Pierwszy

numer ukaza si w 1993 roku, ale wczeniej, w latach 1991-1993 obydwaj redaktorzy

tworzyli biuletyn Comics News Service from Poland. W przeciwiestwie do punkowych

zinw AQQ prezentowao jupo pierwszym roku swojej dziaalnoci profesjonaln szat

graficzn. Magazyn syn nie tylko z obrazkowych nowelek, ale take z doskonale

redagowanego dziau publicystycznego, w ktrym poza recenzjami mona byo znale

monografie zachodnich rysownikw, obszerne analizy czy teksty historyczne. Z czasem

materia krytyczny sta si wizytwk AQQ, a wiedza autorw (cz z nich to

wykadowcy akademiccy) pozwalaa stwierdzi, e poznaski magazyn sta si najbardziej

wiarygodnym rdem wiedzy o polskim komiksie. W 1994 roku pojawia si dzkie

Komiks Forum, skupiajce sipocztkowo na prezentacji dorobku rodowiska dzkiego i

bydgoskiego.34W przeciwiestwie do AQQ publikujcego prace rnorodne i nie zawsze

na rwnym poziomie, Komiks Forum sigao po tak zwany komiks nowofalowy,35

pretendujcy do zjawiska artystycznego. Ten nurt ksztatowa si w odzi, jego gwnym

przedstawicielem bya grupa Conturi nalecy do niej Przemysaw Truciski, ktry swoim

stylem nawizywa wyranie do ekspresjonizmu.36 Ze wzgldu na powizania redaktoraKomiks Forum z animatorami jednej z najwaniejszych imprez w tamtych latach

Oglnopolskiego Konwentu Twrcw Komiksu w odzi, magazyn ten sta si si rzeczy

katalogiem wystawy organizowanej w ramach konwentu, a on sam z roku na rok odgrywa

33komiksowy fandom nieformalne zrzeszenie, rodowisko mionikw fantastyki34Por. Jerzy Szyak,Komiks polski na wolnym rynku[w:]Komiks:wiat przerysowany. Gdask 199835komiks nowofalowy komiks polski stworzony na pocztku lat 90. przez rysownikw modego pokolenia;charakteryzowasioryginalnym, artystycznym rysunkiem, nowatorskim podejciem do poetyki komiksu i

niejednokrotnie poetyckfabu, czsto jednak prezentowaprzerost formy nad treci36Por. Wojciech Birek,Komiks koca tysiclecia[w:]Komiks. Antologia komiksu polskiego. Warszawa 2000,s.153-157.



17/100

19

coraz wiksze znaczenie i wyznacza nowe trendy i styl. Konkurencyjnym w stosunku do

niego byy Krakowskie Dni Komiksu organizowane przez Kamila miakowskiego i

Krakowski Klub Komiksu.37 Wprawdzie na obydwu imprezach w ramach konkursu

przyznawano nagrody i wyrnienia, ale miay one wymiar czysto symboliczny, zupenie nie

przekaday sina korzyci finansowe i co najgorsze nie umoliwiay publikacji w prasie

wysokonakadowej, a jedynie na cianach w ramach festiwalowej ekspozycji. W zwizku z

tym, e prace modych rysownikw miay szans na jakkolwiek form upublicznienia

jedynie dziki wystawie, wanie pod nibyy przygotowywane. Dlatego przewaay komiksy

krtkie, malarskie i artystyczne, pene wariacji z medium (wykorzystywanie collageu,

rnych technik), nasycone symbolami i odniesieniami, jednake pozbawione akcji,

rozbudowanej fabuy. Ich treczsto bya niejednoznaczna i niezrozumiaa, mao atrakcyjna

dla konsumenta komiksu rodka jakim byczytelnik ThorgalaczyKajka i Kokosza.38Rynek

komiksowy nie istnia, nie istnia rwnie powszechny odbiorca, wic komunikacja

przebiegaa wrd wskiej grupy redaktorw pism branowych, ich czytelnikw,

organizatorw imprez i samych twrcw prbujcych kreowa awangardowy komiks

artystyczny. Jego najbardziej charakterystycznymi przedstawicielami byli: Agnieszka Papis,

Piotr Kania, Jerzy Ozga, Aleksandra Czubek, Krzysztof Ostrowski i najbardziej

uksztatowany (ju wtedy) artystycznie Przemysaw Truciski, uznawany za jednego z

najzdolniejszych polskich komiksiarzy w ogle. Truciski przeamywa komiksowe ramy,

czygrafikz malarstwem, fotomontaem, fotokomiksem. W jego pracach mona znale

zarwno inspiracje Goy, ekspresjonistami jak i klasykami wiatowego komiksu. Doskonale

odnajdywa si w grotesce, poetyce wizji i sennego koszmaru, a przy tym pozostawa

ironiczny. Jednak nie udao mu si stworzy adnej duszej historii, a zarabia (i zarabia)

pracujc w agencjach reklamowych podobnie z reszt do wielu innych rysownikw.

Dopiero w 2003 roku ukaza si jego album, zbir nowel pod tytuem Trust: Historia

choroby,39 wczeniej Komiks Forumpowicio mu dwa numery monograficzne. Wartozauway, e mimo istnienia w polskiej tradycji komiksu rodka, to midzy takimi twrcami

jak Chmielewski, Christa czy Pawel, a modym pokoleniem trudno szuka cigoci i

nawiza (cho zdarzay si wyjtki). Std te termin nowa fala zaproponowany przez

37Por. Wojciech Birek, op.cit. Warszawa 2000, s.153-157.38Por. Krzysztof Skrzypczyk, W poszukiwaniu polskiej szkoy komiksu: koszmaryzm Truciskiego, [w:]

Komiks w Polsce a komiks polski. Antologia referatw sympozjum komiksologicznego(red. K. Skrzypczak).d2003, s.43-50.39Przemysaw Truciski, Trust. Historia choroby. Warszawa 2003



18/100

20

Wojciecha Birka,40 ktry podkrela rnice midzy poetykami emerytw i modych

twrcw. Kontrast jest rwniewidoczny w warunkach pracy i zapotrzebowania na komiks.

Sytuacja modych artystw nie bya ciekawa: rynek skurczy si do granic wytrzymaoci,

zastpowa go drugi obieg, a caa komunikacja, krytyka i refleksja kryy w zamknitym

rodowisku, prawdziwym artystycznym getcie fanw, zoonym niekiedy z grup wzajemnej

adoracji. Ani z rysowania (w zwyczaju byo nie pacenie za prace), ani z wydawania

magazynw (zyski ze sprzeday nie pokryway nawet kosztw druku) nie mona byo si

utrzyma. Komiks stanowiczasochonne hobby.

Chyba nigdzie na wiecie nie ma takiej sytuacji, w ktrej komiksowy rynek jest rozkrcanyprzez fanw za ich ciko zarobione (bynajmniej nie na komiksach) pienidze (...). Komiks wPolsce jest chyba na ostatnim miejscu, jeeli chodzi o jakiekolwiek dotacje, zainteresowanie

reklamodawcw czy tesponsorw41

.

Wiadomo byo, e jedyn moliwoci dotarcia do czytelnika jest wprowadzenie

komiksu do oficjalnego obiegu za pomocsprawnej dystrybucji. Pierwsztakprbpodjli

redaktorzy (Waldemar Jeziorski, Tomasz Piorunowski) i wydawcy pisma Czas komiksu,

ktre jako jedyne posiadao kolorowe strony, co stanowio spory walor i odrniao je od

zinw. Czas komiksu ukazywa si od 1995 do 1998 roku, stara si czy komiks

artystyczny z produkcjami opartymi na akcji i z pewnoci pozwoli rozwin skrzyda

niektrym twrcom: Janickiemu, Ostrowskiemu, Madejowi. Wydawcy polskiego komiksu nie

mogli liczyna przykad na dotacje ze strony pastwa (tak jak miao to miejsce w Sowenii),

bo nikt powany nie uznawahistorii obrazkowych za sztuk. Wydawcy Czasu komiksu

nie trafili w luk na rynku, nie byo klienta zainteresowanego komiksem na wysokim

poziomie.

40

Por. Wojciech Birek, op.cit. Warszawa 2000, s.153-157.41Waldemar Jeziorski,Dlaczego w Polsce nie ma komiksw?[w:] Czas komiksu. Antologia 2. d1996,s.28.



19/100

21

d) Wejcie do gwnego obiegu

Modzi rysownicy nie mogli przej schedy po twrcach publikujcych w PRL-u,

dlatego niektrzy wrcili niejako do korzeni, czyli zaszczepiania i sprzedawania komiksu

na amach powszechnie dostpnej prasy przy pomocy krtkich form (paskw lub

jednostronicwek). I to wanie im udao si zyska popularno i nowych czytelnikw.

Wpadnicie w wyrobnictwo zaowocowao kilka lat pniej w postaci profesjonalnych

albumw. Tymczasem od pocztku latach dziewidziesitych do chwili obecnej na amach

modzieowego pisma lizgukazuje sicykl o Jeu Jerzym autorstwa Tomasza Leniaka i

Rafaa Skaryckiego. Opowieci o sympatycznym, ale rwnie niepokornym jeu

deskorolkowcu z czasem stay sichyba najbardziej popularni rozpoznawalnpolskseri.

Natomiast w czasopismach komputerowych pierwsze owki ama Micha ledziu

ledziski (seria Fido i Mel na tropie w magazynie wiat Gier komputerowych) oraz

duet Adler&Pitkowski prezentujcy w pimie Reset cyberpunkowy komiks w realiach

Warszawy.

Sawomir Jezierski take nie mia wikszych problemw z publikacj na amach

czasopism. Mona byo zobaczy jego prace w Wieczorze Wybrzea czy Playboyu.

Razem z Radosawem Kleczyskim stworzypopularnw fandomie seriKic przystojniak.

Jednak przygody niebieskiego krlika musiay poczekana wydanie do 2003 roku, kiedy to

ukaza si monograficzny album Kic Przystojniak. Bestia znad Wisy w do kiepskiej,

niestety, szacie graficznej. Jezierski, Adler czy Leniak nie starali si wspina na wyyny

artyzmu, po prostu opowiadali zabawne historie, a u Jezierskiego mona byo dopatrze si

ladw stylu Christy oraz licznych nawiza fabularnych do rozmaitych legend oraz

wydarzehistorycznych. Autorzy ci wracajdo zrozumiaej poetyki, potrafistworzydobry

scenariusz i wprowadziakcj, czego na prno byo szukaw komiksie artystycznym.

W 1998 roku wydawnictwo Egmont, ktre do tej pory zajmowao si historyjkamiobrazkowymi dla dzieci ruszyo ze wiatem Komiksu, nowoczesnym i majcym szerok

dystrybucj periodykiem. Wszystko to za spraw Tomasza Koodziejczaka - jednego z

redaktorw Egmontu, ktry przekonaswoich szefw do profesjonalnej publikacji komiksw

dla dorosych. Nikt jeszcze nie wiedzia wtedy, e Koodziejczak oywi rynek w Polsce i

zmieni go nie do poznania. Zosta on szefem nowego pododdziau wydawnictwa Klub

wiata Komiksu i wprowadzi przemylan strategi. Na amach wiata Komiksu

ukazyway si historie autorw publikowanych przez Egmont w albumach bd fragmentykomiksw, ktre firma zamierzaa wkrtce wyda w caoci. W czasopimie mona byo



20/100

22

rwnie znale katalog z nowociami, analizy poszczeglnych serii oraz krtkie materiay

publicystyczne. Koodziejczak robi wszystko, eby przycign do siebie czytelnika,

wprowadzina przykad pakiety, dziki ktrym mona byo kupiwszystkie nowoci razem

po niszej cenie. Redaktor naczelny Klubu wiata Komiksu nie zajmowa si jedynie

wydawaniem komiksu, ale take rozbudowrynku czy promowaniem gojako gatunku sztuki.

Chona pocztku stroniod polskich autorw, z czasem wpuciich na amy swojego pisma.

To wanie dziki niemu komiksy na dobre trafiy do ksigar i stay si oglnodostpne, a

polski czytelnik mg naby profesjonalnie wydany i przetumaczony album z Zachodu.

Egmont wykorzysta take przesyt amerykaskimi seriami i luk pozostawion po

Komiksie (wczeniej Komiks-Fantastyka) propagujcym gwniekomiks europejski.

1999 rok to rwniedata zaoenia przez Michaa ledzia ledziskiego magazynu

Produkt. Postanowi on tworzykomiksy w undergroundowej stylistyce, opowiadajce o

otaczajcej rzeczywistoci. Do tej pory prno byo szuka obrazkowego komentarza do

wspczesnej Polski. Std takim zainteresowaniem wrd czytelnikw i mediw cieszya si

kultowa ju seria z Produktupod tytuem Osiedle Swoboda,opowiadajca o przygodach

bezrobotnej modziey na szarym blokowisku.

Pomimo wielu kopotw pod koniec lat dziewidziesitych fanom i wydawcom

komisowym udao si wyj ze rodowiskowego getta. Wprawdzie nadal komiks nie mg

stanowi dla polskiego artysty rda utrzymania, ale przynajmniej trafi do nowych

czytelnikw. W tym czasie pojawiy sirwnieprace naukowe autorstwa Jerzego Szyaka:

Komiks: wiat przerysowany oraz Komiks w kulturze ikonicznej dwudziestego wieku,

wydane przez powanoficynnaukow: sowo/obraz terytoria z Gdaska. Przykre natomiast

jest to, e twrcy nie wykorzystali kulturowego spadku po polskich ojcach komiksu, jakimi

bez wtpienia s Christa czy Chmielewski. Z drugiej strony mona byo mie do PRL-

owskiej twrczoci, a mody czytelnik wola komiks dotykajcy rzeczywistoci (patrz:

magazyn Produkt) czy serie zagranicznych twrcw. Z polskich klasykw najwikszpopularnocicieszysitworzcy na Zachodzie Grzegorz Rosiski, o ile za polskiego twrc

mona uznawakogo, kto rysuje gwnie na rynek frankofoski.



21/100

23

2. Tak zwany boom komiksowy i szybkie ochodzenie na rynku

(lata: 2000 - 2004)

a) Koniunktura na komiks

Boom komiksowy to termin ukuty przez wysokonakadow pras, ktra zauwaajc

oywienie na rynku, nagle zacza odkrywa komiks w Polsce i powicia temu

zjawisku niejeden artyku. Media znalazy sobie kolejny ciekawy i nieszablonowy temat na

topie. Ale to zainteresowanie sprzyjao tylko wydawcom i czytelnikom, z pewnoci

dodawao im optymizmu.

Nie da siukry, z komiksem w Polsce cosidzieje. Artykuy w mediach, nowe wydawnictwa,coraz wicej albumw krajowych autorw. Sowo boom pada w co drugiej publikacji. Czyrzeczywicie mamy komiksowy boom? Czy wszystko idzie w dobrym kierunku?42

Takie pytania w swoim artykule-ankiecie zadawa sobie, rysownikom, krytykom

komiksowym i wydawcom Piotr Kasiski na amach Areny Komiks.. Chowtedy (2002

rok) wikszoankietowanych zgodnie przyznaa, e komiks sta sipopularny i cieszy si

zainteresowaniem, to niektrzy, tak jak MichaAntosiewicz, prognozowali rychy przesyt na

rynku, a boom komiksowy traktowali jedynie jako boom wydawniczy, nie majcy pokrycia wwynikach sprzeday. Teza ta, jak si pniej okazao, bya suszna. Jednak dzi nie ulega

wtpliwoci, e ten krtki, czteroletni okres odegra znaczc rol. Pierwsz jaskk

zapowiadajcten zoty czas staa siAntologia komiksu polskiego43wydana przez Egmont w

2000 roku. Bogata szata graficzna, twarda oprawa i kredowy papier wyrniay antologi

spord innych publikacji. Zawieraa ponad 150 stron komiksw stworzonych przez

najmodsze pokolenie twrcw, debiutujcych w latach dziewidziesitych Dla modych

rysownikw antologia bya form nobilitacji, moliwoci pokazania swoich umiejtnocipoza fandomem i wreszcie formpromocji, dziki ktrej mgby zauwayich potencjalny

wydawca. W Antologii komiksu polskiego znalazy si prace nagrodzone na dzkich

festiwalach (Truciski, Tomaszewski) komiksy rysownikw prasowych (ledziu,

Leniak&Skarycki, Adler) oraz autorzy publikujcy w fanzinach (Madej, Szneider,

Rebelka): sowem peen przekrj i podsumowanie tego, co wydarzyo siw ostatnich latach.

Zabrako niestety reprezentantw zwizanych ze scenhc/punk Owedyka, Palinowskiego.

42Piotr Kasiski,Bum, bm czy boom?[w:] Arena Komiks. d2002, nr 8, s.16.43Komiks. Antologia komiksu polskiego, pod red. Tomasza Koodziejczaka. Warszawa 2000



22/100

24

Czyby byli zbyt niepoprawni lub za sabo zwizani ze rodowiskiem? Album nie mia

charakteru komercyjnego, co atwo zauwaychoby dziki temu, e do dzibez problemu

mona go naby w ksigarniach. Co popchno Koodziejczaka do publikowania tak

niedochodowej rzeczy?

Po pierwsze wydawao mi si, e to fajna publikacja, ktra bdzie wan pozycj w historiinaszego komiksu, zbierze w jednym miejscu prace kilkudziesiciu artystw. Po wtre, mamtaknadziej, e ona pomoe ktremuz tych rysownikw, moe kilku , a moe adnemu, w

pokazaniu swoich prac poza granicami Polski. A po trzecie jest tak, e Egmont wydaje rnerzeczy komiksowe (...), ale to swydawnictwa komercyjne, natomiast tutaj mielimy pomys,aby zrobico, co bdzie z jednej strony wydarzeniem wydawniczym, a z drugiej strony bdziewkadem w polskkulturczy moliwocizintegrowania rodowiska.44

Obecnie nietrudno nie doceniapracyKomiks.Antologia komiksu polskiego.Poza wartoci

kolekcjonerskma tzalet, e moemy zobaczyw niej stylistyczny przekrj wczesnych

komiksw polskich bez koniecznoci sigania do trudno dostpnych magazynw.

Rzeczywicie: jej wkad w historipolskiego komiksu jest bardzo znaczny. Bya to bowiem

pierwsza publikacja, ktra potraktowaa rodzimych rysownikw modego pokolenia na

europejskim poziomie.

Tymczasem komiksowy rynek wydawniczy dzieli si ewidentnie na trzy grupy.

Pierwsza grupa to magazyny specjalistyczne, teraz juprofesjonalnie wydawane, na przykad

AQQ, Arena-Komiks, Z.N.A.K., Produkt, Krakers, KKK, wiat Komiksu.

Obok nich funkcjonowa zamknity wiatek trudno dostpnych zinw i publikacji

podziemnych Zinio, Zinol, Wypierd, KGB, Vorkmfasa czy komiksy Owedyka

oraz komiksy dostpne w szerokiej ksigarskiej dystrybucji. 2000 rok to schyek

wydawnictwa TM-Semic, a okres dominacji Egmontu, ktry na rwni promowa tytuy dla

dzieci (Asterix,Kid Paddle,Iznogud,May sprytek) jak i dla dorosych. W tym drugim

wypadku byto europejski komiks rodka, jednake zawsze na wysokim poziomie. Egmont

prowadzi do specyficzn i zrozumia polityk, opierajc si na nazwiskach znanych

choby w niewielkim stopniu krajowemu odbiorcy. Flagowym tytuem sta si oczywicie

Thorgal Rosiskiego, bodaje najbardziej popularna seria w tym okresie. Korzystajc z

popularnoci rysownika, z czasem wprowadzono jego kolejne tytuy (Skarga utraconych

ziem, kolorowa reedycja Szninkla). Podobnie rzecz miaa si ze Slainem Simona Bisley`a,

komiksem w doodwanej i nowatorskiej stylistyce. Wydawca nie basizaryzykowa, bo

Bisley bydoskonale znany i ceniony u nas ze wzgldu na seriLobo. Ta regua nie omina

44Witold Tkaczyk,Antologia Polakw(wywiad z Tomaszem Koodziejczakiem) [w:] AQQ. Pozna2000, nr3 (21), s.45.



23/100

25

komiksw Loisela i Kasprzaka, ktrzy zagocili na amach Komiksu(wczeniej Komiks-

Fantastyka). Ale trzeba rwnieprzyzna, e Tomasz Koodziejczak postawina nieznanych

szerszemu gronu twrcw i wydaAquablue,Armad, Ksicia nocy.

Do szybko na rynek wchodz inne wydawnictwa: Siedmiorg (synna w caej

Europie seria XIII) i w kocu krakowski Post, ktry na swj wydawniczy debiut wybra

arcydzieo komiksu uhonorowane w 1992 roku nagrodPulitzera MausArta Spiegelmana.

Post wyda w tym samym roku obydwa tomy,45 a w polskiej opinii publicznej zawrzao.

Chyba po raz pierwszy komiks stasiprzedmiotem politycznej debaty, celem ataku, a sam

Maus jedyn histori obrazkow w Polsce zaskaron do sdu. Gdy tylko komiks si

ukaza, to we wszystkich opiniotwrczych pismach (Wprost, Polityka, Tygodnik

Powszechny) pojawiy si pochwalne recenzje. Rwnie szybko zainterwenioway

rodowiska skrajnie prawicowe urzdzajc pikiety, manifestacje i protesty przeciwko dzieu

Spiegelmana, ktry przeoy historiocalaego z obozu yda na alegori zwierzc, gdzie

ydw przedstawiono pod postaci myszy, Niemcw jako koty, a Polakw jako winie. I

wanie o postawini, rzekomo obraajcej Polakw, wybucha caa awantura. Doszo nawet

do publicznego zniszczenia egzemplarza komiksu.46 Ponadto Stowarzyszenie Przeciwko

Antypolonizmowi wnioso do Prokuratury Okrgowej w Krakowie zawiadomienie o

popenieniu przestpstwa.47 Organizacja domagaa si wszczcia dochodzenia przeciwko

wydawnictwu Post i powoywaa sina trzy artykuy kodeksu karnego (zniewaga z powodu

przynalenoci narodowej, nawoywanie do nienawici na tle rasowym oraz publiczna

zniewaga Rzeczypospolitej48). Skrajna prawica nie potrafia odczyta wybitnie

antyfaszystowskiego i pacyfistycznego przesania ksiki.

Opublikowanie Mausa byo wydarzeniem dla rodowiska komiksowego i swoist

nobilitacj gatunku. Polskie tumaczenie Spiegelmana udowodnio opinii publicznej, e

komiks potrafi by sztuk wysok i nadaje si do pokazywania dramatycznych historii, a

take problemw politycznych. Prasa opiniotwrcza zwracaa uwagna ten nurt komiksowy ichtnie omawiaa zaangaowane politycznie albumy, takie jak Polowanie49 Enki Bilala,

45Art Spiegelman,Maus. Opowieocalaego. Tom 1: Mj ojciec krwawi histori. Krakw 2001Art Spiegelman,Maus. Opowieocalaego. Tom II: I tu sizaczy moje kopoty. Krakw 200146Piotr Kasiski,Maus w Polsce[w:] Arena-Komiks. d2001, nr.4/5, s. 43.47Witold Tkaczyk,Na pocztek Holocaust(wywiad z Andrzejem Rabend, wydawcMaus), [w:] AQQ.Pozna2001, nr 3 (24), s.45.48Na pocztek Holocaust(wywiad z Andrzejem Rabend, wydawcMaus) [w:] AQQ. Pozna2001, nr 3 (24),s.45.49Polowanie zostao opublikowane w ramach nowej serii Egmontu Mistrzowie Komiksu. Pod wzgldem

edytorskim prezentowaa najwysze standardy: twarda oprawa, kredowy papier, szyte strony. Jeszcze parlattemu o czymtakim polski czytelnik mgtylko pomarzy. Inne firmy nie pozostaway w tyle i wkrtce takajakowydania nie bya jurzadkoci.



24/100

26

opowiadajce o zjedzie komunistycznych notabli w Bieszczadach czy seri z gatunku

political fiction pod tytuemXIII.

Awantury wokkomiksu Maus Arta Spiegelmana miay niespodziewanie pozytywny skutek

- zmieniy postrzeganie komiksu w Polsce. Bylimy przyzwyczajeni, e komiks to rozrywka dlanastolatkw prymitywna i schematyczna.50

A co z polskim komiksem? Boom wprawdzie zaowocowapublikacjwikszej liczby

albumw, ale z rodzimych twrcw preferowano osoby znane z mediw. Dlatego

najpopularniejsze byy zbiory komiksw prasowych: ukazasiFido i Mel na tropie Michaa

ledziskiego, a Leniak i Skarycki wydali kilka albumw z serii Je Jerzy (premiera w

magazynie lizg) oraz Tymek i Mistrz (zbir paskw51 z Gazety Wyborczej). Stali si

jednymi z nielicznych twrcw, ktrzy utrzymywali si z komiksw. Do tego grona

szczliwcw naleeli rwnie Denis Wojda i Krzysztof Gawronkiewicz, autorzy serii

Mikropolis ukazujcej si na amach komiksowych magazynw, a potem w Gazecie

Wyborczej. Seria Wojdy i Gawronkiewicza to mistrzostwo wyraania powanej, niekiedy

filozoficznej treci w formie krtkiego paska. Gdy w 2001 roku Siedmiorg opublikowa

monograficzny album Mikropolis. Przewodnik turystyczny 52 czytelnicy momentalnie go

rozchwycili. Komiks czy w sobie wietn, groteskow kresk, celny, ironiczny dowcip,

poetyckie wtrty oraz egzystencjalny nastrj spotykany chyba jedynie w FistaszkachSchulza.. Album, tak jak w prawdziwym przewodniku, dzieli sina rozdziay tematyczne,

zawieramapy, dokadne opisy postaci, a nawet reklamy napoju z wirtualnego, komiksowego

wiata.Mikropoliszostao rwniedocenione przez fandom i nagrodzone w 2001 roku Grand

Prix za najlepszy scenariusz na Midzynarodowym Festiwalu Komiksu w odzi. Autorzy,

zachceni sukcesem pierwszego albumu, rozbudowali miasteczko i wydali drugczpt.

Moherowe sny.Ten komiks z kolei zostanominowany do przyznawanej przez telewizyjny

program Pegaza w 2003 roku. Byo to wydarzenie bez precedensu, nigdy wczeniej adenrysownik komiksowy nawet nie zostawspomniany przy okazji eliminacji do jakiejkolwiek

oglnopolskiej nagrody. Niestety, Gawronkiewicz i Wojda przegrali z Sasnalem, ale sama

nominacja zaskoczya rodowisko komiksowe.

Moherowe sny ukazay sinakadem wydawnictwa Mandragora, ktre w tym czasie

weszo na rynek i szybko wypenio luk po TM-Semic. Jego waciciel, Przemek Wrbel

50Wojciech Orliski,Dymki dla dorosych[w:] Gazeta Wyborcza 18 czerwca 200251

paski komiksowe (z ang. comics strips) krtkie historyjki komiksowe, skadajce siz kilku kadrw,umieszczane w prasie w formie paska52Krzysztof Gawronkiewicz, Dennis Wojda,Mikropolis. Przewodnik turystyczny. Wrocaw 2001



25/100

27

zdecydowasiodejod Siedmiorogu i zajkomiksem na wasnrk. Postawina wysok

jako wydania oraz amerykaskie tytuy rzeczy komercyjne, ale wiee i popularne w

Stanach. Do polskiego czytelnika trafiy takie serie jakPielgrzym, 100 naboi,Abra Makabra

oraz zeszyty z przygodami Spawna,Punisherai innych popularnych bohaterw. Od tytuw

TM-Semic rnia ich przede wszystkim strona edytorska, dobrano rwnie lepsze historie.

Egmont nie pozostawaw tyle i take drukowaciekawe amerykaskie serie. Mandragora i

Egmont stay si w tym czasie najbardziej ekspansywnymi firmami. Polski czytelnik

naprawd mia w czym wybiera. Poza wymienionymi ju wczeniej tytuami do ksigar

trafi: Sandman Neila Gaimana, Hellboy, Usagi Yojimbo, Kaznodzieja, Transmetropolitan,

Hitman,Liga Niezwykych Dentelmenw, V jak Vendetta, Stranicy, Sin Cityi wiele innych.

Na pkach mona byo znale sporo tytuw europejskich. Wreszcie moglimy otrzyma

tumaczenie Enki Bilala (Trylogia Nikopola, Sen Potwora, Falangi czarnego porzdku),

komiksy Jodorovskiego, niezwykle popularn we Francji sag o wiecie Troy czy drugie

wydanie Krysztaowego Miecza (pierwsze nosio tytuKrysztaowa Szpada). Co miesic

pokazywao simnstwo tytuw, jedne na lepszym, inne na gorszym poziomie (na przykad

bardzo sabe albumy wydawane przez Amber, ktre przedstawiay bardzo sabe historie

europejskie).

Wrd tego prawdziwego deszczu obrazkw trafiay sipereki, rzeczy, o ktrych

jeszcze parlat temu mona byo tylko pomarzy. Myltu o komiksach Gaimana, Moorea

czy niezwykej serii Blacksad hiszpaskich twrcw Canalesa i Guarnido, zrealizowanej w

mistrzowskim rysunku, piknych kolorach i doskonaym wykorzystaniu wydawaoby siju

zuytej formy jak jest alegoria zwierzca. Na polskim rynku komiksowym znalazo si

rwnie miejsce dla niszowych, maych wydawnictw, ktre zaskoczyy doskonaymi

albumami. Co wicej, potrafiy dotrzedo szczeglnego czytelnika.

Krakowskie wydawnictwo Post po sukcesie Maus zdecydowao sina inne, ambitne

komiksy, takie jak V jak VendettaAlana Moorea, intrygujcopowiepolitical-fiction czyNiebieskie piguki Frederika Petersa. Ten drugi tytu to wzruszajca opowiegraficzna53o

mioci i walce z wirusem HIV. Jej fabua oparta zostaa na yciowym dowiadczeniu autora

Kolejnym wydarzeniem komiksowym byo wydanieKota rabina. Tym razem przenosimy si

w skomplikowany wiat gadajcego kota, ktry chce przyj Bar-Micw. Komiks Sfara

przedstawia polemik z judaistycznymi dogmatami, ale robi to w taki sposb, e jej tre

53

opowiegraficzna z ang.graphic novel- wiksza opowiekomiksowa, posiadajca gbok, przemylanfabuosadzonna nowatorskim pomyle bdrealistycznym scenariuszu (wspomnienia, historia, itp.), czstowsparta autorskim, niekonwencjonalnym rysunkiem



26/100

28

dostpna jest kademu. Kot Rabina zosta wyrniony przez polskich licealistw

uczszczajcych do klas z rozszerzonym francuskim w ramach polskiej edycji nagrody Alpha

Art.54, ktra jest jednym z najbardziej prestiowych wyrniena rynku frankofoskim.

Sprawy, o ktrych dyskutuj kot i jego rabin, s chyba oglnoludzkimi problemami. Jakeinaczej wytumaczybowiem fakt nagrodzenia tej opowieci w kraju, w ktrym antysemityzmwysysa siz mlekiem matki?55

Ostatnie zdanie w recenzji Pawa Dunina - Wsowicza wydaje silekko przesadzone i cho

sychaw nim echo afery wokMaus,trzeba przyzna, e i modzie, i wydawca potrafili

doceniambitny, autorski komiks. A w czasie boomu ukazywao sigo coraz wicej. Post

dorzucido swojej oferty jeszcze legendarnego CortomalteseHugo Pratta, a Egmont wyda

kolejne tomy w ramachMistrzw komiksu.Boom komiksowy wykorzystali rwnie rodzimi twrcy. Pocztkowo zaistnieli, jak

juwspomniaem wyej, autorzy znani z mediw, a wydawcy poza nimi preferowali jeszcze

reedycje polskich klasykw. Kolekcjonerzy mogli nabyzbiory prac Papcia Chmiela, Polcha

czy Christy w luksusowych oprawach, z krytycznymi wstpami i dokadn bibliografi.

Tomasz Koodziejczak wyszukiwa w starych czasopismach pierwsze przygody Tytusa,

Kajtka i Koka, do ktrych mieli dostp tylko archiwici, odwiea je cyfrowo i wczado

eleganckich albumw. W seriiKlasyka polskiego komiksuukazaa simidzy innymiKsiga

80-leciazawierajca prasowe odcinki Tytusa, Romka i A Tomka, Kajtek i Koko na tropach

pitekantropa, komiksy Baranowskiego, Szarloty Pawel czy Parowskiego. Nie sposb nie

docenia tego przedsiwzicia, ktre uratowao od zapomnienia i zniszczenia w prasowych

archiwach wielu starych, ale jake wanych prac.Jeli mona pokusisio jakanalogi, to

Klasyka polskiego komiksu jest dla tej sztuki tym samym, co wydania Ossolineum dla

literatury. Dziki tym zbiorkom moemy dzibadahistoripolskiego komiksu,przeledzi

ewolucj stylu rysownika. Bez nich byoby to raczej nieosigalne lub dostpne tylko

nielicznym. Co warto zaznaczy, seria doszybko wzbogacaa sio nowe pozycje, poniewa

miaa wierngrupnabywcw: osoby z sentymentem wracajce do tytuw, na ktrych si

wychowywali.

54Por. PaweDunin-Wsowicz,ydokot. Przekrj 8 lutego 2004, s.94.55Ibidem, s.94.



27/100

29

b) rodowisko Produktu

Prawdziwkunimodych talentw i fenomenem w polskim wiatku komiksowym

by Produkt, redagowany midzy innymi przez Filipa Myszkowskiego, Bartosza

Minkiewicza, Krzysztofa Mirowskiego. Skad redakcji zmieniasiw zalenoci od rnego

okresu artystycznego magazynu. Nad caoci czuwa Micha ledziu ledziski, ktry

nadacharakter czasopismu stwarzajc bardzo swobodnatmosferpracy. Redakcja skadaa

si tak waciwie z grupy przyjaci, artystycznych indywidualistw. Cech czc ich

wszystkich i jednoczenie wizytwkProduktu bya tendencja do komentowania polskiej

rzeczywistoci oraz czerpania z niej licznych inspiracji. Produkt pozwalasobie rwniena

niecenzuralne, obrazoburcze motywy w komiksach, absurdalny humor, drwinz otaczajcej

rzeczywistoci. Karykaturalne, wyostrzone do granic moliwoci fabuy oraz oryginalne

rysunki kadego z autorw zapewniay czytelnikowi doskonalektur. A co najwaniejsze,

kady numer wiadczy o tym, e drukowane w nim komiksy s efektem dobrej zabawy.

Teksty publicystyczne pisane byy slangiem modzieowym, na przysowiowym luzie,

ktry trudno uchwyciw ramy naukowego dyskursu. Zacytujmy wic fragment wstpu do

numeru 1/2003:

Cze wszystkim. To jutrzy lata robimy siekz Waszych galaret, otoczonych koci. Cieszyciesi? Podczas spotka z rzeszami napalonych laseczek w najmodniejszych, warszawskichklubach, do ktrych nie wpuszczaj kalek i zamasw (eby stali bywalcy mogli si dobrze

bawibez widokw, ktre mogyby zniesmaczy) czsto pada pytanie: Dlaczego akurat wam siudao a nie Krakersowi?56

Redaktorzy pisma nie bali si wpadania w konflikty ze rodowiskiem komiksowym,

drukowali ostre recenzje, a niekiedy obraali autorytety rodowiska: atakowali innych

rysownikw czy organizatorw imprez, co czsto byo tylko prowokacj. W jednym z

artykuw w bezczelnej i niecenzuralnej formie dostao siorganizatorowi dzkich imprezkomiksowych, Andrzejowi Sobierajowi.57Na kontrodzian nie trzeba byo dugo czeka,58

ale twrcy Produktu czsto lubili wytykabdy innym, nie zwracajc uwagi na sposb, w

jaki to robi. Z drugiej strony oywiali tym samym komiksowscen, ktra ograniczaa sido

wskiego grona i chozdarzay siw tym gronie konflikty, przewaaa ostronopoczona

z politycznpoprawnoci. Jednak publicystyka bya w Produkcie rzeczdrugorzdn, bo

56

Produkt Crew, Wstp[w:] Produkt. Warszawa 2003, nr.1, s.2.57Por. Q (pseudonim), Warszawskie Spotkania Komiksowe[w:] Produkt.Warszawa 2000, nr 2, s.69.58Piotr Kasiski,Zza kulis[w:] Arena-Komiks. d2001, nr 4-5, s.39.



28/100

30

najwaniejsz rol odgryway komiksy. Z wszystkich magazynw ukazujcych si w tym

czasie Produkt bynajbardziej spjny tematycznie i artystycznie oraz prezentowawyran

lini pisma. Z czasem to si zmienio i stao si gwn przyczyn upadku periodyku.

Wikszo twrcw Produktu doczekaa si samodzielnych albumw, a nawet serii.59

Najwikszpopularnocicieszyo siOsiedle Swobodaledziskiego, ale wiat zoony z

dresiarzy, bezrobotnych, typkw spod ciemnej gwiazdy, ruskiej mafii czy

nieodpowiedzialnej ekipy pogotowia ratunkowego i ich dziwnych pacjentw pokazyway

takie komiksy jak: Pokolenia: saga gangsterska (parodia brazylijskich seriali), Cichy kcik

KRLa oraz Opowieci na sygnale.Dziki temu magazyn zdobyuznanie nie tylko rodowiska

komiksowego, ale zyska odbiorcw rwnie wrd czytelnikw, ktrzy na co dzie

komiksw nie czytaj, choby ze wzgldu na dominujcw tym gatunku fantastyk. Za to

Produkt stawia na aluzje do rzeczywistoci i humor pod kad postaci, nawet skrajnie

abstrakcyjn, czego najlepszym przykadem moe by Wilq: superbohater. Jego autorzy

(Bartosz i Tomasz Minkiewiczowie) publikowali seri na amach Produktu, a potem

zdecydowali sina wydanie zeszytowe. Kolejne odcinki Wilqasprzedaway sirewelacyjnie,

a jego popularno rosa, ku zaskoczeniu komiksiarzy i krytykw. Mwi si nawet o tak

zwanym fenomenie Wilqa. Termin ten pojawi si w zwizku niecodzienn sytuacj. Ot

czarno-biay komiks, ktry posiada skrajnie niechlujn kresk przypominajc dokonania

kiepsko uzdolnionego ucznia podstawwki, otrzyma w 2003 roku nagrodKrakowskiego

Klubu Komiksu (zwan potocznie komiksowym Oscarem) w trzech kategoriach: tytu

cykliczny, najlepszy rysownik i scenarzysta (sic!) oraz bohater.60 W dodatku Wilq:

superbohater, narysowany w najprostszej stylistyce jaka tylko jest moliwa, okaza si

najbardziej popularnym wrd polskich albumw. Jak to moliwe? Odpowiedzi poda by

mona wiele. Przede wszystkim zalet serii braci Minkiewiczw jest nieosigalny przez

innych skrajnie absurdalny, balansujcy na granicy dobrego smaku scenariusz, wykorzystanie

(sparodiowanie) konwencji komiksw o superbohaterach, a take umieszczenie fabuy wrealiach prowincjonalnej Polski. Tytuowy heros, ordynarny, nadpobudliwy i

niezrwnowaony mieszkaniec Opola jada w mlecznym barze i nieustannie walczy z

zaskakujco abstrakcyjnymi istotami: Trjpalczastdoniz ciasta kradncmajtki na kolonii

59 Ukazay sialbumy: Filipa Myszkowskiego (Eryk .Ostatni Szrama. Wrocaw 2003 orazEryk. Ostatni Szrama2. Pozna2004), Clareancea Weatherspoona (Josephine. Wrocaw 2003), Karola Kalinowskiego (LigaObrocw Planety Ziemia. Warszawa 2004); wydano powiegraficznPiotra Gosienieckiego i GeneKowalskiego (Pattern. Wrocaw 2003) i liczcjukilka zeszytw seriautorstwa Tomasza i BartoszaMinkiewiczw pod tytuem Wilq: superbohater.Wreszcie Michaledziu ledziski w 2005 roku startuje z

nowymi odcinkami Osiedla Swobodaw postaci samodzielnych zeszytw, a Ryszard Dbrowski wpisuje naswoje konto jutrzeci album z seriiLikwidator.60Konrad Godlewski,Kochana Szarpanina. Gazeta Wyborcza 27 padziernika 2003.



29/100

31

letniej61 czy kibolami-gigantami. I tak jak na Supermana le dziaa kryptonit, Wilq`a

osabiajgupie teksty. To tylko jedne z nielicznych przykadw zabawy schematem, ktre

mona by mnoy. Twrcy historii o superbohaterze z Opola kad wyrany nacisk na

scenariusz i teksty: mieszank ulicznego, rodowiskowego slangu, rymowanych bluzgw i

zaskakujcych powiedzonek. Dlatego te warstwa graficzna pozostaje na drugim planie.

Dodatkow atrakcj serii jest specyficzny zabieg: traktowanie komiksu jak serialu z

wyszczeglnieniem podziau na role, doczonymi do niego fikcyjnymi wywiadami,

pokazywanie kulis produkcji62 oraz cakiem szeroko zakrojona akcja marketingowa w

Internecie: kubki, koszulki i inne gadety z wizerunkiem Wilqa (do jednego zeszytu

dodawano nawet naklejki).

Rozmach i konsekwencja w dziaaniach promocyjnych (czy raczej autopromocyjnych)przywodz na myl marketing jakiej hollywoodzkiej superprodukcji. Jakby nie patrze, topierwszy w Polsce przypadek tak rozbudowanej otoczki komercyjnej wok komiksu, nadodatek co szczeglnie wymowne komiksu sabego. Autorowi Wilq`a udao sizrealizowato samospeniajce si proroctwo, niejako zakl rzeczywisto i pewien pozr sukcesuzamieniw rzeczywisty triumf komercyjny.63

W polskich realiach sprzeda albumw czy zeszytw realizowanych w poetyce

undergroundowej (na przykad Je Jerzy czy 48 stron) nie rni si specjalnie od tak

zwanych komiksw rodka. W czasach boomu wydawnictwo Kultura Gniewu postanowioprzypomnie czytelnikom mniej znanych twrcw podziemia (dokonano wznowienia

komiksw Dariusza Pay Palinowskiego, zbir przygd Kica Przystojniaka), na powrt

aktywny sta si Krzysztof Owedyk, ktry zacz tworzy cykl: Cier w koronie64

przywodzcy na myl jego wczeniejszy komiks pod tytuem sma Czara. Z kolei Ryszard

Dbrowski wykreowanowego, bezkompromisowego i prowokacyjnego Likwidatora. Posta

tyle wyran, co kontrowersyjn. Likwidator to anarchoterrorysta mordujcy kusownikw,

wysadzajcy polski parlament, nie uznajcy adnych kompromisw bojownik, nienawidzcywadzy i mediw. Komiks Dbrowskiego ma schematyczny scenariusz (odszuka wroga,

zapa i zniszczy), ale osadzono go w bardzo konkretnych, politycznych realiach. W jego

kadry zostaawpisana ekologiczna i antysystemowa ideologia. Z pewnocimona autorowi

61Zob. Batosz Minkiewicz, Tomasz Minkiewicz, Wilq vs. T.D.Z.C.[w:] Produkt. Warszawa 2001, nr 5, s.87-89.57 Ka-Dwa-Ka,Fenomen Wilqa [w:] AQQ. Pozna2004, nr 31, s.56.58MichaSiromski, Wilq: superkicz?[w:]Komiks w tyglu uwarunkowa. Antologia referatw sympozjumkomiksologicznego. d2004, s.36.

64Krzysztof Owedyk, Cierw koronie, tom 1: Objawienia i omamy. Warszawa-Pozna2003Krzysztof Owedyk, Cierw koronie, tom 2: Klucz. Warszawa-Pozna.2004



30/100

32

zarzucaokruciestwo i radykalizm, ale z drugiej strony da sipotraktowaten komiks jako

swoisty wentyl bezpieczestwa i miejsce, gdzie bez adnej konsekwencji wolno wyadowa

swoje polityczne antypatie.65Jednak bez wzgldu na interpretacj,Likwidatorjest najbardziej

zaangaowanym politycznie komiksem w Polsce i co ciekawe, pojawia si w kilku

magazynach branowych (AQQ, Produkt, Magazyn Fantastyczny), a take w

alterglobalistycznym Obywatelu.

Komiks polski (a nie tylko ju zagraniczne komiksy w Polsce) coraz czciej

podejmuje powane i trudne tematy, wcza si w publicystyk, a nawet w spoeczne

kampanie. Trudno si temu dziwi. Zarwno twrcy komiksu jak i wydawcy chc

udowodni, e sztuka obrazkowa moe by gatunkiem rwnie istotnym co literatura, a w

dodatku atrakcyjniejszym w odbiorze i lepiej przemawiajcym do modego czytelnika. Z

pewnociwanie z takiego zaoenia wyszo Krajowe Centrum Do Spraw Aids, decydujc

sina antologiKomiks kontra Aids 66zawierajczarwno prace modziey zgoszone do

konkursu na rysunek o tematyce Hiv/Aids oraz szorty67 uznanych komiksiarzy, takich jak

Gawronkiewicz, Leniak czy Skutnik. Poziom midzy amatorami a zawodowcami by

skandalicznie rny, ale nie o to w tym wypadku chodzio. Komiks spenia tylko rol

medium (narzdzia perswazji czy propagandy), majcego na celu przekazanie konkretnych

wiadomoci i wiedzy na temat choroby. Podobne projekty wykorzystania obrazkowego

medium przedsiwzio wydawnictwo Egmont, ktre kontynuowao wydawanie eleganckich

antologii polskich twrcw. Najpierw na warsztat wzito nadal gorco dyskutowany w Polsce

temat, jakim bya Druga Wojna wiatowa: tak oto powstaa antologia. Wrzesie. Wojna

narysowana.68Komiks wojenny ma w Polsce dugtradycj, z tym, e byto komiks PRL-

owski, twr sucy propagandzie i faszowaniu historii, prawdziwe narzdzie ideologiczne

dla komunistycznych wadz. Redaktor Wrzenia, Tomasz Koodziejczak, chcia to pitno

zmazai pokaza, e sztuka obrazkowa moe oddadramat wojny, nie sprowadzajc jej do

sensacyjnych czarno-biaych historii.

65Zob. Ryszard Dbrowski,Likwidator. Trylogia. Warszawa 2001.Ryszard Dbrowski,Likwidator.Krwawy rajd. Biaowiea 2002Ryszard Dbrowski,Likwidator.Decydujce starcie i pozostae epizody. Dbica 2003

66Komiks kontra Aids, antologia pod red. Denisa Wojdy, Przemysawa Truciskiego, Jarosawa Skadanka.

Warszawa 2002.67shorty ang.short stories - krtkie, najczciej kilkustronicowe historie komiksowe68Wrzesie. Wojna narysowana, pod. red. Tomasza Koodziejczaka. Warszawa 2003



31/100

33

3. Kltwa Marciniaka i realne osignicia boomu komiksowego

Boom komiksowy nie trwa dugo, pierwsze oznaki ciszy po burzy pojawiy si ju

pod koniec 2003 roku, kiedy to z rynku wycofay si dwa due wydawnictwa, ktrym nie

powiodo siwydawanie komiksw.69Okazao si, e wraz ze wzrostem iloci wydawanych

albumw i ich cen, zwikszyy si rwnie wymagania czytelnikw. Nie wystarczyo ju

zwyke wydanie komiksu, naleao go zaadresowa do konkretnej grupy odbiorcw.

Przychodzi tu na myl teoria Tomasza Marciniaka, socjologa kultury z UMK w Toruniu,

ktry utrzymuje, e komiks jest jedynym nie zaakceptowanym przez Polakw elementem

zachodniej popkultury. Opini tnazwano pniej kltwMarciniaka70i nawet w okresie

komiksowego entuzjazmu, w wywiadzie udzielonym Konradowi Godlewskiemu Marciniak

nie cofn swoich sw. Wysun argument, e komiks w PRL-u by medium bardziej

masowym niobecnie, a nastpnie ogosiproroctwo, ktre niestety sispenio:

Mae proroctwo Marciniaka mwi, e le si dzieje z pras o komiksach. Krakerspad, a AQQ cienko przdzie. Na rynku nie ma miejsca na tyle tytuw, zostaniepewnie jeden lub dwa. Czytelnikw odbiera im take prasa internetowa.71

W 2004 roku zamknito najwaniejsze pisma komiksowe: AQQ, Produkt,

Aren-Komiks, KKK i wiat Komiksu. Przegray z Internetem, a take z albumami.Nie trzeba jubyo sigapo magazyn, eby przeczytadobry komiks, tym bardziej, e cena

bya porwnywalna. Z rynku znikny pisma, na amach ktrych debiutowali najwaniejsi

twrcy, periodyki rzetelnie i fachowo opisujce gatunek. Jedyn ostoj papierowej

publicystyki stay siZeszyty Komiksowe, aspirujce do miana pisma krytycznego. Jednak

pod wzgldem edytorskim jak i merytorycznym jego redaktorzy musz jeszcze nadrobi

zalegoci. Fandom przenis si do sieci, powstay profesjonalne i szybkie serwisy

komiksowe (wrak.pl, serwis-komiksowy.pl, Gildia Komiksu) oraz czasopisma publicystyczne(Kazet, Esensja). Internet okaza si idealnym rozwizaniem nawet dla debiutujcych

rysownikw, ale to jednak tytuy papierowe miay najlepszych autorw i twrcw. 2004

rok to definitywny koniec boomu: rynek zaczyna sikurczy, ukazuje simniej tytuw, a

oglnopolskie media wol pisa o ekranizacjach komiksw (najczciej sabych) ni o

69Jarosaw Obwaanek,Podsumowanie roku 2003 na polskim rynku komiksowym[w:] Zeszyty komiksowe,bmw 2004, nr 1, s.48.70Wojciech Orliski,Koniec kltwy Marciniaka. Gazeta Wyborcza, sobota-niedziela 25-26 padziernika

2003 roku71Konrad Godlewski.Zdjta kltwa? (rozmowa z Tomaszem Marciniakiem) Gazeta Wyborcza, poniedziaek27 padziernika 2003 roku



32/100

34

samychkomiksach. Jednak najlepsze firmy przetrway i dokadnie wyznaczyy cele. Rynek

zacz siprofesjonalizowa, a wydawcy decydowali sipublikowadla cile okrelonych

grup (czasami wrcz nisz) odbiorcw. Wydawcy zrozumieli, e czytelnik nie jest w stanie

kupi tak wielu komiksw, dlatego ograniczono liczb tytuw, a najwaniejsze premiery

odbywaj si w terminach dwch duych oglnopolskich imprez: Midzynarodowego

Festiwalu Komiksu w odzi oraz Warszawskich SpotkaKomiksowych.

W rankingu na najlepszy komiks 2004 roku opublikowany w Polsce ogoszonym

przez tygodnik Przekrj na pierwszym miejscu znalaz siAchtung: Zelig!72 Krzysztofa

Gawronkiewicza i Krystiana Rosiskiego, a tuza nim Glinno73Jacka Frsia. Polscy autorzy

okazali si lepsi od twrcw zachodnich. Do niedawna taka sytuacja byaby nie do

pomylenia. A jednak okazao sito moliwe. Zarwno Frsia jak i Gawronkiewicza moemy

uznaza artystw na europejskim poziomie, a od strony edytorskiej obydwa albumy zostay

wydane zgodnie z najlepszymi standardami. Pierwszy z nich to zrealizowana w poetyce

groteski i sennych omamw historia osadzona w scenerii Drugiej Wojny wiatowej. Jednake

poza realiami historycznymi i konfliktem ss-manw pod wodzich skarlaego przywdcy w

czapce maga a lenymi partyzantami sam komiks z wojnniewiele ma wsplnego.Achtung:

Zelig! nie jest z pewnoci albumem wojennym, co najwyej opowieci o przygodach

innych, ojca i syna przypominajcych ab oraz posta z filmu Aliens. Aby dodatkowo

skomplikowa interpretacj, Gawronkiewicz zastosowa hiperrealistyczny i wysmakowany

rysunek oraz sporo zaskakujcych rozwizaformalnych. Caa sia tego komiksu polega na

tym, e nie sposb okreli, co autorzy maj na myli. Podobnie jest z Glinnem Jacka

Frsia, albumem porwnywanym do dokonaLynch`a74ze wzgldu na niezwykle zaptlon

fabui atmosferrodem zMiasteczka Twin Peaks. Poza atrakcyjnym scenariuszem-zagadk

ogromnym walorem jest jego warstwa plastyczna. Komiks zosta wykonany technik

malarsk(zajo to autorowi 3 lata!) i jest mistrzowski pod wzgldem kolorystyki. Glinnoto

bardzo starannie narysowany i doskonale przemylany album, ktry poza dokonaniamiGawronkiewicza nie ma sobie rwnych. Obydwa komiksy zostan prawdopodobnie

opublikowane w Europie, a nakad pierwszego wydania Zeligajusiwyczerpa. Ale Fri

Gawronkiewicz zdyli zaistnie na europejskim rynku. Autor Glinna zdoby pierwsze

miejsce w kategorii Mody Talent na festiwalu w Angouleme (2001 rok) za komiks Kaczka.

Natomiast dwa lata pniej Gawronkiewicz odnisnajwikszy sukces od czasu Rosiskiego

72

Krzysztof Gawronkiewicz, Krystian Rosiski,Achtung: Zelig! Druga Wojna. Pozna-Warszawa 200473Jacek Fr, Glinno. Warszawa 200474Zob. Szymon Holcman,Lynch na polskiej wsi. Przekrj 5 grudnia 2004.



33/100

35

i Kasprzaka wygra midzynarodowy konkurs organizowany przez telewizj Arte i

wydawnictwo Glenat.EsencjaGawronkiewicz i Grzegorza Janusza pokonaa ponad 600 prac

nadesanych z caego wiata. Modzi twrcy otrzymali 5 tysicy euro nagrody i ofert

wydania Esencji we Francji. Co zastanawiajce, wiadomo ta nie obiega oglnopolskich

mediw, a aden z opiniotwrczych tygodnikw nie przygotowa materiau o

Gawronkiewiczu. Ta ignorancja jest zastanawiajca. Kiedy nasza literatura, muzyka czy

sztuki plastyczne osigaj sukcesy na Zachodzie, media staraj si jak najszybciej

zawiadomi o tym opini publiczn. W przypadku komiksu tak si nie dzieje. Czyby

Gawronkiewicz nie zasugiwa na nominacj do takich Paszportw Polityki? Sukcesy za

granic osigaj rwnie inni twrcy komiksowi. Popman Tomaszewskiego ukaza si w

prestiowej francuskiej antologii Comix 2000, a Mateusz Skutnik, znany u nas z Rewolucji,

od dawna tworzy komiksy na eksport: do Sowenii, Woch, Szwecji. Ostatnio polskie media

obiega sensacyjna wiadomo: Dagmara Matuszak zilustrowaa bibliofilskie wydanie

poematu sawnego amerykaskiego pisarza Neila Gaimana zaskoczenie byo ogromne. Nad

komiksem w Polsce nadal wisi kltwa Marciniaka, ale ta kltwa nie przenosi si poza

granice naszego kraju. Jest wielce prawdopodobne, e Gawronkiewicz stanie si drugim

Rosiskim, a jego sawa dotrze do nas drog okrn przez Francj. Czy wtedy, tak jak

autor Thorgalalub Polaski zostanie zauwaony? Dziatwo usysze, e obydwoje panowie

to polscy artyci, ale rozsdek podpowiada, e przecie tak nie jest, bo tworz oni przede

wszystkim dla zachodniego odbiorcy. Czy eksport swojej twrczoci stanie si szans i

rozwizaniem dla polskich twrcw komiksu? Na razie ze swojej pracy nie mog si

utrzymai chozarabiajniele jako twrcy billboardw czy reklam, ich pasja nie staje si

ich zawodem. Tylko nieliczni mogsobie na to pozwoli. Jedno jest pewne: komiks polski

moe miao startowa w szranki z twrcami europejskimi i bdzie tam doceniany. Z

pewnocijest doskonaym materiaem eksportowym. Szkoda tylko, e mao kto w Polsce to

rozumie, a Marciniak nie ma na razie argumentw, aby zdjswojkltw



34/100

36

II. Dymki o historii

Komiks wywodzi si bezporednio z tradycji rysunkowej satyry politycznej, ktra

bya nieodcznym elementem dziwitnastowiecznej prasy. Komentarze w formie karykatur

miay niejednokrotnie wikszy wpyw na czytelnika ni tekst, a obraz szybciej zapada w

pami. Std karykatura, opatrzona bardzo czsto podpisami suya do przemycania

ideologicznych wyobrae, przedstawiania pogldw politycznych lub schematycznych

wizerunkw rnych ras czy narodw. W wielu przypadkach autorzy rysunkowych karykatur

stawali sipniej autorami pierwszych historii obrazkowych. Tak stao simidzy innymi w

przypadku Winsora McCaya komentujcego swoimi karykaturami wydarzenia polityczne na

amach Life. Wkrtce potem McCay sta siautorem jednej z najstarszej serii prasowych

paskw komiksowychLittle Nemo in Slumberland.75

Inny znany dziwitnastowieczny grafik, Gustaw Dor zasyn dziki swojemu

albumowi Dzieje witej Rusi. Wydany w 1854 roku zbir 500 grafik tego artysty Jerzy

Szyak okrela mianem protokomiksu76, czyli gatunku, z ktrego uformowasiwspczesny

komiks. Praca francuskiego twrcy nie bya zbiorem lunych grafik z podpisami, ale jedn

zwarthistori, parodihistorycznej kroniki i gorzksatyrzarwno na carskie pastwo, jak i

na samkulturoraz mentalnorosyjsk:

Autor by dla Francuzw tym, kim dla Polakw Elwiro Andriolli twrc wizualnychwyobrae, ktre formoway wiatopogld kolejnych generacji. Gustaw Dornafaszerowaobrazami moje oczy pisau schyku XX wieku Jean Franois Revel wewstpie do jednego z pniejszych wyda. Nic dziwnego, e obrazy te Francuzi chtnie

politycznie eksploatowali.77

W innych spoeczestwach wiele komiksw penio podobne funkcje, coDzieje witej Rusi.

Rwnie i rodzimy komiks przedwojenny i powojenny stara si podejmowa tematydoniose, wane, takie jak choby wojna. Robi to na swj sposb: rnymi rodkami

artystycznymi, czasem bardzo ubogimi, a take w rny sposb ideologizowa swj

przekaz.78 Niejednokrotnie autorzy dopuszczali si uproszcze i przekama. Wida to

szczeglnie w dorobku komiksu prl-owskiego (o tym szerzej w innym rozdziale), kiedy to

75Por. Jerzy Szyak,Komiks w kulturze ikonicznej XX wieku. Wstp do poetyki komiksu, Gdask 1999, s.2-5.76Por. Jerzy Szyak,Komiks:wiat przerysowany. Gdask 1998, s.7-9.77

Gustaw Dor,Dziejewitej Rusi, tum Jzef Waczkw Gdask 2003, s.110.78Por. Adam Rusek, Tarzan, Matoek i inni. Cykliczne historyjki obrazkowe w Polsce w latach 1919 1939.Warszawa 2002.



35/100

37

komiks stawa sinarzdziem pastwowej propagandy. I skoro polski czytelnik miadostp

jedynie do komiksw opowiadajcych o wojnie w konwencji zideologizowanego serialu

sensacyjnego oraz do komiksu dla dzieci, nie mgmieo nim najlepszego zdania. Dopiero

przemiany ustrojowe, a zwizku z tym moliwo opublikowania gonego albumu Maus

Arta Spiegelmana uwiadomia rodzimemu odbiorcy, e komiks nie musi by rozrywkdla

dzieci. Nie musi bynawet rozrywkw ogle, skoro potrafi bypowanym dzieem sztuki. I

cho po 1989 roku pierwsze prby ujcia tematw historycznych, obyczajowych i

politycznych pojawiy si przed dzieem Spiegelmana, to jednak Maus wytworzy dobr

atmosfer dla tych komiksw, ktre zawieray wane nie komiksowe treci. Do gosu

doszo mode pokolenie twrcw dziaajcych w innych warunkach politycznych nidawni

mistrzowie. To wanie oni stworzyli albumy o Drugiej Wojnie, Solidarnoci czy Ksidzu

Popieuszce. Z drugiej strony zastanawiajcy jest fakt, e aden polski twrca przed 2001, to

jest przed premierMaus, nie odway si przedstawi tak wanego dla historii Polski

wydarzenia jakim byHolocaust. Dopiero Spiegelman pokaza, e jest to wykonalne.

Modzi polscy twrcy komiksowi w wikszoci przypadkw nie potrafili zastosowa

regu Amerykanina i tworzc swoje prace ujmowali histori do powierzchownie. I tak z

jednej strony po 1989 roku na naszym rynku komiksowym pojawia si coraz wicej

powanych prac, jednak najlepsze wciwychodzspod rki obcokrajowcw. Wyglda na to,

e rodzimi artyci nie odrobili lekcji zadanej przez Arta Spiegelmana. Jak ona wygldaa, i co

zostao po niej w umysach innych twrcw, przedstawiw niniejszym rozdziale.



36/100

38

1. Co zrobiz twini? Debata wokpowieci graficznej Maus Arta Spiegelmana

Muszpowiedzie,e czekam, ajakiPolak obrazi sina mnie za to, eprzedstawiemydw jakomyszy. To znaczy tak naprawdnie oczekuj, ale byoby to przyjemne.79

Art Spiegelman

Jak juwspominaem wielokrotnie, komiks w Polsce postrzegany jest jako medium

prymitywne, ktre nigdy nie bdzie mogo aspirowa do miana penoprawnego gatunku

artystycznego: zarwno w wyniku zastosowanej formy (proste, prymitywne rysunki), jak i

przedstawianej treci (historie kryminalne, przygodowe czy te przeznaczone dla dzieci).

Dlatego po opublikowaniu w Polsce w 2001 roku albumu MausArta Spiegelmana, komiksu

opowiadajcego o losach ocalonego z Holocaustu Wadka Spiegelmana rozpocza si

dyskusja. Zadawano sobie pytanie, czy komiks nie jest zbyt niskim gatunkiem, aby poruszaproblematyk Ostatecznego Rozwizania. Ale rozwaania na temat pojemnoci gatunku i

zachowania choby namiastki decorum w dobie postmodernizmu zeszy na drugi plan. W

Polsce Maus wywoywa zaniepokojenie, a w rodowiskach prawicowych prawdziwe

oburzenie, poniewaautor wykorzystujc postaci zwierzce przedstawiPolakw jako winie.

Niemcy kryjcy sipod postaciami kotw i ydzi w kostiumie myszy nie wywoali raczej

wikszego oburzenia. winia natomiast staa siniejako etykiet, po ktrej rozpoznawano,

ocenianoMausi w przestrzeni medialnej umieszczano tuobok sprawy w Jedwabnem. Zanimjednak przejdziemy do recepcji komiksu Spiegelmana w Polsce, a take roli, jakodegraa

praca nowojorskiego artysty dla przewartociowania sposobu mylenia o komiksie w naszym

kraju, warto signdo historii rodzinnej artysty, przyjrzesirecepcjiMausw USA i pozna

zaoenie artystyczne Arta Spiegelmana.

79Lawrece Weschler, Sztuka i Holocaust.Prze. ukasz Sommer. Gazeta Wyborcza28- 29kwietnia 2001



37/100

39

a)Skd siwzia Mysz?

ZanimMaus ukazasiw formie dwutomowego albumu ( tom 180 1986, tom 281

1991), za ktry Spiegelman jako jedyny artysta komiksowy otrzymaprestiownagrod

Pulitzera w 1992 roku, komiks drukowany byw magazynie Raw82. Pismo redagowane

przez Spiegelmana i jego onMouly przyczynio sido odrodzenia amerykaskiej sztuki

komiksowej, a cilej rzecz ujmujc - zapocztkowao narodziny nowej fali autorskiego i

niezalenego komiksu w USA. Spiegelmanowie zaenowani poziomem wczesnego komiksu

- zarwno tego gwnonurtowego, jaki i undergroundowego - postanowili wprowadzi na

rynek now jako, a take zmieni wizerunek komiksu jako niskiego, popkulturowego

medium. Od strony edytorskiej Raw wyglda jak magazyn awangardowej sztuki, a jego

redaktorzy robili wszystko, aby wygldowi odpowiadaa zawarto. Dokadnie

selekcjonowali opowieci obrazkowe do publikacji, a take zajmowali si poszukiwaniem

nowych talentw. Chcieli z komiksu uczyni penoprawn dziedzin sztuki. Sztuki, ktra

prowokuje i zadaje pytania. Tak o swojej przygodzie z Raw pisaArt Spiegelman

Wyglda na to, e RAW wprawia w zakopotanie wiele osb. Czy to jest komiks, czy temagazyn artystyczny? Ma zbyt wyrafinowanformby byw prosty sposb potraktowany jakmie - jak zwyko wielu, skdind rozumnych ludzi myle o komiksie, a z drugiej strony

posiada tnatarczywo, ktra jest nie na miejscu w bardziej stosownych sytuacjach (sic!) 83.

Poza prowokacjartystyczn Spiegelman w swoich zaoeniach wymienia rwnie cisy

zwizek z rzeczywistoci. Historie w jego magazynie czstokro komentoway problemy

obyczajowe, polityczne czy spoeczne. Niezwykle istotny wpyw na Raw mia komiks

europejski84, ktry w latach 70 i 80- tych byznacznie lepiej rozwinity nisztuka obrazkowa

za oceanem. I kiedy undergroundowa formua w Stanach wyczerpaa swj potencjatwrczy,

to wanie we Francji, Belgii czy Szwajcarii tworzyli tacy artyci, jak Tardi, Moebius i wielu

innych. Ich prace czsto odwoyway sido tradycji malarskich, byy niejednokrotnie bardzo

literackie, a ich autorzy dbali o wyrany, wasny styl. Wanie takie komiksy chciaw swoim

magazynie publikowa autor Maus i szuka w USA artystw, ktrzy potrafili zerwa z

konwencjonalnym tworzeniem historii obrazkowych. Obrazkowa opowie o Holocaucie

publikowana w formie wkadki do Raw idealnie odpowiadaa zaoeniom artystycznym

80Art Spiegelman,Maus I: A survivors tale. M

frackiewicz2006

Documents

Transcript of frackiewicz2006