Folklor dziecięcy

24.04.23Eliza Małek1

Folklor dziecięcy

Próba definicji


Tak jak za ludowe uznaje się wszystko to, co przez lud uznane zostało za własne (a więc zarówno to, co on sam stworzył, jak i to, co przejął z innego obiegu, adaptując do własnego modelu estetycznego i użytkowego), tak za folklor dziecięcy możemy uznać wszystkie teksty (utwory) będące w obiegu wśród dzieci.„...za folklor dzieci uznajemy te wszystkie treści i zjawiska, które żyją wśród dzieci i zostały przez nie przetworzone na wzór ich własnej twórczości. W tej sytuacji każde zjawisko kulturowe, każdy tekst popularny wśród dzieci może się stać faktem folklorystycznym, jeśli: a) znany jest szerokiej społeczności dzieci, b) krąży w przekazie spontanicznie, ustnie, c) żyje na zasadzie twórczości zbiorowej i anonimowej”.

(Dorota Simonides)


- Badaczka dowodzi, że zweryfikować stopień popularności tekstu wśród dzieci (punkt a) jest łatwo - wystarczy zrobić ankietę wśród uczniów jakiejś klasy czy miejscowości.

Ad b - dzieci niechętnie ujawniają swój repertuar dorosłym, czasem go po swojemu „kodują” „tajną gwarą” (np. przez dodawanie dodatkowych głosek do sylab).

Ad c - nikt albo mało kto pamięta autora rymowanki, zagadki czy innego tekstu, dzieci wskazują jedynie od kogo ją usłyszały, przejęły.

„Góralu, czy ci nie żal” – to tekst M. Bałuckiego, „Czerwony pas” - J. Korzeniowskiego. Kto o tym pamięta, kto podaje ich nazwiska w drukowanych śpiewnikach? Nikt też zdaje się nie pamiętać, że piosenka Во поле березонька стояла została napisana przez Kazacha, nauczyciela języka rosyjskiego itd.


Układy odniesienia folkloru dziecięcego

1. rodzina (transmisja tradycji rodzinnych, lokalnych - najważniejsza dla małych dzieci),

2. szkoła, kolonie letnie (kontakty między dziećmi, w grupach rówieśniczych),

3. wpływ ośrodków ponadlokalnych (np. środki masowego przekazu - dzieci mogą przetworzyć dla swoich potrzeb sparodiowane teksty literatury klasycznej, fraszki Sztaudyngera w Polsce, anegdoty o Pieti w Rosji).


Repertuar i gatunki folkloru dziecięcego a wiek i możliwości percepcyjne odbiorców

Kołysanki (dla najmłodszych), wyliczanki, „prowokanki”, „trajkotałki” (wierszyki), gry, bajki (zwierzęce dla najmłodszych, fantastyczne dla starszych), zagadki, anegdoty, niebylice (adynata), straszne historie.

Omówimy po kolei najciekawsze z nich.


Kołysanki (колыбельные песни)Pieśni, którymi matki starają się uspokoić

dzieci, pomóc im w przejściu od stanu czuwania do stanu snu.

Rytmicznemu kołysaniu towarzyszy pieśń, w której pojawiają się antropomorficzne obrazy Snu, Drzemoty (Drzemki), Baja, Spokoju itp.

Krąg poetyzowanych przedmiotów i pojęć to niemowlę, matka, ojciec, babcia, dziadek, kotek, Sen, kołyska, poduszeczka, chleb, mleko, prace domowe i polowe.

Kołysanka wprowadza do świadomości dziecka słowa, bez których nie byłoby ono w stanie zrozumieć świata.

Kołysanki


Śpij, usypiaj,Baj, baj, baj!Śpik cię chytaj!Sen, drzemotaW twoich oczach, Kunia szubaW twoich nogach,Puch z sobolaW twoich głowach.

Śpij, śpij, usypiaj,Na wóz się pokwapiaj.Sanie uładzone,Konie zaprzężone.Śpij, śpij, usypiaj,Do bron się pokwapiaj.Czapeczkę kupimy,Sukmankę sprawimy,Sukmankę sprawimy,Bronować wyprawimy,Na szczerą rolę,Na zielone pole.

Ulubione środki artystyczne


Aliteracja (np. litery K i L w kołysance Kak u Waśki-kota / Była maczecha licha. /Ona biła kota,/ Kołotiła kota ) СуХСуК нёС

/барСуК Rytm (powtarzalność podobnie ukształtowanych, zwłaszcza

prozodyjnie, odcinków tekstu). Wielokrotne powtarzanie zaimków i przyimków (My pojdiom

s toboj gulat’, / My narwiom s toboj cwietow,/ My sowjom s toboj wienok.)

Powtórzenia całych słów i wersów (Spi so andiełami, / So archangiełami, / So wsiej siłuszkoj / So niebiesnoju.)

Rymy, czyli powtórzenie jednakowych lub podobnych układów głoskowych w zakończeniach wyrazów (wiersz) lub zdań (proza).

Użycie zdrobnień i słów dźwiękonaśladowczych (Wasieńka, kotionok, udarił – dbrum, dbrum).

Dialogi – wiele tekstów f. dziecięcego wykorzystuje formę dialogu.

Rymy dla zabawy, ich zmiany i przekształcenia


Rymowanki istniały już w folklorze tradycyjnym, w nowym - współczesnym - rymowanki o tematyce wiejskiej (o boćku, biedronce, ślimaku, tęczy - funkcjonujące w kontekście rytuałów) zastępują realia życia współczesnego, zindustrializowanego (rakieta, proszek IXI, Tom i Jerry, fizyk).

,Божья коровушка / ,Полети на облышко / Принеси нам с,неба / Чтобы :было летом / ,В огороде бобы / В лесу

, ,ягоды грибы / ,В роднике водица / .Во поле пшеница

- oderwanie od kontekstu obrzędowego prowadzi do zaniku tekstu lub modyfikacji jego pierwotnych funkcji w czysto zabawową (Biedroneczko, leć do nieba...)

pozostaje wariantywność, labilność tekstów (ale rym i rytm narzuca pewne normy, których złamać nie wolno).

„Trajkotałka” (скороговорка)


Варва ра вари , ла вари ,ла / Да не вы .варилаЕ хал гре ка че рез ре ,ку /Ви дит гре ка в ре ,ке рак /Су нулгре ка ру ку в ре ,ку / Рак за ру ку гре .ка цап

Четы ре чёрненких чума зеньких чертёнкаЧерти ли чёрными черни .лами чертёж

Korniej Czukowski pisał, że „powtarzając ów improwizowany wiersz dzieci mogą deformować słowo, ale za nic nie naruszą melodii. Przeciwnie, zawsze gotowe są złożyć rytmowi w ofierze poprawność każdego słowa.” K. Czukowski, Od dwóch do pięciu. Tłumaczył i opracował W. Woroszylski, Warszawa 1962, s. 289. (rym, rytm, aliteracja)

Przezywanki


-Андрей воробей-Анна ванна

-Борис барбарис-Иван болван

-Антошка картошка-Галочка палочка

-Маша каша-Зинка корзинка

Niebylice


Dzieci bardzo lubią „świat na opak”, gdzie beznodzy biegają, gdzie płonie woda, konie ujeżdżają jeźdźców itp.

Zamiana obiektów czynności i ich cech (zasada odwróconej koordynacji) - źródło humoru.

Żeby zbudować „świat na opak”, trzeba mieć już dobre wyobrażenie o świecie realnym.

We współczesnym repertuarze dziecięcym badacze odnajdują ślady repertuaru dorosłych skomorochów.


-Из за ту , - чи из за горE хал де Eдушка го ,рO н на пе гой нателе ,ге

На скрипу чейло ,шади

Топори щемподпоя ,сан

Cапоги нараспа ,шку На бо су но гу зипу .н

E хала дере вня ми момужика, - Вдруг из под соба ки ла ют

ворота,Вы скочила па лка с ба бкою вруке Идава й дуба сить коня намужике.

Ло шадь е ла са , ло а мужи ,к овёсЛо шадь се ла в са , ни а мужи к

.повёз


Rymowanki skatologiczne

- oswajanie z brzydkimi słowami, łamanie tabu, radość z łamania zakazu, z robienia czegoś niedozwolonego (powtarzane przez maluchów dosłownie, cenzurowane przez starsze dzieci - jeśli zachodzi taka potrzeba)

Siedziała za wychodkiem,Klepała gówno młotkiem,A gówno, jak to gówno,Klepie się nierówno.

(znana od w. XIX)

Jedzie marynarz na okręcieWypiął tyłek (dupę, zadek,

kuper de) na zakręcie,Raz, dwa, trzy,Wychodź ty!

(Simonides, s. 50-51)


- Ла , душкила !душки

Где бы ?ли- У ба !бушки- Что е ?ли- Ка !шку- Что пи ?ли- Бра !жку

Ка шкама ,сленькаБра жка сла ,денькаБа бушкадо .бренька

Попи , ли пое ,лиДомо й полете ,ли На голо вку се ,лиЛа душки запе . ли

( , 31)Никитина

Прибаутки (żartobliwe piosenki oparte na dialogu)

Wyliczanki


Wyliczanki, czyli rymowane wierszyki wykorzystywane w celu ustalenia roli uczestnika gry, są – jak pisze J. Kostiuchin – preludium do gier i zabaw (w chowanego, w berka itp.). Wylosowane w ten sposób dziecko otrzymuje określoną rolę w zabawie.

Tylko niektóre z nich rzeczywiście operują liczebnikami, w większości z nich mamy do czynienia z nagromadzeniem formuł (czasem alogicznych) i ogniw tematycznych.


1. Zwykłe z użyciem liczebników

, , – Раз два три !Пойди водить ты 2. Z użyciem

tajemniczego języka (zaumnyje)

, ,Эни бени , ,Рики факи , ,Турба урба .Сентебряки , ,Деу деу .Краснодеу !Бац

1. Raz, dwa, trzyWychodzisz ty!

2. Ajndł bajndłcykier sztajndł,Inki pinki leguminki,Będzie Iwan pasał świnki,Erste klas, cwajte klas,Ty zajączku, dalej w las.

Wyliczanki fabularne i kumulatywne


На золото м крыльце сидели, Царь царе ,вич

Коро , ль короле ,вичСапо , жник портно ,й

Кто ты бу дешь тако ?й (XIX w.)

Шламаши на тёмным лесом За каки - м то интере .сом

И -нти и -нти интере ,сВыходи на бу «кву Э ».с (współczesna)

„Prowokanki” (поддевки) – wyrabiają spostrzegawczość, refleks....


– ?Хто– Де душкаПыхто

Да ба бушкаНихто!

– Скажи: две .сти– .Двести– Голова в те !сте

– Откуда?– От верблю .да

- Я бу ду расска , зывать а ты говори: « Ия

то ...»же– Ла .дно– Пошли .мы в лес– Вы рубили коры .то– Нали ли помо . и– .Ия тоже– Сви ньи ста .ли есть– ... Ия то .же– А ты ра зве свинья?

Straszne historie (страшилки)


Ustne opowiadania (prozą lub wierszem) mające pozory opowieści dokumentalnej, bliskie gatunkowi tzw. memoratu.Charakteryzują się ostrym tragicznym konfliktem pomiędzy siłami dobra i zła. Bohaterem s.h. może być chłopczyk, dziewczynka, rodzina, grupa, którą chce zniszczyć przedstawiciel świata zła w osobie milicjanta czy milicji w ogóle (a nie postaci demonicznej, jak to miało miejsce w opowieściach wierzeniowych). Rzadziej uosobieniem zła we współczesnych s.h. bywają: macocha, starzec, wiedźma lub przedmioty (czarna plama, prześcieradło, fortepian, pantofle), pod których postacią ukrywają się złe postacie o cechach ludzkich.

Typy strasznychhistorii


1. S.h. z tragicznym finałem, czyli s.h. właściwe. 2. S.h. ze szczęśliwym finałem („dobro” zwycięża „zło”).3. S.h. bez rozwiązania, ale z efektami nagromadzenia i strasznych efektów, kończące się nieoczekiwanym okrzykiem typu: „Oddaj moje serce”.4.” Antystraszyłki”. Humorystyczny wariant s.h.

Funkcja koloru w s.h.

Złowieszczy przedmiot ma zazwyczaj czarny kolor .

Obecność koloru czerwonego (czerwone buty, zasłony, plama) zapowiada tragiczny finał historii.

Жила-была девочка


Жила-была девочка у мамы. Однажды она осталась одна. И вдруг по радио передают:- Девочка, девочка, Гроб на Колёсиках выехал с кладбища, твою улицу ищет. Прячься.

Девочка испугалась, не знает, что делать. Мечется по квартире, хочет маме по телефону позвонить. А в телефон говорят:

- Девочка, девочка, Гроб на Колёсиках нашёл твою улицу, он твой дом ищет.

Девочка пугается страшно, все замки запирает, но из дома не убегает. Дрожит. Радио снова передаёт:- Девочка, девочка, Гроб на Колёсиках твой дом нашёл. В квартиру едет!

И так далее. Короче, когда мама домой приходит, она находит девочку неживой. Только во рту одно колёсико какое-то.

Wierszowane s.h. o małym chłopczyku i małej dziewczynce


Маленький мальчик нашёл , пулемётБо льше в дере вне никто ... неживёт

Маленький мальчик нашёл пистоле . тШко ла стои , т а дире . ктора нет

Маленький мальчик нашёл автома . т А ду ло засу нул он де . душке в задДе ду тепе рь не дано уж поня , ть

Кто научи лся так ме тко стреля . ть

Маленький мальчик вари л холоде - ц По по лу по лзал безно .гий отец


Маленькая девочка

Де вочка с го рки ката лась на са , нкахРя дом солда ты ката лись на та . нкахХру стнули ко , сточки сло вно капу , стаСта ло на го рке пусты нно и гру ... стно

И мпортным сре дством во лосымы лаДе вочка с ла сковым и менемМи . лаГо ре насти гло по - зже ребёнкаДе вичьи во - . лосы все на гребёнке

Де вочка Ве ра бо мбу нашла - Немно го в песо чек зары та была.

, Только она протянула к ней руки .Кости нашли лишь в соседней округе

„Komputerowe” s.h. o małym chłopczyku


Маленькиймальчик попа л вИнтерне тРи нулся в се ти има . льчика нетДо лго иска ли его и упорно... Оста лось от ма льчика де тскоеПО .... РНО

Маленький хакер паро ль подбира , лКа бель заде , л споткну , лся упа . лКла ва разби , та при нтер дыми : тсяБо льше не бу дет наш ха кер глуми . ться

Маленький хакер лома лПентаго , н" ЗаЮгосла !", - вию вы . крикнул онБо льше не бу дет плохо гоИне , таСпи т ве чным сном голуба я плане . та

Elementy s.h. w tekstach dla najmłodszych


,Идёт коза рогатая ,Идёт коза бодатая - ,Ножками топ топ - .Глазками хлоп хлоп ,Кто кашки не ест ,Молока не пьёт , , .Забодает забодает забодает

Parodie bajek


Było sześć kurczątek,To bajki początek.Przyjechał król i

królowa,To bajki połowa.Przyjechał goniec,To bajki koniec.

(Klasa VI, Opole, Racibórz) - Simonides, s. 122

Жи -ли бы ли двамоча ,ла

Вот и ска зке нача .лоЖи -ли бы ли двапавли ,на

Вот и ска зкеполови .на

Жи -ли бы ли два гуся,Вот и ска .зка вся

„Dokucznyje” bajki


У попа была соба ,каO н её люби ,лOна съе ла кусо к мя – саO н её уби .л

Ив зе млю закопа ,л Ина ка мне написа :л ,У попа была собака

O ...н её любил

Wlazł pies do kuchniI ściągnął mięsa ćwierć,A jeden kucharz głupiZarąbał go na śmierć.A drugi kucharz mądry,Co w sercu litość miał,Pochował psa w

ogrodzie I taki napis dał:Wlazł pies do kuchni...

Wykorzystanie poetyki folkloru dziecięcego przez poetów


K орней Чуковский Тараканище

Е хали медве ди На велосипе .де

А за ни ми котЗа . дом наперёд

А за ним кома рики На возду шномша .рике

А за ни ми ра ки На хромо й соба .ке

Во лки на кобы . ле Львы в автомоби .ле

За йчики Втрамва .йчике

Жа ... ба на метлеЕ дут и смею ,тсяПря никижую .т

Literatura


D. Simonides, Współczesny folklor słowny dzieci i nastolatków, Wrocław-Warszawa 1976.

. . , МН Мельников Русский детский фольклор, 1987.Москва

Zadanie domowe:Wyszukaj po kilka polskich odpowiedników

rosyjskich „trajkotałek” i strasznych historii.

Naucz się na pamięć co najmniej 3 tekstów (różnych gatunków) w wersji oryginalnej.

Przykładowe pytania kontrolne


Jak definiuje folklor dziecięcy D. Simonides?Omów ulubione gatunki folkloru nastolatków.Tematyka i poetyka „strasznych historii”.Omów rolę rymu i rytmu w wybranych

tekstach folkloru dziecięcego.Na czym polega atrakcyjność niebylic?Wymyśl wyliczankę zaczynającą się od słów:

„Raz, dwa, trzy…”

Folklor dziecięcy

Documents

Transcript of Folklor dziecięcy