fot.

S.F

ilap

ek

fot.

S.F

ilap

ek

Wid

ok

ze s

zczy

tu M

ag

urk

i je

st b

ard

zo r

ozl

eg

ły i

na

leży

do

na

jpię

knie

jszy

ch

w B

esk

idzi

e M

ały

m.

W k

ieru

nku

po

łud

nio

wo

-za

ch

od

nim

mo

żem

y zo

ba

czy

ć, m

ięd

zy in

nym

i, o

d p

raw

ej:

Klim

czo

k, M

ag

urę

, Skr

zyc

zne

, Ba

ran

ią G

órę

, wsz

ystk

ie

w B

esk

idzi

e Ś

ląsk

im, w

od

da

li za

ś, n

ad

Ko

tlin

ą Ż

ywie

cką

, wid

ać

szc

zyty

Be

skid

u Ż

ywie

cki

eg

o i

nie

rza

dko

Ma

łej F

atr

y. Th

e v

iew

fro

m M

ag

urk

a P

ea

k is

ve

ry e

xte

nsi

ve a

nd

is o

ne

of

the

mo

st b

ea

utif

ul o

ne

s in

th

e L

ittle

Be

skid

. In

th

e S

ou

th-W

est

ern

dire

ctio

n,

we

ca

n s

ee

, am

on

g t

he

oth

ers

, on

th

e r

igh

t: K

limc

zok,

Ma

gu

rę, S

krzy

czn

e, B

ara

nia

Gó

ra, a

ll in

th

e S

ilesi

an

i Be

skid

. In

th

e b

ac

kgro

un

d

ove

r th

e Ż

ywie

cka

Va

lley

we

ca

n s

ee

th

e p

ea

ks o

f th

e Ż

ywie

cki

Be

skid

an

d n

ot

infr

eq

ue

ntly

Sm

all

Fatr

a.

Z n

ieb

iesk

ieg

o s

zla

ku n

a C

zup

el,

w k

ieru

nku

wsc

ho

dn

im, p

od

ziw

iam

y p

an

ora

mę

Be

skid

u M

ałe

go

(tz

w. c

zęśc

i za

sols

kie

j).

Wid

ać

do

linę

rze

ki S

oły

i o

d le

we

j, m

ięd

zy in

nym

i: C

hro

ba

czą

Łą

kę, B

uja

kow

ski G

roń

, Bu

kow

ski G

roń

, Je

z. M

ięd

zyb

rod

zkie

, Ża

r, C

iso

wą

G

rap

ę i

Czu

pe

l. N

a k

ole

jnym

pla

nie

wid

oc

zne

są

ró

wn

ież:

Le

sko

wie

c i

Łam

an

a S

kała

.

Fro

m t

he

Blu

e R

ou

te t

o C

zup

el,

in t

he

ea

st, w

e c

an

ad

mire

th

e p

an

ora

ma

of

the

Litt

le B

esk

id (

the

so

ca

lled

za

sols

ka p

art

). T

he

va

lley

of

the

Riv

er

Soła

is s

ee

n a

nd

on

th

e le

ft, a

mo

ng

th

e o

the

rs: C

hro

ba

cza

Me

ad

ow

, Bu

jako

wsk

i Gro

ń, B

uko

wsk

i Gro

ń, M

ięd

zyb

rod

zkie

La

ke, Ż

ar,

Cis

ow

a G

rap

a a

nd

Czu

pe

l. B

eh

ind

th

em

, we

ca

n a

lso

se

e: L

esk

ow

iec

an

d Ł

am

an

a C

ave

.

Exploring the Polish homeland, is an undoubtedly romantic jo-urney, which has one, very signifi cant aim: a willingness to getting to make known infrequently visited or completely unknown, charming mountainous and remote parts. Some mountainous ranges do not impress by their height, however, their unique climate, wealth of fl o-ra and fauna ensure that people often come back to these places, they are captivated not only by these silent historic monuments but also the quiet and peace.

The Little Beskid, as it is that which is described in this guide, has become popular over the span of the last few dozen or so years. The close vicinity of the Silesian Beskid, Żywiecki and Mokowski for many years has covered the touristic and recreational charms of this part of the Beskidy. Władysław Miodowicz, who in the twienties ‘of the previous century - was wandering alone in winter- skiing in the eastern part of the Little Beskid, recalls the peasants dragging the wood across the snow, making the sign of cross in the mountains.

Here it is worth describing topographic borders of the de-scribed range of the mountains. The Little Beskid is situated in the Eastern borders with the valley of the river Skawa and the Tarnawa and Krzeszowski streams. In the south the border along the road is Sucha Beskidzka to Żywiec, on the stretch of the Kuków-Las, Okraj-nik-Zadziele, and then the lowering of the Żywiecka Valley and Ży-wieckie Lake and the River Soła fl owing into the it. In the West, the Little Beskid is divided by the Wilkowiecka Gate from the Silesian Be-skid and the valley of the River Biała to Bielska-Białej, then the North boarder goes along the road up to Wadowice and the River Ska-wa. The picturesque valley of the Soła divides the Little Beskid into two parts: the Eastern, bigger one, to which the Zasolskie Mountains belong (the so -called Kocierski Beskid) with the Leskowiec Mounta-in range, and the Western one, a smaller one to which the Magurka Wilkowiecka Group and Czupla belong.

The Little Beskid, which is a structural extension of the Silesian Beskid, contains over 90% hard godulskie sandstone, although in this area there are also a lot of Istebniańskie sandstones outcrops.

In this part of the Beskidy, there are wild areas, hidden meticu-lously by nature in thick sub-alpine forests, and also unique valleys of elongated, crosswise or gorge shapes and many picturesque sad-dles and passes.

Caves are undoubtedly one of the more interesting geological forms, which make the lay of the land more varied both in Eastern part of the Little Beskid and Western part. The Ice Cave, Komoniecki Cave, Black Parts in Zasolskie Mountains and the cave which is cal-led alternatively Dragon’s Cave or Windy Hole, these are only a part of the attractions for lovers of speleology. The last cave was proba-bly the kind of shelter for highland robbers, who were never in loss, hunting for the wealth of traders, leading to Hungary and to Poland through the Wilkowiecka Gate – according to historic sources.

Beskid Mały

The Little Beskid

Odkrywanie polskiej, ojczystej ziemi zawdzięczamy nie-wątpliwie romantycznym podróżom, którym przyświecał je-den, jakże znamienny cel: chęć poznania i spopularyzowa-nia mało odwiedzanych lub zupełnie nieznanych, urokliwych górskich zakątków. Niektóre górskie pasma nie imponują swoją wysokością, jednak niepowtarzalny klimat, bogactwo fl ory i fauny sprawia, że ludzie chętnie powracają do owych miejsc, są bowiem urzeczeni nie tylko niemymi pomnikami hi-storii, ale także ciszą i spokojem.

Beskid Mały, bo o nim właśnie mowa w niniejszym mini-przewodniku, stał się popularny dopiero na przestrzeni ostat-nich, kilkunastu lat. Bliskie sąsiedztwo Beskidu Śląskiego, Żywiec-kiego oraz Makowskiego przez wiele lat przysłoniło walory turystycz-ne i rekreacyjne tej części Beskidów. Władysław Midowicz, który w la-tach dwudziestych ubiegłego stulecia wędrował samotnie zimą na nartach we wschodniej części Beskidu Małego, wspomina, że ścią-gający drzewo chłopi czynili znak krzyża, widząc go w górach.

W tym miejscu warto przybliżyć granice topografi czne omawia-nej grupy górskiej. Beskid Mały na wschodzie graniczy z doliną rze-ki Skawy oraz potokami Tarnawa i Krzeszowskiego. Na południu gra-nica biegnie szosą, prowadzącą z Suchej Beskidzkiej do Żywca, na odcinku Kuków-Las, Okrajnik-Zadziele, następnie obniżeniem Kotli-ny Żywieckiej oraz Jeziorem Żywieckim wraz z wpadającą do niego Sołą. Na zachodzie Beskid Mały oddziela od Beskidu Śląskiego Bra-ma Wilkowicka oraz dolina rzeki Białej do Bielska-Białej, skąd dro-gą, aż do Wadowic i rzeki Skawy, prowadzi granica północna. Ma-lownicza dolina Soły dzieli Beskid Mały na dwie, nierówne części: wschodnią, większą, stanowią Góry Zasolskie (tzw. Beskid Kocier-ski) z Pasmem Leskowca i Łamanej Skały, a zachodnia, mniejsza, to Grupa Magurki Wilkowickiej i Czupla.

Beskid Mały, będący strukturalnym przedłużeniem Beskidu Ślą-skiego, w ponad 90% jest zbudowany z twardych piaskowców go-dulskich, jednak na tymże obszarze można spotkać także liczne wy-chodnie, powstałe z piaskowców istebniańskich.

W tej części Beskidów nie brakuje dzikich obszarów, pieczołowi-cie ukrytych przez naturę w gęstych lasach dolnoreglowych, a tak-że niepowtarzalnych dolin o kształcie podłużnym, poprzecznym lub przełomowym oraz wielu malowniczych siodeł i przełęczy.

Jedną z ciekawszych form geologicznych są niewątpliwie ja-skinie, które urozmaicają rzeźbę terenu zarówno w części wschod-niej Beskidu Małego, jak i zachodniej. Jaskinia Lodowa, Grota Ko-monieckiego, Czarne Działy w Górach Zasolskich oraz Jaskinia nazy-wana zamiennie Smoczą Jamą albo Wietrzną Dziurą, to tylko część atrakcji dla miłośników speleologii. Jak podają źródła historyczne, ostatnia z wymienionych jaskiń stanowiła prawdopodobnie rodzaj schronu dla zbójników, których w Beskidach nigdy nie brakowało, polujących na bogactwa kupców, podążających na Węgry i do Polski przez Bramę Wilkowicką.

Brama Wilkowicka (S.F.)Wilkowicka Gate

Szlak turystyczny w rejonie Magurki (S.F.)Touristic trawl in the region of Magurka

3

The other, very interesting peculiarity, are huge boulders and cave outcrops: the Witches’ Cave, Devil’s Stone, Wandering Stones and the Highlander Eye. The area of the Witches’ Cave hidden in the forest of Czupla slope – the highest peak in the Little Beskid (933 m above the sea level) was characterized in a very interesting way by the author of The Guide of Western Beskidy, pioneer Kazimierz Sosnowski who made the main Beskidzki Route. This Sosnowski recalls like one day, in the late evening, he was wandering across the forests in the area of the White Valley, and he came across a frightened hill farmer, who rebuked him with the following words: ‘How can you do such foolish thing Sir and roam through the night? Don’t you know, that there are terrible forests here. Strangers get lost in the forests, lose their way, they walk around for a few days, it happens that they lose their lives from hunger and tiredness ”1.

It is not necessary to add that Sosnowski - a renowned authority in the fi eld of the moun-tains- started mocking these folk warnings of the highlander, however the irony of the fate or as some may prefer the beliefs of the commoners - was made that he himself got lost later in the area

of Czupel and but for the favour of heaven this incident did not lead to serious results for an expert of topography. All mountains, notwith-standing the height, have their own mystery, that is why they should be properly honoured and respected.

No romantic grand tour, or explorations of daredevil, geogra-phers, can describe the unique character of the Little Beskid, which has become a popular place of recreation for all families, so that even it does not need any advertising. The ease of accessibility to the lodge PTTK in Wilkowiecka Magurka (909 meters above the sea level) , a lot of cyclical sport-recreational events, about which we will read in the guide later and unique landscape features, attract annually more and more tourists. Wanting to encourage everybody to explore our small, mountainous country, at the end of this intro-duction we should cite the words of romanticist Wincety Pol, who wrote many times:

„To the mountains ! to the mountains nice brother !. Freedom waits you there, On the hut to the shepherd, Where from the stream the water runs (..) “2.

1 K. Sosnowski, Przewodnik po Beskidach Zachodnich, Kraków 1948. 2 W. Pol, Pieśń o ziemi naszej, [w: ] Tatry i górale w literaturze polskiej.

Antologia, oprac. J. Kolbuszewski, Wrocław 1992 BN I 268.

Kolejną, jakże ciekawą osobliwością, są olbrzymie głazy i wy-chodnie skalne: Skała Czarownic, Diabli Kamień, Wędrujące Kamie-nie oraz Zbójeckie Okno. Ukryta w lesie na zboczach Czupla - naj-wyższego szczytu w Beskidzie Małym (933 metry n. p. m.) – okolica Skały Czarownic, została w niezwykle interesujący sposób scharak-teryzowana przez autora Przewodnika po Beskidach Zachodnich, inicjatora wytyczenia Głównego Szlaku Beskidzkiego - Kazimierza Sosnowskiego. Otóż Sosnowski wspomina, jak któregoś dnia, póź-nym wieczorem wędrował po lasach w okolicach Doliny Białej, na-potkawszy przestraszonego gazdę, który napominał go następują-cymi słowami: „Jak wy możecie, panie, robić takie głupstwa i włó-czyć się wieczorem po lasach?! Wy nie wiecie o tem, że tu są lasy okropne. Obcy ludzie gubią się w tych lasach, błądzą, chodzą w koło po parę dni, a bywało, że z głodu i ze zmęczenia poginę-li śmiercią” 1.

Nie trzeba dodawać, że nie lada autorytet w dziedzinie gór - Sosnowski - zaczął kpić z tych ludowych przestróg górala, jednak ironia losu lub jak kto woli wierzenia gminu sprawiły, że sam zgubił się później w okolicach Czupla i gdyby nie przychylność nieba, to nie wiadomo, czy ów incydent nie byłby brzemienny w skutkach dla doskonałego znawcy topografi i. Każde góry bowiem, niezależ-nie od wysokości, skrywają swoją tajemnicę, dlatego należy im się stosowna cześć i szacunek zarazem.

Zatem nie romantyczna grand tour, lecz samotna penetracja śmiałków, geografów, przybliżyła unikatowy charakter Beskidu Ma-łego, który ostatnimi laty stał się tak popularnym miejscem wypo-czynku dla całych rodzin, że reklamy niewątpliwie już nie potrze-buje. Łatwość dojazdu do schroniska PTTK na Magurce Wilkowic-kiej (909 metrów n. p. m.), liczne cykliczne imprezy sportowo-rekre-acyjne, o których będzie mowa w dalszej części przewodnika oraz niepowtarzalne walory krajobrazowe, przyciągają rokrocznie coraz liczniejsze rzesze turystów. Chcąc zachęcić wszystkich do poznawa-nia naszej małej, górskiej ojczyzny, na zakończenie niniejszego wstę-pu należy przywołać słowa zachęty romantycznego poety Wincen-tego Pola, który posługiwał się nimi niejednokrotnie:

„W góry! w góry, miły bracie! Tam swoboda czeka na cię. Na szałase do pasterzy, Gdzie ze źródła woda bieży (...)” 2.

E. Filapek

1 K. Sosnowski, Przewodnik po Beskidach Zachodnich, Kraków 1948. 2 W. Pol, Pieśń o ziemi naszej, [w: ] Tatry i górale w literaturze polskiej.

Antologia, oprac. J. Kolbuszewski, Wrocław 1992 BN I 268.

Czupel, najwyższy szczyt w Beskidzie Małym (S.F.)Czupel , the highest peak in the Little Beskid

Wejście do jaskini. Wietrzna Dziura zwana Smoczą Jamą (S.F.)Entrance to the cave. Windy Hole called Dragon’s Cave

4

Niezwykle widokowa Góra Józefa (Magurka) stała się pod ko-niec XIX wieku dosyć często odwiedzanym miejscem, toteż nikogo nie dziwi fakt, że na ów szczyt zwróciła uwagę, działająca wówczas w Bielsku-Białej, beskidzka sekcja turystyki górskiej - Beskidenverein. W listopadzie 1899 roku we Frydku zapadła decyzja o budowie schroniska na wspomnianej Górze. W niemieckiej tradycji Magur-kę określano nazwą „Josefsberg” - od znajdującego się przy szla-ku z Mikuszowic źródła św. Józefa i stojącej w pobliżu kapliczki z fi -gurą świętego.

Ciekawy, drewniany budynek z odkrytą werandą od frontu, miał zostać oddany do użytku 18 sierpnia 1903 roku, w siedemdzie-siątą trzecią rocznicę urodzin cesarza Franciszka Józefa. Jednak nie-znani sprawcy zdewastowali schronisko, dlatego uroczyste otwarcie nastąpiło dopiero 27 września tegoż samego roku.

W 1905 r., zaledwie dwa lata po uruchomieniu, schronisko znisz-czył pożar. Członkowie Beskidenverein w ciągu następnego roku odbudowali obiekt, który został oddany ponownie do użytku 18 sierpnia 1907 roku, otrzymując jednocześnie interesującą i dostojną nazwę: „Schronisko Arcyksiężnej Marii Teresy na Górze Józefa”.

W 1907 roku sekcja Beskidenverein założyła na Magurce klub narciarski „Wintersportklub”. Priorytetem dla klubu było popularyzo-wanie, jednak tylko wśród ludności niemieckiej, jazdy na nartach w podszczytowych partiach Beskidu Małego.

Także i tutaj odbywały się pierwsze zawody narciarskie w zjaz-dach i skokach na niewielkiej skoczni terenowej, usytuowanej przy szlaku, schodzącym w kierunku Rogacza.

Niestety w 1912 roku bazę turystyczną strawił pożar, lecz już w roku następnym oddano do użytku piętrowy, murowany budy-nek, który można podziwiać do dzisiaj.

Schronisko zostało urządzone bardzo komfortowo. Posiada-ło słoneczną werandę, restaurację, jadalnie, pokoje sypialne, sal-kę przeznaczoną dla Zarządu Sekcji „BV”, suszarnię odzieży oraz po-mieszczenie do przechowywania nart, sanek, bowiem atrakcyjne tereny narciarskie i tor saneczkowy, prowadzący nieopodal kościo-ła w Straconce, gwarantował frekwencję również w zimie.

Należy podkreślić, że obiekt na Magurce szczęśliwie przetrwał okres pierwszej i drugiej wojny światowej i niemal w niezmienionym kształcie służy turystom po dzień dzisiejszy.

Wielką zaletą tego miejsca jest bardzo gęsta sieć szlaków tury-stycznych. Z polany podszczytowej roztacza się urzekająca panora-ma na Beskid Śląski, Mały oraz Żywiecki: m. in. na Babią Górę, Pilsko, Wielką Raczę, Baranią Górę, Skrzyczne oraz Klimczok.

Oto następujące szlaki turystyczne, prowadzące do schroniska:1) Zielony - z Wilkowic - 2,15 godz.2) Zielony - ze Straconki Kościół - 1,15 godz.3) Żółty - ze Straconki Kościół - 2,15 godz.4) Żółty - z Międzybrodzia Bialskiego - 2,30 godz. 5) Niebieski - z Przełęczy Przegibek - 1,00 godz. 6) Niebieski - z Czernichowa - 2,15 godz. 7) Czerwony - z Mikuszowic Krakowskich (w Bielsku-Białej) - 2,30 godz. 8) Czerwony - z Wilkowic - 1,40 godz.

Extremely beautiful as far as the view is concerned Józefa Mountain (Magurka) became a very frequently visited place at the end of the 19th century, that is why it is no surprise that the Beskidzka Section of Mountain Tourism - Beskidenverein, acting at that time in Bielsko-Biała was attracted by this peak . In 1899, in November, the decision about the building of the hotel in the above - mentioned above mountain was passed in Frydek . In German tradition, the Mountain Magurka was described as ‘Josefberg’- from the stream St. Jozef situated at the route from Mikuszowice and the chapel standing close to the fi gure of the Saint.

The interesting building with the porch in front of the building, was to be opened on 18 August 1903, on the seventy - third anniversary of Emperor Franc Jozef. However, unknown perpetrators devastated the lodge, delaying the formal opening until at the 27th of September of the same year.

In 1905, only two years after opening of the lodge, it was destroyed by fi re. Members of the Beskidenverein within the next year rebuilt the building, which was reopened on 18 of August 1907, receiving an interesting and dignifi ed name: ‘ The Lodge of Archduchess Maria Theresa on the Jozef Mountain‘.

In 1907 the section Beskidenverien set up a Skiing Club ‘Wintersportklub’on Magurka. The priority for the Club was to make the sport popular however only the German people, were skiing in the underbrush parts of the Little Beskid.

The fi rst downhill skiing and ski jumping competition took place here on a relatively small hill, situated at the route, coming down towards Rogacz.

Unfortunately, the touristic base was devastated by fi re in 1912, but the next year, a big, multi-storied, brick building was opened, which we can still admire today.

Historia schroniska na Magurce Wilkowickiej

The lodge was furnished in a very comfortable way. It has a sunny porch, restaurant, dining room , bedrooms, a room for the Section of the Board ‘ BV’, a drying room for clothes and rooms for storing skis and sledges, as there are very attractive skiing areas and sledge tracks running alongside the church in Straconka, what guaranteed frequency also in winter.

It should be underlined that the building in Magurka, fortunately survived the period of the First and the Second World War in an unchanged shape and serves the tourists to the present day.

A great characteristic of this place is the many touristic routes. From the underbrush meadow, a, impressive panorama spreads over Silesian Beskid, Small and Żywiecki: amongst the others, Babia Mountain, Pilsko, Wielka Racza, Barania Góra, Skrzyczne and Klimczok.

These are the touristic routes leading to the lodge: 1) Green- from Wilkowice - 2,15 h2) Green- from Straconka Church - 1,15 h3) Yellow- from Straconka Church - 2,15 h4) Yellow- from Bialskie Miedzybrodzie - 2,30 h5) Blue – from Przegibek Pass- 1,00 h6) Blue- from Czernichów -2,15 h7) Red- from Mikuszowice Krakowskie (In Bielsko-Biala) -2,30 h 8) Red- from Wilkowice -1,40 h

...w roku 2006 (S.F.)... In 2006

Schronisko, lata 20-ste XX w.The Lodge, the 1920’ of the 20th century

...i obecnie (S.F.) ...and now

History of the Lodge in Wilkowiecka Magurka

E. Filapek

Schronisko w latach 50-tych XX w.(J.H.)The Lodge in the 1950s

5

Blisko sto lat liczą tradycje narciarskie Magurki. Kiedyś patronowała im arcyksiężna Maria Teresa, któ-ra dysponowała własnym pokojem w schronisku i uprawiała narciarstwo. Dzisiaj przypominamy tradycję, aby nadać jej współczesny wymiar.

Tak wróciliśmy do historii rozgrywania na Magurce zawodów sportowych, zarówno w biegach narciar-skich, jak i przełajowych. Pierwsze, z nowej edycji zawodów, rozegrane zostały w lutym 2005 r., a kolejne te-goż samego miesiąca w roku 2006, 2007, 2008 i 2009

Już teraz korzystając z okazji zachęcamy Państwa do wzięcia udziału w piątej edycji zawodów, które zaplanowane są na luty 2010 r.

Jest nam szczególnie miło i czujemy się wyróżnieni, bowiem Patronat Honorowy nad zawodami obję-ła wnuczka Marii Teresy Habsburg - Arcyksiężna Maria Krystyna Habsburg. W liście skierowanym do organi-zatorów pisze: „Z ogromnym zadowoleniem przyjęłam informację, że Gmina Wilkowice organizuje zawo-dy narciarskie, śladami Arcyksiężnej Marii Teresy Habsburg. Moja rodzina przywiązywała ogromną wagę do sportowego trybu życia. Rodzice wspierali fi nansowo rozwój klubów i organizacji sportowych na terenie Ży-wiecczyzny i Małopolski. Dlatego jestem bardzo szczęśliwa, że władze Gminy Wilkowice dbają o rozwój fi -zyczny swoich mieszkańców i turystów, odwiedzających urokliwe gminne miejscowości (...)”.

Z tym większym zapałem przystąpiliśmy do organizacji kolejnych edycji zawodów. Wytyczenie ścieżki spacerowej oraz szlaku narciarskiego, docelowo z homologacją FIS, ma na celu stworzenie jeszcze łatwiejsze-go dostępu do zasobów rekreacyjnych tego rejonu i w sposób przyjazny, w zgodzie z otaczającą nas naturą, pozwala udostępniać go mieszkańcom, gościom i turystom, zarówno krajowym, jak i zagranicznym.

Jak donoszą źródła, pierwsze na terenie Galicji zawody narciarskie, odbyły się w sezonie 1908/1909, na trasie „Josefsberg” - obecnie Magurka – Straconka. W latach kolejnych, zawody odbywały się regular-nie, aż do 1938 r. 1.

Powojenna, turystyczna historia schroniska, to przede wszystkim zloty i raj-dy turystyczne, organizowane przez powstałe w 1950 r. PTTK.

W latach 1987-1995 biegi narciarskie o Puchar Magurki były organizowa-ne przez FSM w Bielsku-Białej, a później przez Fiat Auto Poland, gromadząc na starcie nierzadko najlepszych zawodników w kraju.

Od 12 lat organizowany jest przez Uczniowski Klub Sportowy „Groniczek”, działający przy SP nr 26 w Bielsku-Białej, prestiżowy Górski Bieg Magurki. Za-wodnicy pokonują trasę ze Straconki do schroniska na szczycie.

Gmina Wilkowice robi wszystko w tym kierunku, aby podtrzymać tradycje sportowe tego rejonu, poprzez organizowanie cyklicznych zawodów sporto-wych oraz utrzymywanie szlaku, wykorzystywanego w sezonie letnim, jako tra-sy spacerowej i coraz bardziej popularnej turystyki konnej oraz narciarskiej tra-sy biegowej w partiach szczytowych Magurki Wilkowickiej.

Tradycje narciarskie

Najmłodszą grupę uczestników startuje Józef Pawlusiak - komandor zawodów (S.F.)

Józef Pawlusiak starts in the youngest group - professional commodore

Na szlaku trasy narciarskiej (S.F.)On the ski route

Start zawodników na III PM, luty 2007 (S.F.)The start of competitors at II PM,February 2007

Tradycje narciarskie Magurki liczą blisko 100 lat (J.H.)

Skiing traditions of Magurka are nearly one hundred years old

6

Zapraszamy do powstałej w 2007 roku

ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej w gminnym

parku w Wilkowicach, znajdującym się w bliskim sąsiedztwie budynku Urzędu Gminy.

W pobliżu parku przebiega szlak turystyczny, prowadzący od stacji PKP Bystra-Wilkowice przez Magurę na Klimczok. Zlokalizowany jest na siedli-

sku grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum, który zróżnicowany jest ze wzglę-du na wilgotność i żyzność podłoża na grąd: wysoki, typowy i niski. Park, dzięki nieustan-

nej opiece Klubu Gaja oraz Urzędu Gminy Wilkowice, wraca powoli do naturalnych układów biocenotycznych. Na terenie parku spotkać można wiele ciekawych okazów przyrodniczych

m. in. wyróżniający się pod względem rozmiarów buk zwyczajny (Fagus sylvatica), grupę dębów szy-pułkowych (Quercus robur), które w przyszłości mają szansę zostać pomnikami przyrody, czy też jesio-na wyniosłego (Fraxinus excelsior) o obwodzie w pierśnicy 300 cm, co również kwalifi kuje to drzewo do objęcia ochroną jako pomnik przyrody.

Ścieżkę dydaktyczną wyznaczają kamienne, ponumerowane słupki, znajdujące się przy każdym obiekcie przyrodniczym. Dla odwiedzających park przygotowane zostały przewodniki, dostępne w sie-dzibie Klubu Gaja oraz Urzędzie Gminy Wilkowice. W przewodnikach każdy punkt, oznaczony przez ka-mienny słupek, jest bardzo szczegółowo opisany i w wielu przypadkach opatrzony zdjęciem.

Ścieżka prowadzi od parkingu, zlokalizowanego tuż za budynkiem urzędu, biegnie w kierunku pół-nocnym do granicy parku, którą wyznacza ul. Grabecznik, stamtąd zaś skręca w kierunku ulicy Parko-wej i wzdłuż niej wiedzie do północnej granicy parku, którą stanowi ul. Słowicza. Z tego miejsca ścież-ka wraca, ponownie wzdłuż ul. Parkowej i kończy się przy siedzibie Klubu Gaja.

M. Mrówka

Zielone Serce Gminy

Skiing tradition

S. Filapek

1 J. Brylski, Dzieje turystyki narciarskiej w Beskidach Zachodnich, Bielsko-Biała 2004

6

Profesjonalnie przygotowana trasa narciarska (UG)

Professionally prepared skiing track

7

7

and she had her own room in the lodge and skied herself. Today this tradition has a more modern scope.

the years 2006, 2007, 2008 and 2009.We encourage you to take part in the fi fth edition of the competition, which is planned in February 2010.

Maria Teresa Habsburg – Archduchess Maria Krystyna Habsburg. In the letter directed to organizers she writes: ‘With great satisfaction I learned that the Wilkowice Commune is organizing a Skiing competition, tracing the tradition of

tourists whilst visiting the charming towns of the Commune (...)’

access to the walking paths, skiing tracks and recreational resources of this region and in a friendly way, in line with the surrounding nature, that makes it possible for both local and foreign visitors to visit these charming towns.

According to the sources, the fi rst skiing competitions in the area of Galicja were held in the season 1908/1909, on the track ‘Josefsberg’- nowadays Magurka – straconka. In the next years, competitions were held regularly until 1938. After the Second World War, the touristic history of the lodge, that is fi rst of all gold and touristic races, organized by PTTK, were set up in 1950.

In the years 1987-1995 The Cup of Magurka ski races were organized by FSM in Bielsko-Biala, and later Fiat Auto Poland, gathering at the start infrequently the best competitors of the country. The prestigious Mountainous Magurka Race has been organized by Pupils’ Sport Club ‘Groniczek’ for 12 years acting at the Primary School No 26 in Bielsko-Biała. The competitors cover the course from Straconka to the lodge in the Summit.

The Wilkowice Commune is doing everything it can to maintain sport traditions of this region, by organizing recurring sports competitions and keeping the route, used in the summer season, as a walking path and more and more popular horse-riding tourism as well as ski race course in the summit parts of Magurka.

We invite you to the set-up in 2007 didactic-nature path in commune

park in Wilkowice, situated in the close vicini-ty of the building of the Commune Council. Near

the park there is a touristic route, leading to the railway station Bystra-Wilkowice, through Magura to Klimczok. It is lo-

cated on the sub-continental wet - ground forest Tilio-Carpinetum, which is varied as far as humidity is concerned and fertility of the ground

on the wet-ground forest: high, typical and short. The Park, thanks to non-stop care of the Gaja Club and Commune Council of Wilkowice, is coming slowly to the

natural biocenosis conditions. On the area of the Park we can see many interesting na-ture pictures, among the others, distinguished by its size beech (Fagus sylvatia), a group of

oaks (Quercus robur), which in the future have a chance of becoming nature monuments, or the European ash (Fraxinus excelsior) with the circle in breast height diameter 300 cm, that also qualifi es the

tree to covering it of protection as a nature monument.The didactic path is marked by numbered stone pole situated at each nature monument. Guides have

been prepared for visitors of the park, available in the seat of the Gaja club and Commune Coun-cil of Wilkowice. In the guides, each item, marked by stone pole is described in detail and in many cases there is a photo attached to the described nature monument.

The path leads to the parking, located just behind the Commune Council of Wilkowice and goes towards south to the border of the park, which is marked by the street Grabecznik, from then it turns into direction of Parkowa Street and along it goes to the south of the border of the park, which Slowicza Street is. From this place it comes back, again along Parkowa Street and ends at the seat of the Gaja Club.

The Green Heart of

the Commune

Ścieżka dydaktyczna w parku (S.F.)Didactic path In the park

Wiewiórka pospolita (Sciurus vulgaris) (S.F.)Mapa parku

The map of the park

Beskid Mały może poszczycić się bogatą fl orą liczącą ponad 840 gatunków roślin na-czyniowych. Roślinność zachowuje tutaj układ piętrowy, jednak ze względu na małe wyso-kości możemy wyróżnić tylko piętro pogórza i regla dolnego. Piętro regla górnego w Beski-dzie Małym nie występuje ze względu na wysokość masywu nieprzekraczającą 1000 m. Pomi-mo tego, w partii szczytowej Madohory, wykształciły się fragmenty świerczyny górnoreglowej z udziałem gatunków, charakterystycznych dla tego zbiorowiska, co stanowi niezwykłą osobli-wość. Bardzo rzadkim zbiorowiskiem leśnym Beskidu Małego jest jaworzyna górska z miesiącz-nicą trwałą, spotykana jedynie w postaci małych płatów. Grzbiety wzniesień, we wschod-niej części Beskidu, porośnięte są przez fragmentarycznie wykształcone żyzne jedliny. W do-linach rzek występują lasy łęgowe: łęg topolowo-wierzbowy, podgórski łęg jesionowy, nad-rzeczna olszyna górska oraz olszyna bagienna, w różnym stopniu zmienione w wyniku gospo-darki człowieka.

Na terenie tej grupy górskiej przeważają świerki, niestety sztucznie tu wprowadzone. Nie-mal wszystkie świerczyny zaatakował grzyb – opieńka, powodujący zgniliznę korzeni i drzew. Coraz gorętsze i suche lata, przy stosunkowo łagodnych zimach, stanowią doskonałe warunki dla ciepłolubnego kornika, który dopełnia klęski w drzewostanie. Świerczyny tracą igły, cho-rują i giną. Obszar klęski jest bardzo duży, bo w składzie gatunkowym lasu świerczyny zajmu-ją najwięcej, nawet do 90%. Beskidzkie lasy płacą dziś za błędy przodków, z których najwięk-sze popełniono w XIX w., kiedy to wycinkę lasu wymuszał rozwijający się przemysł. Cięto rodzi-me jodły, buki i jawory. W zamian (w dobrej wierze) sadzono szybciej rosnące świerki (nasiona sprowadzano z Austrii), które nie zaadaptowały się do panujących tu warunków. Naturalnym drzewostanem dla tego rejonu była buczyna karpacka, czyli lasy mieszane, w skład których wchodziły buki, jodły i świerki. Na pogórzu dominowały z kolei lasy dębowo-grabowe.

W runie leśnym spotkamy takie gatunki jak: marzanna wodna, żywokost sercowaty, mie-siącznica trwała, czy żywiec gruczołowaty. Wśród roślin tworzących ziołorośla na wilgotnych terenach, warto znać takie, jak: świerząbek orzęsiony, knieć górska, wiązówka, bodziszki, mię-tę i lepiężnik.

Ochrona Przyrody

Świat zwierząt Beskidu Małego ze względu na jego niewielkie rozmiary, stosunkowo gęste zalud-nienie oraz otoczenie ruchliwymi szosami, nie prezentuje się zbyt okazale. Z grubszej zwierzyny poja-wiają się tutaj sporadycznie zimą wilki i pojedyncze okazy rysia. Częściej spotkać można dzika, czy lisa. Pospolicie występują zające, sarny i jelenie. Bogaty natomiast jest świat ptaków. Spotkamy tutaj mu-chówki, trznadle, drozdy, turkawki, pluszcze, pliszki, kawki pustułki, gile, sikory i sójki. Z płazów i gadów natknąć możemy się na salamandry plamiste, żaby, zaskrońce i coraz częstsze żmije.

Niemal cały obszar Beskidu Małego objęty jest ochroną w ramach Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, który został utworzony w roku 1998 na obszarze 25 770 ha z otuliną o powierzchni 22 253 ha, w celu zachowania i upowszechniania wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kul-turowych Beskidu Małego, w warunkach racjonalnego gospodarowania. Wiele gatunków roślin jest pod ścisłą ochroną: omieg górski, podrzeń żebrowiec i kilka gatunków widłaków.

Na terenie Beskidu Małego utworzono trzy rezerwaty przyrody: - „Szeroka” - chroni fragment dolnoreglowej buczyny karpackiej z domieszką wiązu górskiego, ja-wora i jesionu oraz wspaniałe okazy starych buków i jodeł. Najstarsze partie drzewostanów liczą ponad 200 lat. - „Madohora” – (obszar NATURA 2000) znajduje się w szczytowej części Łamanej Skały - drugiej pod względem wysokości góry w Beskidzie Małym. Na szczycie znajdują się wychodnie skalne, zbudo-wane ze zlepieńców i piaskowców dolnych warstw istebniańskich, górnej kredy serii śląskiej. Wy-chodnie tworzą liczne progi skalne na zboczach północnych i północno-zachodnich. Wysokość tych form skalnych jest różna - od kilku do kilkudziesięciu metrów. Rezerwat w całości jest pokryty la-sem. Obejmuje stanowisko naturalnego, ponad 100-letniego, dolnoreglowego boru świerkowego, który ze względu na specyfi czne, skaliste podłoże i lokalne warunki orografi czne, nawiązuje charak-terem do górnoreglowych borów świerkowych. Jest to jedyne miejsce w Beskidzie Małym z zacho-wanym, zbliżonym do naturalnego, układem zbiorowisk leśnych - bardzo dobrze zachowane bu-czyny żyzne, przechodzące w buczyny kwaśne, a na skalistym grzbiecie w świerczynę. W ostoi znaj-duje się najdalej wysunięte stanowisko rzeżuchy trójlistkowej. Ochroną objęta jest także dolnoreglo-wa buczyna karpacka. Z osobliwości fl orystycznych występuje tutaj, wspomniana już wcześniej, rze-żucha trójlistkowa i specyfi czne gatunki mchu, charakterystyczne dla masywu Babiej Góry. -„Zasolnica” - chroni starodrzew buczyny karpackiej.

W tym miejscu warto również wspomnieć o najbardziej okazałym ostańcu skalnym - tzw. Baszta Skalna (skałka Na Zakocierzy), która jest chroniona jako pomnik przyrody nieożywionej. Oprócz tego, na tym terenie, znajdują się jeszcze cztery pomniki przyrody. Są to głównie jaskinie osu-wiskowe charakterystyczne dla fl iszu karpackiego, a wyjątek stanowi znana grota Komonieckiego.

S. Filapek

Bibliografi a: - A. Matuszczyk, Beskid Mały. Przewodnik, Warszawa-Kraków 1981 r. - K. Radwański, M. Szymczak, Atlas Gór Polski, Warszawa 2006 r. - Wydawnictwo COMPASS, Mapa Turystyczna, Beskid Mały, wyd. III, 2006 r. - Strony internetowe Ministerstwa Środowiska – NATURA 2000 - Strony internetowe i publikacje Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach

8

Obumierający las świerkowy (S.F.)Dying out spruce forest

)

Las na stokach Magurki Wilkowickiej (S.F.)Forest on the peaks of Wilkowicka Magurka

Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.) (S.F.)

Fiołek polny (Viola arvensis Murray) (S.F.)

Knieć błotna (Caltha palustris L.) (S.F.)

9

Nature’s Preservation The Little Beskid can boast about rich fauna and fl ora estimated at 840 species of vascular plants. Vegetation keeps its storied

system, however due to small heights we can distinguish only one fl oor of the plateau and lower nappe. The fl oor of the higher nap pe on the Little Beskid does not exist because of height of the massif not exceeding 1000m. Despite this fact, in the summit part of Ma-dohory fragments of higher nappe spruce forest with the species characteristic for this group, what constitutes exceptional pecu lia-rity. Very rare forest community of the Little Beskid is ,,mountainous with steady satin-fl ower, which be noticed only with the petals. The ridges of the hills in eastern part of the Beskidy covered with in fragments grown fertile fi r. In the valleys of the rivers there are rive-rine forests-poplar-willow riverine, submontane ash riverine, riverside alder and muddy one, in differebt scope changed as a result of human economy.

On the area of this mountainous group there are spruces – unfortunately artifi cially introduced . Nearly all the spruce forests were attacked by the fungus – armillaria, causing decompost of the roots and trees . more often dry summers, while very mild winters are perfect conditions fot thermophilic bark beetle, which completes disaster in sylve. The spruces lose spines, get ill and die out. The area of disaster is very huge, because in the composition of the kinds of forests there are the most of them, even to 90 %. Beskidian forests pay today for the mistakes of the ancestors, which the major ones were made in the XIX century, when the forest clearance was for-ced by the developing industry. The local fi rs were cut down, beeches and sycamores as well. On the plateau oak-hornbeam fore-sts were in the majority.

In the forest underbrush we can see such species as: madder, comfrey, satin-fl ower or Dentbria Glanduzosa Among the plants making herbbushes on wet areas it is worth knowing such as: charlock, marsh, marigold, eranium, menthe and butterbur.

The world of animals of the Little Beskid because of its small sizes, relatively dense population and surrounding of busy roads does not present too good. There are very rarely wolves in winter and single examples of lynx out of big game. More often we can see wild boar or fox. Commonly there are hares, roes and deers. Very rich is the world of birds. We can see dipterans, buntings, thrushes, turtledoves, dippers, jackdaws, kestrels, bul-lfi nches and tits., Eurasian joys. Out of amphibians and reptiles we can come across salamanders, frogs, grass snakes and more often vipers.

Nearly all the are of Small Beskid is covered by protection within the Ladscape Park of the Beskid Mały, which was created in 1998 on the area of 25 770 ha with the protection zone of 22 253 ha of area, in order to maintain and popularize nature values, landscape and cultural ones of the Mały Beskid, in conditions of reasonable economy. Many kinds of plants are under strict protection: Doronicum Austriacum, Bleachnum Spicant, Clubmos.

On the area of the Beskid Maly there are three nature reserves:

- ‘Szeroka‘ - It protects the part of lower nappe karpacka beech forest with admixture of mountainous elm, sycamore and ash and showpieces of beeches and oaks. The oldest parts of sylve are over 200 years old. - ‘Madohora‘ - (the area of NATURE 2000) is situated in the peak part of Łamana Skała (Broken Cave) – the second as far as the height of the mountains is concerned in the Mały Beskid ( Small Beskid). On the peak there are rock outcrops, made from pudding stones and sandstones of lower layer of Istebniańska higher chalk of the Silesian series. Outcrops create many rock thresholds on the hills of the southern and souther-we-stern part. The height of these forms is different – from a few to ten me-ters. Reserve is completely covered with the forest. It covers the natu-ral place of over 100-year-old lower nappe spruce forest, which due to very specifi c bed-rock and local orographic conditions , is similar in its character to higher spruce forests . This is the only place in the Mały Be-skid with the system of forest groups, close to the natural – very well kept fertile beech forest, turning into acid beech forest, and on the rock rid-ge turning into spruce forest. There is the furthest situated cuckoo fl o-wer. Lower nappe Carpatian beech forest is under protection . We can fi nd here mentioned earlier cuckoo fl ower and specifi c species of moss which belong to fl oral peculiarities, characteristic for the massif of Ba-bia Góra. - ‘Zasolnica‘ – protects mature forest of Carpatian beech forest.

It is worth mentioning here about the greatest rock inland mountain – the so called Rock Tower (the rock on the Zakocierzy), which is protec-ted as an inanimate nature monument, apart from this on this area the-re are four monuments of nature. These are mainly the caves. The caves on this area are characteristic for the Carpatian fl ysch, the landslide ca-ves, apart from the known Komonieckiego Cave.

Bibliography :-A. Matuszczyk, Beskid Mały, the Guide Book, Warszawa-Krakow 1981-K. Radwański, M. Szymczak, Atlas Gór Polskich (The Atlas of the Polish Mountains), Warszawa 2006-Wydawnictwo COMPASS ( Publishing House ) Touristic Map, The Small Beskid, III edition, 2006-Websides of Ministry of Environment – NATURE 2000 -Websides and publications of Regional Institution of State Forests in Katowice

Samiec sarny europejskiej (Capreolus capreolus) (M.M.)

Sarna europejska (Capreolus capreolus) (M.M.)

Ze spotykanymi na górskim szlaku wielkimi głazami, czy wychodniami skalnymi, niejednokrotnie wiążą się podania ludowe czy legendy. Najpopularniejsze z nich opowiadają o tym, jak diabeł leciał z wielkim głazem, aby zburzyć budu-jącą się w pobliżu świątynię i na jego nieszczęście zastał go ranek, powodując upuszczenie skały.

Jan Halama, mieszkający w Bystrej Kronikarz Beskidz-ki, przytacza nieco inną, ale równie interesującą legendę, związaną z miejscem, gdzie znajduje się Skała Czarownic: „W 1890 roku, ludzie opowiadali, że jeden żebrak wieczorem szedł do Wilkowic przez las, zabłądził, a nagle patrzy – światło się świeci. Myślał, że to w jakimś domu jeszcze nie śpią, pod-szedł bliżej, a to na skale ognisko się pali, a przy nim dwie ko-biety bardzo stare oraz stary chłop z długą brodą, jakieś gło-śne zaklęcia wymawiali na tej skale. Jak żebrak zobaczył ta-kie okropne zjawy, niepodobne do ludzi, to tak uciekał i prze-wracał się, że jak przybiegł do karczmy, to się wszyscy go zlę-kli. Opowiedział w karczmie o tym zdarzeniu, ale ludzie mó-wili, że to jakiś pomyleniec, chociaż przysięgał, że to wszystko prawda, bo zjawy widział na własne oczy, a nie z opowiada-nia. W dawnych czasach ludzie omijali to miejsce, gdyż we-dług ludowych podań owa skała była kryjówką dla zbójnika - Wojciecha Buloka ze Spytkowic - i jego dwóch pomocnic - znachorek, którzy razem okradli miejscowy kościół. Skarby ukryli w pobliżu skały. Zbójnika schwytano i stracono w strasz-liwych torturach, natomiast kobietom w niewyjaśniony spo-sób udało się zbiec. Miejscowi mówili, że tylko czarownice znikają jak duchy... Teraz już nikt nie pamięta nazwiska rozbój-nika i zdarzenia”1.

E. Filapek

1 Legenda pochodzi z roku 1996, ze zbiorów Jana Halamy - Kronikarza Beskidzkiego.

Witches’ Rock

Skała Czarownic

10

There are folk traditions and legends associated with huge boulders or rock outcrops along the route. The most popular ones tell about the devil, who was fl ying holding a huge boulder to pull down a church situated nearby and un-fortunately the morning made his dropping of the rock.

Jan Halama, a Beskidian Chronicler living in Bystra, men-tions a little bit different but also an interesting legend asso-ciated with the place where the Witches’s Rock is: In 1890, people talked, that one begger was going home at night to Wilkowice through the forest, got lost and suddenly he saw – the light was on. He thought, that maybe in one house the people were not sleeping, he went up closer, and he saw the bonfi re burning on the rock and two very old women and an old man with long beard, they said some magic charms very loudly. When the begger saw such dreadful ghosts, not similar to people, he was escaping and turning upside down so that when he came up to the inn, everybody took fright at him. He told about this event in the inn, but people said that he was a looney, although he swore that all that was true because he had seen the ghosts with his own eyes, and not from telling. In old times, people went around this place, as according to folk traditions the said rock was a hidden place for a high-lander – Wojciech Bulok from Spytkowice – and his two assist-ants – quacks, who together robbed the local church. They hid the treasures near the rock. The Highlander was caught and executed in terrible tortures, but women managed to es-cape in an unclear way. The locals said that only the witches disappear like ghosts…Now, no one remembers the name of the highlander and the event’.

1 The legend dates back to 1996, from Jan Halama’s collection - Beskidian Chronicler.

Skała Czarownic w Wilkowicach (S.F.)Witches’ Rock in Wilkowice

Julian Falat’s Museum

11

We invite you cordially to pay a visit to Julian Falat’s Museum in Bystra, situated in a historic villa of the artist, commonly called ‘Falatowka’. The building is located in a very convenient communication place – is situated in Fałata Street – there is a parking nearby for the visitors to the museum and a bus stop.

Nowadays in the villa there is a museum with a biographical-artistic character, where we can fi nd many painting works, and also photos and documents connected with the life of the artist. ‘Exhibition has eight rooms on the ground and the fi rst fl oor. It consists of painting works, oil paintings and watercolor paintings and documents and photos associated with life and life’s work of the artist. In the museum we can fi nd the paintings made with oil, created under the infl uence of Munich Academy, the fi rst watercolor paintings presenting a lot of self-portrait of the fa-mily and friends. There are also here watercolor paintings presenting municipal landscape, showing the proof of many journeys made by the ar-tist. The exhibition is enriched by the archival material dedicated to the artistic life’s work and social activity of the artist.

Bystra has been inspiration for the artists and also tourists visiting surrounding mountains for many years. It is a perfect place for relaxation combined with mountainous tourism and visiting the region. It is not surprising that Julian Falat chose Bystra as his place of living, which he loved as an artist and as a tourist.

1Julian Falat’s Museum . Julian Falat’s Villa in Bystra, red. Iwona Purzycka, Bielsko-Biala 2005

FałatówkaMuzeum Juliana Fałata w Bystrej

Julian Fałat - Potok górski po powodzi. 1911. Akwarela na papierze (M.B.)

Mountains stream after Floyd. 1911. Watercolor painting on the paper

Julian Fałat - Potok górski po powodzi. 1911. Akwarela na papierze (M.B.)

Mountains stream after Floyd. 1911.

Muzeum Juliana Fałata w Bystrej (A.M.)

Julian Fałat’s Museum In Bystra

ści się przy ulicy Fałata – w pobliżu znajduje się parking dla odwiedzających muzeum oraz przystanek autobusowy.

fi czno-artystycznym, w którym odnaleźć możemy wiele prac malarskich, a także foto-grafi e i dokumenty wiążące się z życiem artysty. „Ekspozycja zajmuje osiem pomiesz-czeń na parterze i piętrze budynku. Składają się na nią prace malarskie, oleje i akwa-rele oraz dokumenty i fotografi e związane z życiem i twórczością malarza. W mu-zeum odnaleźć można obrazy olejne powstałe pod wpływem akademii monachij-skiej, pierwsze akwarele oraz liczne autoportrety, portrety rodziny i przyjaciół. Znajdują się tutaj również akwarele, przedstawiające miejskie pejzaże, będące świadectwem wielu podróży artysty. Ekspozycję obrazów wzbogaca materiał archiwalny poświęco-ny życiu, twórczości artystycznej i działalności społecznej artysty”1.

Bystra od bardzo wielu lat stanowi inspirację dla artystów, a także turystów od-wiedzających okoliczne góry. Jest doskonałym miejscem na wypoczynek, połączony z turystyką górską i zwiedzaniem okolicy. Nie dziwi więc fakt, że Julian Fałat wybrał By-strą na miejsce zamieszkania, miejsce, które pokochał jako malarz i jako turysta.

M. Mrówka

1 Muzeum w Bielsku-Białej. Willa Juliana Fałata w Bystrej, red. Iwona Purzycka,

Bielsko-Biała 2005

Malowniczo położona gmina, na pograniczu Parków Krajobra-zowych Beskidu Śląskiego i Małego oraz Kotliny Żywieckiej (w tzw. Bramie Wilkowickiej), znajduje się w południowej części wojewódz-twa śląskiego, w pobliżu stolicy Podbeskidzia: Bielska-Białej.

W jej skład wchodzą trzy sołectwa: Bystra, Meszna, Wilkowice. Przez gminę przebiegają ważne szlaki handlowo-turystyczne,

trasa drogowo-kolejowa: Bielsko-Żywiec-Zwardoń-Bratysława oraz Bielsko-Szczyrk-Wisła.

Gmina posiada swój specyfi czny mikroklimat, otoczona z jed-nej strony przez bujnie porośnięte lasem szczyty i zbocza gór, z dru-giej znajdujące się na nizinach łąki i pastwiska.

Położona najwyżej Bystra już pod koniec XIX w. znana była z leczniczych właściwości klimatycznych.

Austriacki lekarz Ludwik Jekeles odkrył, że gmina posiada wy-śmienite warunki do leczenia chorób płuc i w 1897 roku założył w Bystrej Zakład Wodoleczniczy. Obecnie Specjalistyczny Zespół Chorób Płuc i Gruźlicy jest wiodącym ośrodkiem torakochirurgicz-nym w Polsce.

Baza noclegowa i gastronomiczna jest bardzo dobrze rozwinię-ta. Na terenie gminy funkcjonują: hotel, trzy schroniska górskie, go-spodarstwa agroturystyczne, domy wczasowe, chatka studencka, ośrodek harcerski oraz liczne, serwujące doskonałe posiłki: restaura-cje, zajazdy i pizzerie.

Gmina posiada niezwykle dogodne warunki do rekreacji i upra-wiania sportu. Otoczona jest pasmem gór Beskidu Śląskiego: Kozia Góra, Szyndzielnia, Klimczok, Magura oraz Beskidu Małego: Czu-pel, Magurka Wilkowicka, Rogacz. Wszystkie połączone gęstą sie-cią znakowanych szlaków turystycznych oraz szlakami narciarskimi. Przez gminę przebiega szlak rowerowy Greenways, w zimie można korzystać z trzech wyciągów narciarskich i trasy biegowej na Ma-gurce Wilkowickiej. Do dyspozycji gości i turystów pozostają również: kryty basen w DW Magnus w Bystrej oraz nowoczesna, pełnowymia-rowa hala sportowa w Wilkowicach.

Odwiedzając gminę koniecznie trzeba zwiedzić willę Juliana Fałata - „Fałatówkę” w Bystrej, gdzie obecnie mieści się muzeum biografi czno-artystyczne słynnego malarza. Warto również zoba-czyć gminny park, gdzie członkowie Klubu Gaja przygotowali nie-zwykle interesującą ścieżkę dydaktyczną.

Godne odwiedzenia są również: neogotycki kościół parafi al-ny pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Wilkowicach z koń-ca XIX w. oraz zabytkowa XVIII-wieczna kaplica Matki Boskiej Siew-nej w Mesznej.

Przejeżdżając przez gminę, zwrócicie Państwo uwagę na rzeź-by, tzw. „Witacze” (ustawione przy głównych drogach) oraz patro-nów - świętych (fi gurujących przed budynkami użyteczności publicz-nej i szkołami).

Na terenie gminy organizuje się wiele imprez kulturalnych i spor-towo-rozrywkowych. Najciekawsze z nich to: Dni Wilkowic (czer-wiec), Dni Bystrej (lipiec), Dni Mesznej (sierpień), Rodzinny Rajd Ro-werowy (lipiec), Puchar Magurki w biegach narciarskich śladami Arcyksiężnej Marii Teresy (luty), Bystrzańskie Recitale Organowe (li-piec), Święto Plonów (wrzesień), Przegląd Chórów „Gaude Can-tem” (październik).

M. Rączka

A picturesquely situated commune, on the borderland of the Scenic Parks of the Silesian Beskid and the Little Beskid and the Żywiecka Valley (the so called Wilkowiecka Gate) situated in the southern part of Silesian Voivodship, in the vicinity of the capital of Podbeskidzie: Bielsko-Biała.

Three administrative units belong to it: Bystra, Meszna and Wilkowice. Important commercial-touristc routes go through the commune, as well as road-railway route: Bielsko-Żywiec-Zwardoń-Bratysława and Bielsko-Szczyrk-Wisła.

The commune has a specifi c microclimate, surrounded on one side of thick forest-covered peaks and slopes, on the other side, there are meadows and pastures.

Bystra, which is situated the highest, at the end of the 19th cen-tury was known for its treatment features of the climate.

The Austrian doctor Ludwik Jekels discovered that the com-mune has perfect conditions for the treatment of lung-related ill-nesses and in 1897 he set up a Hydrotherapy Centre. Nowadays it is the Specialist Group of Treatment of Illnesses of Lungs and Tubercu-losis and the leading centre of thoracosurgery in Poland.

Accommodation and places to eat are very well developed. There are hotels, three mountain hostels, agricultural households, holiday homes, a student’s lodge, Scout centre and many restau-rants, inns and pizza places serving delicious meals.

The commune has convenient conditions for recreation and doing sport. It is surrounded by the mountain range of the Silesian Mountain: Kozia Mountain, Szyndzielnia, Klimczok, Magura and the Little Beskid: Czupel, Wilkowiecka Magurka, Rogacz. All of them are connected with a network of well-marked tourist and skiing routes . Greenways cycling path goes through the commune, in winter you can use three ski lifts and a running route on Wilkowiecka Magurka. There is also indoor swimming pool at the holiday house Magnus in Bystra for tourists and guests and a modern, fully equipped sports hall in Wilkowice.

Visiting the commune, it is necessary to visit Julian Fałat’s Villa- ‘Fałatówka‘ in Bystra where there is a biographical-artistic museum of the famous painter. It is worth seeing the park in the commune, where the members of the Gaja Club have prepared an interesting didactic path.

Worth visiting is also: the Neo-Gothic parish church of St. Michal Archangel in Wilkowice of built the end of the 19th century and the his-toric 18th century chapel of the Heavenly Sowing Mother in Meszna.

On passing the commune, pay attention to the sculptures, the so called ‘Witacze‘ (situated at the main roads) and patrons-saints (fi gures situated at the public utility buildings and schools).

Many cultural and sporting events are organized in the area of the commune. The most interesting ones are: The Days of Wilkowice (June), The Days of Bystra (July), The Days of Meszna (August), the Family Cycling Rally (July), The Cup of Magurka ski races along the traces of Archduchess Maria Theresa (February), the Bystrańskie Pipes Recitals (July), the Harvest Holiday (September) ‘and the Gaude Cantem ‘Choir Competition (October).

Kościół Parafi alny pw. św. Michała Archanioła w Wilkowicach (S.F.)St.Michal Archangel

Parish Church in Wilkowice

Muzeum Juliana Fałata w Bystrej (S.F.)Julian’s Fałat Museum in Bystra

Zab

ytko

wa

ka

plic

a M

atk

i B

osk

iej S

iew

ne

j w M

esz

ne

j (S.

F.)

His

toric

Ch

ap

el o

f H

ea

ven

ly

Mo

the

r o

f So

win

g in

Me

szn

a

Wilkowice Commune(Silesian voivodship), 34 km2 area

Population 12.413 (on 2008 December)

Gmina Wilkowice(woj. śląskie), pow. 34 km2,ludność 12.413 os. (stan na 31 grudnia 2008)

12

Below are a few of the dates of associated with the Club in Bystra, situated in Wilkowice Com-mune, in Bielski District. The Sports Club in Bystra ‘Klimczok’ was set up in late summer of 1922. The First section contained a football in the club. Next, there was a section for basketball. After some time volleyball, athletics and skiing completed it. Competitors of the Club already made signifi cant inroads in sport during the interwar period – in summer camps, at civil defense training in cross-country racing, and in winter in ski relay races, it was like a Polish Championship. The Club also won the titles of the Silesian Championship in basketball, volleyball and the records for Silesia in short races and long jump; all were a very good showcase at the beginning for the Club.

During the Second World War offi cials and competitors of the Club fought in different fronts in the country and abroad. A lot of them died in a heroic way, a few of them stayed abroad. After the war the Club was reactivated in the structures of the Folk Sports Teams.

In 1969s Józef Przybyła made the club famous - a frequent champion and record holder in Poland, a champion of many national and foreign competitions, including especially the Tournament of Four Ski

Jumps. He participated in two Olympic Games in Insbruck (1964) and Grenoble (1968). In the 1970s Irena Piela Insbruck - a runner and Teresa Kruczek, Paweł Goryl, Wacław Kubik - lugers shone in the Club. Łukasz Kruczek made the club more popular, he won for it, after a 25-year-break, the title of Championship of Poland in ski jumping, four times he was a Champion of the Students’World and twice he represented the Club and Poland in Olympic Games in Nagano (1998) and in Salt Lake City (2002). In the Olympic Games in Turin he represented Poland as an assistant to the main coach of jumpers, currently he is the fi rst coach of the national team in ski jumping the PZN - Polish Association of Skiing.

Nowadays our juniors in different age categories win the titles of Champions of Poland, and even the Champions of the World. In the winter seasons of 2006/2007 and 2007/2008 and 2007/2008 the competitors in the all-Polish Ranking of the Race PZN, the fi rst competitors were from our Club. In the 2006/2007 and 2007/2008 season competitors of the Club represented us in the World Championship of the Juniors in Tarvisio (Italy), Melles (Italy) and Winter Olympic Festival of the Youth of Europe in Jace (Spain). Annually the competitors of the Club receive calls to the youth teams of PZN in races, jumping and Norwegian combination. The Club consequently start activities in the way of the statues, aiming at getting widely recognized social approval. It organizes, among the others, sport-recreation activities for children and the youth not belonging to the Club, cross-country races (Bystrzański Cross), summer and winter races on the routes of Wilkowiecka Magurka. (Along the traces of Archduchess of Maria Teresa) races on ski rolls (rollsprint) and competitions of ski jumping competitions. The Club has a sports hall (2 Szczyrkowska Street) and a ski jump facility is currently being rebuilt (Ochota Street). The building of the seat of the Club is also being restored (14 Fałata Street). The Club is a sports as-sociation which has had for three years status of Organization of Public Utility (0000213857 KRS). We have a formal permit for running an economic activity, within which we have produced equipment and sports accessories (helmets, chloride mats Grotoplates for running sticks, Akia and handles for skis). The mission of the Club is to create the possibility of acquiring and making it perfect skills of running and ski jumping, from zero to champion-ship, while at the same time taking care of growing up and education. Creating training conditions for children and the youth belong to the priority tasks, especially the children and the youth skilled at the discipline of classic skiing, organization of sports competition led by Polish Ski Association, activities aiming at enlarging the amount of people actively doing sport and commencing events promoting a mass sport. In December 2007 the Club organizcelebrations of its 85-anniversary of existing, during which it received from local community the club banner blessed in Heavenly Mother Parish Church in Bystra Slaska.

13

Kilkudziesięcioletnie losy Klubu związane są z Bystrą, usytuowaną w Gminie Wilkowice, w powiecie bielskim. Założenie bystrzańskiego klubu sportowego „Klim-

nożna. Następną, sekcja koszykówki. Uzupełniły je z czasem siatkówka, lekkoatlety-ka i narciarstwo. Już w okresie międzywojennym zawodnicy Klubu odnosili znaczące sukcesy sporto-we - na obozach letnich, z przysposobienia wojskowego w biegach przełajowych, a w zimie w narciar-skich biegach sztafetowych, nawet na miarę Mistrzostw Polski. Zdobyte tytuły Mistrzostw Śląska w siat-kówce, koszykówce i rekordy Śląska w biegach krótkich oraz w skoku w dal były w początkach istnienia Klubu jego bardzo dobrą wizytówką. W czasie II Wojny Światowej działacze i zawodnicy Klubu walczyli na wielu frontach w kraju i poza jego granicami. Wielu z nich zginęło bohatersko, kilku zostało poza Polską. Po wojnie Klub reaktywowano w strukturach zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe. W latach 60-tych swoja sławą sportową obdarzał Klub Józef Przybyła – wielokrotny mistrz i rekordzista Polski, zwy-cięzca wielu konkursów krajowych i zagranicznych, ze szczególnym uwzględnieniem Turniejów 4 Skoczni. Uczestniczył w dwóch Olimpiadach w Insbruc-ku (1964) i Grenoble (1968). W latach 70-tych brylowali w Klubie biegacze (Irena Piela - Insbruck) i saneczkarze (Teresa Kruczek, Paweł Goryl, Wacław Ku-bik). Mocno wypromował Klub Łukasz Kruczek - zdobył dla niego, po 25 latach przerwy, tytuł Mistrza Polski w skokach, czterokrotnie był Mistrzem Świa-ta Studentów i dwukrotnie reprezentował Klub i Polskę na olimpiadach w Nagano (1998) i Salt Lake City (2002). Na olimpiadzie w Turynie reprezentował Polskę w roli asystenta trenera głównego skoczków, zaś aktualnie został pierwszym trenerem kadry narodowej PZN w skokach narciarskich. Współcześnie nasi juniorzy, w różnych kategoriach wiekowych, zdobywają tytuły Mistrzów Polski, a nawet Mistrzów Świata. W sezonach zimowych 2005/2006, 2006/2007 oraz 2007/2008 w Ogólnopolskim Rankingu Biegów PZN, pierwszymi byli zawodnik i zawodniczka naszego Klubu. W sezonie 2006/2007 i 2007/2008 zawod-nicy Klubu reprezentowali nas na Mistrzostwach Świata Juniorów w Tarvisio (Włochy), Malles (Włochy) i na Zimowym Olimpijskim Festiwalu Młodzieży Euro-py w Jace (Hiszpania). Corocznie zawodnicy Klubu otrzymują powołania do kadr młodzieżowych PZN w biegach, skokach i kombinacji norweskiej. Klub konsekwentnie podejmuje działania pozastatutowe, mające na celu pozyskiwanie szeroko pojętej aprobaty społecznej. Organizuje, między innymi, za-jęcia sportowo rekreacyjne dla dzieci i młodzieży pozaklubowej, biegi przełajowe (Cross Bystrzański), biegi letnie i zimowe na trasach Magurki Wilkowic-kiej (Śladami Arcyksiężnej Marii Teresy), wyścigi na nartorolkach (Rollsprint) oraz konkursy skoków narciarskich. Klub posiada w Bystrej halę sportową (ul. Szczyrkowska 2) i kompleks skoczni narciarskich w odbudowie (ul. Ochota). Restaurujemy budynek siedziby Klubu w Bystrej (ul. Fałata 14). Klub jest stowa-rzyszeniem sportowym posiadającym, od trzech lat, status Organizacji Pożytku Publicznego (0000213857 KRS). Mamy formalne przyzwolenie na prowa-dzenie działalności gospodarczej, w ramach której produkowaliśmy sprzęt i akcesoria sportowe (kaski, maty igelitowe, grototalerzyki do kijów biegowych, akie, uchwyty do nart). Misją Klubu jest tworzenie możliwości nabywania oraz doskonalenia umiejętności biegania i skakania na nartach, od zera do mi-strzostwa, przy jednoczesnej trosce o wychowanie i wykształcenie. Do priorytetowych zadań Klubu należy również tworzenie warunków szkoleniowych dla dzieci i młodzieży uzdolnionej w dyscyplinie narciarstwo klasyczne, organizacja współzawodnictwa sportowego prowadzonego przez Polski Związek Narciarski, działania na rzecz zwiększenia liczby osób czynnie uprawiających sport oraz inicjowanie imprez promujących sport masowy. W grudniu 2007 roku Klub zorganizował uroczystości jubileuszu 85-lecia istnienia, podczas której otrzymał od lokalnej społeczności sztandar klubowy, poświęcony w kościele parafi alnym pw. Najświętszej Marii Panny w Bystrej Śląskiej.

Z. Banet

Historia LKS „Klimczok-Bystra”

Siedziba klubu „Klimczokówka” (S.F.)The seat of the Club

Zawody Rollsprint, organizowane przez LKS (w kalendarzu PZN) (S.F.)

Competitions Rollsprint, organised by LKS (In the calendar of the Polish Skiing Association)

History of the Folk Sport Club

Na terenie Gminy Wilkowice od wielu lat działa rzeźbiarz i artysta ludowy - Stanisław Kwaśny. Mieszka w Mesznej, gdzie również pracuje w przydomowym warsztacie. Z dużym powodzeniem uprawia rzeźbę ludo-wą w drewnie, plastykę obrzędową oraz w ostatnich latach rzeźbę w kamieniu. Wielokrotnie prowadził warsz-taty rzeźby, w ramach projektów, realizowanych przez Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej. Jego wy-chowankowie rzeźbiarze: Tadeusz Pawełek i Paweł Kos z Żywca, Mateusz Gębala z Mesznej, są laureatami wie-lu konkursów rzeźby i uczestnikami plenerów, organizowanych w kraju i za granicą oraz kiermaszy i targów sztu-ki ludowej.

Wykonał dwie, sławne w całym powiecie, szopki plenerowe do kościołów w Wilkowicach i w Mesznej. Ma w swo-im dorobku szereg nagród w wielu krajowych i międzynarodowych konkursach. Za swoje osiągnięcia artystyczne oraz popularyzację rzeźby ludowej wśród młodzieży i dorosłych został w 2005 r. odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.

Stanisław Kwaśny to także instruktor, uczestnik lub kurator plenerów rzeźbiarskich, między innymi, międzyna-rodowego Pierwszego Pleneru Twórczego w Wilkowicach, zorganizowanego staraniem stowarzyszenia Wrota Beskidów oraz pleneru w Orawskim Białym Potoku, gdzie razem z rzeźbiarzami ze Słowacji, pomógł odbudować stare kamienne rzeźby - wiele fi gur na Podbeskidziu pochodzi właśnie z tamtych terenów.

Zdjęcia jego prac zdobią ponad 20 tomików poezji śp. ks. Jana Twardowskiego, powodując w ten sposób ich interdyscyplinarny odbiór - dają czytelnikowi możliwość połączenia doznań poetyckich z wrażeniami wiążą-cymi się z odbiorem estetyczno-wizualnym.

Jest współtwórcą wielu programów telewizyjnych, dotyczących między innymi beskidzkich obrzędów bo-żonarodzeniowych i dzięki temu jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci w gminie, a także w całym powiecie bielskim. Brał udział w przygotowaniach koncertu noworocznego w Teatrze Narodowym w Warsza-wie na cześć Jana Pawła II, na który przygotował gwiazdę kolędniczą oraz jedną z najpiękniejszych szopek. Jedna z rzeźb Pana Stanisława została wręczona, przez starostę bielskiego Ojcu Świętemu, Janowi Pawłowi II, podczas prywatnej audiencji w Watykanie. Rzeźba ta stała się cząstką bliskiej sercu papieża Ziemi Beskidzkiej, była darem miłości, szacunku i wdzięczności. Dzięki inicjatywie Pana Stanisława wielu, początkowo niechęt-nych rzeźbiarstwu i tej formie twórczości, mieszkańców gminy, przekonało się, że rzeźba z pełnym powodzeniem może być elementem reprezentującym ich miejsce zamieszkania, a nawet symbo-lem z nim kojarzonym.

Od kilku lat na terenie Gminy Wilkowice sukcesywnie pojawiają się nowe rzeź-by, czego przykładem są m. in. rzeźby przy obiektach użyteczności publicznej, szko-łach oraz w okolicy głównych dróg, przebiegających przez gminę. Dzięki takim dzia-łaniom Gmina Wilkowice coraz częściej rozpoznawana jest jako miejsce sławne z rzeźb, miejsce, gdzie dzięki staraniom władz kultywowana jest kultura i sztuka ludo-wa, miejsce, gdzie dba się o upowszechnianie dóbr kulturowych.

M. Mrówka

On the area of Commune of Wilkowice, Stanislaw Kwasny, a folk artist and a sculptor has been acting for many years. He lives in Meszna, where he also works at the home workshop. He is doing sculptors in wood with great success, ritual art and in the last two years sculpturor in stone. He has many times run workshops of scuptu-re with the scope or projects realized by Regional Centre of Culture in Bielsko-Biala.

His alumni sculpurers: Tadeusz Pawelek I Pawek Kos from Żywiec, Mateusz Gębala from Meszna are laurarates of many competitions of sculpture and participants of open air organized in the country and abroad and fa-irs and trades of folk art.

He has made two cribs, famous in the whole district for the churches of Wikowice and Meszna. He has, in his life’s work, a lot of awards in many national and international competitions. He was awarded with Gold Cross of Merit in 2005 for his artistic achievements and popularization of folk sculptur among the youth and adults.

Stanislaw Kwaśny is also an instructor, participant and curator of open airs of sculpturing, among the others, international The First Creative Open Air in Wilkowice organized with effort of association of Gates of Be-skidy and open air in Orawski White Stream, where together with sculptors of Slovakia, helped to rebuilt old sto-ne sculptures - many statues in Podbeskidzie come from these areas.

The photos of h is works grace over 20 little volumes of poetry of the late priest Jan Twardowski, making the-ir appeal interdisciplinary - giving to the readers the possibility of connecting poetic sensations associated with esthetic-visual appeal of the photos of the sculptures of the artist.

He is a co-author of many television programs concerning, among the others Beskidian Christmas customs and thanks to it, he is one of the most recognizable person in the Commune, and also in the whole Bielski di-strict. He took part in preparations of New Year Concert in the National Theatre in Warsaw to honor Jan Paul II, for which he prepared the Christmas-carol star and one of the most beautiful cribs. One of the sculptures of Mr Stanislaw was given to the Pope Jan Paul II by district governor of Bielsko-Biala, during the private audience in Vatican. This sculptor became a part of the very close to the heart of the pope Beskidian Gro-und, was a gift of love, respect and gratitude. Due to initiative of Mr Stanislaw, many, in the be-ginning, not willing to the sculpturing and this form of art inhabitants of the Commune, were co-nvinced that sculpture with great success may be an element of representing their place of li-ving, and even a symbol associated with it.

For many years, on the area of the Commune in Wilkowice, new sculptures have been ap-pearing, the example of which are, among the others: sculptures at the buildings of public utility, schools and in the area of main roads going through the commune . Thanks to these activities, Commune of Wilkowice is often recognized as the place of famous sculptures, a place where thanks to the efforts of authorities culture and folk art are cultivated, where people take care of popularizing of cultural possessions.

Gmina rzeźbą stojąca

Sculptures of the Commune

Stanisław Kwaśny przy pracy (UG)

Stanisław Kwaśny at work

Święta Kinga przed budynkiem Urzędu Gminy (S.F.)

St. Kinga In front of the Comune Council

14

Plener rzeźbiarski w Wilkowicach (S.F.)Sculptural open air

Słynne aniołki autorstwa Pana Stanisława Kwaśnego (S.F.)Famous angels made by

Stanisław Kwaśny

Wydanie drugie zmienione, Wilkowice 2009Nakład: 1000 egz.ISBN: 978-83-926309-0-6

Wydawca:Gmina Wilkowice

Redakcja:Ewelina i Sławomir Filapek

Autorzy artykułów:Zbigniew BanetEwelina FilapekSławomir FilapekMaciej MrówkaMieczysław Rączka

Zdjęcia i reprodukcje:Sławomir Filapek (S.F.)Alicja Migdał-Drost(A.M.)Marcin Matlak (M.M.)Archiwum Muzeum w Bielsku-Białej (MB)Archiwum UG Wilkowice (UG)Dziękujemy Panu Janowi Halamie (J.H.) – Kronikarzowi Beskidzkiemu – za udostępnienie tekstów i zdjęć archiwalnych.

Tłumaczenie:Beata Góralczyk-Rajewska

Projekt, skład i druk:Drukarnia Małyszul. Spółdzielcza 743-436 Górki Wielkietel.: (033) 853 91 11www.malyszdruk.plmalysz@malyszdruk.pl

Urząd Gminy w Wilkowicachul. Wyzwolenia 2543-365 Wilkowicetel.: (033) 499 00 77www.wilkowice.plsekretariat@wilkowice.pl

Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacjiul. Szkolna 8 a43-365 Wilkowicetel.: (033) 488 30 03www.gosir.wilkowice.plhala@GOSiR.Wilkowice.pl

Ośrodek Obozowo - Szkoleniowy ZHP „Wilczysko” ul. Harcerska 2, 43-365 Wilkowice tel.: (0) 602 398 882 www.beskidzki.zhp.plhufi ec@beskidzki.zhp.pl miejsc 76

Agroturystyka „Alfa” ul. Kowalska 18, 43-360 Bystra tel.: (033) 817 06 18 www.agroturystykaalfa.republika.plagroturystykaalfa@o2.plmiejsc 10

Agroturystyka „Łaciakówka” ul. Orczykowa 72, 43-360 Meszna tel.: (033) 497 39 41 www.laciakowka.republika.pl laciakowka@wp.pl miejsc 10

Agroturystyka „Partner” ul. Krucza 2, 43-360 Meszna tel.: (033) 817 16 23 www.noclegwgorach.republika.plmiejsc 7

Agroturystyka „Ranczo” ul. Nadmeszna 15, 43-360 Bystra tel.: (033) 488 18 10www.ranczo.info ranczo@ranczo.info miejsc 12

PRZYDATNE ADRESY

Samodzielny Gminny ZakładOpieki Zdrowotnej Wilkowiceul.Wyzwolenia 18, 43-365 Wilkowicetel.: (033) 817 08 32

Specialistyczny Zespół Chorób Płuc i Gruźlicyul. Fałata 2, 43-360 Bystratel.: (033) 499 18 01

Szpital Kolejowyul. Żywiecka 19, 43-365 Wilkowicetel.: (033) 812 20 20

Gminna Biblioteka Publiczna w Wilkowicachul. Strażacka 3, 43-365 Wilkowicetel.: (033) 817 08 72www.biblioteka-wilkowice.plgbpwilkowice@op.pl

BAZA NOCLEGOWA

Ośrodek Wczasowo-Szkoleniowy Magnusul. Fałata 222, 43-360 Bystra tel.: (033) 817 16 06 www.magnus-bystra.plmiejsc 170

Schronisko PTTK na Szyndzielni ul. Szyndzielnia 1, 43-300 Bielsko-Biała tel.: (033) 814 40 47 www.szyndzielnia.com.pl schronisko@szyndzielnia.com.pl miejsc 56

Schronisko PTTK na Klimczoku 43-360 Bystra tel.: (033) 814 52 88 www.schroniskoklimczok.com.plbiuro@schroniskoklimczok.com.plmiejsc 45

Schronisko PTTK na Magurce ul. Magurka Wilkowicka 7, 43-365 Wilkowicetel.: (033) 817 04 21 www.magurka.beskidy.plinfo@magurka.beskidy.pl miejsc 45

Studenckie Schronisko Turystyczne „ROGACZ” ul. Rogacz 1,43-365 Wilkowice tel.: (032) 276 06 63 www.schronisko-rogacz.pl miejsc 29

„Skipark”ul. Klimczoka 257, 43-360 Bystratel.: (033) 817 12 79www.skipark.plmiejsc 40

Ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowyul. Klimczoka 267, 43-360 Bystratel.: (033) 817 16 19miejsc 21

Zajazd „Pod Źródłem” ul. Fałata 126, 43-360 Bystra tel.: (033) 817 07 60www.pod-zrodlem.pogodzinach.netmiejsc 25

„Chata na Groniu” ul. Nadmeszna 8, 43-360 Bystra tel.: (033) 498 22 39 www.chatanagroniu.plchata@chatanagroniu.plmiejsc 15

Pensjonat „Salamandra” ul. Fałata 204a, 43-360 Bystra tel.: (033) 817 16 17 www.pensjonat-salamandra.plbiuro@pensjonat-salamandra.pl miejsc 14

Noclegiul. Szczyrkowska 65, 43-360 Bystratel.: (033) 810 52 62

Zdjęcie na okładce: widok z Magurki Wilkowickiej zimą, fot. S. Filapek.