159

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 6 •••• 2009

FLORA NACZYNIOWA DAWNEGO PARKU DWORSKIEGOW ŁASINIE KOSZALIŃSKIM (POMORZE ZACHODNIE)

VASCULAR FLORA OF THE FORMER MANOR PARKIN ŁASIN KOSZALIŃSKI (WESTERN POMERANIA)

Mariola Truchan, Zbigniew SobiszAkademia PomorskaZakład Botaniki i GenetykiInstytut Biologii i Ochrony Środowiskaul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupske-mail: truchan @ apsl.edu.pl, sobisz @ apsl.edu.pl

ABSTRACT

The paper presents results of studies on vascular flora in the former manor parkconducted in the years 2007-2008. In the investigated area a total of 188 taxa of vas-cular plants were identified, belonging to 50 families. Flora of the analyzed areaconsists of 147 apophytes, 17 archeophytes, 13 ergasiophytes and 11 kenophytes.Seven protected species were found: Aquilegia vulgaris, Convallaria majalis, Ga-lanthus nivalis, Hedera helix, Lilium martagon, Viburnum opulus and Vinca minor.Lilium martagon L. is very numerous in the former manor park in Western Pomera-nia.

Słowa kluczowe: flora naczyniowa, Lilium martagon, park dworski, Łasin Kosza-liński, Pomorze ZachodnieKey words: vascular flora, Lilium martagon, former manor park, Łasin Koszaliński,Western Pomerania

WSTĘP

Łasin Koszaliński to niewielka wieś w województwie zachodniopomorskim.PołoŜona jest w dolinie rzeki Czerwonej (Wonne Bach), na jej lewym brzegu, w po-bliŜu ujścia do Morza Bałtyckiego. Pod względem fizycznogeograficznym leŜy naWybrzeŜu Słowińskim (Kondracki 2004), administracyjnie naleŜy do powiatu ko-szalińskiego i gminy Będzino. Ze względu na swoje połoŜenie ma charakter wsi let-niskowej, w której 16 rodzin spośród 20 zamieszkujących na stałe zajmuje się pro-

160

wadzeniem gospodarstw agroturystycznych. W Łasinie Koszalińskim zachował siębudynek starej szkoły (posesja nr 6), który jest własnością prywatną, i wykorzysty-wany jest równieŜ jako baza agroturystyczna (inf. ustna – Jan Koziarski, lipiec2008).

We wsi Łasin o metryce średniowiecznej znajdowały się rycerskie dobra lennei dobra kościelne naleŜące do katedry w Kołobrzegu (Kolberg). Właściciele dóbr ry-cerskich znani są dopiero od połowy XVI wieku, w 1564 roku naleŜały one do Pete-ra von Kamecke, który był radcą księcia pomorskiego Bogusława XIII. Ostatni po-tomek rodu von Kamecke zmarł w 1615 roku. Pochowano go w gotyckim kościeleznajdującym się przy załoŜeniu dworsko-parkowym. Poświęcona jego pamięci płytanagrobna znajduje się obecnie w wieŜy koszalińskiej katedry (Bastowska 2003).Majątek po nim wykupiła rodzina von Tettau (Wedel-Parlow 1961). W 1680 rokuwłaścicielem majątku został Lorenz von Krockow, który powiększył dobra łasińskieo wieś Tymień (Timmenhagen). Matrykuła z 1756 roku wspomina, Ŝe hrabia Hein-rich Adrian von Borcke, major księcia pruskiego Friedricha, był zarządcą majątkóww Łasinie, Tymieniu, Ustroniu Morskim (Henkenhagen) i Wieniotowie (Wendhagen)(Klempin i Kratz 1863). W tym czasie u wylotu drogi do Wieniotowa załoŜony zo-stał na planie palladyńskim dwuskrzydłowy dwór oraz dwa folwarki – północnyHofen i południowy Rothenhof (Bergahus 1867).

Przypuszczalnie juŜ w XVIII wieku przy dworze był mały ogród francuski. Ów-czesne załoŜenie ogrodowo-dworskie otaczały rozległe łąki, a od południa polauprawne. W pierwszej połowie XIX wieku do ogrodu przyłączono część przyległychłąk z małymi stawami, tworząc nieduŜy park krajobrazowy. Dziedziniec z dworembył połoŜony centralnie. Układ komunikacyjny parku tworzyły alejki obsadzoneCarpinus betulus L., pozostałe z dawnego załoŜenia, oraz prosta droga w północno--wschodniej części parku i dwie drogi przechodzące przez północno-zachodnią i po-łudniowo-wschodnią jego część, które łączyły się z drogą wiejską. Do dworu przy-legał sad, a ponadto w kompozycji parku występował w postaci grup oraz pojedyn-czych okazów róŜnogatunkowy drzewostan (Gwiazdowska-Banaszak 1982).

Barokowy dwór był dwupiętrową bryłą zbudowaną na planie litery „L”. Jegoelewacja miała kolor krwistoczerwony, stąd nazywany był przez ówczesnych miesz-kańców „czerwonym zamkiem”. Rozległą polanę parkową przecinała stara aleja li-powa prowadząca do dworu. Do parku naleŜał murowany, XIV-wieczny kościół(Neuschäffer 1994). W 1817 roku dobra Łasina naleŜały do Friedricha vonArnim, a od 1818 roku folwark był własnością jego synów: Heinricha, Wilhelma,Adolfa, Leonharda i Reinholda. W 1884 roku właścicielką dóbr była Eleonora Con-stantina von Wedel z domu von Arnim. W latach 1905-1914 majątkami rycerskimiw Łasinie i Łopienicy (Lappenhagen) zarządzała Elisabeth von Wedel, w 1928 rokujej syn Bernhard (Schwenkler 1966). Od 1938 roku właścicielem była rodzina vonder Osten, która załoŜyła w Łasinie stadninę koni (Neuschäffer 1994). Dobra w Ła-sinie naleŜały do tej rodziny do początku II wojny światowej (Schwenkler 1966).W latach 1945-1955 we dworze funkcjonował Dom Dziecka (Neuschäffer 1994).W 1955 roku brygada Akcji Rozbiórkowej Prezydium Powiatowej Rady Narodowejw Koszalinie barbarzyńsko zniszczyła kościół bez wiedzy wojewódzkiego konser-watora zabytków. W tym roku wyburzono równieŜ dwór (Bastowska 2003). Od

161

1998 roku park jest własnością prywatną. Dawne załoŜenie dworsko-parkowe dziśjest nieuŜytkowane, a tym samym zaniedbane. Jedyne prace porządkowe wykony-wane na terenie dawnego parku to dwukrotne koszenie w ciągu sezonu wegetacyj-nego. Pomimo zaniedbania, park zasługuje na szczególną uwagę. Na jego terenieznajduje się bardzo liczne, niewątpliwie pochodzenia antropogenicznego stanowiskoL. martagon L.

Praca przedstawia inwentaryzację botaniczną dawnego załoŜenia dworsko-par-kowego w Łasinie Koszalińskim.

MATERIAŁ I METODY

Badania terenowe prowadzono w latach 2007-2008. Nazewnictwo rodzin i ga-tunków roślin naczyniowych jest zgodne z listą Mirka i in. (2002). Nomenklaturędrzew i krzewów przyjęto za Senetą i Dolatowskim (2003). Oprócz spisów flory-stycznych inwentaryzacja dendroflory została udokumentowana pomiarami obwo-dów najbardziej okazałych egzemplarzy drzew na wysokości 130 cm i ich wysoko-ści wysokościomierzem Suunto PM 5/1520.

Listę rodzin i gatunków roślin naczyniowych przedstawiono w układzie alfabe-tycznym. Miejsce taksonów w klasyfikacji geograficzno-historycznej, uwzględnia-jąc specyfikę regionu, określono na podstawie list Zająca (1979), Zając i Zająca(1992) oraz Zająca i in (1998).

Gatunki objęte ochroną prawną podano za Rozporządzeniem Ministra Środowi-ska (2004). Gatunki objęte ochroną całkowitą oznaczono symbolem !!, a ochronączęściową !. Przed gatunkiem chronionym o charakterze antropogenicznym umiesz-czono symbol *.

W charakterystyce parku za nazwą polską i niemiecką miejscowości podano nu-mer ewidencyjny i datę wpisu do rejestru zabytków według Wojewódzkiego UrzęduOchrony Zabytków w Szczecinie, Delegatura w Koszalinie. W nawiasach podanokursywą niemieckie nazwy fizjograficzne obowiązujące do 1945 roku (Kaemmerer1988, Słownik... 2002).

Zastosowano następujące skróty: Ap – apofit, Ar – archeofit, Erg – ergazjofit,Ken – kenofit.

WYNIKI

Dawne załoŜenie dworsko-parkowe w Łasinie Koszalińskim (Lassehne) (A-13,16 XI 1953) znajduje się w północno-zachodniej części wsi, przy bitej drodze łączącejsię na południu z szosą Koszalin-Kołobrzeg, a na północy z podrzędną drogąz Ustronia Morskiego do osady rolniczej Pleśna. Pozostałość po dawnym tereniedworskim zajmuje powierzchnię 6,8 ha. W jej skład wchodzą dawny dziedzinieci park, w którym wody stanowią 1,12 ha (w tym 4 stawy, z czego 2 wysychające), orazrowy melioracyjne (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Szczecinie, Delegaturaw Koszalinie – inf. ustna). Dziedziniec zajmuje środkowozachodnią część załoŜenia

162

i znajduje się bezpośrednio przy drodze wiejskiej. Dokładne granice dziedzińca sątrudne do ustalenia, dawne budynki zostały rozebrane, a teren porosły zwarte skupie-nia krzewów i drzew. Prace porządkowe w formie dwukrotnego koszenia w ciągu ro-ku najprawdopodobniej obejmują jedynie część dawnego dziedzińca.

Park o zarysie zbliŜonym do prostokąta zajmuje teren wokół dziedzińca. Terenjest ogrodzony płotem z siatki. Park przestrzenie zorientowany jest w kierunku pół-nocno-wschodnim i południowo-wschodnim. DłuŜszym bokiem graniczy z drogąbiegnącą przez wieś. WzdłuŜ północnej i północno-wschodniej granicy parku znaj-duje się rów melioracyjny. Układ ciągów komunikacyjnych jest zatarty. Zachowałasię aleja utworzona z Carpinus betulus L., złoŜona z 34 drzew (19 po jednej, a 15 podrugiej stronie alei). Na końcu alei w kierunku wiejskiej drogi rośnie Picea abies(L.) H. Karst. Wschodnią granicę załoŜenia stanowi rów melioracyjny, oddzielającypark od kompleksu łąk. Od północnego wschodu park graniczy z kompleksem łąkpociętych siecią rowów melioracyjnych. W tej części parku znajduje się drzewostanskładający się z Carpinus betulus, Fagus sylvatica L., Tilia cordata Mill, Fraxinusexcelsior L. i młodych okazów Quercus robur L. Na wielu okazach drzew pnie siękwitnący i owocujący Hedera helix L. Nad brzegiem największego ze stawów uwa-gę zwraca Populus alba L. o obwodzie pnia 390 cm i okazy Fraxinus excelsior L.(360 cm, 320 cm). Ponadto znajduje się tam kilka okazów Alnus glutinosa (L.) Ga-ertn., Salix alba L. i S. fragilis L. Na brzegu stawu występują zespoły szuwarowePhragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939 oraz Typhetum latifoliae Soó1927. W północno-wschodnim naroŜniku rośnie Tilia cordata o obwodzie pnia390 cm, obok ruin dworu Carpinus betulus (240 cm), a między czynnymi stawami,na lekkim wzniesieniu Ulmus laevis Pall (290 cm). Przy drugim stawie,w południowo-wschodnim naroŜniku parku, rośnie Tilia cordata Mill. o obwodziepnia 540 cm i zachowały się pozostałości dawnego sadu z Malus domestica Borkh.,Cerasus avium (L.) Moench, C. vulgaris Mill. Ponadto znajdujący się tam drzewo-stan składa się z następujących gatunków: Fraxinus excelsior L., Acer platanoidesL., Aesculus hippocastanum L. Najokazalszy kasztanowiec pospolity ma 340 cmobwodu. Od strony południowo-wschodniej graniczącej z zabudowaniami wsi znaj-duje się szpaler jesionowo-klonowy.

Wśród krzewów w dawnym parku dominują następujące gatunki: Corylus avel-lana L., Crataegus laevigata (Poir.) DC., C. monogyna Jacq., Prunus spinosa L.,Rosa canina L., R. rugosa Thunb., Rubus idaeus L., R. plicatus Weihe & Nees,Sambucus nigra L. Na terenie parku często spotyka się dwa pnącza – Clematis vital-ba L. i Hedera helix L.

Wykaz roślin naczyniowych występujących na badanym terenie

ACERACEAE

Acer platanoides L. – Ap, A. pseudoplatanus L. – Ap.

ADOXACEAE

Adoxa moschatellina L. – Ap.

163

AMARYLIDACEAE

*Galanthus nivalis L. !! – Erg.

APIACEAE

Aegopodium podagraria L. – Ap, Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. – Ap, Daucuscarota L. – Ap, Heracleum sibiricum L. – Ap, Torilis japonica (Houtt.) DC. – Ap.

APOCYNACEAE

*Vinca minor L. ! – Erg.

ARALIACEAE

*Hedera helix L. ! – Erg.

ASTERACEAE

Achillea millefolium L. – Ap, Arctium tomentosum Mill. – Ap, Artemisia vulgaris L.– Ap, Aster novi-belgii L. – Ken, Bellis perennis L. – Ap, Bidens tripartita L. – Ap,Centaurea cyanus L. – Ar, C. scabiosa L. – Ap, Chamomilla suaveolens (Pursh)Rydb. – Ken, Cirsium arvense (L.) Scop. – Ap, C. oleraceum (L.) Scop. – Ap, Ga-linsoga parviflora Cav. – Ken, Gnaphalium sylvaticum L. – Ap, G. uliginosum L. –Ap, Lapsana communis L. – Ap, Leucanthemum vulgare Lam. – Ap, Matricaria mari-tima subsp. inodora (L.) Dostál – Ar, Rudbeckia laciniata L. – Ken, Senecio jacobaea L.– Ap, S. vulgaris L. – Ar, Solidago virgaurea L. – Ap, Sonchus arvensis L. – Ap,S. oleraceus L. – Ar, Tanacetum vulgare L. – Ap, Taraxacum officinale F.H. Wigg. –Ap, Tragopogon pratensis L. – Ap, Tussilago farfara L. – Ap.

BETULACEAE

Alnus glutinosa (L.) Gaertn. – Ap, Carpinus betulus L. – Ap, Corylus avellana L. – Ap.

BORAGINACEAE

Myosotis arvensis (L.) Hill – Ar, Pulmonaria obscura Dumort. – Ap, Symphytumofficinale (L.) – Ap.

BRASSICACEAE

Alliaria petiolata (M. Bieb) Cavara & Grande – Ap, Arabidopsis thaliana (L.)Heynh. – Ap, Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Mey. & Scherb. – Erg, Brassicanapus L. subsp. napus – Erg, Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. – Ap, Cardamineamara L. – Ap, Erophila verna (L.) Chevall. – Ap, Thlaspi arvense L. – Ar.

CAPRIFOLIACEAE

Lonicera periclymenum L. !! – Ap, L. xylosteum L. – Ap, Sambucus nigra L. – Ap,Symphoricarpos albus (L.) S.F. Blake – Ken, Viburnum opulus L. ! – Ap.

164

A

B

Fot. 1. A – Lilium martagon L., B – Anemone ranunculoides L. (fot. Mariola Truchan)

165

A

B

Fot. 2. A – Digitalis purpurea L., B – Lathraea squamaria L. (fot. Mariola Truchan)

166

CARYOPHYLLACEAE

Cerastium holosteoides Fr. em. Hyl. – Ap, Melandrium album (Mill.) Garcke – Ap,Saponaria officinalis L. – Ap, Spergula arvensis L. – Ar, Stellaria media (L.) Vill. – Ap.

CELASTRACEAE

Euonymus europaea L. – Ap.

CHENOPODIACEAE

Atriplex patula L. – Ar, Chenopodium album L. – Ap.

CONVALLARIACEAE

Convallaria majalis L. ! – Ap, Maianthemum bifolium (L.) F.W. Schmidt – Ap,Polygonatum multiflorum (L.) All. – Ap.

CONVOLVULACEAE

Calystegia sepium (L.) R. Br. – Ap, Convolvulus arvensis L. – Ap.

EQUISETACEAE

Equisetum arvense L. – Ap, E. pratense L. – Ap.

ERICACEAE

Vaccinium myrtillus L. – Ap.

FABACEAE

Lathyrus pratensis L. – Ap, Lotus uliginosus Schkuhr – Ap, Medicago lupulina L. –Ap, Melilotus alba Medik. – Ap, Sarothamnus scoparius (L.) Wimm – Ap, Trifoliumarvense L. – Ap, T. pratense L. – Ap, Vicia angustifolia L. – Ar, V. hirsuta (L.) S.F.Gray – Ar.

FAGACEAE

Fagus sylvatica L. – Ap, Quercus robur L. – Ap.

FUMARIACEAE

Fumaria officinalis L. – Ar.

GERANIACEAE

Erodium cicutarium (L.) L’ Hér – Ap, Geranium robertianum (Hoffm.) Newman – Ap.

GROSSULARIACEAE

Ribes uva-crispa L. var. sativum DC. – Erg.

167

HIPPOCASTANACEAE

Aesculus hippocastanum L. – Ken.

HYPERICACEAE

Hypericum perforatum L. – Ap.

JUNCACEAE

Juncus bufonius L. – Ap, J. effusus L. – Ap.

LAMIACEAE

Galeobdolon luteum Huds. – Ap, Galeopsis tetrahit L. – Ap, Glechoma hederaceaL. – Ap, Lamium album L. – Ar, Leonurus cardiaca L. – Ar, Lycopus europaeus L. – Ap,Mentha aquatica L. – Ap, M. arvensis L. – Ap, Stachys palustris L. – Ap, S. sylvati-ca L. – Ap.

LEMNACEAE

Lemna minor L. – Ap.

LILIACEAE

Gagea lutea (L.) Ker Gawl. – Ap, *Lilium martagon L. !! – Ap (fot. 1A).

LORANTHACEAE

Viscum album L. – Ap.

OLEACEAE

Fraxinus excelsior L. – Ap.

ONAGRACEAE

Epilobium ciliatum Raf. – Ken, E. parviflorum Schreb. – Ap, Oenothera biennis L. – Ap.

OXALIDACEAE

Oxalis acetosella L. – Ap, O. fontana Bunge – Ken.

PAPAVERACEAE

Chelidonium majus L. – Ap, Papaver rhoeas L. – Ar, P. somniferum L. – Erg.

PHILADELPHACEAE

Philadelphus coronarius L. – Erg.

PINACEAE

Picea abies (L.) H. Karst. – Erg.

168

PLANTAGINACEAE

Plantago intermedia Gilib. – Ap., P. lanceolata L. – Ap, P. major L. – Ap.

POACEAE

Dactylis glomerata L. – Ap, Deschampsia flexuosa (L.) Trin. – Ap, Elymus repens(L.) Gould – Ap, Festuca gigantea (L.) Vill. – Ap, Holcus lanatus L. – Ap, Loliumperenne L. – Ap, Milium effusum L. – Ap, Phalaris arundinacea L. – Ap, Phragmi-tes australis (Cav.) Trin. ex Steud. – Ap, Poa annua L. – Ap, P. nemoralis L. – Ap.

POLYGONACEAE

Polygonum aviculare L. – Ap, P. bistorta L. – Ap, P. persicaria L. – Ap, Rumex acetosaL. – Ap, R. acetosella L. – Ap, R. hydrolapathum L. – Ap, R. obtusifolius L. – Ap.

PRIMULACEAE

Lysimachia nummularia L. – Ap.

RANUNCULACEAE

Anemone nemorosa L. – Ap, A. ranunculoides L. – Ap (fot. 1B), *Aquilegia vulgarisL. !!, – Erg, Caltha palustris L. – Ap, Clematis vitalba L. – Ap, Ficaria verna Huds.– Ap, Ranunculus acris L. – Ap, R. repens L. – Ap.

ROSACEAE

Alchemilla monticola Opiz – Ap, Cerasus avium (L.) Moench – Erg, C. vulgarisMill. subsp. vulgaris – Erg, Crataegus laevigata (Poir.) DC. – Ap, C. monogynaJacq. – Ap, Filipendula ulmaria (L.) Maxim. – Ap, Fragaria vesca L. – Ap, Geumurbanum L. – Ap, Potentilla anserina L. – Ap, P. argentea L. – Ap, Prunus spinosaL. – Ap, Rosa canina L. – Ap, R. rugosa Thunb. – Ken, Rubus caesius L. – Ap,R. idaeus L. – Ap, R. plicatus Weihe & Nees – Ap, Sorbus aucuparia L. – Ap, Spi-raea salicifolia L. – Erg.

RUBIACEAE

Galium mollugo L. – Ap.

SALICACEAE

Populus alba L. – Ap, P. tremula L. – Ap, Salix alba L. – Ap, S. caprea L. – Ap,S. fragilis L. – Ap.

SCROPHULARIACEAE

Digitalis purpurea L. – Ken (fot. 2A), Lathraea squamaria L. – Ap (fot. 2B), Lina-ria vulgaris Mill. – Ap, Odontites serotina (Lam.) Rchb. – Ap, Scrophularia nodosaL. – Ap, Veronica arvensis L. – Ar, V. chamaedrys L. – Ap, V. hederifolia L. – Ap,V. persica Poir. – Ken.

169

TILIACEAE

Tilia cordata Mill. – Ap.

TYPHACEAE

Typha latifolia L. – Ap.

ULMACEAE

Ulmus laevis Pall. – Ap.

URTICACEAE

Urtica dioica L. – Ap, U. urens L. – Ar.

VIOLACEAE

Viola arvensis Murray – Ar, V. odorata L. – Ar, V. reichenbachiana Jord. ex Boreau – Ap.

PODSUMOWANIE

Na terenie parku stwierdzono występowanie 188 gatunków roślin naczyniowychnaleŜących do 50 rodzin. Najwięcej, bo 147 gatunków naleŜy do apofitów, 17 do ar-cheofitów, 13 stanowią ergazjofity, a 11 to kenofity. Najliczniejsze są rodziny Aste-raceae (26 gat.) i Rosaceae (18 gat.). Rodzina Poaceae reprezentowana jest przez 12gatunków, Lamiaceae przez 10, Scrophulariaceae przez 9, a Brassicaceae i Ranun-culaceae przez 8. Natomiast 29 rodzin reprezentowanych jest przez 1-2 gatunków.

Tabela 1Wykaz drzew pomnikowych w parku dworskim w Łasinie

Table 1A list of trees nature monuments in manor park in Łasin

GatunekSpecies

Obwód drzewa (cm)Tree girth (cm)

Wysokość drzewa (m)Tree height (m)

1. Aesculus hippocastanum L.

2. Carpinus betulus L.

3. Fraxinus excelsior L.

4. Fraxinus excelsior L.

5. Populus alba L.

6. Tilia cordata Mill.

7. Tilia cordata Mill.

8. Ulmus laevis Pall

340

240

360

320

390

540

390

290

26

12

31

28

25

23

27

24

170

Na badanym terenie stwierdzono obecność 7 taksonów objętych ochroną prawną,w tym 3 całkowitą tj.: Aquilegia vulgaris, Galanthus nivalis oraz Lilium martagon,które mają tu niewątpliwie charakter antropogeniczny. Gatunki objęte ochroną czę-ściową to: Convallaria majalis, Hedera helix, Viburnum opulus oraz Vinca minor.

Niewątpliwie najcenniejszą wartością botaniczną tego parku, oprócz 8 drzewo cechach pomnikowych (tab. 1), jest Lilium martagon, zarówno ze względu naliczbę osobników, jak i dorodność występujących tu okazów. W 2007 roku stwier-dzono 3042 okazy lilii, a w 2008 roku było ich 1827.

Na Pomorzu, szczególnie w dawnych parkach dworskich i na cmentarzach, spo-tyka się L. martagon. Stanowiska jednak liczą zwykle od kilku lub kilkunastudo kilkudziesięciu osobników. Bardzo rzadko się zdarza, by liczebność wynosiłakilkaset osobników, jak w dawnym parku dworskim w Motłowie (Sobisz i Truchan2006). Antropogeniczne stanowisko Lilium martagon w Łasinie Koszalińskim nale-Ŝy najprawdopodobniej do najbogatszych pod względem liczby osobników na Po-morzu.

LITERATURA

Bastowska K. 2003. Z dziejów zabytkowych świątyń dawnego województwa koszalińskiegow latach 1945-1989. W: Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej. W. Rączkowski, J. Sroka(red.). Fundacja Dziedzictwo 2, Sławno: 197-242.

Berghaus H. 1867. Landbuch des Herzogthums Pommern und des Fürstenthums Rügen.Schilderung der Zustände dieser Lande in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts. Th.III, Bd. 1, Berlin.

Gwiazdowska-Banaszak E. 1982. Katalog XIX-wiecznych dworów i pałaców gminy Będzi-no. Pracownia Konserwacji Zabytków w Szczecinie (ms.).

Kaemmerer M. 1988. Ortsnamenverzeichnis der Ortschaften jenseits von Oder und Neiße.Verlag Gerhard Rautenberg, Leer.

Klempin R., Kratz G. 1863. Matrikeln und Verzeichnisse der pommerschen Ritterschaft vomXIV bis das XIX Jahrhundert. Berlin.

Kondracki J. 2004. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes

of Poland. A checklist. Biodiversity of Poland, 1.Neuschäffer H. 1994. Schlösser und Herrenhäuser in Hinterpommern. Kommisionsverlag

Gerhard Rautenberg, Leer.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko

występujących roślin objętych ochroną. DzU nr 168, poz. 1764.Schwenkler F. 1966. Köslin. Die siebenhundertjährige Geschichte einer pommerschen Stadt

und ihres Kreises. Herausg. im Auftrage der Heimatkreisausschüsse Stadtkreis Köslinund Landkreis Köslin-Bublitz, Eckernförde.

Seneta W., Dolatowski J. 2003. Dendrologia. PWN, Warszawa.Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejścio-

wymi z lat 1945-1948. 2002. T. Białecki (red.). KsiąŜnica Pomorska, Wydz. Hum. Uni-wersytetu Szczecińskiego, Archiwum Państwowe, Szczecin.

Sobisz Z., Truchan M. 2006. Lilium martagon L. in former manor parks and Protestant ce-meteries in the central part of Polish Pomerania. Biodiv. Res. Conserv., 3-4: 308-310.

Wedel-Parlow L. von. 1961. Wedelsche Häuser im Osten. Jever.

171

Zając A. 1979. Pochodzenie archeofitów występujących w Polsce. UJ, Kraków.Zając M., Zając A. 1992. A tentative list of segetal and ruderal apophytes in Poland. Zesz.

Nauk. UJ, 1059, Pr. Bot., 24: 7-23.Zając A., Zając M., Tokarska-Guzik B. 1998. Kenophytes in the flora of Poland: list, status

and origin. Phytocoenosis, 10 (N.S.), Suppl. Cart. Geobot., 9: 107-116.