145

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 6 •••• 2009

NIEZNANE ZBIORY ZIELNIKOWEKARLA FRIEDRICHA KOHLHOFFA I FRITZA RÖMERA

Z TERENU POMORZA

KARL FRIEDRICH KOHLHOFF’S AND FRITZ RÖMER’SUNKNOWN HERBARIUM COLLECTIONS

FROM POMERANIA

Zbigniew Sobisz, Mariola TruchanAkademia PomorskaZakład Botaniki i GenetykiInstytut Biologii i Ochrony Środowiskaul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupske-mail: sobisz @ apsl.edu.pl, truchan @ apsl.edu.pl

ABSTRACT

This work presents a list of previously unknown herbarium collections two Ger-man teachers: Karl Friedrich Kohlhoff and Fritz Römer. Herbarium collections weregathered in 1886-1917 in the Central Pomerania. The works shows 152 herbariumsheets that classify 115 species belonging to 42 families. Of these, 2 have been clas-sified among the extinct category. Carex extensa and Sagina maritima were noted inonly one locality in the 19th century in an inland salt marsh near Kołobrzeg.

Słowa kluczowe: Karl Friedrich Kohlhoff, Fritz Römer, Herbarium SLTC, gatunkiwymarłe, wymierające, rzadkie i zagroŜone, PomorzeKey words: Karl Friedrich Kohlhoff, Fritz Römer, Herbarium SLTC, extinct, en-dangered, rare and vulnerable species, Pomerania region

WSTĘP

Materiały zielnikowe dostarczają bardzo cennych informacji o florze regionu,z którego pochodzą, a w przypadku gatunków uznawanych za wymarłe są bezcen-nym źródłem danych historycznych.

Niezwykle cenne materiały zielnikowe zawiera depozyt Muzeum Zamek KsiąŜątPomorskich w Darłowie, ocalały po II wojnie światowej. Karty zielnikowe pocho-dzą głównie z połowy XIX i początku XX wieku. Zielnik ten został przejęty w la-

146

tach 70. XX wieku przez ówczesnego pracownika słupskiej uczelni, botanika – doc.dra hab. Józefa Misiewicza, który opracował zgromadzone w nim rośliny, a wynikiswojej pracy opublikował (Misiewicz 1977). Zielnik od tamtego czasu znajduje sięw Herbarium SLTC (Slupsk Teachers Academy) Instytutu Biologii i Ochrony Śro-dowiska Akademii Pomorskiej w Słupsku.

W 2006 roku zbiory naukowe Herbarium SLTC zostały przeniesione do nowychpomieszczeń. W trakcie przenosin i inwentaryzacji natrafiono na dodatkowe, jeszczenieopracowane, stare karty zielnikowe, których fascykuły były opatrzone sygnatu-rami muzeum darłowskiego. Odnaleziono kilkaset kart zielnikowych, które nie zna-lazły się w pracy Misiewicza (1977). Część alegatów nie zawiera informacji na te-mat miejscowości zbioru, stanowiska, daty i nazwiska autora, tym samym nie mawiększej wartości naukowej. Jednak większość „odkrytych” kart zielnikowych opa-trzona jest kompletem informacji.

Wśród autorów zbiorów zielnika darłowskiego zwrócono szczególną uwagę nadwa nazwiska – Karla Friedricha Kohlhoffa i Fritza Römera. Kolekcja ta jest o tyleinteresująca, Ŝe duŜa część zebranych i oznaczonych roślin nie była notowana naterenie Pomorza od wielu lat. Znaczna większość tych zbiorów obejmuje roślinyobecnie chronione lub uznane za rzadkie i zagroŜone, a nawet wymarłe. Materiałyzielnikowe Karla Friedricha Kohlhoffa i Fritza Römera zostały poddane rewizjii opracowane pod względem poprawności oznaczeń oraz aktualnej nomenklatury.Ustalono równieŜ nazwy miejscowości i jednostki fizjograficzne miejsc zbioru. Pod-czas opracowywania zbiorów zielnikowych wszystkie arkusze zostały zaopatrzonew nowe, dodatkowe metryczki z aktualną nazwą gatunku, rodziny, miejsca zbioru.Metryczki zostały wypisane na komputerze i naklejone w lewym dolnym rogu arku-sza. Oryginalne metryczki zostały zachowane i znajdują się w środku nowej kartyzielnikowej. Karty zielnikowe umieszczono w nowych fascykułach i ułoŜono we-dług nazw rodziny, do której naleŜą.

Z kart historii autorów zbiorów

Zbiory Karla Friedricha Kohlhoffa i Fritza Römera pochodzą głównie z śydowa,Połczyna Zdroju, Barwic i okolic tych miejscowości. Obaj autorzy zbiorów byli na-uczycielami, a koleje ich Ŝycia ukazują ich niewątpliwą pasję przyrodniczą.

Karl Friedrich Kohlhoff urodził się 5 marca 1858 roku w Bukowie Morskim(Wendisch Buckow) jako syn dworskiego stolarza. W 1876 roku ukończył w Kosza-linie (Köslin) Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie. W tym samym roku podjąłpracę nauczyciela przyrody w wiejskiej szkole w Białęcinie (Balenthin) w powiecieSławno (Schlawe). W 1880 roku przeniósł się do Sianowa (Zanow), gdzie podokiem dyrektora miejscowej szkoły Waldemara Jesnitza zaczął poznawać tajnikizbierania i oznaczania roślin. Aptekarz Schulz z Barcina (Bartin), który częstoprzyjeŜdŜał do Sianowa, wtajemniczył młodego nauczyciela w zasady rozpoznawa-nia mszaków i porostów. Kohlhoff zgromadził 1000 kart roślin kwiatowych umiesz-czonych w 10 teczkach oraz 1000 rodzajów roślin zarodnikowych w 250 tekturo-wych pudłach (Kordel 1925). W 1908 roku podjął pracę nauczyciela dyplomowane-go w śydowie (Sydow). W 1918 roku wydał w Koszalinie „Neue Heimatkunde von

147

Pommern auf geologischer Grundlage”. Podręcznik ten w liczbie 2900 egzemplarzyrozprowadzono w pomorskich szkołach (Kohlhoff 1921). W 1923 roku opuścił uko-chane śydowo i zamieszkał w Sosnowie Gryfińskim (Gebersdorf) (Schudak 1989).W 1925 roku jako emerytowany nauczyciel przeprowadził się do Barwic (Bärwal-

de), a swoje zbiory w 1930 roku przekazał muzeum w Darłowie (Rügenwalde),gdzie kierownikiem Działu Botaniki i Zoologii był Karl Friedrich Marquardt – jegodługoletni przyjaciel. Zmarł 10 stycznia 1933 roku w Barwicach (Ott 1982).

Fritz Römer urodził się 17 stycznia 1863 roku w Szczecinku (Neu Stettin) jakosyn kupca. Jego ojciec zmarł wcześnie i Fritz wychowywał się u dziadka w majątkudworskim w Łęgach (Langen). W latach 1881-1884 uczęszczał do KrólewskiegoSeminarium Nauczycielskiego w Drawsku (Dramburg). Posadę nauczyciela przyjąłw roku 1885 w Wierzchowie (Wurchow). W 1890 roku rozpoczął pracę na stano-wisku nauczyciela biologii i higieny w liceum w Połczynie Zdroju (Bad Polzin).W latach 1901-1911 zatrudnił się w gimnazjum w Pyrzycach (Pyritz). W 1911 rokuwrócił do Połczyna Zdroju. Jako nauczyciel biologii w trakcie wyjazdów tereno-wych po ziemi połczyńskiej odszukał wiele rzadkich roślin (Römer 1928). W 1917roku przekazał herbarium z lat 1886-1916 muzeum w Darłowie (Rosenow 1986).Wcześniej zebrane zbiory roślin wyŜszych wysyłał do weryfikacji do prof. L. Dielsaw Ogrodzie Botanicznym w Berlinie Dahlem. W 1938 roku przekazał testamentemmuzeum w Berlinie Dahlem część zbiorów roślin naczyniowych w liczbie 100 te-czek, w tym 28 teczek rodzaju Rosa (Notizblatt... 1939). Zmarł 20 marca 1941 rokuw Połczynie Zdroju.

MATERIAŁ I METODY

Nieopracowane dotychczas arkusze zielnikowe pochodzą z dawnych zbiorówprzechowywanych w Herbarium SLTC w Słupsku jako depozyt zbiorów przyrodni-czych z Muzeum Zamek KsiąŜąt Pomorskich w Darłowie.

Układ rodzin i gatunków został przygotowany w porządku alfabetycznym. Na-zwy rodzajowe i gatunkowe roślin przyjęto za Mirkiem i in. (2002). W wykazie tak-sonów za obecnie obowiązującą nazwą podano w nawiasach nazewnictwo z orygi-nalnych kart zielnikowych, w przypadku gdy była ona inna niŜ obowiązująca. Ga-tunki wymarłe oznaczono symbolem „+”, nieczytelną datę zbioru znakiem „?”. Zadatą zbioru podano pierwszą literę nazwiska autora: K – Kohlhoff, R – Römer. Jeśliza datą zbioru są dwa skróty nazwisk, to druga litera wskazuje na weryfikującego:A – Abromeit, H – Hintze, K – Krause, Kr – Kruse, P – Preuss. W wykazie gatun-ków przyjęto ponadto inne skróty: jez. – jezioro, k. – koło, m. – między, rz. – rzeka.Obowiązujące nazwy miejscowości i nazwy jednostek fizjograficznych zaczerpniętoz prac Gutzmerowa (1974), Kaemmerer (1988) i Białeckiego (2001, Słownik...2002).

148

WYKAZ GATUNKÓW

APIACEAE

Caucalis platycarpos L. (Caucalis daucoides L.) – śydowo, 1916. KFalcaria vulgaris Bernh. – Barwice, 1916. KOenanthe fistulosa L. – Pyrzyce, Łąki Miejskie, 1911. RPeucedanum cervaria (L.) Lapeyer. (Peucedanum cervaria Cuss.) – Pyrzyce, 1911. R

ASPLENIACEAE

Asplenium trichomanes L. – śydowo, dwa alegaty z lat 1903 i 1916. K

ASTERACEAE

Chrysanthemum segetum L. – Stare Resko, 1906. R

BRASSICACEAE

Coronopus squamatus (Forssk.) Asch. (Coronopus ruelli All.) – Połczyn Zdrój, 1916. R

CAMPANULACEAE

Campanula cervicaria L. – śydowo, 1916. KCampanula sibirica L. – Wzgórza Pontyjskie k. Mechowa Pyrzyckiego, 1911. R

CAPRIFOLIACEAE

Lonicera alpigena L. – śydowo, 1917. KLonicera coerulea L. – Barwice, 1906. K

CARYOPHYLLACEAE

Dianthus carthusianorum L. – Czarnkowie, 1886. R; śydowo, 1916. KDianthus superbus L. – osada Łączka k. Świdwina, 1898. R; Bycza Kępa k. Połczy-na Zdroju, 1900. R+Sagina maritima Don – solnisko w Kołobrzegu, 1906. RSilene otites (L.) Wibel (Silene otites Sm.) – Piaskowa Góra k. Turza, 1903. RSpergularia salina J. Presl & C. Presl. (Spergularia salina Presl.) – solnisko w Ko-łobrzegu, 1907. RStellaria crassifolia Ehrh. – torfowisko Wierzbnik k. Człuchowa, 1916. R

CHENOPODIACEAE

Chenopodium bonus-henricus L. – Toporzyk, 1907. RChenopodium polyspermum L. – Chocimino, 1911. KSalicornia europaea L. (Salicornia herbacea L.) – Połczyn Zdrój, 1916. R

149

CYPERACEAE

Baeothryon alpinum (L.) T.V. Egorova (Eriophorum alpinum L.) (ryc. 1A) – torfo-wisko Nowy Staw k. Połczyna Zdroju, 1904. RCarex bohemica Schreb. (Carex cyperoides L.) – brzeg jez. bez nazwy w Iwinie, m.Kusowem i Przeradzem, 1910. RCarex chordorrhiza L. (Carex chordorrhiza Ehrh.) – źródlisko Otrzep k. Drawska,1906. R/H; Połczyn Zdrój, 1907. RCarex dioica L. – jez. Kwiecko k. śydowa, dwa alegaty z roku 1919. K; Stary śeli-bórz k. śydowa, 1906. K+Carex extensa Gooden. (fot. 1B) – solnisko w Kołobrzegu, 1906. RCarex limosa L. – Barwice, 1906. K; Połczyn Zdrój, 1910. REleocharis parvula (Roem & Schult.) Link ex Bluff, Ness & Schauer (Scirpus

parvulus Roem & Schult.) (fot. 1C) – Resko Przymorskie, 1909. REleocharis quinqueflora (Hartmann) O. Schwart. (Scirpus pauciflorus Lightf.) – rz.Piaskowa, przy ujściu do Regi, 1906. K; śydowo, 1906. KEleocharis uniglumis (Link) Schult. (Scrirpus uniglumis Link.) – Kołobrzeg, NoweKoszary, 1906. RIsolepis setacea (L.) R. Br. (Scirpus setaceus L.) – Barwice, 1903. K

ELATINACEAE

Elatine hydropiper L. em. Oeder – brzeg jez. bez nazwy w Iwinie, m. Kusowemi Przeradzem, 1903. K

EQUISETACEAE

Equisetum telmateia Ehrh. (Equisetum maximum Lmk.) – Połczyn Zdrój, dwa ale-gaty z 1910 roku. R

ERICACEAE

Andromeda polifolia L. – Barwice, dwa alegaty z 1906 roku. K; Łeknica, 1906. KErica tetralix L. – torfowisko Nowy Staw k. Połczyna, 1898. R

EUPHORBIACEAE

Euphorbia exigua L. – pole uprawne w StróŜewie k. Pyrzyc, 1911. R

FABACEAE

Astragalus arenarius L. – Białowąs, 1903. R; Storkowo, dwa alegaty z 1906 roku. KAstragalus cicer L. – Pyrzyce, przy studni Ottona, 1903. RLathyrus japonicus Willd. subsp. maritimus (L.) P.W. Ball (Lathyrus maritimus Bi-gelow) – Kołobrzeg, 1906. RLahyrus niger L. (Orobus niger L.) – Kępiny, 1906. KMelilotus dentata (Waldst. & Kit.) Pers. (Melilotus dentatus Pers.) – przydroŜew StóŜewie k. Pyrzyc, 1911. R

150

A B

C D

Fot. 1. A – Baeothryon alpinum (L.) T.V. Egorova, B – Carex extensa Gooden., C – Eleocha-

ris parvula (Roem. & Schult.) Link ex Bluff, Ness & Schauer, D – Hammarbya paludosa (L.)Kuntze (fot. Mariola Truchan)

151

A B

C D

Fot. 2. A – Botrychium maltifidum (S.G. Gmel.) Rupr., B – Botrychium simplex E. Hitchc.,C – Planatgo coronopus L., D – Viola epipsila Ledeb (fot. Mariola Truchan)

152

Oxytropis pilosa (L.) DC. – Pyrzyce, 1911. RTetragonolobus maritimus (L.) Roth. (Tetragonolobus siliquosus Roth) – nad jez.Będgoszcz k. Pyrzyc, 1903. RVicia cassubica L. – Rosocha, 1905. KVicia lathyroides L. – Jacinki, 1906. KVicia tetrasperma (L.) Schreb. (Vicia tetrasperma Moench.) – Wardyń Dolny, 1910. R

FUMARIACEAE

Corydalis cava Schweigg. & Körte – brzeg jez. Kwiecko k. śydowa, 1916. KCorydalis pumila (Host) Rchb. – Połczyn Zdrój, 1916. R

GENTIANACEAE

Gentiana cruciata L. – Szczecin Dąbie, 1918. R/KGentianella baltica (Murb.) Börner (Gentiana baltica Murb.) – Las Miejski w Poł-czynie Zdroju, 1903. RGentianella baltica (Murb.) Börner (Gentiana campestris (L.) Börner subsp. baltica

(Murb.) Tutin) – Wietrzno, ?. K

IRIDACEAE

Gladiolus imbricatus L. – łąka w Piaśnicy k. Pucka, 1909. R/P

ISOËTACEAE

Isoëtes lacustris L. – jez. Pniewko, 1905. R; jez. Pniewo, 1906. R/K; jez. Kamiennok. śydowa, dwa alegaty z lat 1910 i 1911. K

JUNCACEAE

Juncus atratus Krock. – Pyrzyce, Droga Drzewna, 1911. RJuncus balticus Willd. – Kołobrzeg, 1906. RJuncus gerardi Loisel. – solnisko w Kołobrzegu, 1906. RJuncus filiformis L. – torfowisko w Kazimierzu Pomorskim, 1906. KJuncus ranarius J.O.E. Perrier & Songeon – Kołobrzeg, 1906. RJuncus subnodulosus Schrank (Juncus obtisliflorus Ehrh.) – Gardziec, łąki nad rz.Płonią, 1911. R.

LAMIACEAE

Prunella grandiflora (L.) Scholler (Brunella grandiflora Jacq.) – przydroŜe k. No-wielina, 1903. RStachys annua (L.) L. (Stachys annuus L.) – Kluczewo k. Drawska, 1906. K; Ogar-towo k. Połczyna Zdroju, 1916. RStachys arvensis (L.) L. – pole uprawne w Gajówkach k. Połczyna Zdroju, 1903. RStachys recta L. – Brodogóry k. Pyrzyc, 1903. R

153

LENTIBULARIACEAE

Pinguicula vulgaris L. – Rusinowo, 1905. RUtricularia neglecta Lehm. (= Urticularia australis R. Br) – torfowisko m. rz. Kuź-niczką i Małym Młynem w Połczynie Zdroju, 1912. R

LINACEAE

Radiola linoides Roth. – Gawroniec, 1903. R

LYCOPODIACEAE

Diphasiastrum complanatum (L.) Hohl (Lycopodium complanatum L.) – śydowo,1906. KLycopodiella inundata (L.) Holub (Lycopodium inundatum L.) – brzeg jez. Sadko-wo, 1903. R

LYTHRACEAE

Peplis portula L. – Czechy k. Grzmiącej, 1901. K; brzeg jez. bez nazwy w Iwinie,m. Kusowem i Przeradzem, 1903. R

MENYANTHACEAE

Nymphoides peltata (S. G. Gmiel.) Kuntze (Limnathetum nymphoides (L.) Link) –Kanał Drzewny w Kołobrzegu, 1906. R

MYRICACEAE

Myrica gale L. – torfowisko k. Dźwirzyna, dwa alegaty z lat 1902 i 1911. R

NYMPHAEACEAE

Nuphar pumila (Tamm) DC. (Nuphar pumilum Sm.) – Jez. Radoniewieckie k. Poł-czyna Zdroju, 1899. R/Kr

OPHIOGLOSSACEAE

Botrychium lunaria (L.) Sw. – Barwice, 1906. K; bagno Jodłówka k. Kołobrzegu, 1906. KBotrychium matricariifolium (Retz.) A. Braun ex. W. D. J. Koch. – śydowo, 1910. K/RBotrychium multifidum (S.G. Gmel.) Rupr. (Botrychium matricariae Spreng.) (fot. 2A)– brzeg jez. Stawnica Wielka, 1907. K; Tarnowo k. Łobza, 1907. K; Barwice, 1910. KBotrychium simplex E. Hitchc. (fot. 2B) – brzeg jez. Wierzchowo, 1906. KOphioglossum vulgatum L. – Wierzchocino k. Słupska, 1905. K; Wierzchowo, wil-gotna łąka, 1906. K; nad jez. Kwiecko k. śydowa, dwa alegaty z 1915 roku. K

ORCHIDACEAE

Cypripedium calceolus L. – brzeg jez. Kwiecko k. śydowa, 1901. RDactylorhiza incarnata (Druce) Soó (Orchs incarnata L.) – Połczyn Zdrój, 1893. R

154

Dactylorhiza maculata (L.) Soó (Orchis maculata L.) – śydowo, 1915. KDactylorhiza majalis (Rchb.) P.F. Hunt & Summerh. (Orchis latifolia L.) – śydowo,1915. KEpipactis palustris (L.) Crantz – brzeg jez. Kwiecko k. śydowa, 1916. KGoodyera repens (L.) R.Br. – sosnowy las w śydowie, 1916. KHammarbya paludosa (L.) Kuntze (Malaxis paludosa (L.) Sw) (fot. 1D) – Sadkowok. Białogardu, 1901. R/K; brzeg jez. Krosinko k. Białogardu, 1903. KLiparis loeselii (L.) Rich. (Sturmia Rchb) – torfowisko Powidz k. Sławna, 1906. K/HListera cordata (L.) R. Br. – zbocze doliny nad Jez. Krzywym, 1910. RPlatanthera bifolia (L.) Rich. (Platanthera bifolia Rchb.) – Barwice, 1906. KPlatanthera chlorantha (Custer) Rchb. (Platanthera montana Rchb.) – PołczynZdrój, 1912. R

PLANTAGINACEAE

Littorella uniflora (L.) Asch. – jez. Wicko Morskie, 1906. K; Jez. Radoniewieckiek. Połczyna Zdroju, dwa alegaty z roku 1907 roku. RPlantago arenaria Waldst. & Kitt (Plantago arenaria W. u. K.) – brzeg jez. Będ-goszcz k. Pyrzyc, 1911. RPlantago arenaria Waldst. & Kitt (Plantago ramosa (Gilib.) Asch.) – Barwice,1903. KPlantago coronopus L. (fot. 2C) – solnisko w Kołobrzegu, dwa alegaty z 1906 roku. RPlantago maritima L. – solnisko w Kołobrzegu, 1911. R

POACEAE

Aira caryophylla L. – Skarszewo k. Człuchowa, 1906. KBromus arvensis L. – Okunica k. Pyrzyc, 1903. R; Lucin k. Pyrzyc, 1907. RStipa capillata L. – Klesza Góra k. Stargardu Szczecińskiego, 1911. R

PORTULACACEAE

Montia fontana L. subsp. fontana (Montia lamprosperma Cham.) – Słupsk, 1902. R

POTAMOGETONACEAE

Potamogeton alpinus Balb. – Gołogóra, 1906. K; Połczyn Zdrój, 1906. RPotamogeton compressus L. – jez. Gaworkowo, 1900. RPotamogeton obtusifolius Mert. & W.D.J. Koch – jez. Kłokowo, 1916. R; Jez. Ra-doniewieckie k. Połczyna Zdroju, 1916. R

PRIMULACEAE

Centunculus minimus L. – Kołacz k. Połczyna, 1907. RGlaux maritima L. – brzeg morza w MrzeŜynie, 1906. KSamolus valerandi L. – nad jez. Będgoszcz k. Pyrzyc, 1911. R

155

PYROLACEAE

Moneses uniflora (L.) A. Gray (Pyrola uniflora L.) – śydowo, 1916. KOrthilia secunda (L.) House (Ramischia secunda Garcke) – śydowo, 1916. KPyrola chlorantha Sw. – Kołacz, 1911. RPyrola minor L. – leśnictwo Zielonka, 1916. K; śydowo, dwa alegaty z 1916 roku. K

RANUNCULACEAE

Adonis aestivalis L. – pole uprawne w StróŜewie k. Pyrzyc, 1911. RPulsatilla vernalis (L.) Mill. – las w Buślarach k. Połczyna Zdroju, 1903. RRanunculus lingua L. – brzeg jez. Kwiecko k. śydowa, 1916. K

ROSACEAE

Mespilus germanica L. – Barwice, 1903. KPotentilla anglica Laichard. (Potentilla procumbens Sibth.) – Połczyn Zdrój, 1901.R; Zajączkowo, 1901. R; Czechy k. Grzmiącej, 1903. R/K

RUBIACEAE

Galium saxatile L. (Galium hercynicum Weig) – przy stawach rybnych (karpiowych)w Połczynie Zdroju, 1905. R/A

SAXIFRAGACEAE

Saxifraga hirculus L. – torfowisko w Kłokowie k. Połczyna Zdroju, 1914. R

SCROPHULARIACEAE

Linaria odora (M. Bieb.) Fisch (Linaria odora Chav.) – Darłowo, 1909. R/PLinaria repens (L.) Mill. (Linaria strata (Lamk.) DC) – Kołobrzeg, 1916. R

VIOLACEAE

Viola epipsila Ledeb. (fot. 2D) – Bierzwnica k. Świdwina, 1901. R; Mołtowo, 1901. K/P

ZANNICHELLIACEAE

Zannichellia palustris L. – jez. Kwiecko k. śydowa, 1906. K

PODSUMOWANIE WYNIKÓW ANALIZ ZIELNIKOWYCH

W pracy przedstawiono 152 karty zielnikowe pochodzące z lat 1886-1918, któreobejmują 115 taksonów naleŜących do 42 rodzin botanicznych.

Za wymarłe na terenie Polski uznano Carex extensa i Sagina maritima. Na na-szym WybrzeŜu notowane były tylko w Kołobrzegu, na solnisku połoŜonym 2 kmod brzegu morza. Wyginęły na początku XX wieku (Preuss 1911, 1911-1912). Sagi-

156

na maritima miała w Polsce jedno z najdalej na wschód wysuniętych miejsc wystę-powania na południowych wybrzeŜach Bałtyku (Polska Czerwona... 2001). Okazykarmnika nadmorskiego i turzycy wydłuŜonej zachowane w zielniku darłowskimpochodzą z 1906 roku i były zebrane przez Fritza Römera.

Wśród 115 gatunków, które obejmuje niniejsza praca, 31 znajduje się obecnie naCzerwonej Liście Roślin Polski (Zarzycki i Szeląg 2006). Spośród nich kategorięwymierających mają: Botrychium matricariifolium, B. multifidum, Bromus arvensis,Gentianella baltica, Hammarbya paludosa, Liparis loeselii, Montia fontana subsp.fontana, Plantago coronopus, Samolus valerandii, Saxifraga hirculus, Stellaria

crassifolia i Viola epipsila. Kategorię gatunków naraŜonych na wyginięcie mają:Adonis aestivalis, Baeothryon cespitosum, Botrychium lunaria, Carex bohemica,Corydalis pumila, Cypripedium calceolus, Erica tetralix, Isoëtes lacustris, Juncus

subnodulosus, Linaria odora, Litorella uniflora, Lycopodiella inundata, Plantago

maritima, Potamogeton alpinus, Prunella grandiflora, Spergularia salina, Stachys

arvensis, Stipa capillata i Zannichellia palustris.

Do gatunków wymierających na Pomorzu Gdańskim (Markowski i Buliński2004) i Zachodnim (śukowski i Jackowiak 1995) naleŜą obecnie: Adonis aestivalis,Asplenium trichomanes, Botrychium multifidum, Centunculus minimus, Cypripe-

dium calceolus, Dianthus superbus, Gentiana cruciata, Gentianella baltica, Gla-

diolus imbricatus, Hammarbya paludosa, Isolepis setacea, Lycopodiella inundata,Montia fontana subsp. fontana, Oenanthe fistulosa i Viola epipsila. Status taksonówzagroŜonych wyginięciem mają: Baeothryon cespitosum, Carex bohemica, Corono-

pus squamatus, Diphasiastrum complanatum, Glaux maritima, Eleocharis quinque-

flora, Erica tetralix, Isoëtes lacustris, Juncus balticus, J. gerardi, J. subnodulosus,Lathyrus japonicus subsp. maritimus, Linaria odora, Litorella uniflora, Melilotus

dentata, Myrica gale, Oxytropis pilosa, Plantago maritima, Potamogeton alpinus,P. obtusiflorus, P. praelongus, Prunella grandiflora, Pulsatilla vernalis, Spergularia

salina, Stachys recta i Zannichellia palustris (tab. 1).

Tabela 1Kategorie zagroŜenia taksonów ze zbiorów zielnikowych

Table 1Categories of threat of taxa from herbarium collections

Region*Kategorie zagroŜeniaCategories of threat PL PGd/PZ

Wymarłe – Extinct 2 .

Wymierające – Endangered 12 15

NaraŜone – Vulnerable 19 26

* objaśnienia – explanations:PL – Polska – Poland (Zarzycki i Szeląg 2006), PGd – Pomorze Gdańskie – Gdańskie Pome-rania (Markowski i Buliński 2004), PZ – Pomorze Zachodnie – Western Pomerania (śukow-ski i Jackowiak 1995)

157

WNIOSKI

Opracowane materiały zielnikowe z przełomu XIX i XX wieku wskazują, Ŝewiele stanowisk roślin ma juŜ jedynie znaczenie historyczne. Kilkanaście gatunkówzamieszczonych w niniejszej pracy ma status wymierających, naraŜonych na wy-marcie lub wręcz wymarłych. Są to taksony o wysokim stopniu specjalizacji, bardzowąskiej amplitudzie ekologicznej i specyficznych wymaganiach siedliskowych.Przyczyna wysokiego stopnia zagroŜenia flory Pomorza tkwi w niszczeniu lub natu-ralnym zanikaniu ich siedlisk. Szczególnie naraŜone będą rośliny wraŜliwe na wa-hania poziomu wód gruntowych, a więc rośliny biotopów wilgotnych, torfowisk, ni-skich łąk, solnisk.

LITERATURA

Białecki T. 2001. Słownik nazw fizjograficznych Pomorza Zachodniego. Wyd. UniwersytetuSzczecińskiego, Szczecin.

Gutzmerow G. 1974. Von der Oder ostwärts. Polnische Ortsnamen in Pommern. UnsereHeimat, 23: 5-202.

Kaemmerer M. 1988. Ortsnamenverzeichnis der Ortschaften jenseits von Oder und Neiße.Verlag Gerhard Rautenberg, Leer.

Kohlhoff J. 1921. Sydow, Kreis Schlawe. Beschreibung und Geschichte. Pollnower Zeitung,13: 50-61.

Kordel M. 1925. Der „Alte vom Sydower Hochland”. Zum Andenken an Karl FriedrichKohlhoff. Heimatbeilage der Schlawer Zeitung: 9.

Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Pomorza Gdań-skiego. Acta Bot. Cassub. Monographiae, 1.

Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytesof Poland. A checklist. Biodiversity of Poland, 1.

Misiewicz J. 1977. Nieznane zbiory zielnikowe flory Pomorza zachowane w Muzeumw Darłowie. W: Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego Pomorza Środko-wego. E.R. Śpiewakowski, M. Kalfus (red.). WSP, Słupsk: 195-226.

Notizblatt des Botanischen Gartens und Museums zu Berlin-Dahlem. 1939. Erwerbungen.125/14: 401-405.

Ott M. 1982. Geschichte der Familie Kohlhoff. Pommerscher Greif e.V., Verein für pommer-sche Familien- und Ortsgeschichte, Mönchengladbach (ms.).

Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. 2001. R. Kaźmierczakowa,K. Zarzycki (red.). Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody PAN,Kraków.

Preuss H. 1911. Die Vegetationsverhältniße der westpreußischen Ostseeküste. Ber. Westpr.Bot.-Zool. Ver., 33: 1-119.

Preuss H. 1911-1912. Die Vegetationsverhältniße der deutschen Ostseeküste. Schr. Naturfor-sch. Geßelsch. Danzig, N.F. 13(2): 1-202.

Römer F. 1929. Einige Blumenkinder der Polziner Erde. Unser Pommerland, 7: 283-291.Rosenow C.H. 1986. Karl Rosenow. Ein pommerscher Heimatforscher. W: Der Kreis Schla-

we 1. M. Vollack (red.): 450-453.Schudak E. 1989. Sydow. W: Der Kreis Schlawe. Ein pommersches Heimatbuch 2. M. Vollack

(red.): 1226-1236.

158

Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejścio-wymi z lat 1945-1948. 2002. T. Białecki (red.). KsiąŜnica Pomorska, Wydz. Hum. Uni-wersytetu Szczecińskiego, Archiwum Państwowe, Szczecin.

Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. W: Red list of plantsand fungi in Poland. Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg, (red.). W. SzaferInstitute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków: 9-20.

śukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagroŜonych naPomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Po-morza Zachodniego i Wielkopolski. W. śukowski, B. Jackowiak (red.). Prace ZakładuTaksonomii Roślin UAM 3, Poznań: 9-96.