Fleksja – powtórzenie wiadomości

Fleksja

to dział gramatyki, który zajmuje się odmianą wyrazów

DEKLINACJA to odmiana rzeczownika, przymiotnika, zaimka lub

liczebnika przez przypadki i liczby

KONIUGACJA to odmiana czasownika przez osoby, czasy, tryby

Części mowy

ODMIENNE:

czasownik,

rzeczownik,

przymiotnik,

liczebnik,

zaimek.

NIEODMIENNE:

przysłówek,

przyimek,

spójnik,

partykuła,

wykrzyknik.

Czasownik

nazywa czynności, stany i procesy

formy osobowe

formy nieosobowe

bezokolicznik (czytać, wiercić, gryźć, wziąć)

zakończone na –no, -to (myto, pito, krzyczano, wygrano)

imiesłowy (piszący, czytana, myjąc, zjadłszy)

odmienia się przez osoby, liczby, rodzaje, czasy, tryby i strony

określa się przy nich aspekt

Czasownik

rodzaje gramatyczne

liczba pojedyncza (l. poj.)

rodzaj męski (r. m.)

rodzaj żeński (r. ż.)

rodzaj nijaki (r. n.)

liczba mnoga (l. mn.)

rodzaj męskoosobowy (r. męskoos.)

rodzaj niemęskoosobowy (r. niemęskoos.)

Czasownik

tryb oznajmujący (służy do informowania o czynności)

tryb rozkazujący (używany do wydawania rozkazów i poleceń)

tryb przypuszczający (wykorzystywany do wyrażania przypuszczeń)

Czasownik

tryb oznajmujący

czas przeszły

wychodziłem/am, czytałeś/aś, biegł/a/o, liczyliśmy(łyśmy)

czas teraźniejszy nie da się określić rodzaju

Paweł czyta. Dorota czyta. Dziecko czyta.

czas przyszły

prosty, np. znajdę, powiesz, zadzwoni, zwyciężymy) nie da się określić czasu

złożony, np. będę opowiadał(a), będzie myślał(a)

Czasownik

tryb rozkazujący

odmiana

brak czasów i rodzajów

1. ------------ 1. czytajmy!

2. czytaj! 2. czytajcie!

3. niech czyta! 3. niech czytają!

Czasownik

tryb przypuszczający

odmiana

brak czasów

cząstkę –by- piszemy osobno tylko z nieosobowymi formami czasownika, np.

warto by, można by, trzeba by

1. pisałbym, pisałabym 1. pisalibyśmy, pisałybyśmy

2. pisałbyś, pisałabyś 2. pisalibyście, pisałybyście

3. pisałby, pisałaby, pisałoby 3. pisaliby, pisałyby

Czasownik

strony czasownika:

czynna (podmiot jest wykonawcą czynności, o której mówi)

Piotr czyta książkę.

Ewelina ogląda film.

bierna (podmiotem jest przedmiot czynności)

Trasa rajdu jest przygotowywana przez nauczycieli.

Książka jest czytana przez uczniów.

zwrotna (podmiot jest wykonawcą czynności, jak i jej przedmiotem)

Ubieram się.

Kamila przygotowuje się do egzaminu.

Czasownik

czasowniki przechodnie (tworzą stronę czynną i bierną)

czytać, pisać, malować, jeść

czasowniki nieprzechodnie (występują tylko w stronie czynnej)

spać, wyjechać, odpowiedzieć, myśleć, leżeć

Czasownik

aspekt

dokonany (czynność została skończona), np. wręczyć, zaśpiewać, powiedzieć,

uderzyć

niedokonany (czynność nie została zakończona), np. klaskać, śpiewać, iść,

mówić, bawić się

Czasownik

Imiesłowy

przymiotnikowy przysłówkowy

czynny bierny współczesny uprzedni

informuje o

wykonywaniu czynności

w chwili mówienia,

tworzy się go od

czasowników

niedokonanych

informuje o tym, że ktoś

lub coś podlega

czynności wykonywanej

przez kogoś innego,

tworzy go od

czasowników

przechodnich

informuje o tym, że dwie

czynności odbywają się

w tym samym czasie,

tworzy się go od

czasowników

niedokonanych

informuje o tym, ze jakaś

czynność została

wykonana wcześniej,

tworzy się go od

czasowników

dokonanych

pytający, myśląca,

biegnące, witający,

klaszczące

pity, myta, czytana,

pisane

robiąc, pijąc, idąc,

myśląc, krzycząc

zrobiwszy, przyszedłszy,

powiedziawszy

Rzeczownik

nazywa rzeczy, osoby, zwierzęta, rośliny, zjawiska przyrody

rzeczowniki konkretne (stół, mydło, doniczka, autobus)

rzeczowniki abstrakcyjne (wyobraźnia, przyjaźń, wolność, zdrowie)

rzeczowniki własne (Odra, Białystok, Marcin)

rzeczowniki pospolite (książka, rzeka, miasto, czekolada)

rzeczowniki żywotne

osobowe (chłopiec, żona, babcia)

nieosobowe (mrówka, sroka, żaba)

rzeczowniki nieżywotne (komputer, zeszyt, łóżko, widelec)

odmienia się przez przypadki i liczby

Rzeczownik

temat i końcówka fleksyjna

l. poj. l. mn. uwagi

M. książk-a M. książk-i • jeśli w zakończeniu

rzeczownika pojawia się

samo „i” lub znajduje się

po nim spółgłoska, to

dołącza się je do

końcówki

• jeśli po „i” znajduje się

samogłoska, wtedy

zmiękcza ono

poprzedzającą spółgłoskę

i zostaje w temacie

D. książk-i D. książek-ø

C. książc-e C. książk-om

B. książk-ę B. książk-i

N. książk-ą N. książk-ami

Msc. książc-e Msc. książk-ach

W. książk-o! W. książk-i!

temat: książk-||książc-

oboczności: k:c

temat: książk-|| książek-

oboczności: e:ø

Rzeczownik

osobliwości w odmianie rzeczowników:

rzeczowniki nieodmienne: mango, kiwi, graffiti, awokado, kakao

rzeczowniki posiadające tylko liczbę pojedynczą: miedź, ryż, powietrze,

młodzież, szkoło, miłość

rzeczowniki posiadające tylko liczbę mnogą: drzwi, wrota, spodnie, nożyce,

obcęgi, skrzypce, okulary

całkowita zmiana tematu: człowiek – ludzie, rok – lata

zanik cząstki –in- w liczbie mnogiej: gdańszczanina – gdańszczan,

powodzianinowi - powodzianom

Przymiotnik

nazywa cechy przedmiotów, osób, zwierząt, roślin, zjawisk przyrody

odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje

podlega stopniowaniu

Przymiotnik

stopniowanie stopień równy stopień wyższy stopień najwyższy

regularne

(proste)

miły milszy najmilszy

wesoły weselszy najweselszy

brzydki brzydszy najbrzydszy

opisowe inteligentny bardziej inteligentny najbardziej inteligentny

gorzki bardziej gorzki najbardziej gorzki

tajemniczy bardziej tajemniczy najbardziej tajemniczy

nieregularne zły gorszy najgorszy

dobry lepszy najlepszy

duży większy największy

nie stopniuje się drewniany ------------ ------------

niemiecki ------------ ------------

Liczebnik

oznacza liczbę

odmienia się tylko przez przypadki i rodzaje

Liczebnik

główne porządkowe ułamkowe nieokreślone zbiorowe

jeden

trzy

dwadzieścia

pięćdziesiąt

sto

tysiąc dwieście

milion

...

drugi

piąty

trzynasty

setny

dwusetny

pięćsetny

dwutysięczny

...

pół

ćwierć

półtora

jedna druga

jedna trzecia

...

kilka

wiele

dwoje

troje

czworo

siedmioro

dziesięcioro

sto dwoje

...

Liczebnik

liczebnik dwa

M. dwaj chłopcy / dwie książki / dwa znaki

D. dwóch || dwu chłopców / dwóch książek / dwóch || dwu znaków

C. dwóm || dwom || dwu chłopcom / książkom / znakom

B. dwóch chłopców / dwie książki / dwa znaki

N. dwoma chłopcami / dwoma || dwiema książkami / dwoma znakami

Msc. dwóch || dwu chłopcach / dwóch || dwu książkach, dwóch || dwu znakach

W. dwaj chłopcy! / dwie książki! / dwa znaki!

Zaimek

zastępuje inne części mowy

odmienia się kategorie zastępowanej części mowy

tylko zaimek przysłowny się nie odmienia

Zaimek

rzeczowne przymiotne liczebne *przysłowne

ja

nic

to

kto

siebie

on

my

coś

...

taki

mój

twój

wasz

ten

który

jaki

żaden

...

tyle

ile

ileś

...

jak

tak

tam

gdzieś

wtedy

wszędzie

...

Zaimek

zaimki osobowe ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one

zaimki dzierżawcze mój, twój, swój, nasza, wasz, ich

zaimki wskazujące ten, ta, to, tamten, tamta

zaimki nieokreślone ktoś, coś, gdzieś, kiedykolwiek

zaimki pytajne kto? co? jaki? który?

zaimki względne kto, co, jaki, który

zaimek zwrotny się

Przysłówek

oznacza właściwości czynności

podlega stopniowaniu

Przysłówek

stopniowanie stopień równy stopień wyższy stopień najwyższy

regularne

(proste)

zimno zimniej najzimniej

mokro mokrzej najmokrzej

nudno nudniej najnudniej

opisowe elegancko bardziej elegancko najbardziej elegancko

sucho bardziej sucho najbardziej sucho

nieregularne dobrze lepiej najlepiej

źle gorzej najgorzej

dużo więcej najwięcej

nie stopniuje się zawsze ---------------- ----------------

wczoraj ---------------- ----------------

Przyimek

wskazuje na zależności:

przestrzenne (nad morzem, pod oknem, obok stołu)

czasowe (przed tygodniem, o 16, za godzinę)

przyczynowe (za karę, po książkę, w celu)

podział przyimków:

proste: z, w, o, do, pod, po, za

złożone: zza, poza, ponad, spośród, znad, ponad, wkoło, poprzez, pomiędzy,

wśród, pośród

Spójnik

łączy wyrazy albo wypowiedzenia

a

ale

lecz

jednak

więc

dlatego

gdyż

bowiem

że

iż

i

tudzież

ani

oraz

ponieważ

im ..., tym ...

o ile..., o tyle ...

nie tylko ..., lecz także

Partykuła

zmienia znaczenie wyrazu lub całej wypowiedzi. Wyraża:

życzenie (Oby udało się dotrzeć do schroniska),

rozkaz (Niech on to szybko zrobi),

potwierdzenie (Tak, chętnie przyjdę),

zaprzeczenie (Nie zgadzam się),

pewność (Na pewno napiszę wypracowanie),

przypuszczenie (Mógłbyś powiedzieć prawdę),

pytanie (Czy przyjdziesz do mnie; Znaszli ten kraj?),

emocje nadawcy (Ależ tak nie można; Chodźże tutaj)

Partykuła – przykłady

no

niech

-by

nawet

właśnie

-li

-że

jakby

oby

zresztą

zawsze

właściwie

tylko

również

przeciwnie

jeszcze

Wykrzyknik

służy do:

wydawania poleceń, szczególnie wobec zwierząt (a sio, wio)

zwrócenia czyjejś uwagi (halo, hop hop, hej, stop)

wyrażania uczuć nadawcy (ach, aj, ech)

Bibliografia

Strutyński J., Język polski. Gramatyka i ortografia, Warszawa 1996.

Bąk P., Gramatyka języka polskiego. Zarys popularny, Warszawa 2016.

Kosmal L., Język polski od A do Z. Nauka o języku, Warszawa 1999.

Niedzielska I., Gramatyka języka polskiego. Fleksja

i składnia z ćwiczeniami, Świętochłowice 2013.