Filozofowanie z Filozofowanie z dziećmi.dziećmi.Metoda Metoda LipmanaLipmana

Wykonały:Wykonały:Katarzyna PapieżKatarzyna PapieżKarolina WolakKarolina Wolak

Matthew LipmanMatthew Lipman

• Profesor filozofii na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Twórca programu „Filozofowanie z dziećmi”.

• Program został opublikowany przez Instytut Wspierania Filozofii dla Dzieci w Monclair College.

• Lipman miał na celu wprowadzenie dyskusji filozoficznej do klas szkolnych.

Początek jego teoriiPoczątek jego teorii• Lipman zauważył, że nowi studenci przychodzą z

umiejętnościami myślenia na niskim poziomie i uznał, że trzeba wcześnie kształcić myślenie, nim jeszcze zakorzenią się nawyki myślowe.

• W 1968 roku, gdy były liczne protesty i niepokoje studenckie, na Uniwersytecie, mówił: Stosunki między studentami a administracją uczelni usztywniły się, skąpo komunikowały się ze sobą. Zacząłem poważnie wątpić w sens nauczania filozofii. Pomyślałem, że nie uda się rozwiązać problemów, jakie panują na Uniwersytecie. Myślenia nauczyć trzeba znacznie wcześniej po to, aby umiejętne i niezależne myślenie weszło w nawyk jeszcze przed ukończeniem szkoły średniej.

„…nie zachęcamy dziecka dostatecznie mocno, by myślało na własny rachunek, ukształtowało

niezależność sądów, było dumne z osobistych spostrzeżeń, żeby dumą napawał je fakt posiadania

poglądów, o których mówiłoby >moje<, żeby cieszyła je własna biegłość rozumowania”

Wnioski LipmanaWnioski Lipmana• Trzeba zaczynać zachęcanie do

myślenia wcześnie, jak tylko dziecko rozpocznie naukę.

• Doskonalenie myślenia jako cel kształcenia powinno przenikać wszystkie treści nauczania.

• Myślenie powinno być przedmiotem osobnego kursu.

Jak nauczyć myślenia?Jak nauczyć myślenia?• Myślenie o myśleniu wymaga oddzielnego poznania

umiejętności składających się na myślenie.Według Lipmana- Jest ponad 30 osobnych umiejętności,

których dziecko powinno się nauczyć- Umiejętnością podstawową – pierwszą na liście- jest

DOKŁADNE FORMUŁOWANIE POJĘĆ.Pytanie CO ROZUMIESZ PRZEZ…? Pomaga wyrazić myśli

ukryte słowami. Używając danego pojęcia dziecko uczy się odróżniać przykłady niewątpliwie mieszczące się w granicach pojęcia od tych, które znajdują się poza tymi granicami.

• Lipman chce, aby dzieci stały się „osobami głębiej myślącymi, bardziej refleksyjnymi, rozważnymi i bardziej liczącymi się z innymi ludźmi”.

Większość tych umiejętności i dyspozycji do posługiwania się nimi nabywa dziecko za pomocą języka, dzięki stworzeniu „wspólnoty badawczej”, w której dziecko uczestniczy w dialogu jako wspólnym przedsięwzięciu.

DIALOGDIALOG• Lipman uważa, że bodźce, jakie otrzymuje dziecko ze

społecznego otoczenia oraz dialog są środkami, które rozwijają myślenie.

• Najlepiej uczyć dzieci myślenia, posługując się tekstami beletrystycznymi, np. Harry dokonuje odkrycia, autorstwa Lipmana. Tekst ten opowiada o losach młodych bohaterów, którzy sami dążą do odkrycia odpowiedzi na wiele pytań dotyczących życia i świata. Dyskusje, jakie prowadzą bohaterowie książki, odkrycia, jakie poczynili, mogą wydawać się niecodzienne, ale nie są niczym wyjątkowym.

Koncepcje dotyczące natury myślenia, umysłu, prawdy, użycia słów są przedmiotem filozoficznych debat od stuleci. Jednakże w powieści nie ma nazwisk filozofów, tytułów ich prac, i terminologii.

Bo dzieci mają pojąć idee zamiast uczyć się nazw, mają myśleć o ideach ukrytych za zasłoną słów i dyskutowały interesujące je kwestie, jakie wówczas się rodzą.

Jak uczynić dzieci istotami Jak uczynić dzieci istotami myślącymi?myślącymi?

NIEPRAWDĄ JEST: Refleksja i myślenie rodzi potrzeby rozmowy.

PONIEWAŻ: częściej dialog wywołuje refleksje i przemyślane wypowiedzi.

Zachęcając do dyskusji, do omawiania spraw dotyczących

naszego świata !

Program LipmanaProgram LipmanaKażda lekcja polega na zgłębianiu jednego lub

więcej zagadnień, które wyłaniają się z danego tekstu. Ogólny zarys wygląda następująco:

FILOZOFIA DLA DZIECIFILOZOFIA DLA DZIECI• Ważny element to DYSKUSJE!Mają one być ożywione, ale przede

wszystkim oparte na pogłębionym myśleniu, dyskusje w formach i o sprawach tradycyjnie uznanych za zbyt poważne dla młodszych dzieci.

Program Lipmana wprowadza dzieci w zagadnienia filozoficzne poprzez dyskutowanie fragmentów książek Harrego.

FILOZOFIA DLA DZIECIFILOZOFIA DLA DZIECI• Czy to prawda? Czy to jest rzeczywiste? • Kiedy dzieci omawiają takie pytania, zaczynają

rozumieć, że nie wystarczy mieć jakieś zdanie. Trzeba: mieć argumenty na jego uzasadnienie, w tym co się mówi zawrzeć jasne znaczenie, umieć rozróżniać, dawać przykłady, być przygotowanym na kontrargumenty, umieć rozwinąć myśl aż do logicznych konkluzji.

A dzięki temu uczą się wysłuchiwać rówieśników szanować inne punkty widzenia.

Tolerancja staje się wówczas świadomością, że dla wielu kwestii filozoficznych nie ma odpowiedzi ostatecznych, żadnych absolutnych „dobrze” i „źle”.

FILOZOFIA DLA DZIECIFILOZOFIA DLA DZIECI

• Dialog to nie bitwa, z której jedni wychodzą jako zwycięzcy, drudzy jako pokonani. Jest to sposób badania wspólnie z partnerami, co jest dobre, prawdziwe i wartościowe.

PROWADZENIE DYSKUSJIPROWADZENIE DYSKUSJIDyskusja ma być najbardziej atrakcyjna i owocna,

prowadzimy ją nie zapominając o czynnikach, od których zależy powodzenie dyskusji.

Pamiętać trzeba o:1. Przygotowaniu pomieszczenia.2. Zorganizowaniu grupy3. Pamiętać o zachęcaniu do aktywnego udziału

każdego dziecka4. Poruszyć kwestie SŁUCHANIA.5. Ułożyć razem z dziećmi reguły dotyczące

dyskusji

Przygotowanie Przygotowanie pomieszczeniapomieszczenia

• Dyskusje powinny się odbyć w rozmaitych warunkach.• Podstawowy warunek przygotowania pomieszczenia to

słyszeć bez trudu i bez potrzeby wytężania głosu.• Dyskusja powinna obywać się najlepiej w warunkach

wolnych od napięć. Ich przyczyną może być hałas, ale też przerywanie wypowiedzi (pukanie do drzwi, dzwonek, gdy ktoś obcy wejdzie do klasy). Warto wprowadzić zasadę wywieszania na drzwiach tabliczki, aby nie wchodzić.

• Inne źródło zakłóceń: uczniowie nie zaangażowani w dyskusję.

Najlepiej, gdyby udało się uczynić z klasy społeczność badawczą- łatwiej wówczas doprowadzić do tego, żeby wszyscy uczestniczyli w dyskusji lub wszyscy pracowali równym frontem, indywidualnie albo w grupach.

Organizacja grupyOrganizacja grupy• Wszyscy uczestnicy, także nauczyciel są równie

ważni.• Równość oddaje rozsadzenie uczestników.

Najlepiej jest usiąść w luźnym kole- ale nie przypisywać każdemu miejsca, dobrowolnie wybieramy miejsce- wówczas sprzyja to swobodnemu myśleniu i wypowiadaniu się.

Można też ustawić dzieci w rzędach. Można wypróbować różne formy.

• WAŻNE jest, aby uczniowie mogli się łatwo porozumiewać między sobą i z nauczycielem.

Formy ułożenia uczestników w Formy ułożenia uczestników w dyskusji oraz struktura jej dyskusji oraz struktura jej

prowadzenia prowadzenia

Pamiętajmy o zachęcaniu do aktywnego Pamiętajmy o zachęcaniu do aktywnego udziału każdego dzieckaudziału każdego dziecka

• Dyskusja jest najbardziej wartościowa, kiedy wszyscy chcą w niej czynnie uczestniczyć- nauczyciel z góry planuje zajęcia, więc uczniowie i tak biorą w niej udział, bo zostawiając im własną wolę niektóre mogłyby się wycofać.

Poruszmy kwestie Poruszmy kwestie SŁUCHANIASŁUCHANIA

• Słuchanie to nie tylko odbieranie dźwięków, ale też zwracanie uwagi na sens wypowiedzi- w przypadku dzieci nie jest to zachowanie naturalne. Wymaga to praktyki.

• Słuchanie to ciężka praca, wymagająca narzucenia sobie dyscypliny, a dzieci są z natury niecierpliwe- nienawidzą czekania na swoją kolej. Muszą jednak wiedzieć, że słuchanie jest ważną częścią dyskusji, a słuchanie, co mówią inni- warunkiem, by inni nas słuchali.

Reguły dyskusjiReguły dyskusji

• Dlaczego reguły dyskusji są tak ważne? Ten, który dużo mówi, odbiera głos innym. Każdy musi mieć równe szanse, by mówić i wyłożyć swój punkt widzenia. A jeśli chcemy być wysłuchani, musimy sami wysłuchać innych. Mało kto potrafi słuchać jednocześnie paru osób- więc niech mówi w danym momencie tylko jedna osoba.

• Reguły mogą stanowić, że każdy ma prawo zabrać głos, że wypowiedzi mają być na temat, że nikomu nie wolno przerywać.

• Reguły dyscyplinarne: Gdy ktoś nieustannie przeszkadza w dyskusji, Co zrobić? Posadzić ucznia na uboczu i dać mu jakąś samodzielną pracę do wykonania. Po upływie czasu „wykluczenia z gry” uczeń ma prawo powrócić do grupy, jeśli chce.

• Reguły można ustalić z dziećmi przed dyskusją lub rozpocząć DYSKUSJĘ BEZ REGUŁ- Dopiero kiedy ich potrzeba stanie się oczywista można przystąpić do pracy nad ich sformułowaniem. Reguły te mogą stać się jaśniejsze dla dzieci.

• Inna metoda to przeniesienie zasad regulujących dyskusję w małych grupach na dyskusję w całej klasie.

Nauczyciel prowadzącyNauczyciel prowadzący• Nauczyciel udziela głosu, zazwyczaj następuje tutaj taki schemat:- nauczyciel zadaje pytanie,- część uczniów podnosi ręce do góry,- nauczyciel wskazuje, kto ma mówić,- w trakcie, gdy wskazany uczeń mówi, kilka dłoni wciąż jest

podniesionych, sygnalizując gotowość udzielenia odpowiedzi na pytanie nauczyciela.

• Konieczne jest skierowanie napomnienia „Żadnych rąk wszyscy górze, kiedy ktoś mówi!”, bez takich zwrotów wszyscy trzymają ręce w górze, nie słuchają innych i skupiają się na swojej wypowiedzi- powstaje seria nie powiązanych wypowiedzi uniemożliwiająca dialog. Dlatego staje się tutaj ważne wytłumaczenie dzieciom sensu słuchania.

• Dla nauczyciela ważne jest również, aby umiał być: „słuchaczem rozumiejącym”- reaguje na to, co uczniowie mówią, a nie na to, co chcieli powiedzieć. Dowie się wówczas prędzej, co uczniowie myślą. Może nawiązać bowiem myśl do słów ucznia i stawiać kolejne pytania, uzupełniać wypowiedzi- co potwierdzi uczniowi, że nauczyciel ceni sobie jego słowa.

Program Lipmana- początek Program Lipmana- początek dyskusji.dyskusji.

• Lekcja zaczyna się od przeczytania na nowo (lub po raz pierwszy) wybranego fragmentu opowiadania.

• Fragment musi być dostatecznie długi. • Czyta albo nauczyciel, albo kolejno uczniowie, choć każdy, kto czytać nie chce,

może zrezygnować.• Po zakończeniu czytania nauczyciel dowiaduje się, co zainteresowało grupę; pyta

na przykład, co w tekście było ciekawego albo zagadkowego. • Uczniowie dokonują wyboru. Jeśli nic im nie przychodzi na myśl, nauczyciel poleca

przeczytać tekst ponownie.• Dzieci formułują pytania, które są zapisywane na tablicy. Przy każdym piszemy

nazwisko ucznia, który je postawił. W ten sposób monstruje się, że jest doceniany każdy indywidualny wkład.

• Jeśli uczeń ma trudności ze sformułowaniem pytania, nauczyciel prosi inne dzieci, by zastanowiły się, co kolega chciał powiedzieć.

• Nauczyciel skłania uczniów, by pytania ubierali we własne słowa, zamiast powtarzać sformułowania z tekstu lub zdawać się na nauczyciela.

• Z listy uzgodnionych zagadnień wybiera się te, które mają być podstawą dyskusji. • Nauczyciel stara się bezustannie przewodniczyć dyskusji, pomagać w niej i

porządkować ją. Wymaga się jednak od niego, by „stanowczo choć delikatnie naprowadzał dyskusję na racjonalne tory”.

• Nie przekraczając granic neutralności, nauczyciel powinien:- zachęcać uczniów do rozwijania cudzych pomysłów,- starać się, by uczniowie zobaczyli, co wynika z ich słów,- starać się, by uczniowie uświadomili sobie, na jakich opierają się założeniach,- zachęcać uczniów do szukania argumentów uzasadniających ich przekonanie.

Zagadnienia filozoficzne, Zagadnienia filozoficzne, które można poruszyć.które można poruszyć.

1. Sprawiedliwość i uczciwośćPojęcie uczciwości nie ogranicza się do gier. Świadomość tego, co „uczciwe” lub „nieuczciwe”

pojawia się z chwilą, kiedy dziecko zaczyna bawić się z rodzeństwem lub z kolegami. W pionierskich badaniach nad rozumowaniami moralnymi dzieci Piaget opowiadał badanym

historyjkę, w której zawarty był konflikt moralny, a następnie pytał, którą z postaci z historyjki chcieliby być i dlaczego.

Dalszy krok w badaniach związków między myśleniem a moralnością postawił Kohlberg. Wyróżnił on sześć stadiów rozwojowych sądów moralnych. Podobnie jak Piaget opowiadał dzieciom historyjki zawierające dylematy moralne, a potem pytał, co zdaniem badanego powinno się zdarzyć.

Przekonanie, że moralność i rozum są powiązane, zakorzenione jest w filozofii Zachodu, podobnie jak uczciwość ze sprawiedliwością. John Rawls w swojej Theory of Justice idzie śladem Piageta i Kohlberga, dowodząc że rozwój moralny ma charakter stadialny, składa się mianowicie z trzech etapów, przez które przechodzą wszyscy ludzie:

1) Moralność autorytetu, 2) Moralność grupy, 3) Moralność zasad.Zdaniem Rawlsa jedynie trzeci etap ma charakter racjonalny; dzieci nie są zdolne do przejęcia

moralności zasad, nie są „sprawcami” etycznymi, tym samym nie ponoszą odpowiedzialności za swoje czyny. Teoria „etapów” rodzi poważne problemy, gdyż pomija proces wychowania. Nie rozróżnia między zasadami moralnymi i aktami moralnymi ( przyjęcie zasad moralnych nie znaczy wcale, że będzie się im posłusznym w danym przypadku). Zasady etyczne podnoszą wagę „sprawiedliwości” jako głównej reguły moralnej, tymczasem równie ważne może być co innego, na przykład pomoc innym. W zależności od tego, czy są to zasady moralne (nie wolno zabijać), konwencjonalne (do szkoły należy przychodzić w ubraniu) i praktyczne (zęby należy czyścić codziennie) dzieci dowodzą ich w rozmaity sposób.

Kwestia sprawiedliwości pojawia się zarówno w życiu, jak literaturze i to w sposób, który umożliwia zajęcie się nią już w młodym wieku (na przykład bajka o trzech misiach).

Zagadnienia filozoficzne, Zagadnienia filozoficzne, które można poruszyć.które można poruszyć.

2. WolnośćJuż bardzo małe dzieci dowiadują się, że wolność jest

ograniczona przez różne zasady i zakazy. Szybko też dowiadują się, że niektóre z tych zasad zdają się nie obowiązywać dorosłych, na przykład mówienie zawsze prawdy. Z drugiej strony pod pewnymi względami dzieci mają więcej wolności niż dorośli.

Dziecko gdziekolwiek się obróci, natyka się na zasady regulujące nasze życie społeczne. Niektóre z nich mają postać znaków i napisów : „Nie palić”, „Wyjście”. Inne, napisane reguły wprowadzają spoistość i ład- zachowanie przy stole, rytuał powitań, zachowanie w kolejkach. Są reguły gier i porządnego życia, zasady bezpieczeństwa i reguły prawne.

Zagadnienia filozoficzne, Zagadnienia filozoficzne, które można poruszyć.które można poruszyć.

3. PrzyjaźńOd wieków te pytania stawiają sobie dzieci, kiedy próbują

uporządkować swoje stosunki społeczne i nadać im sens. Chociaż dotyczą one spraw o żywotnym znaczeniu dla emocjonalnego samopoczucia dziecka, przeładowane programy nauczania mogą nigdy nie dostarczyć sposobności, by podjąć te zagadnienia.

4. PrawdaDzieci od małego są nauczane, żeby mówić prawdę. Szybko

orientują się, że inni, zwłaszcza dorośli, nie biorą tego do siebie. Codziennie stają więc dzieci wobec dylematu, czy powiedzieć prawdę; mogliśmy wkładać im do głowy, co należy robić, ale one same na własny użytek nie dopracowały owych „po co i dlaczego” mówić prawdę.

Kto jest moim prawdziwym przyjacielem? Komu mogę zaufać?

Kto nie jest moim przyjacielem?

Zagadnienia filozoficzne, Zagadnienia filozoficzne, które można poruszyć.które można poruszyć.

5. WiedzaGareth Matthews nawiązując do jednej ze scenek, poprowadził lekcję dla

dzieci od 8 do 11 r.ż. Kupił dwie torebki nasion- jedną sałaty, drugą marchwi, przesypał je do przezroczystych woreczków plastikowych i puścił obiegiem po klasie, aby każdy uczeń mógł się im przyjrzeć. Rozwinięto dyskusję, która rozpoczęła się pytaniem : Jaki warunek będzie dostateczny, aby powiedzieć „wiem, że to są nasiona sałaty”? Dyskusja ta odsłoniła różnicę między „jestem, pewny” (wiedza realna) a „jestem głęboko przekonany” (wiedza „mniej więcej”. Odzwierciedliła się wówczas dysputa epistemologiczna, której przedmiotem są konieczne i wystarczające warunki wiedzy.

Dzieci fascynuje problematyka snów. Również uwielbiają omawiać kwestie mniej istotne, np. Czy Frankenstein jest robotem, czy istotą ludzką? Czy pies z mokrym nosem jest mokrym psem?

W dyskusji można podjąć różnice wielkości (ludzie są różnego wzrostu) lub rodzajowe (ludzie tego samego wzrostu mogą być różnej wagi).

Jedną z zalet dociekań filozoficznych typu : Czy tę samą zupę można sprzedać w dwóch puszkach?, jest wyzwanie rzucone sztywnemu myśleniu, skostniałym kategoriom i klasyfikacjom, wydobycie myślenia z utartych kolein.

Można zapoznawać dzieci z zagadnieniami, które sięgają samej istoty umysłu ludzkiego i ludzkiej tożsamości. Są otwarte na nowe idee, nowe kwestie i zagadki. Nie brakuje im zdolności, jedynie sposobności, by dyskutować sprawy fundamentalne.

Zagadnienia filozoficzne, Zagadnienia filozoficzne, które można poruszyć.które można poruszyć.

6. OsądSwój osąd moralny dzieci mogą ćwiczyć na całej gamie kwestii etycznych.Dzieci, podobnie jak dorośli, żywią przekonania moralne bez uzasadnionych

powodów. Dzięki dyskusji poddane zostają analizie i osądowi innych.Życie dzieci toczy się w ruchliwym świecie pracy, komunikowania się, środków

masowego przekazu, polityki i potrzeb ekonomicznych. Interesują się nim żywo, bo jest to także ich świat. W swoich reakcjach na teksty literackie i zabawach naśladowczych nie pokazują się wcale jako niewolnicy baśniowego świata. Interesują je możliwości najnowszych komputerów, co ważnego wydarzyło się danego dnia, co to znaczy, że ma się do czegoś prawo. Codziennie wiadomości płynące z publikatorów dostarczają nieustannie tematów do rozmów i dyskusji. Dzieci stykają się z informacjami głównie dzięki przekazom telewizyjnym i w mniejszym stopniu gazetowym, których obrazowość i słownictwo stać się mogą wzorem, jak opisywać, argumentować i analizować.

Dzieci na przykład potrafią dyskutować o polityce.Podobnie jak z polityką, rzecz ma się z religią. Dzieci gnane są ciekawością

najdziwniejszych spraw. Filozofia zaczyna się od zdumienia. Dzieci próbują cały czas łączyć i wiązać.

„Myśliciel jest jak kreślarz, którego zdaniem jest ukazać wszystkie powiązania”

Wittgenstein

Zagadnienia filozoficzne, Zagadnienia filozoficzne, które można poruszyć.które można poruszyć.

6. OsądDorośli nie rozumieją jednak wszystkiego, nie potrafią

odpowiedzieć na wszystkie pytania, wiele z tego, co mówimy dzieciom lub wyjaśniamy, da się podważyć i zasługuje na zakwestionowanie. Dojrzałego rozumowania uczymy w trakcie interakcji społecznych, kiedy dochodzi do wymiany argumentów. Dyskutować dzieci uczą się początkowo w kontaktach z innymi, potem dopiero mogą toczyć spory wewnętrzne. Otwarte wyrażanie różniących się poglądów jest kwestią dojrzałości. Na nich opiera się dyskusja, stąd wiedzie się droga do idei wyraźniej uformowanych.

„Wcale nie jest tak, że wszyscy powinniśmy myśleć

jednakowo; to wskutek różnicy poglądów ścigają się

konie”.

Mark Twain

PodsumowaniePodsumowanie• Kształcenie po części polega na

uświadamianiu problemów i sprzeczności oraz na pokazywaniu rozmaitych dróg radzenia sobie z nimi.

• Dzięki dyskusjom dzieci mogą się stać bardziej logiczne, krytyczne, refleksyjne, filozofujące.

• Dialog pomaga naprawić własne myślenie i ostrzej zdefiniować niewyraźne jeszcze myśli. Daje nam do rąk świetne narzędzie rozwiązywania problemów.

„… dziecko, które bieglej korzysta z umiejętności myślenia, nie jest po prostu dzieckiem, które dojrzało, ale które

lepiej spełnia najbardziej podstawowe warunki dojrzewania umysłu.”

Lipman

BibliografiaBibliografia1. Fisher R., Uczymy jak myśleć, WsiP,

Warszawa 1999