Filip Dąb-Mirowskiine.org.pl/wp-content/uploads/2020/02/INE.husariamiedzymorza-1.pdf · To, jak...

INSTYTUTNOWEJEUROPY|www.ine.org.pl|[email protected]

HUSARIAMIĘDZYMORZAFilipDąb-Mirowski

19GRUDNIA2019

Źródło:http://ine.org.pl/husaria-miedzymorza/


Wiele mówi się obudowaniu polskiej potęgi nietylkowwymiarzematerialnym, aleteż kulturowo-politycznym. Temat ten odkilku już latstanowiprzedmiotdyskusjipublicystów ianalitykówodlewejdoprawejstrony. Był poruszany przezpremiera Mateusza Morawieckiegowostatnim exposé. Wyraźnie więcwidać, żenietylko jest tokwestiadostrzegana idyskutowana, alenawet podejmowane są próby jejimplementacji.Pytanie,nailejesttospójnakoncepcjaijakskutecznejestjej wdrażanie wwarunkach niekończącej się wojny informacyjnej.Czydysponujemy odpowiednimi dotego narzędziamiorazczyodpowiednioadresujemyprzekaz?

**

Gdziejesteśmy?Coraz bardziej słyszalne są głosy mówiące, żejeśli chcemy, byPolskaprzetrwała postępujący rozpad dotychczasowego ładu światowego,niemożemy skupiać się wnaszych działaniach wyłącznie naaspektachtzw. „hard power”, czyli potęgi państwa mierzonej siłą ekonomicznąiwojskową. Tooczywiście ogromnie ważne, alesamo wsobieniewystarczającewnaszympołożeniu geopolitycznym, niosącym równiewiele szans rozwojowych, co zagrożeń. Nasza ojczyzna, jako jednoznajwiększychpaństwregionu,dodatkowoumiejscowionewcentralnympunkcie między Wschodem a Zachodem, stanowi naturalny punktciężkości. Powołano inicjatywę Trójmorza, ożywiono współpracęwramachgrupyV4aletonadalzbytmało,bystawićczołapojawiającymsięwyzwaniom.WalkamiędzyUSA,aChinami,agresywnapolitykaRosjiitarcia wewnątrz Unii Europejskiej zmuszają nas dosamodzielnegodecydowaniaonaszymotoczeniu.

Jednocześnie jesteśmy fizycznie zbyt blisko twardego jądra Europy,bysamotylkopołożeniebyłoparametremwystarczającymdobudowaniawłasnej atrakcyjności. Bezwarstwy kulturowej i sprawnej polityki,odpowiednichwarunków rozwojowych dla obywateli, będziemy jedyniekawałkiem ziemi między Odrą aBugiem. Jak dobitnie pokazał upadekpierwszej Rzeczpospolitej, niczym więcej niż szlakiem wojennymihandlowym między dwoma potężnymi sąsiadami. Trzymając sięhistorycznych porównań, sympatyczną, alepozbawioną politycznegoznaczenia karczmą przy trakcie, gdzie co prawda wiele osób zagląda,alenikt nadłużej nie zostaje. Wkońcu, polityka prowadzona jestwpałacachprzezwładców,aniewgospodachprzezkarczmarzy.

Stąd konieczność budowania atrakcyjności naszej kultury, systemupolitycznego czypropozycji społecznej, innej niż ta utożsamiana


zBerlinem ibardziej atrakcyjnej niż ta oferowanaprzezMoskwę.Aobieprzecież takbardzo dominują dyskurs wnaszym regionie, że zdają sięniepozostawiaćmiejsca nainny konstrukt, cowielu znas irytuje. Żadnaznich bowiem niejest skrojona nanaszą miarę, nieodpowiada naszympotrzebomiwobectegoniemożestanowićwzorcarozwojowego.Musimytępracęzacząćodpodstaw,aczaskutemujestsprzyjający.

Oile, koncepcyjnie, budowanie „twardej siły” odbywa się wsposóbprzeliczalny inamacalny (np.: wiemy jaka ilość samolotów czyczołgówijakiego typu zapewni nam względne bezpieczeństwo albo jaka gałąźgospodarkimożebyćjejkołemzamachowym),otylebudowanie„miękkiejsiły”niejestanitakszybkie,aniłatwe.

Czymożemy bowiem stworzyć kulturowe przyciąganie dla dowolnegoregionulubpaństwa?Takjakprawie„zniczego”,wedługutartychprawidełsztukibuduje się armię lub fabryki?Czywogóleda się stworzyćpotęgędanego narodu bezistniejącej wcześniej ideowej podbudowy określonejpaństwowości: historii, kultury ijęzyka? Teoretycznie tak, alejesttozadanie wybitnie trudne, rozłożone nadziesiątki, jeśli nie setki latioczywiścieściślezależneodpołożeniageograficznego.

Wnowożytnej historii najlepszy przykład stworzenia konceptu nowegonarodustanowiąStanyZjednoczoneAmeryki.Historiategokrajustanowićpowinna dla nas inspirację wkonstruowaniuwłasnej atrakcyjności. Jesttopaństwo, októregosukcesie wdużej mierze decydowała zdolnośćprzyciągania ludności napływowej. Powstałe jako szczytowe osiągnięcieepoki oświecenia woparciu owspólny interes gospodarczy trzynastukolonii, było projektem odpoczątku dokońca świadomymizaplanowanym. Jego spoiwem kulturowym stała się wolność myśliisumienia jednostki.Wpołączeniuzszansąnabezpiecznąpracęirozwój(bezkresne, gotowe dokolonizacji przestrzenie) stanowiło prawdziwąmigracyjną ziemię obiecaną. Oczywiście, położenie geograficzne Stanów,skrytych zapotężnym oceanem, woddaleniu odagresywnych sąsiadów,wdużejmierzezdecydowałoopowodzeniutegoprzedsięwzięcia. Inaczejniż tobyło wprzypadku rewolucyjnej Francji czypróbującej uniknąćgorzkiegokońcaRzeczpospolitej.

Ani wtedy, ani dzisiaj Polska nie posiada takkomfortowego otoczenia,wobec czego niedysponuje czasem potrzebnym naspokojny rozwój.Poddawanajestnieustannejpresjizewnętrznej,cowydatnieutrudnianamdziałania. Wprzeciwieństwie jednak doosiemnastowiecznychAmerykanów, dysponujemybardzo bogatą idługą historią. Silną kulturąitożsamością. Naszym wyzwaniem niejest więcczasochłonna budowanowego narodu tylkoredefinicja tożsamościowa. Anawet nietyle jej


zmiana, co swoiste wydestylowanie wszystkiego co wnas najlepsze,ajednocześniemogącegobyćwspólną,uniwersalnąwartościądlainnych.Tak, bywprzyszłości móc natejpodstawie skutecznie realizować naszeinteresy. Wiedząc skąd pochodzimy ikim jesteśmy, będziemy zawszewiedziećdokądzmierzamy.Podobnietorobiąnp.:Rosjanie(RUSSKIJMIR)starając się przekształcić bezpośrednie sąsiedztwo naswój wzór, cozmuszanasdoproporcjonalnejodpowiedzi.Kimjesteśmy?Stereotypybyły,sąibędą.To,jakjesteśmypostrzegani,niepowinnomiećwpływunato, jaksamisiebieoceniamy.Poczuciewłasnejwartościmusipochodzić zesamoświadomości, anie opierać się nawidzimisię innych.Niewolno nam jednak zaniedbywać naszego wizerunku, choćbyzpowodów czysto praktycznych. Jak wżyciu, czyści, uśmiechnięci,schludnieubraniizgotowymplanemwgłowienapewnolepiejporadzimysobie, czytowkontaktach międzyludzkich, czyhandlowych. Świadomegranie cechami pozytywnymi zwiększa naszą atrakcyjność, odsuwającnadrugi plan cechy negatywne iodwrotnie. Pozostawienie wizerunkuwłasnemulosowizawszedoprowadzidosytuacji,że„zadbają”oniegoinni(VIDE„polskieobozyśmierci”).Jeden znajpopularniejszych stereotypów oPolakach narodził się jeszczewXVII wiekuwgłowach naszych zachodnich sąsiadów. Co ciekawe, byłpóźniejwzmacnianyprzeznassamych.Takpiszeotejkorelacjidrhab.IgorKąkolewski[1]:„Są one refleksem niemieckiego autostereotypuDEUTSCHE ORDNUNG,któremuwielunaszychrodakówbędzieprzeciwstawiać„polskibałagan”,będący zkolei odbiciem niemieckiego heterostereotypuPOLNISCHEWIRTSCHAFT”.Niemieckiporządekipolskibałagan.Stereotyp,którywykorzystanyzostałpóźniej dobudowania akceptacji dla rozbiorów. Kto dziś pamięta,żewczasach początków walki oodzyskanie niepodległości zastąpionyzostał przezwizerunek „szlachetnego Polaka” (der Elde Pole) i„pięknejPolki” (die schöne Polin)? Romantycznego powstańca bez skazyinieprzytomnie go kochającej piękności, powielany piórem niemieckichliteratów, m.in.przezznanego iunas E.T.A. Hoffmanna (nazywanegoczasemojcemfantastyki).

Odczego zacząć kształtowanie obrazu? Sporządzenie katalogu naszychwad izalet byłoby dobrym punktem wyjścia. Przyjmijmy napotrzebyniniejszych rozważań, żegeneralizowanie uprości dyskusję. Każda cechanegatywna,możebyćzastąpionapozytywną.


Niedokonam wielkiego odkrycia, jeśli powiem, żenależałoby unikaćtematykiwzmacniającejnegatywnestereotypyoPolakach.Kwestia tego,naile wyobrażenia te mają związek zrzeczywistością, powinny byćpoddawane naszej wewnętrznej ocenie przezsocjologów wramachkształtowaniasiężyciaspołecznegoizasad,wedlektórychżyjemy.Nigdyzaś eksponowane nazewnątrz. Brak planu wświadomym kreowaniuwizerunku prowadzi do dysonansu poznawczego uniezaznajomionegozniuansami polskiej historii odbiorcy. Łatwo wtedy opomyłkę.Wzięciepatriotyzmu zanacjonalizm, a przywiązanie dotradycji zadewocję.Aprzecieżhistoria,czynawetwspółczesność,dajenamwystarczającąilośćpozytywnychinspiracji,którewczytelnysposóbpomogąopowiedziećkimjesteśmy.

Musimywiedzieć, co chcemy powiedzieć innymosobie ico dzięki temuosiągniemy. Poza kwestią określenia własnych przymiotów, ważne jestposiadanieuniwersalnegonośnikaidei.Czegoś,comogłobystanowićpunktodniesienia dla innych narodów. Natę chwilę, naszym głównymzainteresowaniem powinno być budowanie regionalnej tożsamościskierowanejtaknaZachód,jakiWschódEuropy.

Tymczasem wydaje się, żew ciągu ostatnich kilku lat gros wysiłkówadministracjipaństwowejskupionyzostałdowewnątrz.Budowapoczuciadumynarodowej jestnaturalniebardzo istotna, aleniemożeprzesłaniaćalbo, co gorsza szkodzić (!), działaniom obliczonym naodbiórmiędzynarodowy. Niewobecnej sytuacji geopolitycznej. Czerpiemy przytym niezwystarczająco odległej (byniebudziła skrajnych emocji)inieporównywalnie bardziej bogatej historii wielonarodowejRzeczpospolitejObojgaNarodów,tylkozhermetycznej iczasembudzącejwielekontrowersjihistoriiXXwieku.Nietędydroga.Niemusimybudowaćwłasnegopoczuciawartościkoszteminnych.Przeciwnie,musimywyzbyćsiępoczuciawyższości.

Odzyskanie niepodległości, bitwa warszawska czypowstaniewielkopolskietoważneelementynaszejwspółczesnejtożsamości.Jednakkrótkie trwanie międzywojnia czybeznadziejna walka „żołnierzywyklętych” toniemateriał, którymógłby pozytywnie przemawiać dowyobraźni naszych sąsiadów. Zwłaszcza, żemogą oni mieć wtychsprawach całkowicie odmienne poglądy. Zkolei walka oniepodległośćstanowi element powszechny dla wielu narodów, aprzeztomałowyróżniający. Dlatego fundamentem, naktórymzbudujemy nasznowoczesnywizerunek powinna być historia pierwszej Rzeczpospolitej.Wielkiego europejskiego mocarstwa, któregoliczne nacje EuropyŚrodkowej iWschodniej były immanentną częścią. Taką interpretację


można powtórzyć również dzisiaj, aleniezpozycji siły tylkootwartejoferty,partnerstwa.

Widać tobyło doskonale 22 listopada 2019 roku, nazorganizowanejprzezwładze litewskie ipolskie ceremonii pochowania powstańcówstyczniowych nawileńskiej Rossie[2]. W uroczystościach, poza tłumemzwykłychludzi,wzięlitakżeudziałprezydenciPolskiAndrzejDudaiLitwyGintanas Nauseda, premier Mateusz Morawiecki, wicepremier BiałorusiIhar Pietryszenko, orazoficjele zUkrainy, Estonii i Łotwy. Wydarzenieodbiłosięszerokimechemwregionie.Musimyzdaćsobiesprawę,żechoćjesteśmy politycznymi depozytariuszami pierwszej Rzeczpospolitej,toniejest ona wyłącznie naszą własnością. Należy zarówno do nas, jakiLitwinów, Białorusinów, Ukraińców czymieszkańców dawnych Inflant(państw bałtyckich). Wszyscy jesteśmy jej dziećmi, takjak byli nimiMickiewicz, Kalinowski czyPiłsudski, niezależnie jak zapiszemy ichnazwiska.Azapośrednictwemelekcyjnychkrólówczylicznychkontaktówmiędzynarodowych, stanowi ona wyraźny punkt odniesienia dlapozostałej części Europy: Niemców, Rosjan, Francuzów, Holendrów,SzwedówiWęgrów.Niebądźmy zazdrośni. Dzielmy się nią zinnymi. Jej religijną tolerancją,samorządnością ilegendą skrzydlatej husarii. Niechtobędzie koncept,którynietylkokażdy Polak ale ktokolwiek chcący zamieszkać wnaszymkraju będzie mógł wziąć zaswój. Co ważne, takie postawienie sprawypredestynujemigracjęzokreślonego(preferowanego)kręgukulturowego,cywilizacji łacińskiej (wszerszym kontekście także bizantyjskiej –wgklasyfikacji F. Konecznego). Zdrugiej strony, ślady dawnejRzeczpospolitejrozsianesąpowielukrajach,odBałtykupoMorzeCzarne.Togotowy szkielet doekspansji dla nowych idei, dla naszego wkładuwkulturęibezpieczeństwo.Pozwólmyinnymnaczerpanieztegoskarbca.Ich zaangażowanie zmultiplikuje siłę narracji. Będzie toznakomiteuzupełnienie innych, nieodzownych działań prowadzonych jużwwymiarze czysto praktycznym: polityki prorodzinnej, stymulacjipodatkowej,dbaniaobezpieczeństwo izaangażowaniawkonstruktywnąpolitykęwspólnotową.

NowoczesnyPolakCzychcemybyćniczymwalącygłowąwmur,odrealnieniidealiścizczasówkolejnych klęsk powstańczych? Czy raczej jak niepozbawieni fantazji,alenawskrośpragmatycznihusarze,wbijającysięnieustępliwymklinemwszeregi wroga? Amoże niepowinniśmy ulegać starym kliszom,tylkobraćzhistoriito,conajlepsze?Jednąsprawąjestbowiemnośnikidei


symbolizowanyprzezskrzydlatego rycerza, adrugą to, kim jesteśmy lubchcemybyćdzisiaj.

Jakwybraćwłaściwądrogę?

Odpowiedzią musi być nasz dalekosiężny, pragmatyczny cel,doktóregorealizacjipasująokreślonecechyosobowościowe.Awzasadzieniejedenakilka,wzajemniepołączonychpozwalającychrealizowaćpolskąracjęstanu.


Polska kultura może nieść wartości pożądane przezinnych. Te dlazachodniego kręgu kulturowego będą jednak zupełnie inne odtychzewschodu.Warto, żebyśmyzdawali sobie ztego sprawę,ponieważ jesttogłębokikonfliktwewnątrzcywilizacjiłacińskiej.

Takpiszeotymzjawiskuprof.ChantalDelsol,francuskaneokonserwatystka[3]:„Gdy obie Europy mówią o wartościach, doktórychsą przywiązane,toniechodzi ote same wartości. Europa Zachodnia ma namyśliwielokulturowość, uniwersalizm, globalizm ispołeczeństwo rynkowe.Europa Środkowa ma namyśli tożsamość kulturową,duchowość,SOLIDARNOŚĆZACHWIANYCH”.Niemanajmniejszegosensu,byśmyścigalisięzZachodemwliberalizmieświatopoglądowym. Syte społeczeństwa tamtejczęści Europy kierują sięjuż zupełnie innymi przesłankami, niż będący nawiecznym dorobku,czującynieustannezagrożeniedlawłasnejegzystencjimieszkańcyEuropyŚrodkowo-Wschodniej. Czyzarzucimy zachodnim społeczeństwompostępujący nihilizm, samolubny indywidualizm, czypo prostu uznamy,żeracjonalizm iliberalizm są stanem naturalnym w ponowoczesności,fakty są takie, żepostawy te będą jeszcze przezdłuższy czas niedopogodzenia znaszą wrażliwością. Różnic jest zresztą wiele, oddysproporcjimajątkowej,wynikającejzrozwojupoprzeciwnychstronachżelaznej kurtyny, przezreligijność (słabiutką, czasemprotestanckąVERSUSnadal jeszcze powszechną, prawie jednolicierzymsko-katolicką) po postkolonialne poczucie winy, które unaszastępowanejestconajwyżejprzezpoczuciekrzywdy(„zdrady”).Pewne wartości konserwatywne (np.: patriotyzm, przywiązaniedotradycji, ewolucja anierewolucja, sanacja) są pożądane przezczęśćobywateli nazachód odOdry, co znajduje wyraźne odzwierciedleniewwynikach wyborów, wktórychcoraz więcej głosów otrzymują partieneokonserwatywne, antysocjalistyczne, sprzeciwiające się politycemultikulturalizmu itp. Zdrugiej strony, ostrożna tolerancjaświatopoglądowa iwolność jednostki,przy jednoczesnymposzanowaniuzasadpaństwaprawaorazdostarczeniu„normalnych”warunkówdożycia(bezpieczeństwo, infrastruktura, sprawność administracji, brakpowszechnej korupcji, polityka prorodzinna), jest propozycją bardzoatrakcyjnądlanaszychwschodnichsąsiadów.Szczególnie,żenapewnympoziomie łączy nas nietylkopodobieństwo języka, aleteż związkikulturowe.Tobardzoważne,boprzyobecnychdeficytachnarynkupracy,nasza gospodarka uzależniona jest odmigrantów zarobkowychzewschodu (głównie Ukrainy). Dla wielu znich, Polska jest kulturowo


bardziej atrakcyjna niż Niemcy. Jeśli jednocześnie rosnąć będą płace,tomożliwe żeludzie ci nie pojadą dalej nazachód przy pierwszejnadarzającejsięsposobności.

Według badania Głównego Urzędu Statystycznego zgrudnia 2018 roku,Polacystająsięstopniowocorazmniejreligijni(81%wierzywBoga,mimoiżaż94%deklarujeprzynależnośćdowyznaniareligijnego–coitakjestwynikiem niebotycznym przy sekularyzacji Zachodu), alepozostająkulturowo konserwatywni. Mogą niewierzyć napoziomie osobistym,jednocześnie niekwestionują wartości chrześcijańskich. Badaniaprzeprowadzone przezCBOS pokazują, iż większość Polaków uznajehomoseksualizm za typ orientacji seksualnej aniedewiację (68%),ajednocześnie dopuszcza związek partnerski kobiety imężczyzny (92%za),alejużniejednopłciowy(60%przeciw).Aż88%respondentówuważasię zapatriotów, co kojarzone było zazwyczaj zkonserwatyzmem.Niesłusznie. Wlicznych publikowanych badaniach różnych ośrodkówklaruje się przewaga zwolenników legalizacji marihuany idziałalnościruchówfeministycznych(chociażjużnietzw.„feminatywów”).Niezależnieodwieku, poglądów i wykształcenia 72% jest przeciwne ideibezwarunkowego przyjmowania imigrantów, a nawet do91%zadeklarowałopoparciedlaUniiEuropejskiej[4].Natejpodstawiełatwowysnućtezę,żePolacywwieluaspektachsądośćracjonalni, natomiast pozostają przywiązani dowłasnej tożsamości.Toidealne połączenie plasujące nas w racjonalnym centrum toczonejwostatnichlatachwielopłaszczyznowejwojnykulturowej.TodobrypunktwyjściadokształtowaniakierunkurozwojuUniiEuropejskiej.Ścieraniesięliberalnego światopoglądu zkonserwatywnym jest zagadnieniemnietylkopolaryzującymspołeczeństwa,alerównieżprzekładasięnaróżneaspekty polityki państwa: klimatyczne, energetyczne, wojskowe,polityczne ispołeczne. Otowszystko trwa spór wewnątrz wspólnotyeuropejskiej.

Ta destabilizacja mentalna wynika wznacznym stopniu zWielkiejRecesji[5](lat2007-2008)ijejogromnychspołeczno-politycznychkosztów(pauperyzacji, poczucia braku sprawiedliwości). Niestety, wynikłazrealnychproblemówobywatelskafrustracjawykorzystanazostałatakżedoprowadzenia wojny środkami asymetrycznymi, co bezpośrednioprzełożyło się nadziałanie państw (VIDErosyjska ingerencja wprocesywyborczekrajówZachodu)iichwewnętrznąniestabilność.Stądtakostrapolaryzacja itakgwałtowny charakter protestów (np.: „żółte kamizelki”weFrancji, katalońscy secesjoniści wHiszpanii). Nastąpił wzrostpopulizmówipostawradykalnych.


Pozostającspołeczeństwemnadorobku,ześwieżąpamięciąchaotycznychlat 90. XX wieku potrafimy docenić zasady prawne iadministracyjne,wedługktórychfunkcjonujeświatdemokracji liberalnej,alejednocześniezbytczęstoizbytdługopozbawianibyliśmywłasnejtożsamości,bygodzićsięnajejdobrowolneodrzuceniewimięnieokreślonegomultikulturalizmuiultraliberalizmu obyczajowego.Wbrew romantycznej historii ostatnich200 lat, pozostajemy dziś społeczeństwem na wskroś racjonalnym,suwerennym, rozumiejącym stojące przedświatem iPolską wyzwania,gotowym stawić im czoła. Co tłumaczy bezwzględne przywiązanie doszeroko pojętego własnego bezpieczeństwa, będącego wartościąnadrzędnątakwwymiarzepojedynczejjednostki,jakiszerszejgrupy.

Tojest filozofia, którą możemy śmiało propagować jako trzecią drogępolityczno-kulturalnego dyskursu. Neutralizującą skrajny nacjonalizmiróżnorakie populizmy. Fundament, któryz czasem będzie siękonkretyzować, takjak powoli ustabilizują się sprawy ustrojowe,gdydojrzewającwdemokracjiznajdziemywkońcustanrównowagi.

OdpomysłudorealizacjiNaile jednak nasz punkt widzenia i wartości są wstanie skutecznieoddziaływaćnainnychwdobiewyzwańXXIwieku?

Niewystarczysamookreślenieibierneczekanienaefekty.Takjakkonfliktasymetryczny, takinasza polityka musi być aktywnaiwielopłaszczyznowa. Asamo działanie musi odbywać się wsposóbprzemyślany. Inaczej niż wprzeszłości, dzisiaj osukcesie prowadzonejpolityki decyduje dynamiczne reagowanie wwysoce niestabilnymśrodowisku. Jednym słowem, kto szybciej uzyska informację, szybciej jąprzetworzy irozpocznie adekwatne działania, ten wygrywa. Dotegopotrzebny jest nietylkowywiad, aletakże nowoczesna analitykaibezpośrednikontaktmiędzynią,acentrumdecyzyjnymkraju.

Przy czym nienależy zaniedbywać „marketingu”, czyli sposobówdystrybucji naszych idei nazewnątrz. Nawet wszechpotężne podrugiejwojnie światowej Stany Zjednoczone bardzo wiele uwagi przykładałydokompleksowych działań związanych zglobalną projekcją siły. Niechodziło przecież tylkoopotężną iinnowacyjną gospodarkę, systemwalutowy, najsilniejszą armię imarynarkę, aleteż o„American dream”.OHollywood, hamburgery iMyszkę Mickey. Bo każdy, nawet najlepszyprodukt potrzebuje odpowiedniego marketingu. Aidea polityczna jestproduktemjakinne.


ZaUSAstałytwardeargumenty(tzw.HARDWARE),dlategojejdyplomacjamiaławwieluprzypadkachkomfortnarzucaniaswojejwoliinnym.Wielkąuwagę przykładały również doanalityki. Think tanki, ośrodki myśli,instytuty, fundacje iuczelnie wyższe zawsze obracały wumysłachniezliczonąilośćkoncepcji,którąnieustanniesuflowałykręgomrządowym.Ate,pragmatycznieizrozwagąpodchodziłydopozyskania,przetwarzaniaiobiegu informacji. Jednak na poziomie zwykłych obywateli,aniepolityków, Amerykanie przekonywali dosiebie za pomocąpopkultury.Wprzypadku Polski, ogromna diaspora wschodniego autoramentu,zarówno wśród pracowników jak istudentów jest idealnym adresatemtakiego przekazu. Wdobie społeczeństwa informacyjnego,ukierunkowane, sprawnie opracowane treści oddziałują dużo silniej niżczyniłato„propaganda”wprzeszłości.

Pomijającskalędziałań(raczejregionalną,anieglobalną),emblematycznyprzykład Stanów Zjednoczonych jest dobrym punktem odniesienia.Niemusimy jednak szukać takdaleko. Podobnie postępują Niemcy,którzydziałaniami miękkimi naarenie międzynarodowej, skutecznieoddzielili winę zazbrodnie drugiej wojny światowej odnaroduniemieckiego. Powstała asocjacja politycznego bytu „nazistów”ikolaborującychzniminarodowychfaszystów,znaczelnąrolądyżurnegoszwarccharakteru „antysemickiej” Polski. Jeśli ktokolwiek jeszczezastanawia się jak doszło do takiego zawłaszczenia narracji odrugiejwojnie,niechspojrzynatwardedane. InstytutGoethego (niem.GOETHE-INSTITUT), stworzona przezniemiecki MSZ organizacja pożytkupublicznegomającapromowaćjęzykikulturę,posiada136placóweki11biur kontaktowych w92 krajach świata. Nasz odpowiednik – InstytutPolski–jedynie25placówekw22krajach.Toprawda,żedopierobudujemyswojezdolności,korzystajączrelatywnieniewielkiej ilości atutów. Niemniej, nie można tłumaczyć wyraźnychzaniedbańwtymzakresiejedyniebrakiemśrodkówistruktur.Wielewinyupatrujęwnaszymmyśleniu.Jednąznajwiększychbolączekostatnichlatwprowadzeniuskutecznejpolitykizagranicznejpaństwabyłpowtarzającysię brak właściwego obiegu informacji, brak wystarczającej analizy iświadomościsytuacyjnejnakażdymetapiepostępowania.Przezcowładzawykonawcza, podejmowała albobłędne decyzje, albozaniedbywałakomunikację.

Wynika tonietylkozludzkich słabości (np.: stawiania własnego lubpartyjnegointeresuponadracjęstanu),aleibrakuspójnychmechanizmówdziałaniawposzczególnychministerstwachczyurzędach.Ważnąanalizę


ktośmógłprzeczytaćlubpoprostuwsadzićdoszufladybiurka.Ktośinnynieprzekazał istotnych zastrzeżeń odambasadora zaprzyjaźnionegopaństwa. Wrezultacie wSejmie przegłosowana została ustawa, któradoprowadziła dowielkiego kryzysu dyplomatycznego. Atoprzecież niejedyne,codziennezagrożenia.

Wtoczonym nieustannie konflikcie asymetrycznym, wiele energii służbspecjalnych idzie wpodsycanie niepokojów społecznych. Mogą tobyćoperacjemedialnelubdezinformacyjne,aleteżobliczonenafinansowaniegrup protestu (ojakichkolwiek poglądach czy afiliacji). Polaryzacjaprowadziostateczniedozaostrzeniakonfliktówwewnętrznychwdanympaństwie, ate dochaosu. Wpołączeniu zinnymi działaniami (agenturą,dyplomacją, szantażem militarnym lub surowcowym, sabotażemgospodarczym) agresor zyskuje duży wpływ napolitykę atakowanegopaństwa(tzw.zarządzaniekryzysem).Wyzwaniaglobalnejrywalizacjisąbardzo złożone, adziałania prowadzi się nakilku płaszczyznachrównocześnie,poniżejproguotwartejwojny.Beznowoczesnegosystemuanalitycznego,wywiadowczegoibezciągłegopozostawaniawgotowości,przy jednoczesnym dbaniu o„miękkie oddziaływanie”, skuteczna ichneutralizacjajestniemożliwa.

Askorotak,priorytetemadministracjirządowejpowinnobyćopracowaniesprawnego, centralnegosystemuobiegu informacji:odzbieraniadanych,poprzezichprzetworzenie(analizę),opracowaniastrategii,nadystrybucjiwśród organów wykonawczych skończywszy. Tak, bydynamiczniereagowaćnanieustanniezmieniającesięśrodowiskomiędzynarodowe.


Tymczasem,nasząpolitykęzagranicznąprowadzązasadniczotrzygłówneośrodki: prezydent, premier orazMinisterstwo Spraw Zagranicznych(celowopomijamkomisjeparlamentarnejakomniejistotne).

Każdy znich ma swoich analityków i doradców orazcały aparatwykonawczy. WKancelarii Prezesa Rady Ministrów istnieje aż pięćdepartamentów związanych zanalityką iopracowywaniem strategii(Analiz, Analiz Przygotowań Obronnych Administracji, BezpieczeństwaNarodowego, Spraw Zagranicznych iStudiów Strategicznych) oczasemzbieżnychkompetencjach.DotegodochodzijeszczepodległypremierowiOśrodek Studiów Wschodnich orazpowołane wgrudniu 2018 rokuCentrum Analiz Strategicznych. Ta ostatnia instytucja wydaje się byćzresztą próbą uporządkowania analityki i planowania. Doroku 2006istniałapodobna instytucja –RządoweCentrumStudiówStrategicznych.Późniejkoncepttenzupełniezarzucono.

Idąc dalej, wsamym MSZ, podległym premierowi alemimo wszystkobędącymadministracyjnieodrębnymbytem,sąkolejnianalitycyzrzeszeniwPolskimInstytucieSprawMiędzynarodowychorazdziałający„wterenie”ambasadorowie, którzyniejako trzymają rękę napulsie wydarzeńwmiejscudelegowania.Pozatymwieleinnychministerstw(choćbyMON)czy instytucji posiada swoich własnych ekspertów odsprawmiędzynarodowych i bezpieczeństwa. Czasem pojedyncze osoby,alboniewielkiezespoły,rzadziejrozbudowanedepartamenty.

Tosporagrupaludzi.Tysiącedokumentówi informacji,któreniezawszedocierajątamgdzieikiedypowinny.Zpewnościąpodanawyżejstrukturaanalityczno-decyzyjna powinna ulec uproszczeniu lub przynajmniejscentralizowaniu. Ostatnia kompleksowa reforma administracyjnegocentrumpaństwamiałamiejscezarządówSLD-UP,w1997roku.Pewnychzmian w latach 2018-2019 dokonał rząd premiera MateuszaMorawieckiego. Powołano wspomniany CAS, wydzielono ministradospraweuropejskichzestrukturyMSZorazstworzonocałkowicienoweministerstwodosprawklimatu.Wydajesię,żejesttonadanieszczególnegopriorytetukwestiommiędzynarodowymichciałbymtraktowaćtezmianyjako dobry prognostyk naprzyszłość. Warto zastanowić się jak dalekopowinnysięgaćreformyiczyniewartoiśćzaciosem?

Trzeba przy tym pamiętać, żetego typu reorganizacja musiałaby byćrozsądnie zaplanowana, ajej faktyczną realizację utrudniałybyuwarunkowaniakrajowejpolityki.Samuważamzawskazanącentralizacjęrządowejanalitykiiwpięciejejbezpośredniowaparatwykonawczy,przyjednoczesnej rozbudowie niezależnych ośrodków myśli ithink tanków,


takbyistniała konkurencja. Wanalityce niechodzi przecież omówienietego,copolitycychcąusłyszeć,tylkoobrutalnąprawdę.

Być może pewną pomocą mogłaby wtym stanowić cyfryzacja. Wielkązmianą jakościową byłoby stworzenie wielopłaszczyznowego systemuinformatycznego, swoistego repozytorium wiedzy, doktóregokażdy zrozproszonych ośrodków analitycznychmógłbywysłać swojemateriały.Napoczątku tylko te, które oparte zostały otzw. białywywiad (OSINT).Odpowiednia klasyfikacja materiałów, pozwoliłaby naich dynamicznezaszeregowanie (zapomocąodpowiednichalgorytmów)wedle tematyki,pilności iaktualnej rządowej agendy. Platforma ta mogłaby też służyćwymianiemyśliikoncepcjipomiędzyposzczególnymiośrodkami.

Pomysłów jest zpewnością wiele idobrze byłoby onich rozmawiaćwramachszerszejdebaty.

PodsumowanieZmianyrozsadzającedotychczasowyglobalnyporządeksą faktem.Chcącniechcącmusimyzacząćadaptowaćsiędonowegośrodowiska.Państwoonaszejwielkościipołożeniu,niestaćnamyślenieżyczenioweiopieraniesię nainnych. Musimy włączyć się dogry, anajlepiej zrobić topoprzezzadbanie onasze bezpośrednie otoczenie. Jego skonsolidowanie musiodbywać się naczymś więcej niż tylkostrachu przednieznanym.Wsytuacji, w którejkontestowane są dotychczasowe wartości izasady,dobrą propozycją jest ta odwołująca się dowspólnego dziedzictwakulturowegoinowoczesnegopartnerstwa,aniehegemoniisilnychwobecsłabych.Topromieniowaniekulturowewzmocnitakżeofertęmaterialnegobezpieczeństwa:wojskowego (naco licząpaństwabałtyckie) igazowego(naco licząBiałoruś iUkraina).Coścopraktycznie jużdziś jestwnaszejdyspozycji.

Niezależnie odtego jak skonstruujemy swój komunikat ijakich narzędziużyjemy dojego propagowania, proces ten zajmie wiele lat. Oznaczatokoniecznośćosiągnięciaszerszegokonsensusuwśródmożliwiedużegogrona polityków. Chodzi otobyewentualna zmiana partii rządzącej niewywracała dogóry nogami pracy poprzedników. Tomoże być trudne,aleniejest niemożliwe. Potrzebna jest otwarta dyskusja,nietylkowkręgach neokonserwatywnych, aleteż szeroko rozumianychneoliberalnych.

Jestem pewien, żeniezależnie odsympatii politycznych podstawowewnioskibędątakiesamedlawszystkich.Polskaracjastanumusiopieraćsięozdroworozsądkowązasadębudowywłasnegopotencjałuimaksymalnej


samodzielności. Zawsze więcchodzić musi np.: oniezależnośćenergetyczną, zdolną doobrony armię, dobrą współpracę zpartnerami.Sprawąwtórnąbędątakielubinnesojuszemiędzynarodowelubwewnątrzwspólnotowe,krajowapolityka(dopewnegostopnia)isposobyrealizacjiwspomnianych założeń. Takdługo jak ten paradygmat zostaniezachowany,zawszepozostaniemywruchuwewłaściwymkierunku.

Biernośćbyłabyniewybaczalnychbłędem.

**

[1]Od„PolnischeWirtschaft”dopolskiejgospodarności?KonfiguracjeikontynuacjeniemieckichstereotypówoPolakachodXVIIIdopoczątkówXXIwieku,KulturaWspółczesna:teoria,interpretacje,krytyka.2015,nr1,s.88-99.[2]Wileńskalekcja,JerzyHaszczyński,https://www.rp.pl/Komentarze/311249972-Jerzy-Haszczynski-Wilenska-lekcja.htmldostęp:02-12-2019.[3]„RewolucjakonserwatywnaprzechodziprzezEuropę”WszystkoCoNajważniejsze17czerwca2018,prof.ChantalDelsol,https://wszystkoconajwazniejsze.pl/chantal-delsol-rewolucja-konserwatywna-przechodzi-przez-europe/dostęp02-12-2019[4]ŻyciereligijnewPolsce.Wynikibadanispójnościspołecznej2018”,GłównyUrządStatystyczny,18.12.2018,https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/inne-opracowania/wyznania-religijne/zycie-religijne-w-polsce-wyniki-badania-spojnosci-spolecznej-2018,8,1.htmldostęp02-12-2019„StosunekPolakówdozwiązkówhomoseksualnych”,CBOS,ISSN2353-5822,KomunikatzbadańNr90/2019https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_090_19.PDF,dostęp03-12-2019„PatriotyzmPolaków”,CBOS,ISSN2353-5822,KomunikatzbadańNr105/2018https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_105_18.PDF,dostęp03-12-2019„PoparciePolakówdlaczłonkostwawUniiEuropejskiejizainteresowaniewyboramidoParlamentuEuropejskiego”,CBOS,ISSN2353-5822,KomunikatzbadańNr63/2019,https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_063_19.PDF,dostęp03-12-2019[5]KryzysfinansowyrozpoczętywUSAnarynkukredytówtzw.subprime,którywkrótkimczasieprzełożyłsięnazałamaniegospodarcze


naprawiecałymświecie.Apogeumprzypadłonalata2008-2009,doprowadzającdoupadkuliczneinstytucjefinansowe(bankiifunduszekapitałowe)orazprzełożyłosięnapauperyzacjęspołeczeństwpaństwrozwiniętych.Nimwprowadzoneśrodkizaradczeuspokoiłysytuacjęipozwoliłynapowolnąodbudowęgospodarczą,minęłokilkalatktórytookrespotocznienazwanoWielkąRecesją(TheGreatRecession).

SFINANSOWANOPRZEZNARODOWYINSTYTUTWOLNOŚCI–CENTRUMROZWOJUSPOŁECZEŃSTWAOBYWATELSKIEGOZEŚRODKÓWPROGRAMUROZWOJUORGANIZACJIOBYWATELSKICHNALATA2018-2030.OAUTORZE

FilipDąb-Mirowski Autor bloga Globalna gra: http://globalnagra.pl/

Filip Dąb-Mirowskiine.org.pl/wp-content/uploads/2020/02/INE.husariamiedzymorza-1.pdf · To, jak...

Documents

Transcript of Filip Dąb-Mirowskiine.org.pl/wp-content/uploads/2020/02/INE.husariamiedzymorza-1.pdf · To, jak...