Farmacja Krakowskaodbyła się konferencja pt. „Naturalne planowanie rodziny a antykon-cepcja –...

Biuletyn Informacyjny Okręgowej Izby Aptekarskiej w Krakowie

Farmacja Krakowska

KwArtAlnIK rOK XXI I nr 2 2019

wydawcacopy Okręgowa Izba Aptekarska w Krakowieul Kobierzyńska 9868 30-382 Krakoacutewtel 12 264 25 53 faks 12 264 25 09httpwwwoiakrakowple-mail biuletynoiakrakowpl

redaguje kolegium w składziedr Barbara Jękot ndash prezes ORA e-mail prezesoiakrakowplmgr farm Elżbieta Rząsa-Duran ndash redaktor naczelna e-mail duranelapocztaonetpldr n farm Maciej Bilek e-mail mbileko2plmgr farm Iwona Dymarczyk e-mail idymarczcm-ujkrakowplmgr farm Walenty Zajdel e-mail zajdelwzozmswkrakowpl

realizacja wydawnictwaSkładOficyna Wydawnicza bdquoImpulsrdquo30-619 Krakoacutew ul Turniejowa 595telfaks 12 422 41 80 422 59 47 506 624 220 httpwwwimpulsoficynacomple-mail impulsimpulsoficynacompl

Projekt okładki Anna M Damasiewicz

Na okładce albarello fajans Holandia Delft XVIIXVIII wiek wys 14 cm nr inw 5956 Zbiory Muzeum Farmacji UJ CM kolekcja Mateusza B Grabowskiego emigracyjnego aptekarza z Londynu przekazana w 1976 rokuNapis apteczny İA LA PPAElig (Jalappae) ndash żywica jalapowa z ktoacuterej sporządzano pigułki (Pilulae Jalapae) Surowcem był korzeń jalapy syn wilec czyszczący jalapa meksy-kańska (Exogonium purga Benth) o silnych właściwościach przeczyszczających Opis Iwona Dymarczyk Fot Adam Olszowski

Redakcja nie zwraca niezamoacutewionych materiałoacutewi zastrzega sobie prawo do skroacutetu nie odpowiada za treść ogłoszeń

ISSN 1505-8166

Nakład 1500 egzemplarzy

3Farmacja KraKowsKa 2 2019

spis treści

Informacje bieżąceemspensp4

Słowo Prezesaemspensp5

Od redakcjiemspensp6

Kalendariumemspensp7

Aktualnościemspensp9

Wydarzeniaemspensp15

Edukacjaemspensp18

Co aptekarz wiedzieć powinienemspensp19

Opieka farmaceutycznaemspensp23

Wspomnienieemspensp32

Wina antyczneemspensp34

Organizacje aptekarskieemspensp37

Przed 75 laty polska prasa farmaceutyczna pisałaemspensp52

Farmacja KraKowsKa 2 20194

Informacje bIeżące

Okręgowa Izba Aptekarska w Krakowieul Kobierzyńska 9868 30-382 Krakoacutew tel +48 12 264 25 53 | +48 607 140 898 faks +48 12 264 25 09 e-mail biurooiakrakowpl

nr konta 36 1020 2892 0000 5702 0016 1745

Biuro w Krakowie czynnew poniedziałki i czwartki od 900 do 1700 we wtorki środy i piątki od 900 do 1530 Używając kodu dostępu do lokalu OIA w Krakowie należy wybrać na klawiaturze domofonu 68 nacisnąć przycisk bdquokluczrdquo i wpisać kod 7447

Prezesdr Barbara Jękot pełni dyżury w poniedziałki od 1000 do 1400w czwartki od 1200 do 1400w piątki od 1000 do 1200

wiceprezesimgr farm Jerzy Jasiński i mgr farm Elżbieta Rząsa-Duran pełnią dyżuryw poniedziałki od 1530 do 1630we wtorki od 900 do 1200w środy od 900 do 1200w czwartki od 1530 do 1630

rzecznik Odpowiedzialności Zawodowejmgr farm Barbara Zakrzewska pełni dyżur we wtorki od 1000 do 1200

radca prawny OIA mgr Janusz Brol pełni dyżur w poniedziałki od 1400 do 1645

wysokość składek członkowskich OIA bull członkowie Izby (w tym pracujący emeryci i renciści) 40 zł bull emeryci i renciści kończący wykonywanie zawodu z racji przejścia na emeryturę

lub rentę są zwolnieni z płacenia składek po złożeniu oświadczenia w biurze OIA

Prosimy wszystkie osoby przechodzące na emeryturę i zaprzestające wykonywania zawodu farmaceuty o niezwłoczne zgłaszanie tego faktu w formie pisemnej do biura Okręgowej Izby Aptekarskiej


słowo Prezesa

Szanowni Państwo Koleżanki i Koledzy

W 2019 roku kończy się VII kadencja Okręgowej Izby Aptekarskiej w Krakowie Rejonowe zjazdy mają na celu wyboacuter nowych delegatoacutew na Okręgowy Zjazd Ap-tekarzy spośroacuted ktoacuterych wyłonione zostaną nowe władze Będą one kierować działalnością Izby przez kolejne cztery lata ndash w VIII kadencji OIA

Przedstawiciele ktoacuterych wybierzemy powinni godnie reprezentować nasz zawoacuted Powinni też dbać o prawidłowe relacje między grupami zawodowymi od ktoacuterych wspoacutełpracy zależy wydajność systemu ochrony zdrowia oraz starać się o polepszenie sytuacji polskich aptekarzy

Wybierajmy dobrze i mądrze Podejmujmy przemyślane decyzje i głosujmy na ludzi ktoacuterych działania przekładają się na efekty takich ktoacuterzy poświęcają swoją pracę pomysły i czas by zrobić coś dobrego dla naszego aptekarskiego społeczeństwa Osoby ktoacutere zostaną naszymi reprezentantami muszą być ak-tywne muszą dostrzegać wspoacutelne problemy muszą dążyć do integracji naszego zawodu

Zapraszamy do pracy w samorządzie ludzi młodych Wszak to oni niosą postęp nie są obciążeni nawykami ani rutyną mają mniej uprzedzeń a co naj-ważniejsze są bardziej otwarci na zmiany społeczne i technologiczne Nie zapo-minajmy jednak że aby się wzbić na wyżyny swoich możliwości potrzebują tych ktoacuterzy przekażą im swoje doświadczenie zdobyte przez lata pracy w zawodzie Wybierajmy więc farmaceutoacutew ktoacuterzy całych siebie poświęcają dla farmacji ktoacuterzy dostrzegają jej problemy i starają się zrobić wszystko co w ich mocy by tych problemoacutew było coraz mniej ndash farmaceutoacutew ktoacuterzy będą działać

Życzę wszystkim właściwych wyboroacutew i dobrych kandydatoacutew

Prezes OrA w Krakowiedr Barbara Jękot


Od redakcji

Szanowne Koleżanki Szanowni Koledzy

Opady pokrzyżowały nam plany organizacji majo-wych Mistrzostw Polski Farmaceutoacutew w Raftingu Za- lany tor i podtopione okolice uniemożliwiły rozegra-nie zawodoacutew i zmusiły nas do przeniesienia ich na wrzesień Nic nie przeszkodziło jednak w odbyciu zebrań wyborczych w trzech okręgach Nowy Sącz z powiatami nowosądeckim gorlickim limanow- skim nowotarskim tatrzańskim Tarnoacutew z powiata-

mi tarnowskim bocheńskim brzeskim dąbrowskim Krakoacutew z powiatami kra-kowskim chrzanowskim miechowskim myślenickim olkuskim proszowickim wadowickim i wielickim

Udało się wybrać komplet delegatoacutew ktoacuterzy na jesiennym Zjeździe Okręgo-wej Izby Aptekarskiej w Krakowie zagłosują na nowe władze

Gratuluję wyboru wszystkim delegatom Najbliższe miesiące będą czasem na to by się zastanowić jak widzicie swoją rolę w samorządzie Czy ograniczycie się do uczestniczenia w corocznych zjazdach czy też będziecie kandydować w wy-borach do okręgowej rady aptekarskiej sądu aptekarskiego komisji rewizyjnej lub na rzecznika czy zastępcoacutew rzecznika odpowiedzialności zawodowej Kom-petencje i zakres działania organoacutew izby określa ustawa o izbach aptekarskich W Aktualnościach pozwoliłam sobie zacytować fragmenty tejże ustawy by przy-pomnieć zaroacutewno prawa i obowiązki członkoacutew izby jak i zadania oraz zasady działania samorządu aptekarskiego

W tym numerze biuletynu szczegoacutelnie polecam działybull Opieka farmaceutyczna ndash tekst Profilaktyka i leczenie stanoacutew zapalnych błon ślu-

zowych jamy ustnej (mucositis stomatitis) podczas terapii przeciwnowotworowej (mgr Anita Molenda)

bull Co aptekarz wiedzieć powinien ndash Interakcje lekoacutew z pożywieniem cz 1 (dr Ma-ciej Bilek)

bull Wina antyczne ndash opracowanie na temat naczyń na wino (mgr Agata Ogoacuterka--Tabiś)

bull Organizacje aptekarskie ndash artykuł o Apothekerkammer in der Gesundheit-skammer fuumlr das Generalgouvernement czyli izbie aptekarskiej powołanej w Galicji przez Niemcy w czasie II wojny światowej (dr Maciej Bilek)

redaktor naczelnaElżbieta rząsa-Duran


Kalendarium

5022019 Krakoacutew ndash posiedzenie Prezydium ORA w Krakowie5022019 Krakoacutew ndash posiedzenie ORA w Krakowie5022019 Krakoacutew ndash ślubowanie farmaceutoacutew odbierających prawo wykonywa-

nia zawodu11022019 Krakoacutew ndash spotkanie z magistrami farmacji ktoacuterzy zdali egzaminy

specjalizacyjne w 2018 roku Specjaliści otrzymali z rąk Prezes ORA w Krakowie dr Barbary Jękot listy gratulacyjne oraz gratyfikacje finansowe przyznane przez ORA w Krakowie W spotkaniu udział wzięli także Wiceprezes ORA w Krakowie mgr farm Elżbieta Rząsa--Duran oraz Małopolski Wojewoacutedzki Konsultant ds Farmacji Aptecz-nej Wiceprezes ORA w Krakowie mgr farm Jerzy Jasiński

16022019 Krakoacutew ndash spotkanie Duszpasterstwa Farmaceutoacutew Po mszy św uczestnicy mogli obejrzeć film Wyścig z czasem i podzielić się wraże-niami podczas dyskusji

19022019 Krakoacutew ndash spotkanie Prezes ORA w Krakowie dr Barbary Jękot z Mało-polskim Wojewoacutedzkim Inspektorem Farmaceutycznym w Krakowie mgr farm Joacutezefem Łosiem poświęcone zagadnieniom związanym z wprowadzeniem medycznej marihuany obowiązkowi raportowa-nia do ZSMOPL oraz przepisom dotyczącym serializacji

23022019 Krakoacutew ndash szkolenie I stopnia z zakresu medycyny konopnej zorga-nizowane przez OIA w Krakowie przy udziale kadry dydaktycznej Polish Institute of Medical Cannabis Uczestniczyli Wiceprezes ORA w Krakowie mgr farm Elżbieta Rząsa-Duran i Wiceprezes ORA w Kra-kowie mgr farm Jerzy Jasiński

26022019 Warszawa ndash posiedzenie Prezydium NRA7032019 Krakoacutew ndash posiedzenie ORA w Krakowie7032019 Krakoacutew ndash posiedzenie Prezydium ORA w Krakowie7032019 Krakoacutew ndash ślubowanie farmaceutoacutew odbierających prawo wykonywa-

nia zawodu9032019 Krakoacutew ndash finał wydziałowego konkursu prac magisterskich Udział

wzięła Prezes ORA w Krakowie dr Barbara Jękot10032019 Krakoacutew ndash sioacutedma edycja spotkań w ramach Akademii Farmaceuty 11032019 Krakoacutew ndash posiedzenie Rady MOW NFZ w Krakowie11032019 Krakoacutew ndash posiedzenie Forum Zawodoacutew Zaufania Publicznego Udział

wzięli Prezes ORA w Krakowie dr Barbara Jękot Wiceprezes ORA w Krakowie mgr farm Elżbieta Rząsa-Duran Wiceprezes ORA w Kra-kowie mgr farm Jerzy Jasiński

13032019 Nowy Sącz ndash kwartalne zebranie aptekarzy14032019 Tarnoacutew ndash kwartalne zebranie aptekarzy18032019 Krakoacutew ndash kwartalne zebranie aptekarzy19032019 Nowy Targ ndash kwartalne zebranie aptekarzy23032019 Krakoacutew ndash konferencja naukowo-szkoleniowa bdquoRola farmaceuty w pro-

cesie leczenia pacjentardquo


Kalendarium

23032019 Krakoacutew ndash spotkanie Duszpasterstwa Farmaceutoacutew podczas ktoacuterego odbyła się konferencja pt bdquoNaturalne planowanie rodziny a antykon-cepcja ndash aspekt moralnyrdquo prowadzona przez ks prof dr hab Toma-sza Kraja z UP JPII w Krakowie

26ndash27032019 Warszawa ndash posiedzenie NRA30032019 Krakoacutew ndash Sprawozdawczy Zjazd Delegatoacutew Okręgowej Izby Aptekar-

skiej w Krakowie31032019 Krakoacutew ndash szkolenie bdquoE-recepta ndash szanse i zagrożeniardquo zorganizowane

przez Aptekarską Szkołę Zarządzania i NIA1042019 Krakoacutew ndash ślubowanie farmaceutoacutew odbierających prawo wykonywa-

nia zawodu6042019 Krakoacutew ndash spotkanie Duszpasterstwa Farmaceutoacutew ndash bdquominirekolek-

cjerdquo w Sanktuarium św Jana Pawła II w Krakowie11042019 Krakoacutew ndash posiedzenie ORA w Krakowie11042019 Krakoacutew ndash posiedzenie Prezydium ORA w Krakowie14042019 Krakoacutew ndash impreza sportowa bdquoBiegiem na Bagry 5rdquo15042019 Krakoacutew ndash ślubowanie farmaceutoacutew odbierających prawo wykonywa-

nia zawodu26042019 Krakoacutew ndash ślubowanie farmaceutoacutew odbierających prawo wykonywa-

nia zawodu26ndash28042019 Krakoacutew ndash VIII Mistrzostwa Polski Okręgowych Izba Aptekarskich

w Piłce Nożnej Halowej27042019 Krakoacutew ndash posiedzenie naukowo-szkoleniowe nt bdquoWłaściwości lecz-

nicze marihuany i możliwości zastosowania w praktyce w świetle obecnego prawardquo oraz bdquoPostępy w recepturze aptecznejrdquo


aKtualności

Samorząd aptekarski ndash zasady działania prawa i obowiązki członkoacutew

W związku z kończącą się kadencją organoacutew samorządu aptekarskiego przypo-minamy na jakich zasadach działa samorząd oraz jakie są prawa i obowiązki jego członkoacutew określone w ustawie o izbach aptekarskich1

Rozdział 2Zadania i zasady działania samorządu aptekarskiego

Art 7 1 Zadaniem samorządu aptekarskiego jest w szczegoacutelności 1)  reprezentowanie zawodu aptekarza i obrona jego inte-

resoacutew 2) troska o zachowanie godności i niezależności zawodu 3)  kodyfikowanie krzewienie i strzeżenie zasad etyki i deon-

tologii zawodowej 4) integracja środowiska zawodowego 5)  sprawowanie pieczy i nadzoru nad wykonywaniem zawodu 6)  wspoacutełdziałanie z organami administracji publicznej związ-

kami zawodowymi i samorządami zawodowymi oraz in-nymi organizacjami społecznymi w sprawach związanych z wykonywaniem zawodu i innych dotyczących farmacji a mających wpływ na ochronę zdrowia publicznego

7)  wspoacutełpraca z towarzystwami naukowymi szkołami wyż-szymi i jednostkami badawczo-rozwojowymi w kraju i za granicą

8)  prowadzenie działalności samopomocowej oraz innych form pomocy materialnej dla członkoacutew samorządu i ich rodzin

1ensp Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r o izbach aptekarskich (tj DzU z 2016 r poz 1496 z poacuteźn zm)


AktuAlności

9)  zajmowanie stanowiska w sprawach organizacji ochrony zdrowia i gospodarki produktami leczniczymi

9a)  udzielanie informacji dotyczących zasad wykonywania zawodu zasad etyki zawodowej przepisoacutew dotyczących ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych

10)  wykonywanie innych zadań określonych odrębnymi przepisami

2 Zadania określone w ust 1 samorząd aptekarski wykonuje w szczegoacutelności przez 1) stwierdzenie prawa wykonywania zawodu aptekarza 2) prowadzenie rejestru farmaceutoacutew 4) wspoacutełdziałanie w sprawach specjalizacji zawodowej [hellip] 6)  opiniowanie projektoacutew aktoacutew normatywnych dotyczą-

cych produktoacutew leczniczych aptek i wykonywania zawo-du aptekarza oraz występowanie z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej

7)  wydawanie opinii w sprawach udzielania lub cofania ze-zwoleń na prowadzenie aptek lub hurtowni

9)  opiniowanie i wnioskowanie w sprawach kształcenia przed- i podyplomowego farmaceutoacutew i technikoacutew far-maceutycznych

10)  prowadzenie badań dotyczących służb farmaceutycz-nych i wykonywania zawodu aptekarza

11)  występowanie w obronie interesoacutew indywidualnych i zbiorowych członkoacutew izb aptekarskich

12)  sprawowanie sądownictwa dyscyplinarnego w zakresie odpowiedzialności zawodowej aptekarzy oraz sądownic-twa polubownego

13)  prowadzenie działalności gospodarczej wydawniczej i za- rządzanie majątkiem izby

[hellip]

Art 9 1 Kadencja organoacutew izb aptekarskich trwa 4 lata 2  Tę samą funkcję w organach izb aptekarskich można pełnić

nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje 3  Wybory do organoacutew izb aptekarskich odbywają się w głoso-

waniu tajnym przy nieograniczonej liczbie kandydatoacutew 4  Czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim członkom

izb aptekarskich z wyłączeniem aptekarzy zawieszonych w prawie wykonywania zawodu


aKtualności

5  Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim członkom izb aptekarskich z wyłączeniem aptekarzy ukaranych karą wymienioną w art 46 ust 1 pkt 1ndash32

6  Na członkoacutew sądoacutew aptekarskich mogą kandydować apteka-rze mający co najmniej siedmioletni staż pracy w zawodzie

[hellip]

Art 11 Mandat członka organu izby aptekarskiej wygasa wskutek 1) śmierci 2) zrzeczenia się mandatu 3) skreślenia z listy członkoacutew izby aptekarskiej 4) odwołania przez organ ktoacutery dokonał wyboru 5)  ukarania prawomocnym orzeczeniem sądu aptekarskiego

na kary określone w art 46 ust 1 pkt 3 i 4 6)  skazania prawomocnym wyrokiem na karę dodatkową

pozbawienia praw publicznych lub zakazu wykonywania zawodu aptekarza

[hellip]

Rozdział 3Okręgowe izby aptekarskie Obowiązki i prawa członkoacutew

Art 15 1 Okręgową izbę aptekarską stanowią osoby wpisane na listę jej członkoacutew

2 Wpisowi na listę członkoacutew okręgowej izby aptekarskiej podlegają wszystkie osoby wykonujące zawoacuted farmaceuty na terenie danej izby

[hellip]4 Osobę wykonującą zawoacuted farmaceuty na terenie więcej niż

jednej izby wpisuje się na listę członkoacutew tej izby na ktoacuterej terenie ma stałe miejsce zamieszkania Osoba ktoacutera nie po-siada stałego miejsca zamieszkania wpisywana jest na listę członkoacutew izby wskazanej przez siebie

[hellip]

Art 18a Farmaceuta traci prawo wykonywania zawodu w razie 1) ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego 2) utraty praw publicznych 3) pozbawienia prawa wykonywania zawodu [hellip]

2ensp Zgodnie z art 46 1 bdquoSąd aptekarski może orzekać kary 1) upomnienia 2) nagany 3) zawieszenia prawa wykonywania zawodu aptekarza na okres od trzech miesięcy do trzech latrdquo


AktuAlności

Art 20 Skreślenie z listy członkoacutew okręgowej izby aptekarskiej na-stępuje wskutek 1) śmierci 2)  pozbawienia prawa wykonywania zawodu z mocy orzecze-

nia sądu aptekarskiego lub wyroku sądowego 3) zrzeczenia się prawa wykonywania zawodu 4) przeniesienia się na teren innej izby [hellip]

Art 21 Członkowie samorządu aptekarskiego są obowiązani 1)  przestrzegać zasad etyki i deontologii zawodowej godnie

zachowywać się i sumiennie wykonywać swoje obowiązki zawodowe

2)  zachować w tajemnicy wiadomości dotyczące zdrowia pa-cjenta uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu

Art 22 Członkowie samorządu aptekarskiego mają prawo 1)  wybierać i być wybierani do organoacutew samorządu aptekar-

skiego z zastrzeżeniem art 9 ust 4 i 5 2)  korzystać z pomocy izb aptekarskich w zakresie rozwijania

kwalifikacji zawodowych oraz zapewniania właściwych warunkoacutew wykonywania zawodu

3)  korzystać z ochrony i pomocy prawnej organoacutew izb apte-karskich

4)  korzystać ze świadczeń instytucji izb aptekarskich i działal-ności samopomocowej

[hellip]

Art 24 Organami okręgowej izby aptekarskiej są 1) okręgowy zjazd aptekarzy 2) okręgowa rada aptekarska 3) okręgowa komisja rewizyjna 4) okręgowy sąd aptekarski 5) okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej

Art 25 1  Najwyższą władzą okręgowej izby aptekarskiej jest okrę-gowy zjazd aptekarzy W okręgowym zjeździe uczestniczą członkowie okręgowych izb aptekarskich osobiście lub przez swoich delegatoacutew

[hellip]3  Delegatoacutew wybiera się i odwołuje na zebraniach zwoływa-

nych w poszczegoacutelnych rejonach obejmujących część ob-


aKtualności

szaru działania izby Zasady podziału izby na rejony ustala okręgowa rada aptekarska

4 Mandat delegata trwa 4 lata

Art 26 1  Okręgowa rada aptekarska zwołuje corocznie okręgowy zjazd aptekarzy a co 4 lata zjazd sprawozdawczo-wybor-czy [hellip]

Art 27 Okręgowy zjazd aptekarzy w szczegoacutelności 1)  podejmuje uchwały w sprawach objętych zakresem działa-

nia izby 2) uchwala budżet i ustala zasady gospodarki finansowej izby 3)  rozpatruje i zatwierdza roczne i kadencyjne sprawozdania

okręgowej rady aptekarskiej okręgowej komisji rewizyjnej okręgowego sądu aptekarskiego i okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej

4)  uchwala regulaminy organoacutew izby z wyłączeniem okręgo-wego sądu aptekarskiego

5)  ustala liczbę członkoacutew organoacutew izby i zastępcoacutew rzecznika odpowiedzialności zawodowej

6)  dokonuje wyboru prezesa i członkoacutew okręgowej rady apte-karskiej członkoacutew okręgowej komisji rewizyjnej członkoacutew okręgowego sądu aptekarskiego oraz okręgowego rzeczni-ka odpowiedzialności zawodowej i jego zastępcoacutew

7) dokonuje wyboru delegatoacutew na Krajowy Zjazd Aptekarzy

Art 28 1  Okręgowa rada aptekarska wybiera spośroacuted swoich człon-koacutew prezydium Prezydium okręgowej rady aptekarskiej stanowią prezes oraz wybrani przez radę jego zastępcy sekretarz skarbnik i członkowie

2  Prezydium okręgowej rady aptekarskiej działa w imieniu rady w sprawach określonych jej uchwałą

Art 29  Okręgowa rada aptekarska kieruje działalnością izby w okre-sie między okręgowymi zjazdami aptekarzy a w szczegoacutel- ności 1)  wykonuje zadania i czynności określone w art 7 ust 2

pkt 1 2 4ndash11 i 13 2) wykonuje uchwały okręgowego zjazdu aptekarzy 3) określa wysokość składki członkowskiej 4)  składa przed okręgowym zjazdem aptekarzy sprawozdanie

z działalności i wykonania budżetu


AktuAlności

5)  wydaje opinię w sprawach udzielania lub cofania koncesji na prowadzenie aptek lub hurtowni

6)  wspoacutełdziała z samorządem terytorialnym w sprawie roz-mieszczenia aptek

7) prowadzi bieżące sprawy izby 8)  wykonuje zadania zlecone przez Naczelną Radę Aptekarską [hellip]

Art 31 Okręgowa komisja rewizyjna 1) kontroluje działalność finansową i gospodarczą izby 2)  przedstawia sprawozdania z działalności kontrolnej okrę-

gowemu zjazdowi aptekarzy 3)  występuje z wnioskiem o udzielenie absolutorium okręgo-

wej radzie aptekarskiej

Art 32 Okręgowy sąd aptekarski 1)  rozpatruje sprawy z zakresu odpowiedzialności zawodo-

wej członkoacutew okręgowych izb aptekarskich oraz sprawuje sądownictwo polubowne

2)  składa roczne i kadencyjne sprawozdania okręgowemu zjazdowi aptekarzy

Art 33  Okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej prowadzi postępowanie w sprawach odpowiedzialności zawodowej aptekarzy


wydarzenia

Sprawozdawczy Zjazd Delegatoacutew Okręgowej Izby Aptekarskiej w Krakowie

W sobotę 30 marca 2019 roku odbył się Sprawozdawczy Zjazd Delegatoacutew Okrę-gowej Izby Aptekarskiej w Krakowie ostatni w VII kadencji Zjazd ktoacuteremu przewodniczył dr n farm Przemysław Szybka rozpoczął się od obrad plenar-nych Po wyborze komisji zjazdowych i ich ukonstytuowaniu się sprawozdanie z działalności w 2018 roku wygłosiła Prezes Okręgowej Rady Aptekarskiej dr Barbara Jękot a z realizacji budżetu za 2018 rok ndash Skarbnik Okręgowej Rady Aptekarskiej mgr farm Małgorzata Lelito

Następnie sprawozdanie z działalności Komisji Rewizyjnej przedstawił Przewodniczący Komisji Rewizyjnej mgr farm Wojciech Stępień Na zakończe-nie wobec braku zastrzeżeń do działalności ORA zgłosił wniosek o udzielenie absolutorium

Po dyskusji nad sprawozdaniami Zjazd przyjął sprawozdania z działalności Okręgowej Rady Aptekarskiej Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawo-dowej Okręgowego Sądu Aptekarskiego i Okręgowej Komisji Rewizyjnej a także udzielił absolutorium organom Izby

Po kroacutetkiej przerwie rozpoczęła się część oficjalna na ktoacuterą przybyli Pre-zes Naczelnej Rady Aptekarskiej mgr farm Elżbieta Piotrowska-Rutkowska Przewodnicząca Naczelnego Sądu Aptekarskiego mgr farm Anna Włodarczyk Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej mgr farm Kazimierz Jura Wojewoacutedzki Małopolski Inspektor Farmaceutyczny mgr farm Joacutezef Łoś Kra-jowy Konsultant ds Analityki Farmaceutycznej i jednocześnie Prezes Oddziału Krakowskiego PTFarm prof dr hab Włodzimierz Opoka oraz Wojewoacutedzki Kon-sultant ds Farmacji Aptecznej mgr farm Jerzy Jasiński

Po powitaniu gości Prezes ORA w Krakowie dr Barbara Jękot wręczyła oso-bom szczegoacutelnie zasłużonym w pracy na rzecz OIA statuetki bdquoLaur Aptekarskirdquo oraz odznaki bdquoZasłużony dla Środowiska Aptekarskiego Małopolskirdquo


Wydarzenia

Głos zabrali goście Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej przedstawiła stan realizacji uchwał Krajowego Zjazdu Aptekarzy Wojewoacutedzki Inspektor Farma-ceutyczny omoacutewił najważniejsze sprawy jakimi w ostatnim okresie zajmował się Inspektorat a Prezes Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Far-maceutycznego przedstawił jak widziane są problemy aptekarzy z perspektywy pracownika Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Po wznowieniu obrad plenarnych Skarbnik ORA mgr farm Małgorzata Lelito przedstawiła projekt budżetu i zasad gospodarki finansowej OIA na 2019 rok ktoacutery Zjazd przyjął jednogłośnie

Na zakończenie jedna z delegatek zabrała głos w sprawie obecnie otwiera-nych aptek kierując zaroacutewno do Wojewoacutedzkiego Inspektora Farmaceutycznego jak i Prezesoacutew NRA i ORA pytanie o to dlaczego mimo obowiązującej ustawy bdquoApteka dla Aptekarzardquo możliwe jest że aptekę otwiera osoba niebędąca farma-ceutą lub spoacutełka w ktoacuterej nie ma farmaceuty Wyczerpującej odpowiedzi udzie-lili wszyscy zapytani

Prezes OrA w Krakowie dr Barbara Jękot

W portalu e-dukacjapl udostępniono sympozjum szkoleniowe

bdquoUsługa farmaceutyczna Bliżej pacjentardquo Moduł 1

Ukończenie i zaliczenie wszystkich modułoacutew z tego cyklu jakie

będziemy udostępniać będzie warunkiem przystąpienia do pilotażu

bdquoBliżej pacjentardquo Projekt pilotażowy usługi farmaceutycznej bdquoBliżej

pacjentardquo realizowany jest przez Collegium Medicum Uniwersyte-

tu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie przy wsparciu

Naczelnej Izby Aptekarskiej i okręgowych izb aptekarskich w całej

Polsce Informacja o pilotażu

httpwwwoiakrakowplimages2019_docs20190603_Informacja_

dla_farmaceutw_o_usudze_wersja_1_2019-1pdf


wydarzenia

Biegiem na Bagry 5

W niedzielę 14 kwietnia br odbyła się piąta edycja bdquoBiegiem na Bagryrdquo Na star-cie biegu głoacutewnego (10 km) stanęło ponad 800 biegaczy a wśroacuted nich farmaceuci Nasza Izba już tradycyjnie była sponsorem tej imprezy Organizatorzy zadbali o wszystko Zmienili nawet prognozę pogody Było słonecznie i umiar-kowanie ciepło

Najlepsze miejsca zajęli bull wśroacuted farmaceutek

1 Marcelina Bugno2 Ewa Lech3 Katarzyna Srebrzyńska

bull w kategorii farmaceutoacutew1 Kamil Picur2 Maciej Kostański3 Paweł GrzywaczGratulujemyDziękujemy organizatorom za zaproszenie do wspoacutełpracy i świetną organi-

zację imprezy biegowej

Skarbnik OrA w Krakowiemgr farm Małgorzata lelito


Edukacja

Konkurs prac magisterskich

9 marca 2019 roku na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Jagiellońskie-go Collegium Medicum odbył się Finał Wydziałowego Konkursu Prac Magister-skich Organizatorem konkursu były Krakowski Oddział Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego i Sekcja Studencka Oddziału Polskiego Towarzystwa Farma-ceutycznego bdquoMłoda Farmacjardquo

Do ścisłego finału zakwalifikowano sześć prac napisanych w Zakładzie Bio-chemii Toksykologicznej Zakładzie Diagnostyki Medycznej Katedrze Technologii i Biotechnologii Środkoacutew Leczniczych

Pierwsze miejsce zajęła mgr farm Anna Rudnicka (Poszukiwanie wielofunk-cyjnych ligandoacutew receptoroacutew H3 histaminowych wśroacuted pochodnych chalkonoacutew praca pod kierunkiem dr Doroty Łażewskiej) Zwyciężczyni otrzymała nagrodę ufundowaną przez Okręgową Radę Aptekarską

Na uwagę zasługują bardzo wysoki poziom merytoryczny konkursu spraw-na organizacja oraz naukowa atmosfera

Gratulujemy wszystkim uczestnikom i życzymy dalszych sukcesoacutew w życiu zawodowym i prywatnym



co apteKarz wiedzieć powinien

Interakcje lekoacutew z pożywieniem cz 1

W kilkunastoczęściowym cyklu Dietetyka ndash wybrane zagadnienia publikowanym na łamach bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo w latach 2013ndash2017 wielokrotnie podkreśla-łem jak wielkie perspektywy mogą się wiązać z realizowaniem opieki farmaceu-tycznej w zakresie poradnictwa żywieniowego Sugerowanie środkoacutew spożyw-czych i technik kulinarnych wskazanych i przeciwwskazanych w danej jednostce chorobowej a nawet układanie diet to jednak nie wszystko w czym pomocny może się okazać farmaceuta Pamiętajmy że stosowanie lekoacutew pociąga za sobą konieczność często daleko idących modyfikacji sposobu odżywiania ze względu na ryzyko interakcji roacutewnie groźnych co interakcje pomiędzy lekami O potrze-bie wprowadzenia zmian w sposobie odżywiania powinien zatem każdorazowo informować aptekarz i dlatego właśnie znajomość interakcji lekoacutew z żywnością musi być w naszym środowisku powszechna stając się jednym z podstawowych elementoacutew opieki farmaceutycznej Niniejszy cykl ma w związku z tym służyć spopularyzowaniu zagadnienia interakcji lekoacutew z żywnością nie dostarczy jed-nak Czytelnikom kompletnej wiedzy Można ją odnaleźć min w pomnikowym dziele Interakcje lekoacutew z pożywieniem pod redakcją profesor Zofii Zachwiei oraz w Farmacji praktycznej pod redakcją profesor Renaty Jachowicz

Upowszechnianie wiedzy dotyczącej interakcji lekoacutew z żywnością staje się szczegoacutelnie ważne ze względu na masową obecnie konsumpcję produktoacutew lecz-niczych zwłaszcza tych dostępnych bez recepty lekarskiej O ile jednak interakcje medykamentoacutew znalazły już swoje trwałe miejsce w praktycznej wiedzy lekarzy i farmaceutoacutew o tyle wiadomości na temat interakcji lekoacutew z żywnością przekazywane są pacjentom nadal zbyt rzadko Szacuje się tymczasem że tylko w skali naszego kraju leki mogą wchodzić w interakcje z żywnością w przypad-ku kilku milionoacutew osoacuteb dziennie Częstokroć te wzajemne oddziaływania mogą być roacutewnie niebezpieczne co interakcje lekoacutew z ryzykiem skutku śmiertelnego włącznie W toku interakcji lekoacutew z żywnością może dochodzić zaroacutewno do znacznego wzmocnienia działania leku jak i do całkowitego jego zahamowania To zaś w dramatyczny sposoacuteb przekłada się nie tylko na skuteczność ale także


Co aptekarz wiedzieć powinien

na ryzyko prowadzonej farmakoterapii Ma to szczegoacutelne znaczenie w przy-padku lekoacutew bezpośrednio ratujących życie i zdrowie np antybiotykoacutew lekoacutew przeciwzakrzepowych czy przeciwarytmicznych

wpływ lekoacutew na losy żywności w organizmie

Interakcje lekoacutew z żywnością związane są najczęściej z hamującym lub wzmac-niającym działaniem środkoacutew spożywczych na losy leku w organizmie Rzadziej zwraca się uwagę na sytuację odwrotną czyli oddziaływania leku na losy żyw-ności w organizmie Z tego właśnie powodu w pierwszej części cyklu zajmiemy się tą właśnie grupą interakcji podając kilka najbardziej charakterystycznych przykładoacutew Zazwyczaj oddziaływania te są bezpośrednie i polegają na mody-fikacji we wchłanianiu witamin oraz składnikoacutew odżywczych i mineralnych z przewodu pokarmowego Lek tym samym może się przyczyniać do niedobo-roacutew pokarmowych lub wręcz do niedożywienia Mniej częste są sytuacje w ktoacute-rych ndash roacutewnież bezpośrednio ndash wpływa na metabolizm składnikoacutew odżywczych lub pośrednio oddziałuje na stan odżywienia człowieka

Oddziaływania lekoacutew na wchłanianie składnikoacutew odżywczych

W tej grupie interakcji najpowszechniejszym zjawiskiem są zaburzenia wchła-niania składnikoacutew odżywczych w wyniku oddziaływania lekoacutew na błony śluzo-we jelit a zatem w miejscu gdzie zachodzi trawienie i wchłanianie Typowymi przykładami o ktoacuterych musi pamiętać farmaceuta są interakcje lekoacutew dostęp-nych bez recepty z trzech grup terapeutycznych lekoacutew przeczyszczających lekoacutew zobojętniających kwas żołądkowy oraz lekoacutew antycholinergicznych

Na pierwszym miejscu należy wskazać interakcje lekoacutew przeczyszczają-cych ekspediowanych w aptekach masowo i często w sposoacuteb całkowicie bez-krytyczny bez przekazywania pacjentom jakichkolwiek ostrzeżeń Tymczasem zastosowanie doustnego leku przeczyszczającego ndash niezależnie od tego czy ziołowego czy chemicznego ndash powoduje przyspieszenie tempa przechodzenia pokarmu przez przewoacuted pokarmowy To z kolei skutkuje znacznie obniżonym wchłanianiem składnikoacutew odżywczych ktoacutere w świetle jelita znajdują się zbyt kroacutetko Dotyczy to szczegoacutelnie białek tłuszczoacutew składnikoacutew mineralnych oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach ktoacuterych niedobory odnotowuje się jako pierwsze Stosowanie lekoacutew przeczyszczających może także prowadzić do zabu-rzeń gospodarki wodno-elektrolitowej występujących w rezultacie nasilonego wydalania wody oraz jonoacutew sodowych i potasowych



Podobny skutek choć działa tutaj całkowicie inny mechanizm ma zażywanie lekoacutew zobojętniających kwas żołądkowy dostępnych bez recepty i przyjmowa-nych zwykle w nadkwaśności żołądka i w łagodzeniu objawoacutew tzw zgagi Jak wiadomo dwoma najczęściej stosowanymi grupami tych lekoacutew są tlenki lub wo-dorotlenki glinu magnezu wapnia i sodu oraz inhibitory pompy protonowej Za-daniem pierwszej grupy jest neutralizacja kwasu solnego efekt uboczny stanowi jednak wiązanie fosforu wskutek czego dochodzi do zmniejszenia wchłaniania tego pierwiastka i powstawania jego niedoboroacutew Groźne dla zdrowia są przede wszystkim dawki przyjmowane systematycznie nawet w niewielkich ilościach Efekt ten jest szczegoacutelnie groźny u osoacuteb starszych dotkniętych zaburzeniami metabolicznymi Niedobory fosforu mogą się manifestować boacutelami kostnymi i mięśniowymi ogoacutelnym osłabieniem fizycznym i trudnościami w poruszaniu się Ponadto na skutek spadku stężenia fosforu w surowicy i płynach zewnątrz-komoacuterkowych dochodzi do jego zwiększonej resorpcji z kości

Drugą wspomnianą wyżej grupą lekoacutew hamujących wydzielanie soku żo- łądkowego są inhibitory pompy protonowej blokujące działanie ATP-azy w komoacuterkach okładzinowych żołądka Wskutek ich zastosowania dochodzi do skutecznego zahamowania wydzielania kwasu solnego należy jednak pamię-tać że z jego obecnością w żołądku wiążą się nie tylko problemy ale też liczne dobrodziejstwa To właśnie dzięki niemu możliwe są trawienie i wchłanianie składnikoacutew odżywczych szczegoacutelnie zaś witaminy B12 (cyjanokobalaminy) niezbędnej do utleniania białek i tłuszczoacutew syntezy kwasoacutew nukleinowych produkcji czerwonych ciałek krwi oraz tworzenia otoczki mielinowej komoacuterek nerwowych Głoacutewne źroacutedło cyjanokobalaminy to białko zwierzęce z ktoacuterego witamina B12 może się uwolnić jedynie w kwaśnym odczynie soku żołądkowego W sytuacji zahamowania wydzielania kwasu solnego dochodzi do niedoboroacutew witaminy B12 przy czym manifestują się one wyłącznie w czasie długotrwałego co najmniej rocznego leczenia Warto także zaznaczyć że występujący w soku żołądkowym kwas solny pełni istotną funkcję w prawidłowym wchłanianiu jo-noacutew żelaza biorąc udział w redukcji żelaza troacutejwartościowego niehemowego do łatwiej przyswajalnych jonoacutew dwuwartościowych

Mniej groźne w skutkach są interakcje kolejnej grupy produktoacutew leczniczych dostępnych bez recepty czyli lekoacutew rozkurczowych oddziałujących na przewoacuted pokarmowy Przypomnijmy że mechanizm ich działania to zmniejszanie napię-cia i kurczliwości mięśnioacutewki jelita cienkiego i okrężnicy co w efekcie spowalnia perystaltykę jelit i opoacuteźnia oproacuteżnianie żołądka Dodatkowo leki antycholiner-giczne hamują ruchliwość nabłonka rzęskowego Rezultatem jest opoacuteźnienie przyswajania składnikoacutew odżywczych z pożywienia



Oddziaływania lekoacutew na metabolizm składnikoacutew odżywczych

Metabolizm wielu składnikoacutew odżywczych przebiega ndash podobnie jak w przypad-ku lekoacutew ndash głoacutewnie w wątrobie w drodze złożonych procesoacutew biochemicznych w ktoacuterych udział bierze szereg enzymoacutew Do poprawnego funkcjonowania wymagają one obecności witamin szczegoacutelnie witaminy B2 i B6 oraz kwasu fo-liowego Zatem wszystkie interakcje lekoacutew z pożywieniem w ktoacuterych wyniku dochodzi do niedoboroacutew wymienionych witamin mogą być przyczyną niepra-widłowego metabolizmu składnikoacutew odżywczych Do niedoboroacutew witaminy B2 dochodzi wskutek zażywania wybranych lekoacutew psychotropowych przeciwde-presyjnych i antybiotykoacutew tetracyklinowych niedobory witaminy B6 występują u osoacuteb przyjmujących leki przeciwparkinsonowe najpowszechniejszym zaś antymetabolitem kwasu foliowego jest metotreksat

Pośredni wpływ lekoacutew na stan odżywienia człowieka

Na pośredni wpływ lekoacutew na stan odżywienia człowieka zwraca się uwagę rzad-ko jest on tymczasem dość częstym zjawiskiem Typowym przykładem może być przyrost masy ciała na skutek stosowania kilku grup lekoacutew wybranych lekoacutew przeciwdepresyjnych anksjolitykoacutew neuroleptykoacutew lekoacutew przeciwcu-krzycowych oraz lekoacutew hormonalnych (insulina glikokortykosteroidy andro-geny sterydy anaboliczne) i doustnych środkoacutew antykoncepcyjnych Staje się on często powodem przerwania terapii przez pacjenta Z kolei w przypadku lekoacutew przeciwhistaminowych przeciwnowotworowych narkotycznych i niektoacuterych lekoacutew przeciwdepresyjnych obserwuje się efekt odwrotny polegający na stop-niowym obniżaniu masy ciała

Innym przykładem pośredniego wpływu lekoacutew na stan odżywienia człowie-ka jest oddziaływanie chemioterapii na wrażliwość smakową Zagadnienie to zostało już opisane w oacutesmej części cyklu Dietetyka ndash wybrane zagadnienia (bdquoFar-macja Krakowskardquo 12015) W czasie chemioterapii odczuwanie smaku ulega daleko idącym zmianom spożywane potrawy mają w odczuciu chorego posmak metaliczny a smaki słony i gorzki są odbierane znacznie bardziej intensywnie Zjawiska te prowadzą często do rezygnacji z posiłku tymczasem ndash przypomnij-my raz jeszcze ndash rozwiązaniem są wyeliminowanie z codziennego jadłospisu wszystkich posiłkoacutew budzących niechęć pacjenta oraz stosowanie intensywnych przypraw ktoacutere pomagają neutralizować metaliczny posmak

Piśmiennictwo u autoradr n farm Maciej Bilek


opieKa Farmaceutyczna

Profilaktyka i leczenie stanoacutew zapalnych błon śluzowych jamy ustnej (mucositis stomatitis) podczas terapii przeciwnowotworowej

Zdecydowana większość pacjentoacutew odczuwa w mniejszym lub większym stop-niu niekorzystne działania w obrębie jamy ustnej po zastosowanej chemiotera-pii i radioterapii Chemioterapeutyki i radioterapeutyki generują wolne rodniki uszkadzające DNA a błona śluzowa szybko proliferuje tak więc jest narażona na bezpośrednie ich działanie Częstość występowania oraz nasilenie objawoacutew niepożądanych zależą od rodzaju cytostatyku dawki leku (większe nasilają efekty niepożądane) sposobu podawania (bolus) radioterapii (cierpią wszyscy chorzy napromieniani w okolicach głowy i szyi) i innych zabiegoacutew dodatkowych a także od czasu ekspozycji Nie bez znaczenia pozostają kwestie ogoacutelnej odpor-ności organizmu bardzo młody lub podeszły wiek stan jamy ustnej i uzębienia wspoacutełistniejąca neutropenia (w fazie neutropenii łatwiej dochodzi do zakażeń szczepoacutew oportunistycznych) umiejscowienie nowotworu

Na skutek kumulacji niesprzyjających czynnikoacutew pojawiają się krwawienia naloty włoacuteknikowe owrzodzenia utrata ciągłości błony śluzowej martwica silny boacutel opryszczka i inne zakażenia roacutewnież ogoacutelnoustrojowe ndash posocznice kandydoza Mogą wystąpić przejściowe zaburzenia smaku (zazwyczaj kwaśne-go i gorzkiego) problemy z moacutewieniem kserostomia (suchość w jamie ustnej w związku z zaburzeniami funkcjonowania ślinianek) utrata apetytu anoreksja kacheksja Konsekwencją są wydłużenie hospitalizacji wzrost zużycia narko-tycznych środkoacutew przeciwboacutelowych pogorszenie rokowania pacjenta niekiedy redukcja dawek cytostatykoacutew lub zwiększenie odstępoacutew między kursami i oczy-wiście znaczne obniżenie jakości życia pacjenta


Opieka farmaceutyczna

Często objawy sięgają też dalszych odcinkoacutew przewodu pokarmowego i po-wodują stany zapalne gardła przełyku zaburzenia perystaltyki wymioty biegun-kę przetoki Wzrasta ponadto ryzyko proacutechnicy i stanoacutew zapalnych dziąseł oraz przyzębia (boacutel obrzęk krwawienie rozchwianie zęba obnażenie korzenia) Zda-rzają się ubytki szkliwa po napromienianiu i cytostatykach Dzięki nowoczesnym technikom napromieniania można uniknąć zapalenia kości żuchwy i szczęki ale wciąż istnieje jego ryzyko Od kilku miesięcy do kilku lat po napromienianiu może też wystąpić popromienna martwica kości żuchwy (na skutek niedotlenienia hipowaskularyzacji w przebiegu radioterapii) Niezwykle ważna jest rola farma-ceuty w edukacji pacjenta na temat profilaktyki i łagodzenia mucositis stomatitis

Tabela 1 Ogoacutelny przebieg mucositis

3ndash10 dni po podaniu ndash pieczenie w obrębie jamy ustnej3ndash5 dni od pieczenia ndash zaczerwienienie lub owrzodzenie śluzoacutewki jamy ustnej a w cięższych przypadkach krwawienie intensywny boacutel martwica powierzchownagojenie ndash 1ndash2 tygodnie po zakończeniu leczenia

Tabela 2 Chemioterapeutyki wywołujące zapalenie błon śluzowych

Etopozyd 5-fluorouracil Metotreksat Kapecytabina melfalanAktynomycyna D Amsakryna Bleomycyna LomustynaPaklitaksel Cytarabina Cyklofosfamid DocetakselDaunorubicyna Doksorubicyna Epirubicyna IdarubicynaTioguanina Winblastyna Windezyna Winkrystyna

Tabela 3 World Health Organization Toxicity Criteria (stopnie zaawansowania mucositis według WHO)

0 ndash brak zmianI ndash bezbolesne owrzodzenia zaczerwienienie

II ndash bolesne owrzodzenia możliwość spożywania pokarmoacutewIII ndash zaczerwienienie brak możliwości żywienia doustnegoIV ndash wymagane żywienie parenteralnekonieczność przetoki do odżywiania PEG (przezskoacuternej gastrostomii endoskopowej)

StOPIEŃ I StOPIEŃ II StOPIEŃ III StOPIEŃ IV

Laboratorium Farmaceutyczne Labofarm Sp z oo Sp k wwwlabofarmpl

Przed użyciem zapoznaj się z ulotką ktoacutera zawiera wskazania przeciwwskazania dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowanie oraz informacje dotyczące stosowania

produktu leczniczego bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu

Tradycyjny produkt leczniczy roślinny z określonymi wskazaniami wynikającymi wyłącznie z długotrwałego stosowania

LEKI Z NATURY SKUTECZNE leki a nie suplem

enty diety

Lek wskazany tradycyjnie w dolegliwościach związanych z zaburzeniami procesu trawienia takimi jak uczucie pełności w żołądku wzdęcia zbyt małe wydzielanie żoacutełci i soku żołądkowego

Lek wskazany tradycyjnie w objawowym leczeniu łagodnych

biegunek Działa ściągająco przeciwzapalnie przeciwdrobnoustrojowo

Lek roślinny wskazany w doraźnym leczeniu

Lek wskazany do stosowaniaw przewlekłej niewydolności żylnej oraz w żylakowatości

Produkt złożony tabletka Przeciwwskazania Nadwrażliwość na korę kruszyny lub związki antranoidowe ko-rzeń mniszka lub inne rośliny rodziny astrowatych (Asteraceae dawnej złożonych - Compositae) a także nad-wrażliwość na ktoacuterykolwiek z pozostałych składnikoacutew leku niedrożność zwężenie lub atonia (zastoacutej) jelit zapa-lenie wyrostka robaczkowego schorzenia zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna wrzodziejące zapalenie okrężnicy) boacutele brzucha o nieustalonej etiologii stan odwodnienia połączony z utratą elektrolitoacutew niedrożność lub zwężenie droacuteg żoacutełciowych choroby wątroby kamica żoacutełciowa czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunast-nicy inne choroby droacuteg żoacutełciowych Nie należy stosować u dzieci poniżej 12 lat

Skład tabletki kora dębu (Quercus cortex) - 370 mg Przeciwwskazania Nadwrażliwość na substancje czynną lub pomocnicze zawarte w preparacie

Skład tabletki liść i owoc senesu (Sennae folium cum fructu) - 300 mgKażda tabletka zawiera 75 mg pochodnych hydroksyantracenu w przeliczeniu na sennozyd BPrzeciwwskazania Nie należy stosować leku w przypadku znanej nadwrażliwości na substancję czynną niedroż-ności i zwężenia jelit atonii zapalenia wyrostka robaczkowego zapalnych schorzeń jelit (np choroba Crohna wrzo-dziejące zapalenie jelita grubego) boacuteloacutew brzucha niewiadomego pochodzenia stanu odwodnienia połączonego z utratą elektrolitoacutew Nie należy stosować u dzieci w wieku poniżej 12 lat

Skład tabletki nasienie kasztanowca (Hippocastani semen) ndash 340 mg Jedna tabletka zawiera nie mniej niż 10 mg escynyPrzeciwwskazania Niewydolność nerek lub wątroby Leku nie należy stosować w przypadku nadwrażliwości na ktoacuterykolwiek z jego składnikoacutew

zaparć

CUKRZYCA JEST ULECZALNA

Głoacutewną metodą zaroacutewno zapobiegania jak i leczenia jest głodoacutewka wątrobowa ktoacutera zdobyła uznanie i odniosła na tyle duży sukces że znalazła się w niemieckich wytycznych dotyczących leczenia cukrzycy typu 2 Roacutewnież witaminy i minerały odgrywają pozytywną rolę w leczeniu cukrzycy a ich zastosowaniu poświęca się coraz więcej uwagi

Wydawnictwo MedPharm Polska poleca

Wydawnictwo MedPharm Polska Sp z o oul Połabian 33 52-339 Wrocławtel 71 712 99 12 795 096 333infomedpharmpl

Zapraszamy na naszą stronę internetową

medpharmpl

Hardy WalleUwe Groumlber

Joumlrg Spitz

Żegnaj cukrzycoPorady dla diabetykoacutew i dla tych

ktoacuterzy nie chcą nimi zostać

Wydanie pierwsze polskie

Cena detaliczna 7500 złNasza cena 6500 zł

Do zamoacutewienia należy doliczyć 15 zł(koszt przesyłki kurierskiej)



Tabela 4 Profilaktyka mucositis ndash stosowane preparaty

Skuteczne Nieskuteczne Niepotwierdzonechlorowodorek benzydaminy odkażanie chlorheksydyną SukralfatTraumeel S woda utleniona allopurinolkrioterapia około 30 min (przy terapii fluorouracylem lub melfalanem)

chlorek cetylpirydyny pentoksyfilina

Pilokarpina przy kserostomii ogranicza też stan zapalny

poliwinylojodek G-CSF GM-CSF

laseroterapia glutamina (dożylnie nawet szkodliwa)

rumianek

Caphosol 4ndash6 razy dziennie azotan srebraAmifostyna (ETHYOL) szałwiaMucyna w kserostomii mieszanki ziołowewitaminy przyspieszające gojenie

rekombinowany ludzki czynnik wzrostu keratynocy-toacutew rHuKGF

Lidokaina znieczulająco siemię lniane Indometacyna przeciwboacutelowo kwiat malwyHydroksypropyloceluloza oliwaTGF-beta olej lniany Interleukina-11 mucosolvantabletki PPT (brak w Polsce) flegaminaazelastyna ACCguma do żucia ndash pobudza wydzielanie śliny

roztwoacuter sody oczyszczonej

Propantelina (brak w Polsce)sztuczne śliny

O czym powinien poinformować pacjenta farmaceuta

Przed rozpoczęciem leczenia

Należy zalecić konsultację u stomatologa zdjęcie panoramiczne wyleczenie wszystkich zęboacutew usunięcie złogoacutew nazębnych ekstrakcję zęboacutew i usunięcie korzeni (gdy wystąpi taka potrzeba) zszycie rany po ekstrakcji zaprzestanie le-czenia ortodontycznego usunięcie aparatoacutew a przed przeszczepem dodatkowo wymagane jest usunięcie wszystkich zęboacutew leczonych kanałowo



Powinno się poinformować że kilka dni po rozpoczęciu terapii mogą się po-jawić suchość ilub objawy stanu zapalnego w jamie ustnej obejmujące język dziąsła ściany jamy ustnej i gardło a ich zlekceważenie może grozić wystąpie-niem pęknięć krwawień owrzodzeń zaburzeniami przełykania i ogoacutelną infek-cją W razie zaobserwowania pierwszych symptomoacutew nawet jeśli byłoby to je-dynie zaczerwienie należy niezwłocznie poinformować lekarza prowadzącego

w trakcie leczenia

Należy poinformować pacjenta o całkowitym zakazie picia alkoholu i palenia tytoniu Zaleca się codzienną baczną obserwację jamy ustnej przed lustrem oraz ścisłą higienę delikatne szczotkowanie miękką szczoteczką (lub gazą gdy dziąsła krwawią) po każdym posiłku 4ndash6 razy dziennie płukanie odpowiednim środkiem niezawierającym alkoholu (zmniejsza to także metaliczny posmak w ustach) raz w tygodniu fluoryzację żelem elmex (opcjonalnie) smarowa-nie warg wazeliną

W przypadku stosowania amifostyny należy powiadomić o możliwości po- jawienia się nudności wymiotoacutew spadku ciśnienia reakcji alergicznych

Jeśli pacjent stosuje leki przeciwgrzybicze należy poinformować o możliwo-ści wystąpienia interakcji z innymi stosowanymi lekami

Można przedstawić pacjentowi ogoacutelne zalecenia dietetyczne takie jakbull unikanie potraw i napojoacutew kwaśnych zawierających cukry proste kofeinę

pikantnych gorących twardych szorstkich suchych smażonych panierowa-nych z grilla wędzonych na occie chleba na zakwasie

bull picie płynoacutew 6ndash8 razy dziennie z wyjątkiem sokoacutew owocowychbull spożywanie małych porcji (o objętości około jednej szklanki) ale częstobull posiłki wysokobiałkowe papkowate lub lekko namoczone o temperaturze

pokojowejZalecane produkty żywnościowe to warzywa korzenne (gotowane) ziem-

niaki bataty zupy przeciery sosy galaretki jaja mięsa chude i ryby musy pasty kanapkowe masło oliwa miękkie pieczywa pszenne kukurydziane bułki maślane chałki wyroby mleczne pełnotłuste (jeśli są tolerowane) płatki rozmo-czone rozgotowane kasze rozgotowane lub przetarte (z wyjątkiem gryczanej) mielone na mąkę orzechy drobne makarony (pszenny ryżowy sojowy) banany kokos dodatki diet przemysłowych roacuteżnych producentoacutew



Okręgowa Izba Lekarska w Krakowie Okręgowa Izba Adwokacka w Krakowie Okręgowa Izba Aptekarska w Krakowie

Regionalny Oddział Polskiej Izby Biegłych Rewidentoacutew w Krakowie Krajowa Izba Doradcoacutew Podatkowych Oddział Małopolski

Małopolska Okręgowa Izba Inżynieroacutew Budownictwa w Krakowie Izba Notarialna w Krakowie Okręgowa Izba Radcoacutew Prawnych

w Krakowie

zapraszają na

Integracyjny Piknik Rodzinny Samorządoacutew Zawodoacutew Zaufania Publicznego

Piknik odbędzie się

7 września 2019 roku w Parku Strzeleckim w Krakowie

przy ul Lubicz 16 w godzinach 1000ndash1700 Wstęp wolny Szczegoacuteły znajdą się na stronie OIA w Krakowie

Po leczeniu

Motywujemy do higieny jamy ustnej i zalecamy kontrolę stomatologiczną oraz fluoryzację zęboacutew Jeśli to możliwe należy unikać zbyt wcześnie po leczeniu za-biegoacutew stomatologicznych

4 3

Źroacutedło flaticoncom

Piśmiennictwo u autorki mgr farm Anita Molenda


Wspomnienie

Mgr farm Barbara Scheuer

Dnia 25 marca 2019 roku odeszła nestorka sądeckich farmaceutoacutew ndash mgr farm Barbara Scheuer Żyła 104 lata Urodziła się 15 maja 1915 roku w Kopyczyńcach koło Lwowa We Lwowie studiowała farmację a dyplom ma-gistra farmacji otrzymała na Uniwersytecie Jagiellońskim 13 lipca 1945 roku

Początkowo pracowała u swojego wuja mgr farm Albina Burza w słynnej w całej Galicji aptece bdquoPod Opatrznościąrdquo przy ul Lwowskiej w Nowym Sączu w dzielnicy Na Piekle

W czasie okupacji wykazała się wielką od-wagą Będąc w konspiracji pomagała mgr Bu- rzowi i wraz z jego żoną Zofią udzielała pomocy partyzantom i Żydom Z okresu wojny przeka-zała taką relację bdquoAlbin Burz doskonale znał język niemiecki Kupował mąkę dawał do wy-pieku i nosił partyzantom i Żydom Pomagał im też finansowo W aptece z przodu Niemcy pobierali leki a z tyłu partyzanci otrzymywali żywność leki pieniądze ubrania i mydło ktoacutere robiono w aptece Żołnierze Armii Krajowej przychodzili z lasu do apteki przy ul Lwowskiej nocą Na umoacutewiony znak (trzy razy po trzy pukania) przez malutkie okienko wyrzucało się przygotowane materiały W po-bliżu apteki raquoPod Opatrznościąlaquo Niemcy utworzyli getto do ktoacuterego przyjeżdżali gestapowcy aby podpalać kołnierzyki mieszkających tam Żydoacutew Poparzonych opatrywali pracownicy apteki przemywali rany i zaopatrywali w odpowiednie maści Żydoacutew zaopatrywano roacutewnież w leki opatrunki i żywność raquona zapaslaquo Dzięki pomocy Burza z getta udało się uciec min laryngologowi doktorowi Mie-czysławowi Koumlrbelowi oraz okuliście doktorowi Jakubowi Mendlerowi Pracow-nicy apteki dostarczyli (min Barbara Scheuer) lekarzom na Chruślicę rowery na ktoacuterych dalej uciekalirdquo Leki i materiały opatrunkowe z apteki bdquoPod Opatrz-nościąrdquo nosiły do punktoacutew kontrolnych Barbara Scheuer oraz żona mgr Burza ndash


wspomnienie

Zofia Na skutek donosu w 1943 roku obie panie zostały aresztowane i na sześć tygodni uwięzione w Nowym Sączu Nie przyznały się do winy i dzięki bdquowielkim wpływomrdquo Burza zostały uwolnione Barbara Scheuer zapewniała że głoacutewnym konspiratorem był Albin Burz a ona sama była siłą wykonawczą

Po latach 22 czerwca 2016 roku odsłonięto na ścianie apteki przy ul Lwow-skiej 27 w Nowym Sączu tablicę pamiątkową o działalności konspiracyjnej w czasie wojny gdzie zacytowano słowa Barbary Scheuer

Pani mgr farm Barbara Scheuer od 1952 roku do 1978 roku była kierowni-kiem największej w Nowym Sączu apteki należącej do Przedsiębiorstwa Zaopa-trzenia Farmaceutycznego bdquoCefarmrdquo mieszczącej się w Rynku pod numerem 27

Była osobą energiczną o dużej wiedzy wymagającą świetnym menedżerem Miała wspaniałe podejście do ludzi wielu osobom pomogła w trudnej życiowej sytuacji

Pod koniec życia jako miejsce swojego pobytu wybrała Centrum Rehabili-tacji bdquoTukanrdquo w Łabowej gdzie obchodziła swoje setne urodziny Z życzeniami pospieszyli najbliżsi oraz prezydent Nowego Sącza Ryszard Nowak i oczywiście farmaceuci sądeccy z koszem pięknych kwiatoacutew1 Pani magister przypomniała że w czasie jej pracy spis lekoacutew obejmował tylko tysiąc pozycji a dostawy odby-wały się raz na dwa tygodnie lub raz w miesiącu W Tukanie dała się poznać jako spokojna dystyngowana osoba o dużej kulturze osobistej

Do końca życia czytała bez okularoacutewPogrzeb Barbary Scheuer odbył się 30 marca 2019 roku w Nowym Sączu

Przybyło wiele osoacuteb nie zawiedli też farmaceuci ndash duża grupa aptekarzy poże-gnała swoją wspaniałą koleżankę Będzie jej wśroacuted nas brakowało

Cześć jej pamięci

mgr farm Bożena Cetnarowska

1ensp S Śmierciak Sto lat sądeckiej aptekarki bdquoGazeta Nowosądeckardquo 22 maja 2015 s 7 httpwwwmaurercompledc_mediaListItem-194TinyFilesGazetakrakowskatyggazetanowosadecka22052015pdf dostęp 25052019


Wina antyczne

naczynia na wino Ojnochoe

Pij w miarę by roacutewnowagęumysłu i noacuteg zachować

Owidiusz Sztuka kochania

Z krateru ustawionego pośrodku sali biesiadnej sympozjonu dostępnego dla wszystkich jak udział w dyskusji nagi młodzieniec nabierał wino dzbankiem ojnochoe ktoacuterym wypełniał następnie kyliks biesiadnika Scenę taką znajduje-my na przechowywanym w muzeum Luwru kyliksie G133 ktoacuterego twoacutercą był malarz Cage W swoim wierszu Kritias podaje że dzbany są wynalazkiem ręki lidyjskiej wspomina przypijanie na prawo a także zwyczaj wzywania po imieniu każdego komu przeznacza się toast

Ojnochoe była znana w sztuce minojskiej i mykeńskiej dość rzadko wystę-puje w okresie geometrycznym często od VII wieku pne Nazwa bdquoojnochoerdquo (oinochoe oenochoe) pochodzi od greckich wyrazoacutew οἰνοχόη (lsquowinorsquo) i χέω (lsquowlewamrsquo) Jest to naczynie służące do nalewania wina lub wody podobnie jak poacuteźniejsza karafka Ma jeden uchwyt umieszczony z tyłu często wystający ponad wylew dzbana wysokiego na 20ndash40 cm Najczęściej wylew jest troacutejlistny niczym liść bluszczu ale są też naczynia mające dziubek lub bez zaznaczonego punktu wylewu John Beazley (1885ndash1970) wyroacuteżnił dziesięć typoacutew ojnochoe ateń-skich Jego klasyfikację stosuje się do dziś W bazie danych naczyń antycznych noszącej imię tego angielskiego archeologa można zobaczyć liczne przykłady omawianych w tym artykule dzieł sztuki Ponadto znane są ndash w zależności od miejsca pochodzenia ndash ojnochoe egipskie korynckie rodyjskie i inne

Ojnochoe dziś podziwiane najczęściej są ceramiczne gdyż stanowiły często naczynia rytualne obywateli polis ale znane są też przepiękne przykłady ze srebra lub brązu powszechne wśroacuted bogatszych Srebrną ojnochoe z IV wie-ku pne dekorowaną głową sylena znaleziono w grobowcu Filipa w Werginie w Macedonii Obecnie jest przechowywana w Muzeum Archeologicznym w Salo-nikach Brązowe etruskie ojnochoe nazywane przez archeologoacutew Schnabelkan-nen (niemiecka nazwa lsquodzban z kaczym dziobemrsquo) często znajdowano w grobach celtyckich książąt Być może używano ich do rytuałoacutew pogrzebowych Ojnochoe marmurowe ndash podobnie jak kratery ndash były dekorowane reliefami i mogły stano-wić wyposażenie groboacutew antycznych Ponadto niektoacutere typy ojnochoe wykorzy-stywano jako urny We włoskim regionie Markia niedaleko miasta San Severo

Farmacja KraKowsKa 2 2019 35

Wina antyczne

i Metalica znaleziono niezwykły dzban ojnochoe wykonany przez Etruskoacutew ze strusiego jaja i brązu Wiele poacuteźniejszych ceramicznych greckich ojnochoe ma podobny jajowaty kształt

Ojnochoe ceramiczne mogły być dekorowane lub nie Często dekoracja była metopiczna tzn nie pokrywała całego dzbana (miał tylko wyroacuteżnione kwadra-towe pole niczym obraz) lub też całe naczynie mogło ndash jak ryton ndash przybierać kształt ludzkiej postaci lub głowy Jakkolwiek należy zauważyć że malunki i in-skrypcje miały mniejsze oddziaływanie na biesiadującego niż te zdobiące kyliks gdyż nie były stale przed ich oczami Jednak jako dar wybierano na pewno ojno-choe odpowiednio dekorowane

Kształt ojnochoe ewoluował w czasie Najwcześniejszy nazywamy bdquoolperdquo (ὀλπή) ndash wysoki (ok 30 cm) i smukły z nie bardzo zaznaczoną szyją i z uchwytem zwykle wystającym ponad wylew Taka jest np olpe Chigi z Koryntu znaleziona na terenie dawniejszej Etrurii Dzban ojnochoe typu 6 z wąskim dziobem moacutegł być naczyniem na wodę od ktoacuterego pochodziły średniowieczne aiguiegravere akwa-manile czy nasza polska mała łagiew Ojnochoe typu 8 nie ma jednego punktu wylewu ndash naczynie mogło być używane bezpośrednio do picia Chous (od χέω ndash lsquonalewamrsquo) miał pojemność trzech litroacutew i charakterystyczny kształt kulisty przysadzisty brzusiec z troacutejlistnym wylewem Najczęściej zdobiony był dekora-cjami czerwonofigurowymi z przedstawieniami Antesterioacutew Początkowo moacutegł przypominać czarnofigurową amforę nazywaną bdquopelikerdquo ktoacutera poacuteźniej przyjęła formę ojnochoe Miniaturowe ich wersje dawano jako prezent dzieciom Często znajdowane są w grobach dziecięcych naczynia tego typu z przedstawieniami ich zabaw jak podaje Hamilton Niekiedy odpowiednio wyprofilowany wylew służył jak dzisiejszy smoczek

Ojnochoe typu chous stało się niezbędnym rytualnym naczyniem Ante-sterioacutew ndash świąt na cześć boga Dionizosa Odbywały się one w Atenach między dzisiejszym lutym i marcem trwały trzy dni Nazwa świąt pochodzi od grec-kiego słowa άνθος oznaczającego kwiat Kwiatami dekorowano pomieszczenia i naczynia stąd nazwa miesiąca w ktoacuterym odbywały się Antesterie Owidiusz w dziele Fasti Kalendarz poetycki pisze że Bachus kocha kwiaty Drugiego dnia tych ważnych świąt obchodzono Święto Dzbanoacutew Choes i po raz pierwszy proacute-bowano wino z jesiennego zbioru a więc wino nowego rocznika (Dziś święto młodego wina ndash Vino Novello lub Beaujolais Nouveau ndash obchodzi się wcześniej bo już pod koniec listopada) Było to jakby odwroacuteceniem i zaprzeczeniem grec-kiego sympozjonu Pito woacutewczas młode wino wprost z dzbana bez eleganckiego kyliksa siedząc na kamieniu lub na ziemi samotnie niewygodnie i nie tak do-stojnie jak w ozdobnym triclinium Spożywaniu wina nie towarzyszyła muzyka a jedynie suchy głos wojskowej trąbki salpinx dawał znak do picia szybkiego


Wina antyczne

jak dla ugaszenia pragnienia Nie było wspoacutelnoty ani roacutewnoprawności nie było krążącego kielicha ani rytualnie i wspoacutelnie odmawianych modlitw czy wezwań nie było nawet rozmoacutew poezji lub konkurencji Tego dnia trzyletni chłopcy roacutewnież udekorowani kwiatami proacutebowali po raz pierwszy w życiu wina Lu-dzie przebrani za towarzyszy Dionizosa odwiedzali się składali roacutewnież libacje na grobach Na koniec kroacutel Aten napominał biesiadnikoacutew że po zakończonym piciu nie wolno im ofiarować w świątyniach wieńcoacutew ktoacutere mieli na głowach Powinni je zawinąć wokoacuteł dzbanoacutew i zanieść sami (nie w pochodzie) do kapłanki w znajdującej się na ateńskiej Agorze świątyni poświęconej Dionizosowi otwar-tej tylko tego dnia

Prawie wszystkie ojnochoe służyły do odmierzania płynoacutew więc musiały być wytwarzane z powtarzalną dokładnością i po wykonaniu wyproacutebowane można powiedzieć wykalibrowane Na przykład chous attycki ma pojemność 3283 l i od-powiada 18 amfory lub 112 metrety attyckiej lub 12 kotyle Farmaceuta zwłasz-cza zakochany w recepturze aptekarskiej byłby zaskoczony tym jak dobrze wy-ważone są te przedmioty i jak wygodnie nalewa się z nich wino nawet kroplami

Czymś pośrednim jest kyathos ktoacutery przypomina dzisiejszą chochelkę a słu-żył do czerpania wina Czasem za pomocą tego naczynia napełniano ojnochoe ale mogło być też użyte bezpośrednio do picia Kyathos ma pojedynczy długi (ok 13 cm) wygięty do goacutery uchwyt i płaską stopę więc moacutegł być zawieszany lub stawiany na stole Najwcześniejsze znane przykłady pochodzą z ateńskiej pracowni garncarza Nikostenesa (ok 530 roku pne) Kyathoi odnosi się do grec-kiego czasownika kuein (lsquozawieraćrsquo) Naczynia tego typu wydają się inspirowane naczyniami etruskimi z brązu bo wysoki uchwyt nie jest dobrze przystosowany do ceramiki a ponadto takie ceramiczne kopie były wykonywane dla Etruskoacutew ndash z ich terytorioacutew najczęściej pochodzą jako znaleziska archeologiczne

Ksenofont wspomina kyathos w Wyprawie Cyrusa bdquoTeraz jest dobrze znany fakt że podczaszy kroacutela gdy przygotowuje fialę do ofiary napełnia ją za po-mocą kyathosrdquo Cenieni byli ci podczaszowie ktoacuterzy nalewali wino czysto czyli nie rozlewając Rola podczaszego przekształciła się już w okresie staropolskim (ok XII wieku) w odpowiedzialną funkcję zarządzającego napojami alkoholo-wymi przyprawami ziołowymi i cukrem roacutewnież w postaci deseroacutew i konfi-tur Czy nie był on bliski aptekarzowi sprawującemu pieczę nad substancjami silnie działającymi i ich dozowaniem Dziś nagiego chłopca nalewającego wino podczas sympozjonu zastępuje elegancko ubrany i wyedukowany enologicznie sommelier

Piśmiennictwo u autorki mgr farm Agata Ogoacuterka-tabiś


organizacje apteKarsKie

Apothekerkammer in der Gesundheitskammer fuumlr das Generalgouvernement

Czytelnicy bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo zapewne z zaskoczeniem odczytali tytuł ko-lejnego odcinka cyklu Organizacje aptekarskie Tak właśnie ndash Apothekerkammer in der Gesundheitskammer fuumlr das Generalgouvernement ndash nazywała się orga-nizacja aptekarska z ktoacuterej historią musimy się zmierzyć Podkreślmy słowo bdquozmierzyćrdquo będzie to bowiem historia trudna kontrowersyjna i zaskakująca zarazem W historii tej przemoacutewić powinny przede wszystkim nie dokumenty lecz naoczni świadkowie

Jak wiadomo w okresie okupacji niemieckiej stolicą utworzonej na ziemiach polskich Generalnej Guberni był Krakoacutew To właśnie tutaj znajdowała się siedzi-ba władz Guberni oraz rozmaitych jej agend w tym Izby Zdrowia przy ktoacuterej 4 maja 1940 roku utworzono Izbę Aptekarską Jej powołanie niemiecka propa-ganda przedstawiała jako zrealizowanie postulatu polskich aptekarzy ktoacuterzy przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego dążyli do utworzenia jednej unifikującej organizacji aptekarskiej Organem prasowym tej instytucji były do-skonale znane Czytelnikom bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo bdquoWiadomości Aptekarskierdquo ktoacutere mam okazję cytować w cyklu Przed 75 laty polska prasa farmaceutyczna pisałahellip już od kilku lat

Mimo że Izba Aptekarska była instytucją służącą hitlerowskiemu najeźdźcy bardzo trudno ocenić jej rolę w sposoacuteb jednoznacznie negatywny Kolejnych jej prezesoacutew z pewnością nie można nazwać hitlerowcami Byli to typowi aptekarze ukształtowani w okresie dwudziestolecia międzywojennego a zatem entuzjaści swego zawodu posłuszni niezwykłemu niemieckiemu kultowi apteki jako pla-coacutewki służby zdrowia i aptekarstwa Zaroacutewno w ich oczach jak i w oczach władz Izby Zdrowia aptekarstwo było zawodem uprzywilejowanym Nie zmienia to oczywiście faktu że w tym samym czasie Niemcy skrupulatnie realizowali cel do ktoacuterego Generalne Gubernatorstwo zostało powołane i ktoacutery tak jasno artyku-łował w swych dziennikach Hans Frank czyli uczynienie z ziem polskich bdquokupy


Organizacje aptekarskie

gruzoacutew z punktu widzenia [hellip] struktury gospodarczej socjalnej kulturalnej i politycznejrdquo I przez ten właśnie pryzmat należy oceniać wszelkie pozytywne aspekty funkcjonowania Izby Aptekarskiej ktoacutere zostaną poniżej przedstawione w świetle wspomnień świadkoacutew będących znanymi autorytetami aptekarskiego i farmaceutycznego środowiska

Werner Luckenbach Źroacutedło bdquoWiadomości Aptekarskierdquo 1941 nr 4 s 23

Pierwszym prezesem Apothekerkammer in der Gesundheitskammer fuumlr das Generalgouvernement był doktor Werner Luckenbach działacz aptekarski z nie-mieckiego woacutewczas Szczecina a już po wybuchu wojny organizator struktur or-ganizacji aptekarskich w Gdańsku Poznaniu i Łodzi Postać tę zapamiętał doktor Stanisław Proń autor wiekopomnego Musaeum Poloniae Pharmaceuticum twoacuter-ca i pierwszy dyrektor krakowskiego Muzeum Farmacji Doktor Proń tak wspo-minał postać Luckenbacha w rękopisie swych niepublikowanych wspomnień Szukałem człowieka bdquomogę stwierdzić że Luckenbach zachowywał się wobec aptekarzy polskich przyzwoicie jak kolega po fachu Zamoacutewienia na przydziały cukru i spirytusu oraz na asortymenty lekoacutew potwierdzał bez zmian jakkolwiek każdego fachowca mogły zastanowić wygoacuterowanymi cyframi Nadmiary po-trzebnego aptekom cukru i spirytusu szły między pracownikoacutew ktoacuterzy w ten sposoacuteb uzupełniali głodowe pobory a nadmiary lekoacutew odchodziły do obozoacutew koncentracyjnych w Oświęcimiu Majdanku i innychrdquo Z kolei we Wspomnieniach farmaceutoacutew z lat 1939ndash45 Joacutezef Woacutejcik przytoczył nie mniej ważną relację



według ktoacuterej Luckenbach wyjednał bezpośrednio u władz w Berlinie zwolnie-nie czterech lubelskich aptekarzy z obozu koncentracyjnego Sachsenhausen O tym że Luckenbach był przede wszystkim aptekarzem świadczą także słowa ktoacutere kierował do swych polskich kolegoacutew w pierwszym numerze bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo Prosił o wspoacutełpracę w ramach bdquonadanej im organizacji i by przy pełnieniu obowiązkoacutew zawodowych kierowali się dyscypliną pilnością i etyką zawodowąrdquo Zastrzegał roacutewnocześnie że bdquojako fachowiecrdquo będzie bdquopilnował inte-resoacutew polskiego aptekarstwa w ramach zasady Izby Zdrowiardquo

Siedziba Izby Aptekarskiej znajdowała się na piętrze okazałego budynku przy ul Basztowej 3 w przedwojennym lokalu Gremium Aptekarzy Małopolski Zachodniej Prezes Izby Aptekarskiej urzędował w gabinecie prezesa Gremium nie zdając sobie sprawy że za jedną z szaf wisi polskie godło państwowe Izba miała oddziały terenowe z biurami w Warszawie Radomiu Lublinie i we Lwo-wie (od 1941 roku) Na ich czele stali tzw radcowie farmacji będący podobnie jak prezes niemieckimi aptekarzami Z kolei bdquoradcami Izbyrdquo bdquodoradcami Izbyrdquo w obrębie dystryktu oraz członkami Rady Izby Aptekarskiej byli już aptekarze polscy min znani już Czytelnikom bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo magistrowie farma-cji Mieczysław Jarosz1 i Joacutezef Kunze2 Wśroacuted osoacuteb pracujących w strukturach Izby Polacy stanowili zdecydowaną większość Praca ta dawała im upragnioną

legitymację poświadczającą zatrudnienie w publicznej instytu-cji i zapewniającą zarazem bez-pieczeństwo w razie np łapanki

Siedziba Apothekerkammer przy ul Basz-towej 3 Lata 60 XX wiekuŹroacutedło ze zbioroacutew Anny Stabrawy

1enspM Bilek Jaroszowie bdquoFarmacja Krakowskardquo 2014 nr 4 s 46ndash522enspM Bilek Krakowski Oddział PPTF bdquoFarmacja Krakowskardquo 2016 nr 3 s 47ndash54



Za czasoacutew prezesury Luckenbacha zasług dla polskiego aptekarstwa Apo-thekerkammer miała niemało Wspomniane bdquoWiadomości Aptekarskierdquo nie były wyłącznie typową okupacyjną gadzinoacutewką Profesor Odo Bujwid jeden z najwy-bitniejszych polskich uczonych przełomu XIX i XX wieku odnotował w swych wspomnieniach Osamotnienie Pamiętnik z lat 1932ndash1942 bdquopismo redagowane jest w języku polskim dla aptekarzy i zawiera potrzebne im wiadomości W cza-sie gdy aptekarz często musi dawać porady lekarskie uważam za pożyteczne in-formowanie go o sprawach ktoacutere dotyczą właściwie lekarza higienistyrdquo Prenu-merata czasopisma była obowiązkowa przynosiło ono jednak wszystkie istotne informacje dotyczące funkcjonowania aptek w okupacyjnych realiach Przykła-dowo w jednym z pierwszych numeroacutew informowano o wprowadzonym sys-temie podatkowym i drakońskich kontrybucjach (nazywanych bdquojednorazowymi daninamirdquo) narzuconych na mieszkańcoacutew Generalnej Guberni Roacutewnocześnie pracownikoacutew aptek fachowych i niefachowych zabezpieczono przed wywiezie-niem na roboty przymusowe polecając kierownikom na łamach bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo aby wystawiali bdquopoświadczenia zaopatrzone w pieczątkę apte-ki [hellip] z ktoacuterych wynikałoby że dana osoba jest zatrudniona w aptecerdquo

Legitymacja członkowska Apothekerkam- mer wraz z odciskiem pieczęci Izby Ap-tekarskiej Uwagę zwracała adnotacja ażeby właściciela bdquolegitymacji nie [hellip] za- bierać do innych roboacutetrdquo Źroacutedło ze zbioroacutew Krystyny Urbańskiej



Powołanie Apothekerkammer i pierwsze decyzje jej władz wymusiły w pol-skich aptekach szereg zmian Na przykład rozpoczęto walkę z reklamą co skąd- inąd było zgodne z przedwojennymi jeszcze postulatami postępowych działaczy zawodowych W 1940 roku na łamach bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo władze Izby z oburzeniem odnotowały bdquofakt wywieszania w lokalu aptecznym a co gorsze w oknach wystawowych ogłoszeń reklamowych i adresoacutew niektoacuterych lekarzy i lekarzy dentystoacutewrdquo co według Niemcoacutew bdquosprawiało [hellip] wrażenie nieodpo-wiedniej reklamyrdquo i dlatego też zakazano bdquolekarzom i aptekarzom posługiwania się tym sposobem reklamyrdquo Apteka ndash jak podkreślano ndash bdquosłuży tylko dla cierpią-cej ludności zaopatrując ją w lekarstwa a nie jest instytucją reklamowąrdquo Wła-dze Izby Aptekarskiej surowo zwalczały także konkurencję pomiędzy aptekami polegającą na publikowaniu w dziennikach ogłoszeń o bdquospecjalnościach domo-wych aptekrdquo oraz towarach ktoacutere i tak każda apteka bdquopowinna posiadaćrdquo Należy dodać że wiele interwencji władz Izby miało charakter czysto formalny Z jednej strony bowiem na łamach bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo zakazywano bdquozużywania [hellip] na cele prywatne w domowym gospodarstwierdquo cukru ktoacutery był przydzielany aptekom bdquodo wytwarzania preparatoacutew farmaceutycznychrdquo z drugiej zaś ndash przy-działy te były bardzo duże Znana Czytelnikom bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo magister farmacji Krystyna Bączkowska-Cynke3 wspominała że w sposoacuteb więcej niż oczywisty przekraczały one zapotrzebowanie prowincjonalnej apteki dzięki czemu nadmiary przekazywano osobom szczegoacutelnie potrzebującym

Nagłoacutewek druku korespondencyjnego ApothekerkammerŹroacutedło ze zbioroacutew Marii Miętus-Ciszewskiej

3ensp M Bilek Historia apteki bdquoPod Gwiazdąrdquo w Limanowej bdquoFarmacja Krakowskardquo 2008 nr 1 s 28ndash36



Etykiety polskich aptek z okresu II wojny światowej musiały być zredagowane w języku niemieckimŹroacutedło ze zbioroacutew autora

Za czasoacutew prezesury Luckenbacha Izba Aptekarska poszerzała stopniowo zakres swoich funkcji Udzielano bdquowsparcia zwłaszcza dla wdoacutew i sieroacutetrdquo Zor-ganizowano także Pośrednictwo Pracy mające na celu walkę z bezrobociem Na mocy decyzji władz Izby zatrudnienie nowego pracownika musiało być poprze-dzone jej zgodą co motywowano koniecznością zapewnienia pracy w pierw-szym rzędzie farmaceutom bezrobotnym uchodźcom ze Związku Radzieckiego i aptekarzom wysiedlonym z terenoacutew przyłączonych do III Rzeszy

Jesienią 1940 roku Luckenbach został powołany na kierownika Wydziału Zagranicznego niemieckiej Izby Aptekarskiej w Berlinie W okresie powojennym pracował w aptece w Heidelbergu gdzie zorganizował Niemieckie Muzeum Aptekarstwa Co ciekawe wspoacutełpracował woacutewczas z dyrektorem krakowskiego Muzeum Farmacji profesorem Wojciechem Roeske ktoacutery w pamiętniku Z Polską Farmacją przez życie wspominał bdquoczęste i bliskie osobiste i profesjonalne kontak-ty [hellip] ku obustronnej korzyści dla naszych krajoacutewrdquo

Następcą Luckenbacha został tymczasem doktor Ernst Weber wcześniejszy kierownik apteki w Kolonii i prezes Izby Aptekarskiej Nadrenii Stanisław Proń charakteryzował tę postać kroacutetko bdquotypowy prusak bez kultury i jakiejkolwiek ogładyrdquo Warto jednak podkreślić że poza tymi zarzutami we wspomnieniach swych Proń nie odnotował innych negatywnych cech w postawie Webera We-dług wspomnień doktor Anny Stabrawy wybitnego historyka farmacji i wielo-letniego pracownika krakowskiego Muzeum Farmacji Weber obdarzył polskich pracownikoacutew Izby głębokim zaufaniem czego dobitnym świadectwem było powierzanie im opieki nad piątką jego dzieci



Ernst Weber Źroacutedło bdquoWiadomości Aptekarskierdquo 1940 nr 9 s 61

Weber od początku swej prezesury starał się uchodzić za sprzymierzeńca polskich aptekarzy Tuż po objęciu swego urzędu na łamach bdquoWiadomości Ap-tekarskichrdquo pisał bdquoaptekarzowi ktoacutery w służbie zdrowia publicznego dzielnie wspoacutełpracuje będę zawsze służył radą i pomocą natomiast nie odstraszy mnie nic przed tym by kierownika lub wspoacutełpracownika apteki bezwzględnie wyda-lić jeżeli wymaganiom ktoacutere stawiam polskiemu aptekarzowi nie sprostają Dla stojących na uboczu dla zrzędoacutew dla mędrkoacutew ndash zawsze wiedzących wszystko lepiej od innych ndash nie ma miejsca w polskiej aptecerdquo Łamy bdquoWiadomości Apte-karskichrdquo zapełniły się za czasoacutew prezesury Webera bardzo charakterystycz-nymi ogłoszeniami Oto kilka przykładoacutew bdquoapteki ktoacutere nie zakupiły węgla na zimę zechcą [hellip] podać zapotrzebowanie na węgiel [hellip] Zwracam uwagę na to że nie należy podawać fantastycznych ilości i że nie będzie można natychmiast do-starczyć zapotrzebowania na cały okres zimyrdquo W treści ogłoszeń pobrzmiewała także pedanteria prezesa Izby Aptekarskiej bdquokierownik apteki winien umożliwić czytanie raquoWiadomości Aptekarskichlaquo wszystkim wspoacutełpracownikom apteki [hellip] przeczytanie potwierdza tak kierownik jak i wspoacutełpracownicy własnoręcznym podpisem Apteki powinny przechowywać raquoWiadomości Aptekarskielaquo i to w po-rządku kolejnymrdquo



Nie ulega wątpliwości że w czasie prezesury Webera Izba Aptekarska pa-tronowała bardzo cennym dla Polakoacutew inicjatywom w wielu wypadkach po-magając im przetrwać okres okupacji Na pierwszym miejscu należy wymienić zorganizowanie w 1942 roku we Lwowie tzw Instytutoacutew Farmaceutycznych jednej z nielicznych form kształcenia młodzieży polskiej na poziomie szkol-nictwa wyższego Zgodnie z wypowiedzią Webera opublikowaną na łamach bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo do czterosemestralnej nauki mieli być dopuszcze-ni przede wszystkim bdquostudenci farmacji ktoacuterzy nie zdążyli ukończyć studioacutew oraz ci ktoacuterzy studia ukończyli a nie otrzymali dyplomoacutew magisterskichrdquo Do studioacutew mogli przystąpić także maturzyści nie wcześniej jednak niż po ukoń-czeniu praktyki w aptece Wymoacuteg ten wywodził się z rozwiązań niemieckich bdquopo praktyce [hellip] młodzi farmaceuci będą mogli rozpocząć studia w Instytutach Farmaceutycznych we Lwowie i zakończyć je egzaminem dyplomowymrdquo ndash pi-sał Weber zastrzegając że bdquotym samym zabezpiecza się dostateczny przyrost narybku aptekarskiego w Generalnym Gubernatorstwierdquo Roacutewnolegle do utwo-rzenia Instytutoacutew Farmaceutycznych powołano tzw apteki kształcące ktoacuterych zadaniem było przygotowanie kandydatoacutew na studia Z pewnością nie było prze-sady w kolejnym stwierdzeniu prezesa Webera ktoacutery pisał że wiadome jest mu iż bdquostudenci i absolwenci z radością witają możność ukończenia studioacutewrdquo Życzył im ponadto bdquoowocnych wynikoacutew pracyrdquo Na podstawie list absolwentoacutew i stu-dentoacutew publikowanych na łamach bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo można wnosić że kursy te ukończyło co najmniej kilkadziesiąt osoacuteb

Przy Izbie Aptekarskiej w Izbie Zdrowia Generalnego Gubernatorstwa dzia-łał także Bank Spoacutełdzielczy Aptekarzy zwany roacutewnież bdquoInstytutem finansowym dla wszystkich aptekarzyrdquo Bank mieścił się na parterze kamienicy przy ul Basz-towej 3 Prezes Izby Aptekarskiej pełniący roacutewnocześnie obowiązki prezesa Rady Nadzorczej Banku podkreślał na łamach bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo że dzięki Bankowi bdquomożliwe będzie utworzenie silnego instytutu finansowego ktoacutery moacutegłby wszystkim członkom udzielić wydatnej pomocy przy niewielkim oprocentowaniurdquo Wyrażał też nadzieję że bdquoPanowie Aptekarze widząc ko-rzyści płynące z rozwinięcia Banku Aptekarskiego w silny instytut finansowy wspomogą rzetelnie starania Zarządu i Rady Nadzorczej Bankurdquo Jako głoacutewne zadania Banku Spoacutełdzielczego Aptekarzy redakcja bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo wymieniała bdquoprzyjmowanie wkładoacutew otwieranie rachunkoacutew czekowychrdquo jak roacutewnież bdquoudzielanie pożyczek w formie dyskonta weksli pożyczek skryptowych oraz rachunkoacutew bieżących i pożyczek zabezpieczeniowych bądź hipotecznie bądź przez poręczenierdquo Do działalności Banku miały także należeć bdquoredyskonto weksli wystawianie przekazoacutew czekowych i akredytyw dokonywanie wpłat i wypłat w granicach Generalnego Gubernatorstwa kupno i sprzedaż papieroacutew



wartościowych inkaso weksli i dokumentoacutewrdquo oraz bdquoprzyjmowanie do depozytu papieroacutew wartościowych i innych waloroacutewrdquo Jednym z pracownikoacutew Banku był cytowany już doktor Stanisław Proń ktoacutery wspominał że bdquostosunki w banku były familiarne [hellip] wszyscy byli zżyci a głoacutewna księgowa p Łęgowska prowa-dziła przemyt i kolportaż pisma podziemnego raquoWalkalaquo z Orłem Polskim i dwo-ma mieczami w emblemacierdquo Dyrektorem banku był Niemiec Heinrich Schluumlter ktoacuterego Proń wspominał jednoznacznie pozytywnie przytaczając interesującą anegdotę bdquop Kuligowicz zaprojektowała aby [w grudniu 1944 roku ndash MB] podłożyć Schluumlterowi pudełko cukierkoacutew z piernikiem Mikołajowym i gałązką jodełki Nikt nie uwierzy z jaką uciechą przyjął Schluumlter ten upominek Zabrał go i obnosił po całej Izbie Aptekarskiej od Webera poczynając Pokazywał z dumą że to właśnie tylko on coś takiego otrzymał Tymczasem jeden z urzędnikoacutew niemcoacutew ktoacuterego akurat wtedy w biurze nie było dowiedział się od innych co dostał Schluumlter i przyszedł na doacuteł do nas przekonać się naocznie jak to wygląda Przy tej okazji wyraził się do Schluumltera przy mnie raquoI za takie scheusseliche Stadt Danzig robi się tak straszną wojnę i my mordujemy Polakoacutew zamiast żyć z nimi w zgodzielaquo To było charakterystycznerdquo Z działalnością Banku związanych jest wiele innych interesujących wydarzeń ktoacutere Stanisław Proń opisał w swym pamiętniku Wiele z nich dotyczy konspiracyjnej działalności pracownikoacutew Banku oraz Izby Aptekarskiej bdquootrzymaliśmy z dowoacutedztwa [armii niemiec-

kiej ndash MB] rozkaz zebrania materia-łoacutew opatrunkowych dla Warszawy Miały to być duże ilości Dokonałem rozdziału pomiędzy kilkadziesiąt ap-tek min aptekę raquoPod Złotą Głowąlaquo Mgr Stanisław Kroacutewczyński przygoto-wał swoją pakę i z resztą opatrunkoacutew zgromadzoną w jego aptece odesłał do naszego banku Samochody prze-wożąc leki do Warszawy zawiozły roacutewnocześnie transport opatrunkoacutew do dowoacutedztwa AKrdquo

Okładka bdquoSpisu aptekarzy Generalnego Guberna-torstwardquo wymieniającego dyplomowanych farmaceutoacutew apteki oraz decyzje prawne podjęte przez Izbę Aptekarską Bezcenne źroacutedło dla histo-ryka farmacjiŹroacutedło ze zbioroacutew autora



Poza zorganizowaniem Instytutoacutew Farmaceutycznych oraz prowadzeniem Banku Spoacutełdzielczego Aptekarzy Izba Aptekarska patronowała jeszcze wielu innym pomniejszym acz nadal cennym inicjatywom Polskim aptekarzom ndash jak podawały bdquoWiadomości Aptekarskierdquo ndash udostępniono za niewielkie kwoty bdquopłaszcze laboratoryjne białe [hellip] dla panoacutew z numerem 46-tym dla pań 42-gimrdquo Rozprowadzano roacutewnież bdquoFarmakopeę Polską IIrdquo a prezes Weber nieustannie wyrażał troskę o farmaceutoacutew zachęcając np do poddawania się bdquoszczepieniu przeciw chorobom zakaźnym jak tyfus cholera czerwonkardquo Łagodził roacutewnież bdquonieporozumienia pomiędzy kierownikami a wspoacutełpracownikamirdquo aptek do-tyczące czasu pracy i urlopoacutew wypoczynkowych Aby zapewnić lepszy kontakt pomiędzy władzami Izby i aptekarzami danego okręgu a roacutewnocześnie sprawo-wać kontrolę nad aptekami powołano tzw obmannoacutew czyli bdquomężoacutew zaufaniardquo bdquoWiadomości Aptekarskierdquo wyjaśniały że zadaniem bdquoobmannardquo jest bdquoopieka nad podlegającymi mu aptekami i ich pracownikami oraz przestrzeganie ażeby apte-ki były prowadzone prawidłowordquo Powinien on ponadto bdquoprzekonać się osobiście w aptece czy zachowywane są przepisy dotyczące czystości i hygieny oraz czy aptekarz sporządza sam preparaty galenowe Winien on poznać stan ilościowy towaroacutew i dążyć do tego by apteka posiadała odpowiednie zapasy W każdym wypadku służy pomocą i radą aptekarzowi i jego pracownikom pośredniczy między nimi a władzami aptekarskimirdquo Przykładowo dla okręgu Neu-Sandez (Nowy Sącz) bdquoobmannemrdquo był znany już Czytelnikom bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo magister Stanisław Kordzik4 Podlegały mu apteki w Nowym Sączu Grybowie Krynicy Limanowej Łącku Muszynie Piwnicznej Starym Sączu Tymbarku i Żegiestowie-Zdroju bdquoObmannamirdquo byli także inni bohaterowie artykułoacutew historycznych publikowanych na łamach bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo np Tadeusz Skowroński z Myślenic5 Marian Dworzański z Nowego Targu6 czy Jan Hrabar z Sanoka7

4ensp M Bilek Stanisław Kordzik bdquoFarmacja Krakowskardquo 2012 nr 1 s 39ndash455ensp M Bilek Historia apteki w Myślenicach bdquoFarmacja Krakowskardquo 2008 nr 2 s 38ndash446ensp M Bilek Historia aptekarstwa w Nowym Targu cz 2 bdquoFarmacja Krakowskardquo 2009 nr 5

s 44ndash477ensp M Bilek Historia apteki bdquoPod Szarotkąrdquo w Poroninie bdquoFarmacja Krakowskardquo 2007 nr 3

s 16ndash24



Strona tytułowa bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo informująca o powołaniu bdquodelegatoacutew Izby Aptekarskiejrdquo czyli bdquoobmannoacutewrdquoŹroacutedło bdquoWiadomości Aptekarskierdquo 1942 nr 24



Warto roacutewnież zaznaczyć że za czasoacutew prezesury Webera bdquoWiadomości Aptekarskierdquo stały się nie tylko czasopismem informacyjnym ale też typowo naukowym Publikowali w nich profesor Odo Bujwid doktor Adam Wodzicz-ko i doktor Irena Turowska odmoacutewił natomiast ogłaszania artykułoacutew znany Czytelnikom bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo profesor Marek Gatty-Kostyaacutel8 Profesor Henryk Barycz wybitny polski historyk był tłumaczem rozporządzeń niemiec-kich na język polski konsultował artykuły historyczne wykonywał korekty stylistyczne oraz przygotowywał streszczenia artykułoacutew polskich w języku niemieckim W czasopiśmie można było odnaleźć opracowania min z zakresu mikrobiologii i wakcynologii farmacji stosowanej botaniki farmaceutycznej homeopatii i choroacuteb zakaźnych Przekazywano praktyczne informacje doty-czące uprawy zbioru i suszenia roślin leczniczych Łamy bdquoWiadomości Apte-karskichrdquo były ponadto pełne zakazoacutew i reprymend kierowanych do polskich aptekarzy głoacutewnie przez Webera W 1943 roku prezes pisał bdquozabrania się ni-niejszym publicznego używania telefonoacutew w aptekach Od pewnego czasu we-szło w zwyczaj prowadzenie przez publiczność rozmoacutew w sprawach zawodo-wych i prywatnych co stwarza sytuacje ktoacutere utrudniają sporządzanie lekoacutew i prawidłowe załatwianie chorychrdquo Szczegoacutelnie piętnowano wydawanie bez re-cepty preparatoacutew reglamentowanych takich jak sulfonamidy oraz zawyżanie cen lekoacutew trudno dostępnych (bdquopaskowanierdquo) Wobec aptekarzy stosujących bdquopaskowanierdquo wyciągano najsurowsze konsekwencje Weber zaś podkreślał że bdquowszelkie przekroczenia cen ścigane będą niezwykle surowo i bezwzględnie oraz że karane będą nie tylko dotkliwymi grzywnami pieniężnymi ale także należy się liczyć z odbieraniem upoważnienia do prowadzenia aptekirdquo Ponadto publikowano w bdquoWiadomościach Aptekarskichrdquo nazwiska aptekarzy przyłapa-nych na tym procederze

Okres swojej pracy w Izbie Aptekarskiej w czasie prezesury Webera zapa-miętała doskonale doktor Anna Stabrawa w Apothekerkammer odpowiadająca za prenumeratę i dystrybucję bdquoWiadomości Aptekarskichrdquo W rozmowie z auto-rem niniejszego opracowania wspominała że Izba była w praktyce instytucją polską a zatrudnieni byli w niej przede wszystkim Polacy stanowiący zgrany i darzący się zaufaniem zespoacuteł Postawa Niemcoacutew jako przełożonych nie bu-dziła zastrzeżeń Zazwyczaj to oni jako pierwsi wypowiadali w swoim języku bdquodzień dobryrdquo i zachowywali się uprzejmie nie tolerowali jedynie spoacuteźnień do pracy Dużą część pracownikoacutew Izby stanowiły osoby młode często uczęsz-czające na tajne komplety Siedziba Izby była dla nich doskonałym miejscem do nauki i odrabiania zadań jednak pomieszczenia znajdowały się w amfila-

8ensp M Bilek Rodzina Gatty bdquoFarmacja Krakowskardquo 2014 nr 3 s 43ndash55



dzie a rozdzielające drzwi były przeszklone Zdaniem doktor Stabrawy gdyby Niemcy chcieli kogoś przyłapać na gorącym uczynku np na nauce mogli zrobić to bez najmniejszego problemu lecz do takiej sytuacji nigdy nie doszło Doktor Stabrawa szczegoacutelnie podkreślała postawę sekretarki Izby frau Ekert Pomimo utraty bliskiej osoby w czasie walk pod Leningradem dla pracujących w Izbie Polek była bardzo ciepła i sympatyczna a w razie potrzeby zwalniała pracow-nice z przypisanych im obowiązkoacutew zadowalając się zdawkowymi usprawie-dliwieniami Nie dziwmy się zatem że Izba Aptekarska stanowiła doskonałe miejsce do prowadzenia działalności konspiracyjnej Nie kończyła się ona wyłącznie na kolportażu tajnej prasy niepodległościowej o czym wspominał Stanisław Proń ale polegała także na wysłuchiwaniu audycji radiowych z ca-łego świata co było surowo zabronione Poza radioodbiornikiem w siedzibie Izby Aptekarskiej zlokalizowana była też centrala telefoniczna dla wszystkich krakowskich aptek dzięki czemu można było przekazywać im zakonspirowane wiadomości

Wspomniane bdquopaskowanierdquo i pogłębiające się niedobory lekoacutew były spowodo- wane zaciekłymi walkami na froncie wschodnim we Włoszech i w Normandii te zaś zwiastowały rychłą klęskę III Rzeszy Obwieszczane na łamach bdquoWia-domości Aptekarskichrdquo ograniczenia zaczynały dotyczyć coraz powszechniej stosowanych lekoacutew Ostatni rok działalności Izby Aptekarskiej w Izbie Zdrowia Generalnego Gubernatorstwa w przeciwieństwie do lat poprzednich upływał pod znakiem narastającego chaosu Jednak podczas gdy na ulicach hitlerowcy prowadzili łapanki i masowe egzekucje atmosfera pracy w Izbie nie uległa zmianie nadal pozostawała w pełni kulturalna Dobitnym potwierdzeniem tego niech będzie fakt przytoczony przez Stanisława Pronia Otoacuteż prezes We-ber pomimo powtarzającego się sabotowania jego działalności przez jednego z polskich pracownikoacutew Izby zwolnił go wyłącznie z zajmowanej funkcji i nie pociągnął do odpowiedzialności przed gestapo ktoacutere z racji powagi sprawy z pewnością wydałoby na niego wyrok śmierci Mało tego ndash zezwolił mu na dal-sze prowadzenie apteki



Jak chronić naczynia apteczne przed rozbiciem podczas wstrząsoacutew Artykuł instruował jak radzić sobie w sytuacji bdquowybuchoacutew w okolicyrdquo i jasno zwiastował zbliżanie się frontu wschodniego do granic Ge-neralnej Gubernihellip Źroacutedło bdquoWiadomości Aptekarskierdquo 1942 nr 19 s 147

Izba Aptekarska nadal dbała o zaopatrzenie aptek np w mydło i cukier przydziały te były jednak coraz mniejsze i obwarowane coraz większą liczbą za-strzeżeń co do użytkowania Egzekwowano nadal prowadzenie bdquoKsiążek kontroli insulinyrdquo bdquoKsiążek eterowychrdquo bdquoKsiążek kontroli truciznrdquo i bdquoKsiążek laboratoryj-nychrdquo Aptekarzy uciekinieroacutew ze Wschodu zobowiązano do natychmiastowego zgłaszania się w celu znalezienia im zatrudnienia (patrz cykl Przed 75 laty polska prasa farmaceutyczna pisała w niniejszym numerze bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo) Powołano także Fundusz Zapomogowy Farmaceutoacutew mający na celu przyjście z pomocą finansową warszawskim aptekarzom ktoacuterzy stracili dobytek miejsce pracy i dach nad głową

bdquoWiadomości Aptekarskierdquo ukazywały się coraz rzadziej i jako numery łączo-ne Ostatni numer czasopisma opublikowano w grudniu 1944 roku tuż przed wkroczeniem do Krakowa Armii Czerwonej Nosił on zaskakującą numerację bdquo15ndash24rdquo Redakcja we wstępie informowała że bdquow związku z wypadkami wojen-nymi zostało wstrzymane wydawnictwo raquoWiadomości Aptekarskichlaquordquo zastrze-gano jednak że bdquoz biegiem czasu będziemy mogli znowu powroacutecić do rozsze-rzonego nakładu i zamieszczać ponownie artykuły naukowe i fachowe sprawy aptekarskierdquo W czasie gdy większość Niemcoacutew z Krakowa już dawno uciekła



prezes Weber nadal zajmował swoacutej gabinet Dopiero w przededniu zajęcia Kra-kowa przez wojska radzieckie został wyniesiony gdyż wcześniej zarzekał się że z Izby sam nie wyjdzie Moment ten wspominał Stanisław Proń bdquozaniesiono [Webera ndash MB] do samochodu ktoacutery zajechał pod Izbę walizkę Webera i kosz pełny flaszek woacutedki i wina Jednemu z naszych gońcoacutew bankowych ktoacutery przy-padkiem był obecny przy odjeździe wręczył Weber flaszkę woacutedki na pożegnanie Tym gestem zakończył swoją karierę prusacką w Polscerdquo

Podsumowując działalność Izby Aptekarskiej w Izbie Zdrowia Generalnego Gubernatorstwa należy podkreślić że w czasie okupacji niemieckiej postawi-ła ona zawoacuted aptekarski w sytuacji uprzywilejowanej Polscy aptekarze mieli własne przedstawicielstwo we władzach Generalnego Gubernatorstwa i mogli uzyskiwać finansowe zapomogi młodzież zaś miała możliwość uczęszczania na studia farmaceutyczne Jednak co najważniejsze działalność Apothekerkam-mer stworzyła znakomity grunt pod sprawne i szybkie stworzenie krakowskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej ktoacutera po instytucji niemieckiej przejęła siedzibę pracownikoacutew oraz majątek To właśnie dzięki temu już od stycznia 1945 roku w Krakowie funkcjonowała najlepiej zorganizowana w Polsce izba aptekarska stawiana przez władze Naczelnej Izby Aptekarskiej za wzoacuter wszystkim innym Jej działalność opisana zostanie w kolejnych numerach bdquoFarmacji Krakowskiejrdquo


Pracownice Apothekerkammer na balkonie kamienicy przy ul Basztowej 3 Wrzesień 1944 rokuŹroacutedło ze zbioroacutew Anny Stabrawy


Przed 75 laty Polska Prasa farmaceutyczna Pisała

Obwieszczenie Dotyczy dobrowolnych zgłoszeń studentoacutew farmacji do pracy w aptekach Rzeszy Dla nieniemieckich studentoacutew farmacji istnieją możli-wości uzyskania pracy w aptekach Rzeszy Obejmowanie miejsc w Rzeszy nastę-puje tylko na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się Podania o pracę w Rzeszy z dołączeniem wymaganych normalnie załącznikoacutew kierować należy odwrotnie do Izby Aptekarskiej w Generalnym Gubernatorstwie

bdquoWiadomości Aptekarskierdquo z 1 kwietnia 1944 roku

Zameldowania ewakuowanych ze Wschodu lub zmuszonych do ucieczki aptekarzy Wszyscy aptekarze pomocnicy aptekarscy absolwenci aptekar-scy praktykanci wreszcie studenci farmacji ktoacuterzy zmuszeni zostali na sku-tek ewakuacji opuścić swe miejsca pracy albo też z innych powodoacutew uciekli winni się zgłosić natychmiast pisemnie lub osobiście najpoacuteźniej zaś do dnia 15 czerwca br w Izbie Aptekarskiej dla Generalnego Gubernatorstwa [hellip] Kto nie uczyni zadość niniejszemu wezwaniu zostanie ukarany lub w danym wypad-ku oddany do dalszej dyspozycji Urzędu Pracy

Prezes Izby Aptekarskiej Dr Weber Radca farmacji bdquoWiadomości Aptekarskierdquo z 1 czerwca 1944 roku

Obwieszczenie O zaopatrywaniu aptek w środki lecznicze Stwierdzono że aptekarze ktoacuterzy nie kierują już swoimi aptekami jak np w okręgach Galicji lub Lubelskiem w dalszym ciągu składają zamoacutewienia w hurtowniach i proszą o przesłanie towaru na nowy adres Tego rodzaju manipulacje są w myśl przepi-soacutew o zagospodarowaniu niedopuszczalne i będą karane odebraniem aprobacji aptekarskiej Niniejszym nakazuje się farmaceutycznym hurtowniom aby dosta-wy środkoacutew leczniczych wysyłały tylko bezpośrednio do zamawiającej apteki [hellip] Stwierdzono także że hurtownie wypełniają zmyślone albo sfałszowane zlecenia aptek i wydają towary dla rzekomych posłańcoacutew zamawiającej apteki Niniejszym poleca się hurtowniom aby z zachowaniem największej staranności wydawały środki lecznicze do wzięcia z sobą tym tylko posłańcom ktoacuterzy są im dobrze znani jako upoważnieni przez zamawiającą aptekę W wypadkach wątpliwych konieczne jest telefoniczne zapytanie u zamawiającej apteki albo bezpośrednie ekspediowanie przesyłki przez pocztę Kolej Wschodnią i td

bdquoWiadomości Aptekarskierdquo z 24 czerwca 1944 roku

Opracował dr n farm Maciej Bilek

RUFFI (Pilulae Rufi) ndash pigułki Rufusa (lekarza greckiego z II wieku ne) syn Pilulae communes Pilulae Aloes et Myrrhae Pilulae pestilentiales przeciw morowemu powietrzu złożone z aloesu szafranu i mirry Był to po-pularny środek przeczyszczający za-lecany w niestrawności szczegoacutelnie ceniony podczas epidemii

Słoje typu albarello fajans Holandia Delft XVIIXVIII wiek wys 14 cm (Pilulae Rufi) wys 20 cm (Extractum baccis Juniperi) Zbiory Muzeum Farmacji UJ CM kolekcja Mateusza B Grabowskiego emigracyjnego aptekarza z Londynu prze-kazana w 1976 roku (nr inw 5955 5954)1

mgr farm Iwona DymarczykFot Adam Olszowski

1ensp Szczegoacutełowy opis naczyń I Dymarczyk Aptekarz i majoliki O Mateuszu B Grabowskim i jego krakowskiej kolekcji ceramiki aptecznej Krakoacutew ndash Poznań 2015

EXTRACTthinspbullthinspBACCİVNİR (Extractum baccis Juniperi) ndash wyciąg z owocoacutew ja-łowca syn Extractum Juniperi Succus Juniperi powidło jałowcowe otrzy-mane z owocoacutew jałowca pospolitego (Juniperus communis L) syn Fruc- tus Juniperi Bacca Juniperi szysz-kojagoda jałowca Preparat ten był stosowany jako lek poprawiający tra-wienie wiatropędny i moczopędny

wydawcacopy Okręgowa Izba Aptekarska w Krakowieul Kobierzyńska 9868 30-382 Krakoacutewtel 12 264 25 53 faks 12 264 25 09httpwwwoiakrakowple-mail biuletynoiakrakowpl

redaguje kolegium w składziedr Barbara Jękot ndash prezes ORA e-mail prezesoiakrakowplmgr farm Elżbieta Rząsa-Duran ndash redaktor naczelna e-mail duranelapocztaonetpldr n farm Maciej Bilek e-mail mbileko2plmgr farm Iwona Dymarczyk e-mail idymarczcm-ujkrakowplmgr farm Walenty Zajdel e-mail zajdelwzozmswkrakowpl

realizacja wydawnictwaSkładOficyna Wydawnicza bdquoImpulsrdquo30-619 Krakoacutew ul Turniejowa 595telfaks 12 422 41 80 422 59 47 506 624 220 httpwwwimpulsoficynacomple-mail impulsimpulsoficynacompl

Projekt okładki Anna M Damasiewicz

Na okładce albarello fajans Holandia Delft XVIIXVIII wiek wys 14 cm nr inw 5956 Zbiory Muzeum Farmacji UJ CM kolekcja Mateusza B Grabowskiego emigracyjnego aptekarza z Londynu przekazana w 1976 rokuNapis apteczny İA LA PPAElig (Jalappae) ndash żywica jalapowa z ktoacuterej sporządzano pigułki (Pilulae Jalapae) Surowcem był korzeń jalapy syn wilec czyszczący jalapa meksy-kańska (Exogonium purga Benth) o silnych właściwościach przeczyszczających Opis Iwona Dymarczyk Fot Adam Olszowski

Redakcja nie zwraca niezamoacutewionych materiałoacutewi zastrzega sobie prawo do skroacutetu nie odpowiada za treść ogłoszeń

ISSN 1505-8166

Nakład 1500 egzemplarzy


spis treści







Edukacjaemspensp18










nr konta 36 1020 2892 0000 5702 0016 1745










słowo Prezesa









Od redakcji













Kalendarium














Kalendarium












aKtualności












AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































spis treści







Edukacjaemspensp18










nr konta 36 1020 2892 0000 5702 0016 1745










słowo Prezesa









Od redakcji













Kalendarium














Kalendarium












aKtualności












AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24









































nr konta 36 1020 2892 0000 5702 0016 1745










słowo Prezesa









Od redakcji













Kalendarium














Kalendarium












aKtualności












AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































słowo Prezesa









Od redakcji













Kalendarium














Kalendarium












aKtualności












AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Od redakcji













Kalendarium














Kalendarium












aKtualności












AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Kalendarium














Kalendarium












aKtualności












AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Kalendarium












aKtualności












AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































aKtualności












AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































AktuAlności












[hellip]






aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































aKtualności



[hellip]




[hellip]






[hellip]




AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































AktuAlności











[hellip]






aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































aKtualności

















AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































AktuAlności












wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































wydarzenia








Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Wydarzenia

















wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































wydarzenia

Biegiem na Bagry 5








Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Edukacja























































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24





















































































enty diety










zaparć






medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24











































medpharmpl


Joumlrg Spitz














rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24














































rumianek












w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24









































w trakcie leczenia














w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24











































w Krakowie

zapraszają na





Po leczeniu


4 3




Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Wspomnienie






wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































wspomnienie












Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Wina antyczne








Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Wina antyczne






Wina antyczne

























































s 16ndash24







































Wina antyczne

























































s 16ndash24

























































































s 16ndash24






































Farmacja Krakowskaodbyła się konferencja pt. „Naturalne planowanie rodziny a antykon-cepcja –...

Documents

Transcript of Farmacja Krakowskaodbyła się konferencja pt. „Naturalne planowanie rodziny a antykon-cepcja –...