JERZY M. CIERSKI

EWOLUCJA SYSTEMÓW ZARZDZANIA JAKO�CI – KIERUNKI ZMIAN W NORMACH ISO SERII 9000

Streszczenie

Systemy zarz�dzania jako�ci� oparte o wymagania norm ISO serii 9000 zostały

po raz pierwszy ustanowione w 1987r. W artykule dokonano przegl�du ewolucji

wymaga� zawartych w normie z uwzgl�dnieniem planowanej w 2015r du�ej noweli-

zacji. Przedstawiono zało�enia do tej nowelizacji.

Słowa kluczowe: jako , normy ISO serii 9000, innowacje, audit, doskonalenie

1. Wprowadzenie

Mo na przyj tez , e poj cie jako ci oraz d no do jej zapewnienia si ga czasów, kiedy

człowiek zdołał wytworzy wi cej dóbr ni był w stanie sam skonsumowa . Patrz c jednak na

współczesne metody zapewnienia jako ci okres ten mo na pomin i pocz tek ery jako ci wi za

z rozwojem rzemiosła (XIII do XVIIIw.), a nast pnie z rozwojem przemysłu, zainicjowanym

w Anglii, w połowie XVIIIw. Ruch ten we wczesnych latach XIXw. Przerodził si w rewolucj

przemysłow . Chocia ju w pierwszej połowie XIXw. pojawiaj si towarzystwa techniczne,

których celem było zagwarantowanie bezpiecze stwa eksploatacji urz dze technicznych (Bureau

Veritas – 1828; T V – 1848) za pocz tek ery jako ciowej uwa a si przełom XIX i XXw.

Przełomowe w zakresie organizacji procesów wytwórczych staj si prace Frederica Taylora.

Przyjmuje si , e jego oraz Forda koncepcje zarz dzania produkcj stały si podstaw

pó niejszego ruchu znanego jako „Lean management” [1,2,3]. Wg. Druckera wprowadzenie

w przemy le metod Taylora spowodowało w krajach rozwini tych podwojenie wydajno ci rednio

co 18 lat [4].

Pierwsze normy dotycz ce jako ci zwi zane s z pracami Waltera Shewarta. Jest ni brytyjska

Norma BS 600 “A guide to the application of statistical methods to quality and standardization”.

Jej wydanie w 1936r, jest inspirowane ksi k Shewarta „Economic Control of Quality of

Manufactured Product” wydan w 1931r [5]. Norma ta doczekała si kolejnych wyda – ostatnie

pochodzi z 2000r. (rysunek 1).

Jerzy M. cierski

Ewolucja systemów zarz�dzania jako�ci� – kierunki zmian w normach ISO serii 9000

308

Rysunek 1. Ewolucja norm jako�ciowych

ródło: Opracowanie własne.

U schyłku lat 40-tych XXw. Ministerstwo Obrony Stanów Zjednoczonych rozpocz ło prace

normalizacyjne. Prace te zostały zainicjowane w wyniku problemów logistycznych, jakie pojawiły

si w trakcie II wojny wiatowej, zwi zanych z zamienno ci cz ci i jako ci dostaw dla wojska.

Celem normalizacji było zapewnienie kompatybilno ci dostarczanych cz ci oraz zapewnienie

spełnienia przez dostawców wymaga , w tym jako ciowych. Normy te, znane jako Mil-Std,

zyskały du popularno i zostały przyj te do stosowania w wielu krajach – równie w NATO.

W 1979r. ustanowiono pierwsz cywiln norm jako ciow . Była ni brytyjska norma BS

5750 “Specification for design/development, production, installation and servicing”. Norma ta

opracowana została w oparciu o wymagania zawarte w ameryka skich standardach wojskowych.

Stanowiła dla organizacji zestaw celów oraz sposób monitorowania ich realizacji.

2. Pocz�tki norm jako�ciowych ISO serii 9000.

Brytyjska norma BS 5750 stała si podstaw pierwszego wydania norm ISO serii 9000

„Systemy zapewnienia jako ci . Wymagania”. Normy jako ciowe ISO serii 9000 wydane zostały

po raz pierwszy w 1987r. [5]. Normy te były opracowane przez powstały przy ISO Komitet

techniczny TC 176. Pocz tkowo dotyczyły modeli zapewnienia jako ci , by w 2000r., w wyniku

nowelizacji, obj swoim zakresem zarz dzanie jako ci rozumiane jako skoordynowane działania

dotycz ce kierowania organizacj i jej nadzorowania w odniesieniu do jako ci. [6].

Normy ISO przegl dane s i aktualizowane w miar potrzeb co 5 lat. Kolejne nowelizacje to

wynik takich okresowych przegl dów. W przegl dach uwzgl dniany jest post p techniczno

organizacyjny oraz ocena do wiadcze zwi zanych ze stosowaniem norm. Zmiany w kolejnych

wydaniach s równie wynikiem pyta interpretacyjnych kierowanych do komitetów technicznych

przez u ytkowników. W przypadku norm ISO serii 9000 jest to komitet TC 176. Interpretacja

w tpliwo ci ma na celu zmniejszenie dowolno ci we wdra aniu postanowie zawartych w normie.

Aktualizowane normy s akceptowane przez członków komitetów technicznych (w przypadku

norm ISO serii 9000 jest to komitet techniczny TC 176). Norma jest przyj ta do stosowania

w wyniku głosowania krajów członkowskich ISO.

Wymagania zawarte w pierwszym wydaniu tych norm z 1987r. narzucały obowi zek

budowania bardzo sformalizowanej dokumentacji. Pierwsza nowelizacja została przeprowadzona

w 1994r. Była to mała nowelizacja, której celem było uproszczenie wymaganej norm

dokumentacji systemowej. Usuni to te w tpliwo ci interpretacyjne, jakie wynikn ły podczas

wdra ania SZJ opartych o t norm . Uporz dkowano słownictwo. Kluczowymi zmianami było

309

zast pienie słowa „kupuj cy” słowem „klient”, doprecyzowanie wymaga dotycz cych klienta,

nadzoru nad sprz tem kontrolno pomiarowym, serwisowania wyrobu oraz wprowadzenie

obowi zku stosowania metod statystycznych [5]. Zmianie uległ równie zakres uprawnie

i odpowiedzialno ci pełnomocnika ds. systemu jako ci. Konsekwencj wprowadzenia do norm

poj cia „klient” było zapocz tkowanie ewolucji w podej ciu do systemów zapewnienia jako ci .

Zacz to postrzega potrzeb identyfikacji potrzeb klienta oraz spełnienia jego wymaga , a nie

tylko dostarczania wyrobu spełniaj cego specyfikacje.

Kolejne wydanie znowelizowanych norm ISO serii 9000 z 15 grudnia 2000r. zmieniło

koncepcj podej cia do systemów jako ciowych. Norma adresowana jest do firm, które chc

manifestowa swoj zdolno do ci głego dostarczania wyrobów spełniaj cych wymagania

klienta, wymaga maj cych zastosowanie przepisów oraz przez ci głe doskonalenie, zwi ksza

zadowolenie klienta. Koncepcja ta jest bliska filozofii TQM. Zapewnienie jako ci, reguluj ce

post powanie, stało si obok planowania, sterowania i doskonalenia jako ci elementem SZJ.

Norma ISO 9001 zaleca, aby systemy zarz dzania jako ci były oparte o podej cie procesowe

i uwzgl dniały koncepcj ci głego doskonalenia [6,7].

3. Zwi�zek wymaga� normy ISO 9001:2008 z celami biznesowymi organizacji

Zało enia do nowelizacji normy ISO 9001 były przedmiotem dyskusji na spotkaniu grupy

roboczej ISO/TC176/IAF ISO 9001 Auditing Practice Group na posiedzeniu, które odbyło si

w 2003r. w Sydney w Australii [8]. Przyj to, e elementy SZJ mog by wykorzystywane do

analizy danych i wykorzystywane jako cykliczny proces do ich analizy, a nast pnie uwzgl dniane

przy wprowadzaniu zmian i inicjatyw. Zapewni one ci głe doskonalenie. Zało enie te podkre la

zwi zek z celami strategicznymi organizacji, celami biznesowymi oraz finansowymi. Modele

doskonalenia, poza modelem zawartym w normie ISO 9001, mog by oparte o teori Deminga

i Jurana, strategiczn kart wyników, czy te wymagania dotycz ce narodowych nagród jako ci

[9]. Zwi zek wspomnianych modeli z wymaganiami normy ISO 9001 przedstawiono w tablicy 1.

Tablica 1 Porównanie wymaga� w modelach doskonało�ci z wymaganiami zawartymi w normie

ISO 9001

Narodowe modele doskonało�ci Zrównowa�ona karta wyników

(Balanced Scorecard) ISO 9001:2008

Polityka i strategia Wizja i strategia Polityka jako ci

Cele jako ciowe

Orientacja na klienta

Zadowolenie klienta Klient

Orientacja na klienta

Procesy zwi zane z klientem

Zadowolenie klienta

Zarz dzanie zasobami ludzkimi - Zasoby ludzkie

Procesy biznesowe Wewn trzne procesy biznesoweWymagania ogólne SZJ

Realizacja wyrobu

Wyniki z działalno ci Wyniki finansowe organizacji Nie uwzgl dnione w normie

ródło: J. cierski Nowelizacja normy ISO 9001, Zeszyty Naukowe Politechniki l skiej, Seria

Organizacja i Zarz dzanie, artykuł przyj ty do druku w 2010r.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 40, 2011

Jerzy M. cierski

Ewolucja systemów zarz�dzania jako�ci� – kierunki zmian w normach ISO serii 9000

310

W tym uj ciu skuteczno systemu, w tym SZJ, mierzona jest luk , jaka istnieje mi dzy

celami organizacji oraz jej wynikami. Ilustruje to rysunek 2.

Luk mi dzy celami organizacyjnymi oraz wynikami organizacji nale y traktowa jako

miernik skuteczno ci biznesowej. Cele organizacyjne zarówno na poziomie strategicznym, jak

i operacyjnym powinny by analizowane i sta si podstaw do doskonalenia. Mo e on równie

sta si podstaw wdra ania w organizacji innowacji (rysunek 3) [10].

Przyj ty w Sydney model zakłada, e w ramach przegl du zarz dzania (wymaganie punktu

5.6 normy ISO 9001) nale y prowadzi analiz z uwzgl dnieniem wyników biznesowych, aby

okre li czy system zarz dzania jako ci ma wpływ na wyniki biznesowe lub finansowe

organizacji. Analiza danych oraz ich dyskusja prowadzona w ramach przegl du kierownictwa

powinna by podstaw do wdro enia działa doskonal cych i rewizji przyj tych celów. O braku

mo liwo ci osi gni cia przyj tych celów strategicznych mog decydowa zarówno przyj cie

celów przekraczaj cych mo liwo ci organizacji, jak równie zmieniaj ce si otoczenie, w którym

funkcjonuje organizacja [8].

����

Rysunek 2. Skuteczno�� SZJ mierzona jako luka mi�dzy celami organizacji a jej wynikami

ródło: Opracowanie własne na podstawie Aligning the QMS with the achievement of organiza-

tional and business success. ISO/TC176/IAF, 2003.

4. Zmiany w normie ISO 9001 wynikaj�ce z nowelizacji w 2008r.

Nowelizacja normy ISO 9001 z 15 listopada 2008r (polska wersja j zykowa została wydana

w lutym 2009r) jest nowelizacj mał . Nie wprowadza ona do wymaga istotnych zmian, które

narzucałaby konieczno przebudowy systemu jako ci lub jego dokumentacji. O konieczno ci

zmodyfikowania dokumentacji systemowej organizacji decyduje to, jaki wpływ b d miały

wprowadzone w normie zmiany na przebieg procesów w organizacji [11].

Koncepcja systemu nadal oparta jest na o miu zasadach prezentowanych w normie ISO

9000:2005. W nowelizacji doprecyzowano zapisy. Intencj wprowadzonych zmian było

poprawienie i zwi kszenie czytelno ci istniej cych wymaga . Zwrócono te uwag na

kompatybilno normy ISO 9001 z norm ISO 14001:2004/AC:2009 „Systemy zarz dzania

311

rodowiskowego – Wymagania.” i wytyczne stosowania przy zachowaniu spójno ci z pozostałymi

normami serii 9000. W swoich zaleceniach Auditing Practice Group podkre la, aby zwraca

uwag na powi zania wyst puj ce miedzy procesami [6]. W wydaniu normy z 2008r. dokonano

znacznych zmian w przedmowie. Zmiany te nie maj jednak znaczenia merytorycznego,

porz dkuj jedynie aktualno przywoływanych dokumentów.

Zmiany, na które nale y zwróci szczególn uwag , dotycz wymaga prawnych. W wydaniu

normy z 2000r. zarówno w postanowieniach ogólnych jak i szczegółowych zawarto zapisy

nakazuj ce uwzgl dni „wymagania klienta oraz wymagania maj cych zastosowanie przepisów”.

Wymóg ten pojawiał si równie w punkcie 1.2 normy, który precyzował warunki dopuszczenia

wył cze z systemu jako ci wymaga sprecyzowanych w punkcie 7 normy. W obecnym wydaniu

wyra nie podkre lono, e w SZJ opartych o wymagania normy obok wymaga klienta nale y

zwróci uwag na „maj ce zastosowanie wymagania prawne” W wersji angielskoj zycznej normy

mowa jest o „statutory and regulatory requirements”. Angielskoj zyczne okre lenie „legal

requirements” odnosi si do wymaga okre lonych przez prawo, „statutory requirements” to

wymagania ustalone przez organ ustawodawczy, za „regulatory requirements” to wymagania

okre lone przez organ upowa niony przez organ ustawodawczy (np. przepisy UDT).. Zapis ten

narzuca organizacji obowi zek identyfikowania i nadzorowania przepisów prawnych maj cych

zastosowanie do wyrobu/usługi. Wymagania uwa ane za przepisy nie zawsze s wymaganiami

prawa. Przykładem mog by normy wydawane przez towarzystwa narodowe lub

mi dzynarodowe nie posiadaj ce upowa nienia od organu ustawodawczego.

Rysunek 3. Zwi�zek mi�dzy celami organizacji jej wynikami ekonomicznymi

i cyklem doskonalenia

ródło: J. cierski, H bek P. Is QMS capable of supporting the company's innovativity? – Re-

search results.; 7th Research/Expert conference with international participation “Quality

2011” NEUM, B&H, June 01–04. 2011.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 40, 2011

Jerzy M. cierski

Ewolucja systemów zarz�dzania jako�ci� – kierunki zmian w normach ISO serii 9000

312

Najcz ciej przyjmuje si , e zakres certyfikacji jest to samy z zakresem systemu zarz dzania

jako ci . Aby unikn nieporozumie wynikaj cych z rozumienia poj „zakres certyfikacji”

i „zakres SZJ” organizacja zgodnie z postanowieniami nowej normy musi wykaza , e

w odniesieniu do wyrobu zostały zidentyfikowane wymagania prawne i jakiekolwiek wył czenia

z systemu nie spowoduj naruszenia tych wymaga .

W nowym wydaniu normy podkre lono te , e zlecenie realizacji procesów istotnych z punktu

widzenia jako ci wyrobu/usługi na zewn trz nie przenosi odpowiedzialno ci za wyrób/usług na

wykonawc procesu. Proces „realizowany na zewn trz” jest w rozumieniu normy procesem, który

jest potrzebny organizacji w jej SZJ, a który został przez ni wybrany do realizacji przez stron

zewn trzn . Organizacja zlecaj ca podwykonawcy realizacj jakiegokolwiek procesu, ma

obowi zek sprawowania nadzoru nad procesami realizowanymi u podwykonawcy. Rodzaj i zakres

nadzoru powinien by okre lony w SZJ organizacji. Zakres nadzoru wynika z wpływu tego

procesu na jako dostarczanego klientowi wyrobu. Audituj c SZJ na zgodno z postanowieniami

normy ISO 9001:2008 auditor powinien szuka dowodów na to, e nadzór taki został okre lony

i jest sprawowany. Dotyczy to równie wymaga zawartych w punkcie 7.4 normy – Zakupy.

Zapisy dotycz ce zakresu nadzoru sprawowanego przez organizacj nad procesami zlecanymi na

zewn trz powinny by zawarte w zleceniu lub umowie z podwykonawc .

Norma ISO 9001 z 2000r. zobowi zywała organizacj do zidentyfikowania licznych

powi zanych ze sob procesów i zarz dzania nimi. W znowelizowanej normie słowo

„identyfikowa ” zast piono słowem „okre li ” oraz dodano, e procesami nale y zarz dza

„w celu osi gni cia zamierzonych wyników”. Zapisy takie upraszczaj zarz dzanie procesami.

W uj ciu tym organizacja okre la, które z procesów s jej potrzebne w celu osi gni cia

zamierzonych wyników i dla których procesów uznaje za stosowne okre lanie mierników

i wska ników skuteczno ci. Wymaganiem pozostaje aby dla zidentyfikowanych procesów

okre li : odpowiedzialno osób za osi gniecie zało onych celów, zasoby i informacje niezb dne

do realizacji procesu, metody monitorowania i/lub mierzenia ka dego procesu oraz uwzgl dni

procesy w ci głym doskonaleniu skuteczno ci systemu jako ci. Zgodnie z postanowieniami normy

z 2008r. organizacja okre la, które z procesów b dzie nadzorowała i czy, oraz w jaki sposób,

b dzie mierzyła ich skuteczno . Istotnym w tym uj ciu jest okre lenie celów procesów,

planowanie oraz okre lenie zapisów, które organizacja uzna za niezb dne, lub które b d wynikały

z kontraktu [12]. Te aspekty powinny by uwzgl dniane w trakcie auditu systemu jako ci.

W znowelizowanej normie doprecyzowano poj cie „wyrób”. W rozumieniu normy PN-EN

ISO 9000:2006 to wynik procesu. Wspomniana norma dzieli wyroby na cztery kategorie: usługi,

wytwór intelektualny, przedmiot materialny oraz materiały przetworzone. W normie ISO 9001

wersja z 2000r w punkcie 1.1 Zakres normy – Postanowienia ogólne termin „wyrób” odniesiono

tylko do „wyrobu przeznaczonego dla klienta lub wymaganego przez niego”. Konsekwencj

takiego podej cia było post powanie z zakupionym wyrobem, który nie spełniał okre lonych

w zamówieniu wymaga . Nie miały w tym przypadku zastosowania wymagania punktu 8.3 normy

Nadzór nad wyrobem niezgodnym. Post powanie z wyrobem niezgodnym otrzymanym od

dostawcy regulowane było postanowieniami punktu 7.4 Zakupy. Wydanie normy z 2008r.

rozszerza pojecie wyrobu na „ka de zamierzone wyj cie z procesu realizacji wyrobu” – w tym

równie wyj cie z procesu zakupów. Je li wi c jest to uzasadnione wzgl dami biznesowymi

organizacja mo e w przypadku niezgodnych zakupów wybra post powanie okre lone w punkcie

8.3 normy.

313

Istotne zmiany wprowadzono w zakresie wymaga dotycz cych dokumentacji.

Dotychczasowe wymagania mówiły, e dokumentacja systemu zarz dzania jako ci obok

deklaracji polityk jako ci i celów dotycz cych jako ci, ksi gi jako ci i dokumentów potrzebnych

organizacji do zapewnienia skutecznego planowania, przebiegu i nadzorowania procesów ma

zawiera udokumentowane procedury wymagane postanowieniami normy. Norma przywołuje

w sze ciu miejscach obowi zek opracowania udokumentowanej procedury. Dotychczasowy zapis

mógł by interpretowany w ten sposób, e organizacja jest zobligowana do opracowania sze ciu

odr bnych procedur dotycz cych przedmiotowych wymaga . Istotna z punktu widzenia

interpretacji wymaga jest dodana uwaga, z której wynika, e termin udokumentowana procedura

oznacza, e procedura jest ustanowiona, udokumentowana, wdro ona i utrzymywana. Pojedynczy

dokument, czytamy dalej we wspomnianej uwadze, mo e odnosi si do wymaga jednej lub

wi cej procedur. Wynika z tego, e istotne jest udokumentowanie wymagania normy o których

mowa przy okazji obowi zku ustanowienia procedury, niekoniecznie jednak w jednym

dokumencie zwanym procedur . Rozszerzono równie zapis dotycz cy nadzoru nad dokumentami

zewn trznymi (p-kt 4.2.3f). Istniej cy zapis nakazuje zidentyfikowanie i rozpowszechnianie

dokumentów zewn trznych (normy, akty prawne, katalogi, specyfikacje). W wydaniu normy

z 2008r sprecyzowano, e nadzorowi podlegaj dokumenty okre lone przez organizacj jako

niezb dne do planowania i funkcjonowania SZJ. Tak sformułowany zapis wymaga, aby

organizacja w dokumentacji SZJ okre liła, a tym samym wykazała, dokumenty, które s niezb dne

do funkcjonowania SZJ i/lub realizacji wyrobu [7].

W normie (p-kt 5.5.2) podkre lono, e kierownictwo organizacji powinno wyznaczy swojego

przedstawiciela, który niezale nie od innej odpowiedzialno ci powinien mie odpowiedzialno

i uprawnienie ….„ po słowie „kierownictwa” dodano „:organizacji”. Zmiana ta jednoznacznie

precyzuje e przedstawicielem kierownictwa mo e by osoba, która nale y do grona kierownictwa

organizacji, a tym samym jest w tej organizacji zatrudniona.

Chocia zmiany dotycz ce punktu 5 Odpowiedzialno kierownictwa dotycz jedynie

umocowania w organizacji przedstawiciela kierownictwa, warto zwróci uwag na komentarze

zawarte w przewodnikach wydawanych przez ISO i IAF dotycz ce auditowania najwy szego

kierownictwa. W dokumentach tych podkre lono, e działania najwy szego kierownictwa s

równie procesem i powinny by auditowane w uj ciu procesowym [13]. Planuj c auditowanie

najwy szego kierownictwa nale y uwzgl dni struktur zarz dzania na podstawie schematów

organizacyjnych, przegl d sprawozda rocznych, planów biznesowych, informacji, o wiadcze

prasowych, stron internetowych, zrozumie kultur organizacji. Audit najwy szego kierownictwa

organizacji jest szczególnie trudnym zadaniem w przypadku auditów wewn trznych z uwagi na

wyst puj c podległo słu bow auditora. Dlatego celowym jest w takim przypadku zast pienie

prowadzenia auditu wewn trznego metod wywiadu z najwy szym kierownictwem zbieraniem

informacji potwierdzaj cych zaanga owanie najwy szego kierownictwa w SZJ.

W wymaganiach doprecyzowano zapisy dotycz ce wymaga zwi zanych

z odpowiedzialno ci personelu maj cego wpływ na jako . W punkcie 6.2 normy, precyzuj cego

wymagania dotycz ce zarz dzania zasobami ludzkimi w akapicie Personel wykonuj cy prac

wpływaj c na jako wyrobu ... „ słowo „jako ” zast piono wyra eniem „ …maj c wpływ na

zgodno z wymaganiami dotycz cymi wyrobu …„. Wymaganie to uzupełniono uwag z której

wynika, e „na zgodno z wymaganiami dotycz cymi wyrobu bezpo redni lub po redni wpływ

mo e mie personel realizuj cy ka de zadanie w ramach SZJ”

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 40, 2011

Jerzy M. cierski

Ewolucja systemów zarz�dzania jako�ci� – kierunki zmian w normach ISO serii 9000

314

Uporz dkowano równie wymagania dotycz ce projektowania. Wymóg ten uwa any jest za

najtrudniejszy do spełnienia przez organizacje. Wprowadzona w nowym wydaniu normy uwaga

porz dkuje wymagania podkre laj c, e „przegl d, weryfikacja i walidacja maj ró ne cele i mog

by przeprowadzane i zapisywane oddzielnie lub w dowolnej kombinacji, odpowiedniej ze

wzgl du na wyrób i dla organizacji”. Schemat przebiegu procesu projektowania pokazano na

rysunku 4.

Niewielka zmiana dotyczy wymaga zwi zanych z walidacj procesów. Walidacja zgodnie

z nowymi postanowieniami normy dotyczy ka dego procesu, „…gdy wyników nie mo na

zweryfikowa w nast pstwie monitorowania lub pomiaru i w konsekwencji czego bł dy ujawni

si w trakcie u ytkowania lub po wykonaniu usługi”. Walidacja nie dotyczy jedynie procesów

specjalnych, jak to cz sto interpretowano.

Wskazuje na to wymaganie zawarte w punktach 7.5.2a i b, które nakazuj „okre lenia

kryteriów przegl du i zatwierdzania procesów” oraz „zatwierdzenia wyposa enia i kwalifikowania

personelu”. Audituj c walidacj procesów operacyjnych nale y poszukiwa dowodów w formie

zapisów dotycz cych zatwierdzania procesów i personelu.

Nowelizacja wprowadziła w lad za wymaganiami normy ISO 22000 poj cie korekty. I tak

w przypadku powstania niezgodno ci organizacja musi przeprowadzi korekt , a wi c usun stan

niepo dany, nie wnikaj c w przyczyn zaistnienia takiej sytuacji. Kolejnym krokiem

zmierzaj cym do doskonaleni s działania koryguj ce lub zapobiegawcze, których celem jest

ustalenie przyczyny lub potencjalnej przyczyny niezgodno ci i jej wyeliminowanie z sytemu.

Rysunek 4. Przebieg procesu projektowania

ródło: Auditing the design and development process ISO/TC176/IAF, June 2009.

315

5. Plany nowelizacji normy ISO 9001

Norma ISO 9001 obowi zuje od 2008r, jednak prace nad kolejn jej nowelizacj ju

rozpocz to. Przygotowania do du ej nowelizacji normy 9001 rozpocz to od nowelizacji normy

ISO 9004. Obowi zuj ca do 2009r. norma została wydana w 2000r. i miała tytuł „Systemy

zarz dzania jako ci . Wytyczne dotycz ce funkcjonowania”. Chocia normy ISO 9001 i 9004

w 2000r zostały wydane jako spójna para, które miały si wzajemnie uzupełnia , do nielicznych

przypadków nale y zaliczy fakt posiadania przez osoby odpowiedzialne za system zarz dzania

jako ci tej normy, a tym samym wykorzystywania jej w doskonaleniu. Norma ISO 9001 zarówno

w wydaniu z 2000r. jak 2008r. zaleca trosk o skuteczno systemu jako ci, pomijaj c problemy

efektywno ci. W normie ISO 9004, stanowi cej wytyczne do doskonalenia efektywno SZJ

przywoływana jest 86 razy. Norma ta wzmacniała ide doskonalenia stanowi c jeden z o miu

filarów SZJ. W 2009r. została wydana nowa, całkowicie zmieniona wersja normy ISO 9004.

Nowelizacja normy ISO 9004 z 2009r. zatytułowana jest „Zarz dzanie maj ce na celu

osi ganie trwałego sukcesu organizacji”. Podej cie poprzez zarz dzanie jako ci . W normie

podkre lono, e organizacja powinna rozwija SZJ, aby zapewni efektywne wykorzystanie

zasobów, podejmowa decyzje na podstawie faktów oraz koncentrowa si na satysfakcji klienta.

Trwały sukces organizacja mo e osi gn przez ci głe spełnianie potrzeb i oczekiwa

zainteresowanych stron w sposób zrównowa ony w dłu szym okresie czasu. Poniewa otoczenie,

w którym działa organizacja jest ci gle zmieniaj ce si i niepewne, orientacja na długotrwały

sukces powinna mi dzy innymi uwzgl dnia :

� perspektywiczne, długoterminowe planowanie,

� ci głe monitorowanie i analiz otoczenia organizacji,

� identyfikowanie stron zainteresowanych oraz ocen wpływu tych stron na działalno

organizacji oraz ocen w jaki sposób spełni oczekiwania i potrzeby tych stron,

� utrzymywa kontakt z zainteresowanymi stronami i informowa je o działaniach i planach,

� identyfikowa ryzyko zwi zane z działalno ci zarówno w perspektywie krotko jak

i długoterminowej,

� okre li procesy niezb dne do realizacji strategii organizacji,

� regularnie ocenia zgodno działania z planami i procedurami i podejmowa wła ciwe

działania zapobiegawcze lub koryguj ce

� ustanowi procesy i nimi zarz dza maj ce na celu wprowadzanie innowacji i doskonalenie

[15].

Norma ta zawiera wytyczne, które uwzgl dniaj otoczenie organizacji i mo liwe interakcje

organizacji z tym otoczeniem. Norma ISO 9004 w wydaniu z 2009r. nie stanowi przewodnika

wdra ania normy ISO 9001, modelu doskonało ci, zestawu wymaga lub przewodnika i zestawu

metod pozwalaj cego wdro y koncepcj TQM w organizacji.

Obecnie prace komitetu technicznego TC/176 zmierzaj do przygotowania du ej nowelizacji

normy ISO 9001. Nowelizacja ta planowana jest na rok 2015. Koncepcja dotycz ca nowej wersji

normy została zawarta w dokumencie ISO/TC 176/SC2/N956 „Quality concepts for a future

revision of ISO 9001”. W dokumencie tym zawarto 20 obszarów które ma uwzgl dnia

nowelizowana norma. Obecnie rozesłano propozycje do zainteresowanych stron celem

przedyskutowania propozycji [14]. W tablicy 2 zestawiono obszary, które planuje si uwzgl dni

w nowelizowanej normie.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 40, 2011

Jerzy M. cierski

Ewolucja systemów zarz�dzania jako�ci� – kierunki zmian w normach ISO serii 9000

316

W dotychczasowych wydaniach normy nie odnoszono si bezpo rednio do zasobów

finansowych organizacji. Wymagania normy ISO 9001:2008 w kilku miejscach nawi zywały do

zarz dzania zasobami, a mianowicie organizacja musiała:

� wykaza zdolno do spełnienia wymaga klienta i wymaga prawnych (p-kt 1.1a),

� zapewni dost pno ci zasobów i informacji niezb dnych do wspomagania przebiegu

procesów (p-kt 4.1d)

� zapewni zaopatrzenie w zasoby (uwaga 1, p-kt 4.1),

� zapewni dost pno zasobów (p-kt 5.1e),

� zapewni potrzebne zasoby (p-kt 5.6.3c i 6.1),

� zapewni zasoby specyficzne dla wyrobu (p-kt 7.1b i uwaga 1),

� zapewni , e jest zdolna spełni okre lone wymagania (p-kt 7.2.2c).

Wszystkie z wymienionych punktów nawi zuj do zasobów odnosz c si po rednio do

zasobów finansowych.

W planowanej nowelizacji normy ma by podkre lony zwi zek mi dzy spełnieniem

oczekiwa klienta a zarz dzaniem zasobami finansowymi organizacji. Nale y równie zwróci

uwag na uwzgl dnienie ryzyka zwi zanego z prowadzon działalno ci . Równie w tym zakresie

mo na doszuka si w normie ISO 9001 akapitów nawi zuj cych do uwzgl dnienia ryzyka w

zarz dzaniu – punkty normy dotycz ce planowania jako ci, przegl du zarz dzania, planowanie

realizacji wyrobu, projektowanie czy te działania koryguj ce i zapobiegawcze. Propozycje

dotycz ce nowelizacji uwzgl dniaj przyj cie my lenia w kategoriach ryzyka w odniesieniu do:

• dostarczania wyrobów spełniaj cych wymagania klienta oraz wymaga prawnych i innych,

• wzmocnienia podej cia procesowego, które ma zabezpieczy organizacj przed ryzykiem

zwi zanym ze zmniejszeniem zdolno ci procesu,

• poprawy efektywno ci systemu zarz dzania w osi ganiu celów i analizie czynników

wewn trznych i zewn trznych wpływaj cych na skuteczno i efektywno zarz dzania [14].

• Wymagania normy ISO 9001:2008 daj podstaw do uwzgl dniania cyklu ycia wyrobu.

Planowane jest uwzgl dnienie cyklu ycia wyrobu nie tylko w etapie projektowania lecz

równie w pó niejszym stadium jego eksploatacji.

• W podej ciu procesowym wyró nia si trzy główne stany. S nimi identyfikacja

(okre lenie) procesu, wdro enie i utrzymanie lub doskonalenie. Aby w wyniku realizacji

procesu osi ga zało one cele procesy musz by projektowane. Zalecane s działania

zmierzaj ce do dokładnego opisania procesu z zastosowaniem schematów blokowych z

uwzgl dnieniem narz dzi, które pozwol analizowa procesy – strategiczna karta

wyników, lub metoda six sigma.

• Uwzgl dnienie innowacyjno ci w SZJ staje si wymogiem czasu i strategii rozwojowej

nie tylko organizacji ale i UE [10]. Nale y przypuszcza , e orientacja na innowacje

stanie si nowym wymaganiem w nowelizowanej normie.

• Podej cie procesowe mo e by oparte na dokładnej analizie jak organizacja okre la

potrzebne do osi gania celów, procesy, cele. Nadal u ytecznym narz dzie pozostanie

cykl PDCA. Doskonalenie procesów zwi zane b dzie z powołaniem grupy roboczej,

która rozumienie, mierzy i przegl da standardy prowadzenia procesów.

317

Tablica 2 Obszary dyskutowane w trakcie procesu nowelizacji normy ISO 9001

Opis obszarów 1 Zasoby finansowe organizacji

2 Komunikacja

3 Aspekty zwi zane z czasem, pr dko ci , elastyczno ci działania i obszarami pokrewnymi

4 Zasady zarz dzania jako ci – przywództwo

5 Zwi zek mi dzy celami organizacji jej wynikami biznesowymi

6 Uwzgl dnianie zarz dzania ryzykiem

7 Zarz dzanie cyklem ycia wyrobu

8 Planowanie, realizacja, zasoby, dostarczanie

9 Zgodno wyrobu

10 Procesy, skuteczno , efektywno

11 Uwzgl dnienie zró nicowania klientów i organizacji

12 Proces wdra ania innowacji

13 Nadzór nad infrastruktur

14 Zarz dzanie procesami

15 Zarz dzanie wiedz

16 Kompetencje

17 Narz dzia jako ci

18 Struktura systemu zarz dzania jako ci i zwi zek z standardami zarz dzania

19 Wpływ technologii i zmian w zarz dzaniu informacj

20 rodowisko ludzi

ródło: opracowanie własne na podstawie S. Libesman Revisionist history. Behind the scenes of

the next version of ISO 9001., Quality Progress nr 3/2011, s. 64–66.

6. Podsumowanie

Normy ISO serii 9000 stały si od pierwszego wydania w 1987r. powszechnym narz dziem

wykorzystywanym w zarz dzaniu jako ci . Wprowadziły one do my lenia o jako ci „klienta”,

wraz z jego wymaganiami i przyszłymi potrzebami. Na przestrzeni lat normy przeszły ewolucj .

Z poziomu operacyjnego – skoncentrowanego na procesach wytwórczych, przez opisanie

post powa w formie procedur aby zapewni klienta o zdolno ci dostarczenia wyrobu

o wymaganych cechach rozwin ły si w system uwzgl dniaj cy zarz dzanie cała organizacj .

Kolejna du e zmiana w podej ciu, planowana na rok 2015 zwi zana b dzie z popraw

efektywno ci zarz dzania, a wi c b dzie koncentrowała si na racjonalnym wykorzystaniu

zasobów, w tym zasobów finansowych organizacji. Zmiany, których nale y si spodziewa b d

dotyczyły równie uwzgl dnienia w SZJ ryzyka zwi zanego z prowadzon działalno ci oraz

wytwarzanym wyrobem i uwzgl dnianiu w procesie doskonalenia innowacji.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 40, 2011

Jerzy M. cierski

Ewolucja systemów zarz�dzania jako�ci� – kierunki zmian w normach ISO serii 9000

318

[1] Taylor F. The principles of scientific management, Enna Products Corporation,

Bellingham, 2007.

[2] Ford H. Moje ycie I dzieło, Instytut Praktycznej Edukacji, Osielsko, 2006.

[3] Quarteman L. Value stream and process mapping, Enna, Bellingham, 2006.

[4] Drucker P. F., Społecze stwo post-kapitalistyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN 1999.

[5] cierski J. Nowelizacja normy ISO 9001, Zeszyty Naukowe Politechniki l skiej, Seria

Organizacja i Zarz dzanie, artykuł przyj ty do druku w 2010r.

[6] PN-EN ISO 9000 Systemy zarz dzania jako ci . Podstawy i terminologia., PKN,

Warszawa, 2006.

[7] PN-EN ISO 9001 Systemy zarz dzania jako ci . Wymagania. PKN., Warszawa, 2008.

Aligning the QMS with the achievement of organizational and business success.

ISO/TC176/IAF, 2003.

[8] Aligning the QMS with the achievement of organizational and business success.

ISO/TC176/IAF, 2003.

[9] cierski J.M. Mapowanie procesów., Zeszyty Naukowe Politechniki l skiej, Seria

Organizacja i Zarz dzanie, nr 52, 2011.

[10] cierski J., H bek P. Is QMS capable of supporting the company's innovativity? – Research

results.; 7th Research/Expert conference with international participation “Quality 2011”

NEUM, B&H, June 01–04. 2011.

[11] ISO 9000 Introduction and Support Package module: Guidance on ISO 9001:2008 Sub-

clause 1.2 „Application”, Document ISO/TC/SC2/N 524R6, 2008.

[12] ISO 9001 Auditing Practices Group Guidance on: Understanding the process approach,

ISO, June 2009.

[13] ISO 9001 Auditing Practices Group Guidance on: How to audit top management processes,

ISO, October 2004.

[14] Liebesman S. Revisionist history. Behind the scenes of the next version of ISO 9001.,

Quality Progress 3/2011, s. 64–65.

[15] PN-EN-ISO 9004 Zarz dzanie maj ce na celu osi ganie trwałego sukcesu organizacji.

Podej cie poprzez zarz dzanie jako ci , PKN, Warszawa, 2009.

319

EVOLUTION OF QMS – DIRECTIONS OF THE CHANGES IN THE ISO 9000 STANDARDS

Summary

QMS based on the ISO 9000 standards have been established first time in 1987.

This standard has been revised few times. I this paper has been discussed changes

introduced in the last revision of the standard and interpretations some of the re-

quirements and assumptions to the planed on 2015 revision of the ISO 9001

standard.

Keywords: quality, ISO 9000 standards, innovation, audit, continuous improvement

Jerzy Michał cierski

Instytut In ynierii Produkcji

Wydział Organizacji i Zarz dzania

Politechnika l ska

e-mail: Jerzy.scierski@polsl.pl

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 40, 2011