ERGONOMIA

Termin ERGONOMIA pochodził o słów greckich: ergon (praca), nomos (prawo, zasada), czyli nauka o

pracy, tj. o używaniu nadanych człowiekowi przez Stwórcę sił i zdolności .

Termin ERGONOMIA pierwszy raz w skali światowej został użyty w Polsce, w roku 1857 przez przyrodnika Wojciecha Jastrzębowskiego w pracy pt. Rys ergonomii, czyli nauki o pracy.

PROF. WOJCIECH JASTRZĘBOWSKI

„Ergonomia jest to nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów codziennego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka”.

Definicja ergonomii zamieszczona w statucie Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego z 1983 r.:

• Ergonomia jest to nauka interdyscyplinarna i praktyczna zajmująca się przystosowaniem maszyn, narzędzi, środowiska i warunków pracy do autonomicznych i psychofizycznych cech i możliwości człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym.

• Badania ergonomiczne prowadzone są na gruncie teorii i praktyki. W ergonomii dominującym elementem jest człowiek.

• Zadaniem ergonomii jest optymalne dostosowanie wytworów materialnych człowieka i warunków ich użytkowania do właściwości psychicznych i fizjologicznych człowieka, uwzględniając czynniki środowiska materialnego oraz środowiska społecznego.

• Celem ergonomii jest zapewnienie dobrostanu człowieka (zadowolenia, dobrego samopoczucia, satysfakcji, poczucia komfortu) w systemie człowiek – technika zarówno w dziedzinie zawodowej jak i pozazawodowej.

Różne definicje ergonomii – element wspólny

• Ergonomia jest to nauka stosowana (w odróżnieniu od nauk teoretycznych) dlatego, że tematyka badań (zakres) wynika z zapotrzebowania praktycznego, a dorobek naukowy może być weryfikowany przez zaprojektowanie i zrealizowanie zmian w rzeczywistości.

Ergonomia charakteryzuje się humanizmem pracy tzn. ocenia rozwiązania techniczne

i organizacyjne związane ze współudziałem człowieka i środków technicznych (środków

pracy).

Ocena dokonywana jest przy założeniu, że dobro człowieka musi być traktowane priorytetowo

w stosunku do kryteriów technicznych lub ekonomicznych, co w kontekście inżynierskim

przekłada się na zasadę, zgodnie z którą technikę należy dostosować (doprojektować, dopasować)

do człowieka (jego psychofizycznych właściwości).

Człowieka (pracownika) należy jedynie w ograniczonym zakresie dostosować do techniki. Właściwym bardziej określeniem będzie, że człowieka należy przygotować do pracy (techniki i organizacji) – zapoznać go i nauczyć obowiązujących reguł i zachowań na danym stanowisku.

Pamiętaj !!....człowiek jest podmiotem w procesie pracy, a nie

przedmiotem....

• W ergonomii akcentowana jest konieczność harmonijnego, efektywnego współdziałania człowieka i środków technicznych (środków pracy).

• Zainteresowania ergonomii dotyczą określonego systemu działania, złożonego z podsystemu ludzkiego i podsystemu techniczno – organizacyjnego.

• Zainteresowania ergonomii rozciągają się na wszystkie przejawy kontaktów człowieka ze środkami technicznymi i organizacyjnymi podczas pracy, nauki, rekreacji, sportu, podróży, zajęć domowych, leczenia, rehabilitacji, czy wspomagania niepełnosprawności.

Cele i zadania ergonomii.

Celem działalności ergonomicznej jest zwiększenieefektywności działań ludzkich, w tym pracy zawodowej, lecz nie kosztem zwiększonego wysiłku, czy innych

obciążeńczłowieka ale przystosowaniem środków technicznychi organizacyjnych do psychofizycznych właściwościorganizmu ludzkiego.

Wyższa jakość ergonomiczności urządzeńtechnicznych, którymi posługuje się człowiekw procesie pracy, sprzyja:

• lepszej i wydajniejszej pracy,

• zmniejszeniu biologicznych kosztów pracy (wydatku energetycznego – wysiłku fizycznego i obciążenia psychicznego),

• zmniejszeniu liczby i kosztów braków oraz błędów popełnianych w pracy,

• zwiększeniu bezpieczeństwa i higieny pracy, eliminacji zagrożeń zawodowych, a tym samym zmniejszeniu liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych,

• ograniczeniu absencji chorobowej,

• lepszemu wykorzystaniu czasu pracy,

• zwiększeniu satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji,

• odczuwaniu zadowolenia i przyjemności z kontaktu z

urządzeniami technicznymi i środowiskiem pracy.

Zbyt niski poziom ergonomicznej jakości środkówpracy (obiektów, maszyn, urządzeń i narzędzipracy) w stosunku do oczekiwań użytkownikówjest źródłem wielu dodatkowych kosztów i strat,zarówno ekonomicznych, jak i społecznych.Straty te można podzielić na:

• ekonomiczne bezpośrednie, których wielkość możliwa jest do oszacowania np. mała wydajność pracy, produkcja braków spowodowana zmęczeniem, nadmiernym hałasem, złym oświetleniem, niekorzystnymi parametrami mikroklimatu. Skutkami są wypadki przy pracy, choroby zawodowe, absencja chorobowa – zwolnienia lekarskie.

• ekonomiczne pośrednie, których wielkości nie można w prosty sposób oszacować np. utrata zdrowia, duża płynność kadr, niszczenie materiałów, narzędzi i maszyn wskutek niedbalstwa i nielubienia swojej pracy.

• moralne, nie poddające się ekonomicznej wycenie np. cierpienie, złe samopoczucie spowodowane przemęczeniem, niski etos pracy (motywacja do pracy), brak poczucia podmiotowości, wzrost bierności i apatii, zanik potrzeby wartości wyższych.

ERGONOMIA jako wiedza i nauka

INTERDYSCYPLINARNA

Dyscypliny można ująć w dwóch zasadniczych grupach:

• nauk o człowieku (społecznych i medycznych• nauk dotyczących techniki ( technicznych i ekonomiczno- organizacyjnych)

Dyscypliny pierwszej grupy badają i przygotowują do pracy czynnik ludzki.

i jego właściwości psychiczno – fizjologicznych elementy

techniczno – organizacyjne.

Wspólnym celem ich działań jest zrównoważony stan układu:

człowiek – maszyna i niezawodność jego funkcjonowania.

Zasadą metodologiczną działania jest kompleksowość.

Dyscypliny drugiej grupy dostosowują do człowieka

Ergonomia wykorzystuje wyniki badań trzechpodstawowych nauk, tj. nauki o człowieku, nauk technicznych i nauk o organizacji.

Nauki o człowieku:

• psychologia pracy,

• antropometria,

• fizjologia pracy,

• medycyna pracy,

• higiena pracy

Nauki techniczne: • architektura i budowa obiektów, • budowa i konstrukcja maszyn (urządzeń, narzędzi), • technologia i technika, • materiałoznawstwo, • inżynieria transportu,• bezpieczeństwo pracy. Nauki organizacyjne: • organizacja pracy,• ekonomika pracy,• zarządzanie jakością,• zarządzanie bezpieczeństwem,• zarządzanie strategiczne,• zagospodarowanie przestrzeni,• estetyka,• prawo pracy .

Ergonomia w środowisku pracy to . . .. . .ochrona pracy ludzkiej

Ochrona pracy to system środków prawnych, ekonomicznych, organizacyjnych i technicznych stosowanych w celu ochrony praw pracowników, w tym przed zagrożeniami dla ich życia lub zdrowia występujących w procesie pracy.

Przez system środków należy rozumieć zbiór uporządkowanych jednostek tworzących całość organizacyjną, służących ochrony zdrowia i życia pracowników oraz umożliwiających regenerację utraconych sił biologicznych również poza pracą.

. . . Bezpieczeństwo i higiena pracyBezpieczeństwo i higiena pracy jest to stosowanie środków

prawnych, naukowych, technicznych i organizacyjnych mających na celu zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami dla ich życia lub zdrowia występującymi podczas pracy.

... Organizacja pracyOrganizacja pracy to suma działań technicznych,ekonomicznych i organizacyjnych skierowanych nastworzenie optymalnego współdziałania człowieka (czynnika

ludzkiego) z czynnikami technicznymi i organizacyjnymi (środkami pracy) w celu zapewnienia człowiekowi właściwych warunków pracy.

 

Tematyka badań - sfery działań ergonomicznych:

• ergonomia warunków pracy,• ergonomia wyrobów,• ergonomia mieszkania,• ergonomia czasu wolnego, • ergonomia sportu,• ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych,• ergonomia prac biurowych,• ergonomia świata dziecięcego, • ergonomia prac ekstremalnych (na wysokościach, pod

wodą,w ratownictwie przemysłowym, górnictwie, w kosmosie)

• ergonomia prac operatorskich, min.zrobotyzowanych.

Metody badawcze ergonomii

W celu ułatwienia pracy zespołom ergonomicznym, złożonym zespecjalistów z różnych dyscyplin szczegółowych, opracowanospecyficzne metody badawcze, charakterystyczne dla ergonomii.Potrzeba diagnozowania warunków pracy oraz ergonomicznościkonstrukcji i zasad działania narzędzi, maszyn, aparatów,pojazdów, sprzętu domowego i innych wyrobów technicznychprzyczyniła się do opracowania metody kwestionariuszowej wpostaci listy kontrolnej.

Metoda ta zwana również listą dortmundzkązostała opracowana przez zespół badaczy amerykańskich podkierunkiem psychologa G. C. E. Burgera i zaprezentowana na IIMiędzynarodowym Kongresie Ergonomicznym w Dortmundzie w1964 r. Lista składała się ze 135 pytań ogólnych (A) i 188 pytań ocharakterze szczegółowym (B) – ogółem 323 pytań. Metoda ta

byłabardzo wnikliwa, ale pracochłonna i niewygodna w stosowaniu.

Lista dortmundzka odegrała jednak ważną rolę jako wzorzecpodejścia do badań diagnostycznych.

Obecnie stosowane są metody badawcze takie jak ...• lista kontrolna,• badania ankietowe,• badania testowe,• metoda wskaźników (np. wypadków przy pracy, chorób

zawodowych),• atestacja stanowisk roboczych na podstawie przepisów

prawnych,• metodologia projektowania ergonomicznego oraz

praktyczne metody i techniki projektowania z uwzględnieniem kryteriów ergonomicznych,

• metody przy użyciu aparatów pomiarowych.

Literatura: • Bugajska J., Ergonomia, Warszawa 2001 • Górska E., Ergonomia, projektowanie, diagnoza,

eksperymenty, Warszawa 2002, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej

• Koradecka D., Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1997

• Ergonomia - pojęcia podstawowe, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa

• www.ciop.pl• Państwowa Inspekcja Pracy- strona internetowa• Rączkowski B., BHP w praktyce, Ośrodek Doradztwa

i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o., Gdańsk 2008

Dziękuję za uwagę

Joanna Wojtyra