EGZAMIN GIMNAZJALNYsklep.wsip.pl/uploads/litb/2210_litb.pdf · 36 Wejd na i aktywuj kurs online...

EGZAMINATORZY

NAUCZYCIELE

POLECAJĄ

REPETYTORIUM CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA

EGZAMINGIMNAZJALNY

JAK ROZPOCZĄĆ KURS ONLINE? TO PROSTE!

Na www.zdasz.to znajdziesz:

testy sprawdzające Twoją wiedzę na początku kursu, prawie 1000 zadań typu egzaminacyjnego z odpowiedziami, sprawdziany po każdym temacie, arkusze egzaminacyjne z kluczem odpowiedzi – przygotowane na podstawie arkuszy

Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.

Dzięki połączeniu tradycyjnego repetytorium z kursem online na www.zdasz.to możesz wybrać najwygodniejszą dla siebie formę nauki.

Kod umieszczony w książkowym REPETYTORIUM ZDASZ.TO daje Ci bezpłatny dostęp do kursu online na www.zdasz.to.

WEJDŹ na www.zdasz.to

WPISZ kod z wszywki

UCZ SIĘ kiedy chcesz i gdzie chcesz

KUPUJESZ WIĘCEJ, NIŻ MYŚLISZ!

WWW.ZDASZ.TO 3

Spis treściJĘZYK POLSKI

1. Literatura a inne typy tekstów 6

2. Liryka 11

3. Epika 19

4. Dramat 27

5. Konwencje przedstawiania świata 33

6. Budowa i składniki utworu 39

7. Środki stylistyczne 45

8. Wątki i toposy literackie 51

9. Lektury z gwiazdką 59

10. Literatura a inne dziedziny sztuki 71

11. Styl. Rodzaje stylów 80

12. Cechy dobrego stylu. Etykieta językowa 85

13. Wypowiedzi monologowe i dialogowe 91

14. Opowiadam – formy wypowiedzi 104

15. Opisuję – formy wypowiedzi 112

16. Wyrażam własne zdanie – formy wypowiedzi 127

17. Użytkowe formy wypowiedzi 137

18. Fleksja – odmienne części mowy 156

19. Fleksja – nieodmienne części mowy 166

20. Składnia zdania pojedynczego – części zdania 172

21. Składnia zdania złożonego 179

22. Słowotwórstwo 185

23. Dobór słownictwa 190

24. Zróżnicowanie słownictwa 196

25. Poprawność językowa 201

Przykładowy arkusz egzaminacyjny – język polski 205

HISTORIA

1. Prehistoria i starożytność 214

2. Europa i świat w czasach średniowiecza 228

3. Polska w czasach średniowiecza 238

4. Europa i świat od poł. XV w. do końca XVI w. 247

Wejdź na WWW.ZDASZ.TO i aktywuj kurs online4

SPIS TREŚCI

5. Polska od poł. XV w. do końca XVI w. 253

6. Europa i świat w wieku wojen (XVII w.) 260

7. Polska w wieku wojen (XVII w.) 265

8. Europa i świat w dobie oświecenia (do 1815 r.) 274

9. Polska w dobie oświecenia (do 1815 r.) 283

10. Europa i świat w latach 1815–1870 291

11. Ziemie polskie w latach 1815–1864 300

12. Europa i świat w latach 1871–1918 311

13. Ziemie polskie i Polacy w latach 1864–1918 320

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

1. Człowiek, obywatel, społeczeństwo 330

2. W świecie mediów i informacji 335

3. Samorząd terytorialny 337

4. Państwo, władza, demokracja 341

5. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej 348

6. Polska, Europa i świat współczesny 353

7. Przedsiębiorczość 357

8. Wspólny rynek i gospodarka 361

Przykładowy arkusz egzaminacyjny – historia i wiedza o społeczeństwie 367

Odpowiedzi do zadań 379

Schematy oceniania arkuszy egzaminacyjnych 381

Indeks form wypowiedzi 383

Źródła ilustracji i fotografii 383

Wejdź na www.zdasz.to! Znajdziesz tam:• arkusze egzaminacyjne z kluczem odpowiedzi

• testy, sprawdziany, zadania

• omówienie zagadnień egzaminacyjnych

WWW.ZDASZ.TO

Prehistoria i starożytność

11

2. LirykaCechy utworów lirycznychUtwory liryczne zazwyczaj przyjmują kształt poetycki:● wyróżniają się formą graficzną (np. układem wersów); ● są pisane specyficznym językiem artystycznym – złożonym m.in. ze sformułowań (wyrazów i połączeń słownych) okre-ślanych jako środki artystyczne lub stylistyczne (patrz: s. 45).W liryce duże znaczenia ma podmiot mówiący (osoba mówiąca) – utwór jest zapisem jego myśli, wrażeń, uczuć, przekonań, wyobrażeń. Może je formułować wprost (liry-ka bezpośrednia) lub wyrażać pośrednio, np. przez opis sytuacji czy pejzażu (liryka pośrednia). Zdarza się, że podmiot mówiący kieruje swoje słowa do określonego adresata.

Wszystkie te elementy można zazwyczaj spotkać w tradycyjnych formach lirycznych. W liryce współczesnej dominują:● wiersz wolny – o swobodnej budowie, zrywającej ze schematami (np. w wersach występuje

różna liczba sylab, strofy mają różną wielkość);● wiersz biały – pozbawiony rymów.

Wybrane gatunki liryczneHymn – utwór liryczny o charakterze pochwalnym, o pod-niosłym nastroju. Układany ku czci bóstwa (np. u staro-żytnych Greków), Boga, osoby, zdarzeń. Hymn może też sławić wartości (np. miłość, patriotyzm), instytucje (np. państwo), miejsca (np. miasto), narody. Wyraża również poczucie wspólnoty między rodakami (hymn narodowy). Tren – wierszowany utwór liryczny, najczęściej poświęcony zmarłej osobie. Wyraża żal z powodu odejścia kogoś, zazwy-czaj zawiera pochwałę tej osoby. Fraszka – krótki utwór wierszowany, często o charakterze żartobliwym bądź satyrycznym. Może mieć formę krótkiej hi-storyjki lub lirycznego wyznania, często zaskakuje puentą lub niezwykłymi pomysłami konstrukcyjnymi (np. możliwością czytania wersów w obie strony). W zależności od tematu wy-różniamy fraszki obyczajowe, miłosne, filozoficzne, religijne.

Najważniejszymi elementami budowy wiersza są:

• podział na wersy i strofy;• rytm, czyli wewnętrzna regularność (porządek), powtarzalność pewnych elementów w obrębie utwo-

ru (np. liczby sylab, akcentów, „miejsc wytchnienia”);• rymy (patrz: s. 46).

Rady dla piszących

Określanie osoby mówiącej w wierszu

1. Zwróć uwagę zwłaszcza na formy czasowników i zaimków – mogą wskazywać, kto lub co jest pod-miotem mówiącym w utworze (np. jednostka – „myślę”, „o mnie”, czy zbiorowość – „walczyliśmy”, „nas”).2. Choć wiersz powstaje zwykle na podstawie doświadczeń i przeżyć poety, podmiotu mówiącego nie należy utożsamiać z autorem.

Fraszki i treny spopularyzował w literaturze polskiej

renesansowy poeta Jan Kochanowski (patrz: s. 59–60).

36 Wejdź na WWW.ZDASZ.TO i aktywuj kurs online

Tekst do zadania 1.

konwencja1. «ogólnie przyjęte w jakimś środowisku normy postępowania, myślenia itp.»2. «zespół cech charakterystycznych dla dzieł artystycznych przyjęty przez twórcę»3. «umowa międzynarodowa pociągająca skutki prawne»4. «przedwyborczy walny zjazd członków partii politycznej»

http://sjp.pwn.pl/

1 W jakim znaczeniu zostało użyte słowo konwencja w podanych zdaniach? Wpisz w każdą lukę cyfrę (1–4) przyporządkowaną właściwej definicji. I. Jego najnowsza powieść była utrzymana w konwencji fantastycznej. II. Kandydat na prezydenta zostanie wskazany w czasie najbliższej konwencji. III. W jego rodzinie szczególnie ceniono znajomość konwencji towarzyskich.

2 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Jeśli w powieści obok postaci historycznych pojawiają się postaci, które nie istniały, choć mogłyby istnieć naprawdę, to mamy do czynienia z kłamstwem / fikcją literacką / fantastyką.

3 Która z przedstawionych scen wyklucza zakwalifikowanie książek o Harrym Potterze do grupy utworów realistycznych? Wpisz w lukę literę przyporządkowaną właściwej ilustracji A, B lub C. _______

4 Zaznacz poprawne dokończenie zdania i właściwe uzasadnienie.Ukazana scena z filmu ma charakter

A. realistyczny,

ponieważ

1. szczegóły stroju i uzbrojenia są zgodne z konwencją epoki.

B. fantastyczny, 2. widoczne jest prze-mieszanie różnych elementów, w tym współczesnych.

C. groteskowy, 3. ukazani bohaterowie w rzeczywistości nie istnieli. Kadr z filmu Robin Hood: Faceci

w rajtuzach, reż. Mel Brooks, 1993

A. B. C.

Kadr z filmu Harry Potter i Kamień Filozoficzny, reż. Chris Columbus, 2001

Kadr z filmu Harry Potter i Kamień Filozoficzny, reż. Chris Columbus, 2001

Kadr z filmu Harry Potter i Komnata Tajemnic, reż. Chris Columbus, 2002

ZADANIA – JĘZYK POLSKI

9. Lektury z gwiazdką

61WWW.ZDASZ.TO

Bajki Ignacego Krasickiego● Zawierają krytykę ludzkich wad (np. pychy, chci-wości, obłudy, głupoty, nieuctwa).● Są pełne humoru, który łagodzi ich pesymistyczną wymowę. ● Cechuje je prostota, lapidarność, jasność konstrukcji (często opartej na kontraście).● Okazały się ponadczasowe (współcześni ludzie mają takie same wady jak ich przodkowie).

Bajka – gatunek literatury dydaktycznej, krótka po-wiastka pisana wierszem lub prozą. Bohaterami są często zwierzęta lub przedmioty uosabiające ludzkie cechy (alegoria – patrz: s. 47). Bajka zawiera morał, czyli pouczenie (może ono być bezpośrednio sformu-łowane lub wynikać z tekstu). Wśród bajek można wyróżnić historyjki z prostą fabułą (bajki narracyjne) i zwięzłe powiastki zakończone wy-razistą puentą (bajki epigramatyczne).

Tematyka wybranych bajek

Szczur i kot

Siedzący na ołtarzu szczur chwali się, że ka-dzidła są przeznaczone dla niego – chwilę nie-uwagi wykorzystuje kot, który dusi szczura.

Morał: Pycha i próżność mogą doprowadzić człowieka do zguby.

Ptaszki w klatce

Rozmowa dwóch czyżyków zamkniętych w klatce: stary płacze z powodu utraty wolności, młody nie rozumie jego łez, bo urodził się już w niewoli.

Morał: Wolność jest najwyższą wartością.Bajka może dotyczyć kwestii narodowych (po-wstała po utracie niepodległości przez Polskę).

Jagnię i wilcy

Historia jagnięcia napadniętego i zjedzone-go przez wilki, które swoje postępowanie uzasadniają słowami: „Smacznyś, słaby i w lesie!”.

Morał: „Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie”. Krytyka stosunków spo-łecznych opartych na przemocy.

Kruk i lis

Lis próbuje zdobyć ser, trzymany w dziobie przez kruka. Udaje mu się, gdy dzięki po-chlebstwu kruk otwiera dziób do śpiewu. Ptak jest uosobieniem próżności i łatwo-wierności.

Morał: „Bywa często zwiedzionym, / Kto lubi być chwalonym”.

Zwierzęta w bajkach jako alegorie ludzkich cech

• lew – władza, siła, męstwo• wilk – okrucieństwo, przemoc• wół – pracowitość, solidność• zając – lękliwość • lis – przebiegłość, spryt• owieczka – bezbronność, niewinność• żółw – powolność, spokój• sowa – mądrość

Ignacy Krasicki (1735–1801)

• Twórca z okresu oświecenia, nazy-wany „księciem poetów polskich”.

• Biskup warmiński, a pod koniec życia prymas Polski, współpra-cownik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, uczestnik obiadów czwartkowych.

• Autor bajek, a także satyr, komedii, powieści; publicysta piszący artykuły do czasopisma „Monitor”.

Zamek biskupów w Lidzbarku Warmińskim


15. Opisuję – formy wypowiedziOpis – wypowiedź lub tekst szczegółowo przedstawiający wygląd jakiegoś przedmiotu, osoby, krajo-brazu, zjawiska, dzieła sztuki itp.

Opis przedmiotuOpis przedstawia te cechy obiektu, które są po-strzegane za pomocą zmysłów – przede wszyst-kim wzroku, ale także słuchu, dotyku, smaku czy zapachu. Punktem wyjścia dla autora wy-powiedzi jest więc obserwacja przedmiotu – do-strzeżenie m.in.:● jego budowy i charakterystycznych cech po-szczególnych składników;● relacji z innymi elementami rzeczywistości;● własnych odczuć, jakie wiążą się z tą obser-wacją.W opisie mogą być wykorzystywane różne środ-ki językowe – w zależności od obiektu opisu, a także celu wypowiedzi.

Rady dla piszących

Opis przedmiotu

1. Napisz, co to za przedmiot, do czego służy, kto jest jego właścicielem itp. 2. Opisz cechy przedmiotu.

• Określ jego wielkość, kształt, kolor, materiał, z którego jest wykonany.• Uwzględnij szczegóły charakterystyczne dla tego przedmiotu, np. zdobienia, uszkodzenia itp.• W opisie zastosuj rozmaite przymiotniki, rze-czowniki wskazujące na cechy przedmiotu, użyj też różnorodnych czasowników, np. wyróżnia się, cechuje go, charakteryzuje się, zwraca uwagę.

3. Przedstaw, jak oceniasz ten przedmiot.

Charakterystyczny dla Homera środek stylistyczny to porównanie. Niekiedy jest ono rozbudowane do osobnego obrazu lub niewielkiej opowieści – nazywa się je wówczas porównaniem homeryckim.

HomerIliada (fragment)

[Hefajstos] w piec rozpalony grube kładzie szyny Z miedzi, z drogiego złota, ze srebra i cyny, A stawiając pod kowadło wielkie pniak niezłomny, Jedną ręką wziął kleszcze, drugą młot ogromny. Wielki i tęgi puklerz boski sztukmistrz robi: Złoty obwód okręgi troistymi zdobi, Srebrzysty wiąże rzemień. Pięć blach w kupę bije, A na powierzchni cuda swojej sztuki ryje. Wydana ziemia, niebo, ocean głęboki, Słońce nieustannymi biegające kroki, Księżyc i nieba w gwiazdach ozdobna korona, Plejady i Hyjady, i moc Oryjona, I Arktos, wozem zwany, bo jak wóz się toczy, Na Oryjona ciągle obracając oczy; W tej części nieba krąży wiecznymi obwody, A nigdy się nie zniża w oceanu wody. Ryje także dwa miasta długo nieśmiertelne, Jedno wyraża śluby i gody weselne: Prowadzą przy pochodniach z domu nowożeńców, „Hymen! Hymen!” wołają, a grono młodzieńców Skocznymi tany lekkie zawiązuje koła; Brzmi fletni i oboi kapela wesoła.

Przeł. Franciszek Ksawery Dmochowski https://wolnelektury.pl/

Angelo Monticelli, Tarcza Achillesa, ok. 1820

15. Opisuję – formy wypowiedzi

113WWW.ZDASZ.TO

Przydatne słownictwo

Opisywana cecha

Słownictwo

wielkość • ogromny, olbrzymi, przeogromny, potężny, gigantyczny, monumentalny, spory, pokaź-nych rozmiarów, średniej wielkości, niemały, nieduży, niewielki, mały, niepokaźny, drob-ny, filigranowy, mikroskopijny, maleńki, tyci

• wysoki, niski, niziutki, niewysoki• długi, wydłużony, krótki, cienki, gruby

kształt • foremny, kształtny, proporcjonalny, kanciasty, nierówny, wygięty• strzelisty, wysmukły, płaski, spłaszczony, podłużny• okrągły, pękaty, zaokrąglony, wypukły, półokrągły, półkolisty, owalny• prostokątny, kwadratowy, trójkątny, sześciokątny, trójwymiarowy

materiał • metalowy, stalowy, żelazny, miedziany, z brązu, mosiężny, cynowy• gliniany, gipsowy, kamienny, betonowy• skórzany, wełniany, bawełniany, jedwabny, lniany

doznania dotykowe

• puszysty, miękki, aksamitny, delikatny, gładki• miły, przyjemny, śliski, szorstki, chropowaty, zimny, nieprzytulny

kolor • czerwony, purpurowy, bordowy, szkarłatny, wiśniowy, różowy, pomarańczowy, rudy, marchewkowy, bursztynowy, żółty, cytrynowy, złoty, herbaciany, brązowy, kasztanowy, beżowy, czekoladowy, orzechowy, niebieski, błękitny, granatowy, lazurowy, biały, śnież-nobiały, kremowy, perłowy, czarny, szary, popielaty, grafitowy

• jednobarwny, wielokolorowy, przezroczysty, matowy, pastelowy, jaskrawy, stonowany, krzyk- liwy

wzory • w kratkę, kraciasty, w paski, pasiasty, we wzorki, wzorzysty, w prążki, prążkowany, w kropki

Drzewo liściaste o białej korze, mające miękkie białe drewno z bardzo słabo zaznaczonymi słojami, dostarczające oprócz cennego drewna także dziegciu, smoły i innych substancji.

hasło encyklopedyczne

Czyż nie piękniejsza nasza poczciwa brzezina,Która jako wieśniaczka, kiedy płacze syna,Lub wdowa męża, ręce załamie, roztoczyPo ramionach do ziemi strumienie warkoczy!

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment), https://wolnelektury.pl/

Serwis ten był nalany ode dna po brzegiPiankami i cukrami białemi jak śniegi:Udawał przewybornie krajobraz zimowy.W środku czerniał ogromny bór konfiturowy,Stronami domy, niby wioski i zaścianki,Okryte zamiast śronu cukrowemi pianki;


I zielone przy drogach wierzby i topole,Co pierwej, jako płaczki przy grobowym dole,Biły czołem, długimi kręciły ramiony,Rozpuszczając na wiatry warkocz posrebrzony,Teraz jak martwe, z niemej wyrazem żałoby,Stoją na kształt posągów sypilskiej Nijoby.


Typy opisu

opis dynamiczny – uwzględnia zmiany, jakim podlegają opisywane elementy

opis rzeczowy – przedstawia cechy obiektu bez dodatkowych komentarzy

opis artystyczny – ukazuje także odczucia autora, często zawiera środki artystyczne

opis statyczny – prezentuje opisywa-ną rzecz bez zmian


5 Uzupełnij opis postaci ukazanej na obrazie. Zaznacz poprawne uzupełnienia zdań.

Stańczyk siedzi samotnie przy stole. Jest ubrany w strój dworzanina / władcy / błazna. Na gło-wie ma turban / diadem / czapeczkę z dzwon-kami. Dominantą kolorystyczną jego stroju, tak jak całego obrazu jest purpura / turkus / szmaragd, barwa symbolizująca krew i władzę. Na obliczu Stańczyka maluje się gniew i złość / radość i szczęście / zaduma i troska. Artysta obdarzył tę postać własną twarzą.

6 Oceń prawdziwość zdań dotyczących podanego fragmentu.Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe.

Aleksander KamińskiKamienie na szaniec (fragment)

[…] dobrymi domami rodzinnymi były domy Alka i Rudego. Ojcowie każdego z nich byli ludźmi biorącymi czynny udział w życiu społecznym. Matki obu chłopców były kobietami życzliwymi i mądrymi. Oba te domy nie znały się jednak, nie utrzymywały ze sobą stosunków. Dom Alka był domem kierownika fabryki. Dom Rudego – to dom inteligencki pierwszego inteligenckiego po-kolenia. Ojciec Rudego był pierwszym w swej chłopskiej rodzinie, który pozostawiwszy wieś po-szedł do szkół miejskich i do miasta. Rudy i Alek mieli wyjątkowo szczęśliwe warunki młodości: dobry dom, dobra szkoła, dobra organizacja młodzieżowa; a wszystkie te czynniki współdziałały ze sobą i wzajemnie się wspierały.

Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec, Nasza Księgarnia, Warszawa 2003.

I. Fragment mógłby wejść w skład charakterystyki porównawczej Alka i Rudego. P / F II. Tekst zawiera opis postaci Alka i Rudego i wskazuje cechy ich charakteru. P / F III. Fragment nie zawiera opinii, a jedynie informacje o bohaterach. P / F IV. Choć Alek i Rudy pochodzili z różnych środowisk, mieli podobne rodziny. P / F

7 Który z podanych terminów nie znajdzie zastosowania w opisie przywołanego obrazu?Zaznacz poprawną odpowiedź.A. Drugi plan.B. Światłocień.C. Perspektywa.D. Martwa natura.

Jan Matejko, Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska, 1862

Olga Boznańska, Imieniny babuni, 1889


WWW.ZDASZ.TO

Prehistoria i starożytność

185

22. SłowotwórstwoAnaliza słowotwórcza

Słowotwórstwo – dział gramatyki zajmujący się budową i tworzeniem wyrazów.

● Wyraz podstawowy – wyraz, od którego został utworzony inny wyraz (pochodny). Przykłady: pisać dla wyrazu pochodnego napisać; napisać dla wyrazu pochodnego napis. ● Wyraz pochodny – wyraz utworzony od wyrazu podstawowego. Przykłady: napisać od wyrazu podstawowego pisać; napis od wyrazu podstawowego napisać.

Jeden wyraz może być jednocześnie (dla różnych wyrazów) wyrazem podstawowym i pochod-nym, np.

wyraz podstawowy

wyraz pochodny

pisać napisać napis

wyraz pochodny

wyraz podstawowy

Wyraz podstawowy z utworzonymi od niego wyrazami po-chodnymi tworzy rodzinę wyrazów. Część wspólna dla wszystkich składników rodziny wyrazów (czyli wyrazów pokrewnych) jest nazywana rdzeniem.

Słowotwórczy podział wyrazu

Podstawa słowotwórcza – część wspólna wyrazu podstawowego i pochodnego (z zachowaniem oboczności).Formant – element, który odróżnia wyraz pochodny od wyrazu podstawowego. Najczęściej jest to cząstka dodana do podstawy słowotwórczej (np. po + myśleć → pomyśleć). Formantem może być także usunięcie fragmentu wyrazu podstawowego (np. myśleć → myśl) lub wymiana głosek w pod-stawie słowotwórczej (np. mięso → mięcho).

wyraz pochodnynapisaćnapis

===

podstawa słowotwórczapisaćnapisać

+++

formantna-Ø

Wyraz pochodny może zostać utworzony od więcej niż jednego wyrazu podstawowego. Może się w nim także pojawić więcej niż jeden formant.

narożnycudzoziemiec

==

na rogucudzy, ziemia

++

-ny-o-, -ec

(oboczność g : ż)

ObocznościW rdzeniu mogą występo-wać oboczności, np. wóz – wozić – wożenie – woźnica (warianty rdzenia: wóz – woz’ – woż – woź).

bezdomny domostwo

domek domeczekdom


Tekst do zadania 1.

Henryk SienkiewiczPotop (fragmenty)

Pan Zagłoba mocno już miał w głowie, gdy po trzykroć rzucił strasznemu hetmanowi w oczy słowo: „zdrajca!” Owóż w godzinę później, gdy wino wyparowało mu z łysiny i gdy znalazł się wraz z oboma Skrzetuskimi i panem Michałem w kiejdańskim zamkowym podziemiu, poznał poniewczasie, na jaki hazard wystawił szyję własną i towarzyszów, i zafrasował się wielce. […]

– Nie ma co! – rzekł Zagłoba – tu trzeba fortelu zażyć.Nikt mu nie odpowiedział, więc po niejakim czasie znów mówić zaczął:– Nie chce się w to wierzyć, abyśmy mieli być na gardle skazani. Żeby za każde słowo w prędkości

i po pijanemu wymówione szyję ucinać, tedyby ani jeden szlachcic w tej Rzeczypospolitej z głową nie chodził. […]

– Bo to się stało z prędkości, ale wierzę w to mocno, że się książę zreflektuje. […] A gdzie twoja chorągiew, panie Michale?

– W Upicie!– Powiedz mi jeno, jestżeś pewny, że twoi ludzie wiernie przy tobie staną?– Skąd mam wiedzieć? Miłują mnie dosyć, ale wiedzą, że hetman nade mną.Zagłoba zamyślił się na chwilę.– Dajże mnie do nich ordynans, aby mnie we wszystkim słuchali jako ciebie samego, jeśli się

wśród nich ukażę.– Waćpanu się zdaje, żeś już wolny!– Nie wadzi nic. Bywało się w gorszych opałach i Bóg ratował. Daj ordynans dla mnie i dla

obydwóch panów Skrzetuskich. Kto pierwszy się wymknie, ten zaraz do chorągwi ruszy i innym ją na ratunek przyprowadzi.

http://literat.ug.edu.pl/

1 a) Jakich środków językowych użył Henryk Sienkiewicz w przywołanym fragmencie? Wybierz poprawne uzupełnienie zdania. Zaznacz 1 lub 2 oraz A, B lub C.

Henryk Sienkie-wicz wprowa-dził do swojej powieści

A. wyrazy gwarowe,

dzięki czemu

1. lepiej odtworzył koloryt przedstawianej epoki.

2. wzbogacił charakterystykę bohaterów i ich środowiska.B. archaizmy,

3. mocniej zindywidualizował język postaci.

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.Użyte w tekście słowo hazard oznaczaA. nałóg. B. ryzyko. C. grę pieniężną. D. szczęśliwy los.

2 W której z ukazanych sytuacji byłaby dopuszczalna wypowiedź: „Wojtek rozwalił wszystkich. Wymiata w tym teście”? Zaznacz poprawną odpowiedź.

A. B. C.


253WWW.ZDASZ.TO

5. Polska od poł. XV w. do końca XVI w.

Walka o dominację nad Bałtykiem Od 1386 do 1572 r. Koroną Polską i Wielkim Księstwem Litewskim rządzili władcy z dynastii Jagiellonów. Przedstawiciele tej dynastii na przełomie XV i XVI w. zasiadli na tronach Polski, Litwy, Czech i Węgier – stali się wówczas jedną z najpotężniejszych dynastii panujących w Europie.Za panowania Zygmunta Starego w 1525 r. udało się zakończyć wielowiekowy konflikt polsko--krzyżacki. Po przegranej przez zakon wojnie wielki mistrz złożył hołd polskiemu królowi, a pań-stwo zakonne zostało przekształcone w Prusy Książęce – świeckie księstwo będące lennem Polski.W XVI w. największe zagrożenie dla wschodnich granic państwa polsko-litewskiego stanowiło Wielkie Księstwo Moskiewskie. Wieloletnie wojny z tym państwem były spowodowane ekspansją Moskwy na zachód, w celu podporządkowania sobie ziem zamieszkanych przez ludność prawo-sławną. Na przełomie lat 50. i 60. XVI w., za rządów ostatniego Jagiellona – Zygmunta Augusta – rozpoczął się konflikt o dominację w basenie Morza Bałtyckiego (wojny o Inflanty), w którym, oprócz Polski i Litwy, były zaangażowane Szwecja, Dania i Moskwa. W pierwszej fazie konfliktu stronie polsko-litewskiej udało się doprowadzić do utworzenia księstwa lennego w Kurlandii, na-stępnie zaś, w wyniku zwycięskich kampanii króla Stefana Batorego przeciw Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu (1579–1581), do włączenia do polsko-litewskiego państwa większej części Inflant.

Rzeczpospolita Obojga Narodów w 1569 r.



HISTORIA

Ruch egzekucyjny i powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów W XVI w. ukształtował się ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej. Na mocy konstytucji nihil novi z 1505 r. król nie mógł ustanawiać żadnych praw bez zgody sejmu składającego się z dwóch izb: senatu i izby poselskiej. Obie izby obradowały osobno. Konsultowały się tylko w najważniejszych sprawach. Dopiero pod koniec obrad wszyscy ponownie spotykali się w sali senatorskiej, aby przegłosować uchwały, czyli sejmowe konstytucje. Za panowania dwóch ostatnich Jagiellonów sejmy zwoływano średnio co rok na okres kilku tygodni, rzadziej – na kilka miesięcy.

Izba senatorska Izba poselska

Senat wywodził się z dawnej rady królewskiej. Zasiadały w nim dwie grupy senatorów: senatorowie duchowni (arcybiskupi oraz biskupi rzymskokatoliccy) oraz sena-torowie świeccy, czyli królewscy ministrowie (kanclerz, podkanclerzy, marszałek wielki i nadworny, podskarbi), a także najwyżsi urzędnicy szlacheccy (czyli ziemscy) – wojewodowie i kasztelani.

Zasiadali w niej posłowie wybierani przez lo-kalne sejmiki ziemskie. Nad porządkiem ob-rad czuwał marszałek izby poselskiej obierany na każdym sejmie. Po unii lubelskiej z 1569 r. w izbie poselskiej zasiadało ok. 170 posłów.

* – koronowany w wieku 10 lat za panowania ojca, samodzielne rządy od 1548 r.

– król Polski

Fryderyk Jagiellończyk, Prymas Polski

Władysław Jagiellończyk,

król czeski 1471–1516,

król węgierski 1490–1516

Ludwik II Jagiellończyk,

król czeski i węgierski 1516–1526

Kazimierz Jagiellończyk

Kazimierz Jagiellończyk i jego następcy na tronie Polski, Litwy, Czech i Węgier

Haftowana okładka książki z 1582 r., przedstawiająca

jagiellońskiego orła, podarowana przez Annę

Jagiellonkę Uniwersytetowi Jagiellońskiemu

Kazimierz IV Jagiellończyk

1447–1492

Jan Olbracht1492–1501

Aleksander Jagiellończyk

1501–1506

Zygmunt I Stary

1506–1548

Zygmunt II August (1530*)

1548–1572

255WWW.ZDASZ.TO


Organizacja sejmu polskiego – połączonych izb poselskiej i senatorskiej

W XVI w. średnia szlachta wysunęła program egzekucji praw i dóbr w celu poprawy finansów Rzeczypospolitej. Egzekucjoniści dążyli też do ściślejszego powiązania Korony z Wielkim Księstwem Litewskim. W 1569 r. zawarto w Lublinie unię realną Polski z Litwą. Na jej mocy powstała Rzeczpo-spolita Obojga Narodów złożona z Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Organizacja Rzeczypospolitej Obojga Narodów po unii lubelskiej 1569 r.

RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW

KORONA KRÓLESTWA POLSKIEGO wspólne

WIELKIE KSIĘSTWO LITEWSKIE

oddzielne oddzielne

wysokie urzędy

(kanclerz, hetmani, marszałek, podskarbi)

wojsko

wojska koronne

skarb

sądy

król

wspólnie wybierany i koronowany na króla Polski, miał też tytuł wielkiego księcia

litewskiego

sejm

polscy i litewscy senatorowie i posłowie

polityka zagraniczna

pieniądz

wysokie urzędy

(kanclerz, hetmani, marszałek, podskarbi)

wojsko

wojska litewskie

skarb

sądy

Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów

– ławy senatorskie

LEGENDA

– krzesła senatorskie

Szla

chec

cy p

osło

wie

Szla

chec

cy p

osło

wie

(p

odcz

as o

brad

sta

li)

Król

Tron królewski

SENAT

Arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy

Wyżsi urzędnicy szlacheccy:

wojewodowie i kasztelani

Najwyżsi urzędnicy królewscy

(tzw. ministrowie)

np. kanclerz, podskarbi, marszałek wielki

Sen

ator

owie

(p

odcz

as o

brad

sie

dzie

li)

SEJM POLSKI: POŁĄCZONE OBRADY

SENATU I IZBY POSELSKIEJ


ZADANIA – HISTORIA

1 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Herb ten mógł być używany najwcześniej od rokuA. 1385. B. 1525. C. 1569. D. 1572.

Tekst do zadań 2. i 3.

A iż w Rzeczypospolitej naszej jest różnorodność niemała z stro-ny wiary krześcijańskiej, zabiegając temu, aby się z tej przyczyny miedzy ludźmi rozruchy jakie szkodliwe nie wszczęły, które po inszych królestwach jaśnie widziemy, obiecujemy to sobie spól-nie za nas i za potomki nasze na wieczne czasy pod obowiąz-kiem przysięgi, pod wiarą, czcią i sumnieniem naszym, iż którzy jestechmy różni w wierze, pokój miedzy sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w Kościelech krwie nie przelewać.

2 Zaznacz poprawne dokończenie zdania.Przywołany tekst to fragmentA. unii w Krewie.B. unii lubelskiej.

C. konstytucji nihil novi.D. konfederacji warszawskiej.

3 Jakie konsekwencje miało wcielenie w życie postanowień cytowanego dokumentu?Zaznacz poprawną odpowiedź.A. Wybór króla. B. Nastanie tolerancji religijnej. C. Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.D. Wprowadzenie kolejnego przywileju dla szlachty.

Ilustracja do zadań 4., 5. i 6.

Jan Matejko, Hołd pruski, 1880–1882

4 Zaznacz poprawne dokończenie zdania.Obraz przedstawia wydarzenie z wieku

A. XV. B. XVI. C. XVII. D. XVIII.

259WWW.ZDASZ.TO

ZADANIA – HISTORIA

5 Zaznacz poprawne dokończenie zdania.Postać składająca hołd toA. Stefan Batory. B. Zygmunt Stary. C. Zygmunt August.D. Albrecht Hohenzollern.

6 Który z poniższych faktów stał się konsekwencją wydarzenia przedstawionego na obrazie?Zaznacz poprawną odpowiedź.A. Sekularyzacja państwa krzyżackiego.B. Wprowadzenie luteranizmu w Polsce. C. Małżeństwo Zygmunta Augusta.D. Przyłączenie Inflant do Polski.

7 Zaznacz właściwą kolejność wydarzeń.A. Henryk Walezy królem Polski – unia lubelska – śmierć Zygmunta Augusta – wolna elekcjaB. wolna elekcja – Henryk Walezy królem Polski – unia lubelska – śmierć Zygmunta AugustaC. śmierć Zygmunta Augusta – wolna elekcja – Henryk Walezy królem Polski – unia lubelskaD. unia lubelska – śmierć Zygmunta Augusta – wolna elekcja – Henryk Walezy królem Polski

8 Zaznacz poprawne dokończenie zdania.Z mapy na s. 257 nie można się dowiedzieć,A. gdzie mieszkała szlachta wyznająca kalwinizm.B. jakie ziemie weszły w skład Korony po unii lubelskiej.C. w jakich miastach mieszczaństwo przyjmowało luteranizm.D. jakie wyznanie dominowało na wschodnich terenach Rzeczypospolitej.

9 Przyporządkuj podanym poniżej wydarzeniom okresy, w których one nastąpiły.Przy każdym wydarzeniu zaznacz literę przyporządkowaną przedziałowi czasu, w którym to zdarzenie miało miejsce.

1500 1520 1540 1560 1580

A B C D

I. Pierwsza wolna elekcja odbyła się w czasie oznaczonym literą A / B / C / D. II. Sekularyzacja Prus nastąpiła w czasie oznaczonym literą A / B / C / D.

10 Zaznacz cyfrę (1–2) przyporządkowaną nazwisku autora cytatu oraz literę (A–C) odpo-wiadającą przyczynie wypowiedzenia tych słów.

A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.

Słowa te wypowiedział

1. Mikołaj Rej,

co było związane z

A. powstawaniem utworów pisanych w języku narodowym.

B. zamianą łaciny na język polski w czasie nabożeństw.

2. Jan Kochanowski,C.

napływem na Wawel cudzoziemców, którzy nie potrafili mówić w języku polskim.


1. Człowiek, obywatel, społeczeństwoCzłowiekO tym, jaki jest człowiek, decydują jego cechy odziedziczone po przodkach i środowisko, w którym żyje. Ludzie różnią się przede wszystkim osobowością. Najważniejsze elementy osobowości to: uzdolnienia, emocje, temperament, postawy i potrzeby. Potrzeby mają wpływ na aktywność człowieka.

Kategorie potrzeb

Kategoria Charakter potrzeby Najważniejsze przykłady

Potrzeby biologiczne

Są nazywane pierwotnymi, gdyż ich zaspokojenie jest niezbędne do realizacji potrzeb wyższego rzędu. Potrzeby tego rodzaju są wrodzone, ale z czasem podlegają znacz-nym zmianom.

oddychanie, jedzenie, sen, picie

Potrzeby psychiczne

Są nazywane wtórnymi lub wyższego rzędu. Nie są wro-dzone, pojawiają się wraz z rozwojem człowieka. Nadają kierunek i energię jego działaniom.

poczucie bezpieczeń-stwa, miłość, akceptacja

Potrzeby społeczne

Są zaliczane do potrzeb wtórnych, czyli wyższego rzędu. Kształtują się w miarę upływu czasu. Określają miejsce człowieka w społeczeństwie.

przynależność do grupy, działanie na rzecz innych, uznanie społeczne

Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ społeczeństwo stwarza mu najlepsze możliwości istnienia i rozwoju. Do właściwego rozwoju człowiek potrzebuje innych ludzi. Umiejętności życia w spo-łeczeństwie zdobywamy przez naśladowanie innych i uczenie się określonych zachowań. Proces ten nazywamy socjalizacją. W kontaktach między ludźmi powstają relacje nazywane więziami społecznymi, które są spoiwem łączącym jednostki w społeczeństwie. Człowiek w życiu odgrywa różne role społeczne. Wyznaczają one reguły, normy i wzory postę-powania wobec innych.

Grupa społecznaŻycie społeczne toczy się w grupach społecz-nych. Grupa społeczna składa się co najmniej z dwóch osób, między którymi zachodzą bez-pośrednie interakcje. Osoby te mają wspólny cel i świadomość własnej odrębności. Grupa ma swoją strukturę i określony system warto-ści. W zależności od kryterium można wyróż-nić następujące grupy: pierwotne i wtórne, duże i małe, formalne i nieformalne. W każdej grupie istnieją normy, czyli zasady obowiązujące jej członków. Z norm tych wynikają zarówno pra-wa, jak i obowiązki członków grupy.

Normy grupowe są jednym z czynników decy-dujących o odrębności grupy. Źródłem norm są: moralność, obyczaje, religia oraz prawo. W grupie możemy odgrywać różne role.

W zależności od sytuacji w grupie stosuje się jeden z trzech sposobów podejmowania decyzji.

• Porozumienie (konsensus). Aby decyzja zo-stała podjęta, każdy musi ją zaakceptować.

• Decyzja lidera. Jedna osoba podejmuje decyzję dotyczącą wszystkich.

• Głosowanie. W tej sytuacji każdy głos jest tak samo ważny, a zostaje podjęta ta decy-zja, za którą opowie się większość.

331WWW.ZDASZ.TO

1. Człowiek, obywatel, społeczeństwo

W grupie zwykle występuje przywódca (szef, lider). Cechą wyróżniającą go jest duży wpływ na grupę, a także możliwość oddziaływania na pojedyncze osoby.

manipulującyautokratyczny

charyzmatycznydemokratyczny

Typy przywódcy

Rodzina – zbiorowość – społecznośćRodzina jest pierwszą szkołą życia społecznego. Właśnie w niej człowiek uczy się najważniejszych zasad obowiązujących w grupie i społeczeństwie. Rodzina powinna uczyć norm i zasad życia spo-łecznego, zapewniać opiekę i bezpieczeństwo, przekazywać tradycje rodzinne, narodowe i religijne. Człowiek staje się częścią zbiorowości, gdy przebywa na jakimś obszarze wraz z innymi ludźmi i łączą go z nimi określone stosunki i więzi społeczne. Jeśli stosunki te są trwałe i uporządkowane, to możemy mówić o istnieniu społeczności.

Zbiorowość Społeczność

Zbiór ludzi przebywających na danym obsza-rze przez jakiś czas; między którymi wytwo-rzyły się – choćby na krótko – więzi społeczne (np. uczestnicy koncertu na stadionie).

Zbiorowość ludzi mieszkająca na danym obszarze, powiązana trwałymi i uporządkowanymi więziami społecznymi, wspólnotą warunków życia, tradycjami, wspólnymi interesami.

lokalna

obejmująca ludzi zamiesz-kujących obszar miasta,

gminy, wsi, osiedla

regionalna

obejmująca ludzi zamieszku-jących jakiś region (gospo-darczy lub administracyjny)

państwowa

obejmująca ludzi zamiesz-kujących obszar wyznaczo-ny przez granice państwa

Społeczność

SpołeczeństwoCzłowiek funkcjonuje w różnych zbiorowościach i społecznościach, które są najważniejszymi elementami społeczeństwa. Społeczeństwa możemy podzielić na otwarte i zamknięte. Każdy z nas jest członkiem jakiejś grupy społecznej, czasem wielu jednocześnie. O przynależno-ści do grupy społecznej decydują m.in. indywidualne cechy każdego człowieka, wykształcenie, zawód, miejsce zamieszkania i wiek.


ZADANIA – WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

1 Zaznacz poprawne dokończenie zdania.Przedstawiona ulotka zachęca do udziału wA. wyborze posłów.C. referendum krajowym.B. wyborze Prezydenta RP. D. wyborze burmistrza lub wójta.

2 Uzupełnij zdania, tak aby były prawdziwe.W każdym zdaniu zaznacz odpowiednią in-formację.Na mapie szarym kolorem oznaczono wo-jewództwo zachodniopomorskie / święto-krzyskie / podlaskie. Województwo lubelskie oznaczono literą A / B / C. Stolica Polski leży w województwie oznaczonym literą A / E / F.

3 Do zamieszczonych w tabeli definicji związanych z samorządem w Polsce przyporządkuj właściwe pojęcia.Wpisz w każdą lukę tabeli odpowiednią informację.

gmina • województwo • powiat • rada powiatu

Definicja Pojęcie

I Wspólnota obywateli zamieszkujących pewne terytorium. W Polsce jest najmniejszą i podstawową jednostką podziału terytorialnego.

II Jednostka podziału terytorialnego i jednostka samorządowa, w któ-rej działają zarówno organy samorządowe, jak i organy administracji państwowej.

III Organ uchwałodawczy i kontrolny powiatu wybierany w wyborach bezpośrednich na 4-letnią kadencję; na jego czele stoi przewodni-czący wybierany spośród członków tego organu.

4 Zaznacz poprawne dokończenie zdania.W Polsce obowiązuje trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego, a mianowicieA. samorząd dzielnicy, samorząd powiatu, samorząd województwa.B. samorząd gminy, samorząd powiatu, samorząd województwa.C. samorząd powiatu, samorząd województwa, samorząd kraju.D. samorząd wsi, samorząd miasta, samorząd powiatu.

5 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Zamieszczony obok dokument jest wydawany przezA. Prezydenta RP.B. przewodniczącego Rady Miejskiej.C. wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. D. kierownika wydziału administracyjno-prawnego danej gminy.

EGZAMINATORZY

NAUCZYCIELE

POLECAJĄEGZAMINGIMNAZJALNYREPETYTORIUMCZĘŚĆ HUMANISTYCZNAJĘZYK POLSKI • HISTORIA • WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

EGZAMIN

GIMN

AZJALNY

Polecamy także:

REPETYTORIUMCZĘŚĆ MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZA

EGZAMINGIMNAZJALNY

REPETYTORIU

MCZĘŚĆ M

ATEMATYCZN

O-PRZYRO

DN

ICZA

REPETYTORIUM ZDASZ.TO

przygotowanie do egzaminu gimnazjalnego

KURS ONLINE GRATIS!Repetytorium ZDASZ.TO – komplet informacji wymaganych w części matematyczno-przyrodniczej egzaminu gimnazjalnego.Razem z książką otrzymujesz bezpłatny dostęp do pełnego kursu online na www.zdasz.to.

WIEDZA, TESTY, ODPOWIEDZIRepetytorium ZDASZ.TO – w sam raz tyle, ile potrzebujesz, aby skutecznie przygotować się do egzaminu: książka pełna wiedzy, testy sprawdzające oraz ponad 1000 zadań i arkusze z odpowiedziami.

ZGODNOŚĆ Z WYMAGANIAMIRepetytorium ZDASZ.TO opracowali doświadczeni eksperci WSiP, dlatego możesz mieć pewność,że znajdziesz tu arkuszei takie rodzaje zadań jak na prawdziwym egzaminie gimnazjalnym.

Wszystkie nasze publikacje kupisz w księgarni internetowej www.sklep.wsip.pl

170004_Egzamin gimnazjalny_1 IV pantone_WERS.indd 1 2015-04-20 11:05:05

JAK ROZPOCZĄĆ KURS ONLINE? TO PROSTE!

Na www.zdasz.to znajdziesz:

• testy sprawdzające Twoją wiedzę na początku kursu,• ponad 1000 zadań typu egzaminacyjnego z odpowiedziami,• sprawdziany po każdym temacie,• arkusze egzaminacyjne z kluczem odpowiedzi – przygotowane na podstawie arkuszy

Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.

Dzięki połączeniu tradycyjnego repetytorium z kursem online na www.zdasz.to możesz wybrać najwygodniejszą dla siebie formę nauki.

Kod umieszczony w książkowym REPETYTORIUM ZDASZ.TO daje Ci bezpłatny dostęp do kursu online na www.zdasz.to.

WEJDŹ na www.zdasz.to

WPISZ kod z wszywki

UCZ SIĘ kiedy chcesz i gdzie chcesz

KUPUJESZ WIĘCEJ, NIŻ MYŚLISZ! Do części humanistycznej egzaminu

REPETYTORIUM ZDASZ.TO: książka i bezpłatny kurs online – to źródło wiadomości i umiejętności zgodnych z wymaganiami egzaminacyjnymi.

PASUJE JAK ULAŁ!

170004_II_III_okladka N.indd 1 2015-04-20 11:25:03

MATEMATYKA

1. Liczby wymierne 6

2. Potęgi i pierwiastki 19

3. Procenty 27

4. Wyrażenia algebraiczne 35

5. Równania i układy równań 43

6. Wykresy funkcji 56

7. Statystyka opisowa i wprowadzenie do rachunku prawdopodobieństwa 68

8. Figury płaskie 80

9. Bryły 104

Przykładowy arkusz egzaminacyjny – matematyka 117

BIOLOGIA

1. Budowa chemiczna organizmów i biologia komórki 128

2. Systematyka i przegląd wybranych grup organizmów 134

3. Rośliny i ich funkcjonowanie 140

4. Zwierzęta 146

5. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka I 151

6. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka II 157

7. Higiena człowieka 164

8. Ekologia i ochrona środowiska 170

9. Genetyka 177

10. Ewolucjonizm 182

CHEMIA

1. Substancje i ich właściwości 188

2. Wewnętrzna budowa materii 192

3. Reakcje chemiczne 196

4. Powietrze i inne gazy 200

5. Woda i roztwory wodne 205

6. Kwasy i zasady 210

7. Sole 215

8. Węglowodory 219

9. Pochodne węglowodorów 225

10. Substancje o znaczeniu biologicznym 232

Spis treści

FIZYKA

1. Pomiary 240

2. Właściwości materii 245

3. Ruch 250

4. Ruch i siły 255

5. Energia mechaniczna 261

6. Energia wewnętrzna 266

7. Ruch drgający i fale mechaniczne 272

8. Elektryczność 277

9. Magnetyzm 282

10. Fale elektromagnetyczne i optyka 287

GEOGRAFIA

1. Mapa 294

2. Kształt i ruchy Ziemi 299

3. Geografia fizyczna 304

4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski 312

5. Ludność Polski 318

6. Geografia gospodarcza Polski 322

7. Regiony Polski 326

8. Sąsiedzi Polski 331

9. Europa 334

10. Wybrane regiony świata 339

Przykładowy arkusz egzaminacyjny – przedmioty przyrodnicze 345

Odpowiedzi do zadań 357

Źródła ilustracji i fotografii 359

Wejdź na www.zdasz.to! Znajdziesz tam:

19 WWW.ZDASZ.TO

Potęga o wykładniku naturalnyma an

a a1 = a0 1= a ≠ 0

Przykład

1.

a) 3 3 3 3 3 3 2435 = ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ =b) 0 2 0 2 0 2 0 2 0 2 0 00164, , , , , ,= ⋅ ⋅ ⋅ =

c) −( ) = −( ) ⋅ −( ) ⋅ −( ) = −14

14

14

14

164

3

d) 2 2 2 513

13

13

7373

499

49

2( ) = ⋅ = ⋅ = =

Potęga o wykładniku całkowitym

Przykład

2.

a) 2 331

2− = ( ) b) 3

443

13

2 2 21( ) = ( ) = ( )−

c) −( ) = −( ) = −( ) = −( )−−

0 3 35 5 5 5310

103

13

, d) −( ) = −( ) = −( )− −2 12

52

25

4 4 4

3. O

a) −( ) = −( ) = −( ) = − = −−−

0 4 153 3 325

52

1258

58

,

b) 123

53

35

81625

4 4 4( ) = ( ) = ( ) =− −

2. Potęgi i pierwiastki


Prostokątny układ współrzędnych-

x

x y x x

Przykład

1.

G = (− C = (−

F = (2, − A = (−5, −

D = (−2, − B =

H = (5, − E =

2. a)

b)

c)

a) A = (− B = −

b) C = ( )2 12

, , D = (−1, −

c) E = (−1, − F =

6. Wykresy funkcji

liczba 2rzędna punktu P

początek układu współrzędnychO = (0, 0)

liczba 4odcięta punktu P

oś odciętych

oś rzędnych

6. Wykresy funkcji

57 WWW.ZDASZ.TO

Pojęcie funkcji

Funkcją określoną na zbiorze X o wartościach w zbiorze Y nazywamy takie przyporządkowanie,

w którym każdemu elementowi ze zbioru X odpowiada dokładnie jeden element ze zbioru Y.

X Yf, g,

PESEL

Przykład

3. I.

II.

III.

IV.

-

Przykład

4.

I II

III IV

wartość odpowiadająca argumentowiargument

MATEMATYKA


- i d

-

Przykład

5.

I x −2 −1 0 1 2 II x −1 0 0 1 2

y 2 1 0 2 1 y 2 1 0 −1 −2

-

Przykład

6.

a)

x −3 −1 0 1 3

y 4 2 1 −2 −4

argument

wartość odpowiadająca argumentowi x

−3

argument

wartość odpowiadająca argumentowi x1

6. Wykresy funkcji

59 WWW.ZDASZ.TO

b)

x -

f x f (xy x= −3 2, f x x( ) = +2 1, y x= −1 5 5

6,

Aby obliczyć wartość funkcji dla danego argumentu, należy podstawić ten argument do wzoru w miejsce x, a następnie obliczyć y.

Aby obliczyć argument, dla którego funkcja przyjmuje daną wartość, należy podstawić tę wartość do wzoru w miejsce y, a następnie obliczyć x.

Przykład

7. y x= −4 32

a)

x = = = − = −− ⋅4 3 52

112

12

5

b)

= 5 4 32

= − x

10 4 3= − x 6 3= − x x = −2

8. y x= − +12

3 5,

x = −2, = − ⋅ −( ) + =12

12

2 3 5 4, −( )2 4 12

,

x = 0, = − ⋅ + =12

12

0 3 5 3, 0 3 12

,( )x = 1, = − ⋅ + =1

21 3 5 3, 1 3,( )

-

argumentwartość odpowiadająca argumentowi x

y x= − +23

5


ZADANIA – MATEMATYKA

1

−( )3 2,

A. A B. B C. C D. D

2

x 2 4

y 26,5 34

3

TAK NIE A–C

TAK,

ponieważ

A.argumentowi 1 przyporządkowane są dwie wartości: 1 i −1.

B.liczbie 25 nie została przyporządko-wana żadna liczba.

NIE,C.

każdemu argumentowi przyporządko-wana jest dokładnie jedna wartość.

4

A. y x= 1

B. y x= 2

C. y x= D. y x=

63 WWW.ZDASZ.TO

ZADANIA – MATEMATYKA

5

I II

III IV

A. I i IVB. III i IVC.

D. I

6

P F

I Funkcja przyjmuje wartość −1 dla argumentu −3. P F

II

Dla wszystkich argumentów x spełniających warunek x −2 funkcja przyjmuje wartości dodatnie.

P F

III

Dla wszystkich argumentów x spełniających warunek x −2 funkcja przyjmuje wartości ujemne.

P F

IV Dla argumentu 4 funkcja przyjmuje wartość 0. P F

BIOLOGIA


Ewolucja organizmów

Czynniki ewolucji

Czynnik

ewolucjiDefinicja Wyjaśnienie

zmienność

genetyczna

występowanie dzie-dzicznych różnic mię-dzy osobnikami w obrę-bie gatunku

Osobniki w obrębie gatunku różnią się cechami w różnym stopniu, np. dziki różnią się między sobą płcią, masą ciała, odpornością na choroby itp. Przyczynami występowania zmienności genetycznej są mutacje oraz rekombinacja

nadmiar

potomstwa

wydawanie na świat więcej potomstwa, niż jest w stanie przeżyć i wydać kolejne poko-lenie

Wszystkie osobniki w obrębie populacji wydają więcej potomstwa, niż może przetrwać – ograniczenie stanowią zasoby środowiska oraz inne organizmy, np. konkurenci czy drapieżniki. Przykładem są żaby składające tysiące jaj w skrzeku, z czego tylko z nielicznych rozwijają się kijanki, a później dorosłe żaby, które dojrzewają do wieku rozrod-czego. Rośliny wytwarzają ogromne ilości nasion, z któ-rych tylko część wykiełkuje, a z nielicznych siewek rozwiną się dorosłe osobniki

dobór

naturalny

przeżywanie osobni-ków lepiej przystoso-wanych do warunków środowiska panują-cych w danym czasie i wydawanie przez nie liczniejszego potom-stwa

Spośród wszystkich osobników w populacji większą szansę przeżycia mają osobniki lepiej przystosowane do aktualnie panujących warunków; np. jeśli w populacji jeleni pojawi się choroba wirusowa, przeżyją i wydadzą potomstwo te, które są bardziej odporne na tę chorobę. Jeśli w środowi-sku życia bakterii jest niedobór składników pokarmowych, przeżyją te, które szybciej wykorzystają dostępne składniki i (lub) będą w stanie zahamować rozwój konkurentów

izolacja trwałe rozdzielenie populacji jednego gatunku sprzyjające ich niezależnemu ewo-luowaniu i w konse-kwencji mogące skut-kować powstaniem nowego gatunku

Rozdzielenie przestrzenne, np. przeniesienie się jednej populacji na wyspę albo za łańcuch górski, powoduje, że na obie populacje w inny sposób działa dobór naturalny. Wskutek tego osobniki zaczynają się coraz bardziej od siebie różnić; np. ptaki zamieszkałe na różnych wyspach, na których występują różne rodzaje pokarmu oraz różne drapieżniki, ewoluują w odmienny sposób

dryf genetyczny przypadkowe zmiany w składzie genów populacji, często zwią-zane z jej małą liczeb-nością

Jeśli na danym obszarze ma miejsce kataklizm (np. pożar), to przeżyją nieliczne osobniki, które akurat – przypadkowo – znalazły się poza obszarem kataklizmu, i to one dadzą początek odradzającej się populacji

10. Ewolucjonizm

Ewolucja to proces ciągłych, powolnych zmian w budowie i funkcjonowaniu organizmów, w wyniku którego powstają nowe gatunki.

10. Ewolucjonizm

185 WWW.ZDASZ.TO

ZADANIA – BIOLOGIA

A B C D

A – 8 3 8

B 8 – 8 5

C 3 8 – 8

D 8 5 8 –

1 ewolucji (A D) poszczególnym grupom.

Dowód pośredni Relikt Forma przejściowa

A latimeria miłorząb wyrostek robaczkowy

B miłorząb praptak latimeria

C praptak wyrostek robaczkowy miłorząb

D wyrostek robaczkowy latimeria praptak

2 Wpisz odpowiednie numery przy nazwach czynników. A.

B.

C.

D.

I.

II. III.3 A, B, C D

1. 2.

3. 4.

4

A / B C / D / E / FA.

B.

C.

D.

E.

F.

5

I II III

I II III

A zwiększała się zmniejszała się zmniejszała się

B zwiększała się zwiększała się nie zmieniała się

C zmniejszała się nie zmieniała się zwiększała się

D nie zmieniała się zwiększała się nie zmieniała się

E zwiększała się zwiększała się zmniejszała się

CHEMIA


Budowa atomu

-

-

Wartościowość to liczba wiązań, które tworzy atom, kiedy łączy się z atomami innych pierwiastków.

Charakterystyka cząstek tworzących atom

Nazwa cząstki,

symbol

Masa

cząstki, u

Ładunek

cząstki

elektron, e, e– ok. 1/2000 –1

proton, p, p+ ok. 1 +1

neutron, n, n0 ok. 1 0

Układ okresowy pierwiastków chemicznych

6

4

51,996

24Crchrom

2. Wewnętrzna budowa

materii

numer grupy wyznacza liczbę elektronów walencyjnych (reguła obowiązuje dla grup: 1., 2. oraz od 13. do 17.)

symbol chemiczny

nazwa pierwiastkaliczba atomowa

numer okresu wyznacza liczbę powłok elektronowych w atomie

masa atomowa, u

Model atomu tlenu

jądro atomowe (protony i neutrony )

powłoki elektronowe

elektrony walencyjne

8. Węglowodory

223 WWW.ZDASZ.TO

ZADANIA – CHEMIA

1

-

A. B. C. D.

2 A, B C D, E F

A. Odbarwia wodę bromową,

ponieważ

D. ma charakter nasycony.

B. Nie ulega polimeryzacji, E. zawiera wiązanie podwójne.

C.Ma stały stan skupienia w warunkach normalnych,

F. ma dużą masę cząsteczkową.

3

-

--

Numer probówki 1 2 3 4 5

Zawartość

probówki

etylen

Br2(aq)

heksan

Br2(aq)

ciecz X

Br2(aq)

ciecz Y

Br2(aq)

gaz Z

Br2(aq)

Obserwacje roztwór się odbarwił

dwie warstwy cieczy:

brunatna oraz bezbarwna

dwie warstwy cieczy:

brunatna oraz bezbarwna

roztwór się odbarwił

roztwór się nie odbarwił

A.

B.

C.

D.

FIZYKA


Pole magnetyczne

O

powstaje pole elektryczne.

Pole elektryczne wokół ładunku punktowego

i wokół układu ładunków o przeciwnych znakach

-

Pole magnetyczne magnesu sztabkowego Pole magnetyczne magnesu w kształcie podkowy

B -

Bieguny jednoimienne

magnesów się odpychają

Bieguny różnoimienne

magnesów się przyciągają

9. Magnetyzm

Stalowe opiłki w polu magnetycznym stają się małymi igłami magnetyczny-mi: każdy opiłek ma swój biegun N i biegun S.

Liniom pola magnetycznego na zewnątrz magnesu nadajemy zwrot od bieguna N do bieguna S. Biegun N igły magnetycznej umieszczonej w polu magnetycznym ustawia się ku biegunowi S magnesu. Linie pola magnetycznego tworzą zamknięte krzywe.

Ziemia również jest źródłem pola

magnetycznego

N

S

S N

9. Magnetyzm

285 WWW.ZDASZ.TO

ZADANIA – FIZYKA

1

P F

I Igiełka 2 jest najprawdopodobniej rozmagnesowana. P F

II Igiełka 1 ustawiła się stycznie do linii pola magnetycznego. P F

IIIIgiełki 3 oraz 4 ustawiły się prawidłowo, oznaczenie ich biegunów jest zgodne z ustawieniem się igiełek w pobliżu magnesu sztabkowego. P F

2

A

sposób 1 sposób 2

Z 1 2 A B C

1. Sposób 1,

ponieważ

A.gdy sztabki się przyciągają, to sztabka 2 jest magnesem.

B.gdy sztabki się nie przyciągają to sztabka 2 jest magnesem.

2. Sposób 2,C. w tej sytuacji sztabki zawsze się przyciągają.


Budowa płytowa litosfery

3. Geografia fizyczna

epicentrum

hipocentrum

Płyta kontynentalna – o średniej grubości 35–40 km (maksymalnie 70–80 km). Obejmuje kontynent oraz szelf i skłon kontynentalny.

Płyta oceaniczna – dno oceaniczne o średniej grubości ok. 10 km. Jest cięższa od płyty kon-tynentalnej.

Strefa subdukcji – miejsce wsuwania się płyty oceanicznej (cieńszej i cięższej) pod płytę kon-tynentalną lub pod inną płytę oceaniczną. Występują tu intensywne zjawiska wulka-niczne i sejsmiczne oraz powstają głębokie rowy oceaniczne.

Ryft – rów tektoniczny w miejscu rozsuwania się płyt litosfery. Ryfty najczęściej powstają w obrębie dna oceanicznego, choć niektóre znajdują się na lądach, np. w Afryce. W strefie ryftowej występują częste, ale słabe trzęsienia ziemi oraz wulkanizm szczelinowy.

Najsilniejsze trzęsienia ziemi występują w strefie uskoków przesuwczych, czyli w miej-scach, gdzie dwie płyty przesuwają się w prze-ciwnych kierunkach.

3. Geografia fizyczna

305 WWW.ZDASZ.TO

Procesy rzeźbotwórcze

Czynnik

rzeźbotwórczy

Proces Formy Przykłady

wody płynące erozja wgłębna dolina V-kształtna Meandry i starorzecza

erozja boczna meander, starorzecze

akumulacja delta

wody morskie abrazja (erozja morska) klif, nisza abrazyjna Wybrzeże klifowe

akumulacja mierzeja

wiatr erozja deflacja (wywiewa-nie)

misa deflacyjna, bruk deflacyjny Grzyb skalny

korazja grzyb skalny, graniak

akumulacja wydma paraboliczna, barchan

lodowiec

górskierozja kar (cyrk lodowcowy), dolina

U-kształtna, wygład lodowcowyDolina U-kształtna

akumulacja wały moreny bocznej, środko-wej i czołowej

lądolód erozja wygład lodowcowy, muton Głaz narzutowy

akumulacja równina moreny dennej, wał moreny czołowej, głaz narzu-towy

wody

lodowcoweerozja pradolina, rynna lodowcowa

akumulacja sandr, oz, kem

Wietrzenie skał – proces rozpadu (mechaniczny) lub rozkładu (chemiczny) skał pod wpływem działania czyn-ników atmosferycznych, chemicznych lub biologicznych. W wyniku wietrzenia powstaje zwietrzelina. Proces ten sprzyja działaniu innych czynników rzeźbotwórczych.

Jaskinia krasowa

stalagmity

stalagnatstalaktyty


ZADANIA – GEOGRAFIA

1

P F

IIm wyższa szerokość geograficzna, tym przeważnie niższa wartość średniej rocznej temperatury powietrza.

P F

IIW klimacie morskim roczna amplituda temperatury powietrza jest wyższa niż w klima-cie kontynentalnym w tej samej strefie klimatycznej.

P F

IIICiepłe prądy morskie przyczyniają się do wzrostu sumy opadów na wybrzeżach, wzdłuż których płyną.

P F

IVNa obszarach okołorównikowych roczna suma opadów jest przeważnie większa niż na obszarach okołozwrotnikowych.

P F

2

A.

B.

C.

D.

3 -

Czynnik rzeźbotwórczy Proces rzeźbotwórczy Forma rzeźby terenu

wody morskie

wody płynące

wiatr

311 WWW.ZDASZ.TO

ZADANIA – GEOGRAFIA

4 -

A.

B.

C.

D.

5

I.

II. III. -

IV. / V. / /

EGZAMIN GIMNAZJALNYsklep.wsip.pl/uploads/litb/2210_litb.pdf · 36 Wejd na i aktywuj kurs online...

Documents

Transcript of EGZAMIN GIMNAZJALNYsklep.wsip.pl/uploads/litb/2210_litb.pdf · 36 Wejd na i aktywuj kurs online...