[ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

14
VII. [ßeftfafica ber er unb t cf) f t ä b t er tl1f t o t ij e f. mon Dr. f9einridJ Jinke. 1. 0ur Verel:]rung bes l]L <ßorgonius in lliinben. <Er9arb, ffiegg. fü. 61 5 unb El uμμlement 481 batiren ein El cf)reiben bei3 cf)ofi3 wmo uon ?minben, worin er bem filbt unb be!8 füofter\3 @orrre in 2o t9ringen f einm für freunbHcf)e filufnagme aui3fμricf)t unb bie Pas sio f). @orgoniui3 überfenbet, nacf) ber ffiegierung!8: 5eit ill?Hoi3 (969-996). ?Beibe folgen bem ;flrucf bei3 in ben Acta Ss. ord. s. Benedicti, welcf)er ben ?.namen bei3 filbte5 nicf)t nennt unb ali3 eincrigen f)iftorif cf)en imnft nur bie be5 ?Sif cf)ofi3 bietet; fie überiaf)en, baf3 ?mabillon in ben f μäter ueröffentiicf)ten Annales Bene- dictini, ben ?Brief nocf) einmal abgebrucft, uieIIeicf)t aui3 anberer :Duelle, unb bief ei3 ben 91amen bei3 filbtei3 rrugefügt f)at. @!3 ift 3mmo, , ber 987 ö tterft erwäf,lnt wirb, ein f,leruorragenber be i3 1 O. weicf)en nacf) ber ffieform uon @or5e unb II. ben WWncf)en bei3 berüf)mten füofter 0 »1eicf)enau ali3 filbt aufnötf)igte. ;flaburcf) wirb bie filbfaff ungi3beit bei3 ?Briefei3 auf bie 987-996 eingeengt; innerf)aib biefer neun 3a'f)re eine engere @ren5e 511 ßie'f)en, ift unmöglicf), ba baß 3 tinerar W1Hoi3 in 1einer füicfenf)aftigfeit nicf)t ben geringften filnf)ait bietet, ebenf owenig ber f elbft, nacf)bem ba ß „olim" ber filufnaf)me5eit wegen ber gan5en %affung nur allgemein afä "früf)er 11 unb vergangen 11 iiberf werben XLVII . 1. 14 Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Transcript of [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

Page 1: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

VII.

[ßeftfafica au~ ber ~artf er unb ~ t cf) f t ä b t er ~ tl1f t o t ij e f.

mon Dr. f9einridJ Jinke.

1. 0ur Verel:]rung bes l]L <ßorgonius in lliinben.

<Er9arb, ffiegg. fü. 61 5 unb ~iefomµ, Eluµµlement 481 batiren ein Elcf)reiben bei3 ~if cf)ofi3 wmo uon ?minben, worin er bem filbt unb ~onuent be!8 füofter\3 @orrre in 2ot9ringen f einm ~anf für freunbHcf)e filufnagme aui3fµricf)t unb bie Passio be~ f). @orgoniui3 überfenbet, nacf) ber ffiegierung!8: 5eit ill?Hoi3 (969-996). ?Beibe folgen bem ;flrucf bei3 ~riefe!8 in ben Acta Ss. ord. s. Benedicti, welcf)er ben ?.namen bei3 filbte5 nicf)t nennt unb ali3 eincrigen f)iftorif cf)en ~alte:

imnft nur bie ~erföniidjfeit be5 ?Sif cf)ofi3 bietet; fie überiaf)en, baf3 ?mabillon in ben f µäter ueröffentiicf)ten Annales Bene­dictini, ben ?Brief nocf) einmal abgebrucft, uieIIeicf)t aui3 anberer :Duelle, unb bief ei3 ~Ral ben 91amen bei3 filbtei3 f,lin~

rrugefügt f)at. @!3 ift 3mmo, ,ber 987 ötterft erwäf,lnt wirb, ein f,leruorragenber ~lofterreformator bei3 1 O. ~a'f)rf)tmberti3,

weicf)en nacf) ber ffieform uon @or5e unb ~rüm ~einricf) II. ben WWncf)en bei3 berüf)mten füofter0 »1eicf)enau ali3 filbt aufnötf)igte. ;flaburcf) wirb bie filbfaff ungi3beit bei3 ?Briefei3 auf bie ~af)re 987-996 eingeengt; innerf)aib biefer neun 3a'f)re eine engere @ren5e 511 ßie'f)en, ift unmöglicf), ba baß 3 tinerar W1Hoi3 in 1einer füicfenf)aftigfeit nicf)t ben geringften filnf)ait bietet, ebenf owenig ber ~rief f elbft, nacf)bem baß „olim" ber filufnaf)me5eit wegen ber gan5en %affung nur allgemein afä "früf)er 11 unb „ vergangen 11 iiberf e~t werben

XLVII. 1. 14

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 2: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

210

barf. ~in von mir in ber l,ßarifer snationalbibliotljef ein~ gef e6eneß ?ßer5eidjnifi von ~eiHgenteben au~ bem 12. ~a6r~ ~rnnbert ent9äft ebenfallß ben ?Brief mit folgenber, uon ben 7.Drucfen ehua5 abroeidjenber (finleitung : Epistola do­mini Milonis Mindonensis episcopi missa ad Gorziense cenobium. Sanct~ Gorziensis ~cclesiae venerabüi abbati Immoni et cuncto monachorum c~nobio sibi commisso Milo episcopus servorum Dei famu]us debitas in Christo cum oramine preces. 1)

SDa ba$ gan&e 6cljreiben fµäter in ben :Mon. Genn. hist. iebem feid)t augä1tglidj gemadjt werben foU, fo laffe idj ljier nur bie intereffantefte 6te1Ie folgen. '.Ver füf djof gebenft ber bef onbern füebe, mit ber bie J'Hofterbrüber i9n aufgenommen unb nidjt fo fe9r alß @aft benn alß einen ber ~ljrigen be~ ljanbelt fJätten, unb fäljrt bann fort: „Unde dum inter ipsa sacra eloquia vestra, qu~ mihi videbantur quod­ammodo flatu sancti spiritus ignita et quasi ex ipso fonte salutaris scienti~ salientia, passionem et miracula sanctissimi ac beatissimi communis patroni nostri Gor­gonii vos non habere cordetenus doleretis, idque sicut dignum erat gravibus suspiriis egre toleraretis, ego quoque super hoc non minori cura sollicitus mecum lacitus cogitavi, quid de hac re fieri potuisset. Et cum adhuc predictam sancti martyris passionem non llabui, pro communi nostra utilitate querere proposui, sicubi potuisset inveniri; idque ne deleretur oblivione, tenaci potius memori~ commendavi. Post h~c itaque cum reversus venissem ad patriam, plurimas librorum per­cucurri paginas et favente domino quasi ex optato citius

J) SDie SDrnde: Mabi ll on, Acta Ss. ord. s. Benedicti III. p. II, 204 s. Hnb Annales Benedictini III, 605 s. SDie .\:>anbf dJrift Cocl. Paris Lat. 5594 fol. 9 ss. mgL fillattenlinclj, SDeutfdJfnnM @k fdJidjt~qnd(en I, 347 llltb 367. 311 bem @m13en Acta Sanctorum, eleptemlier, .SSb. IIl, 327-355. MG. SS. IV, 357 ~mnerfm1g.

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 3: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

211

repperi, quod prius me non habere vehementer extimui, scilicet V idus Septembris sanctorum martyrum Gorgonii et Dorothei sollemnitatem per singulos annos fuisse natalem. Quorum quoque passionem sub eodem kalen­darum numero in ventam brevi quidem sermone suc­cinctam sed a me avidius acceptam vestrae caritati dirigere destinabam." SDaran 1cl)Het3en ficl) 5mei \ßaffionen, beren erfte beginnt: „Magnum summopere studium" (bie 5weite mit: „Salvatoris omnipotentis") unb 1cl)Het3t: Inde (von ®or5e) postea crescente in Saxonie partibus christiana religione pars earundem reliquiarum in Saxoniam adtri­buitur, ubi idem s. Gorgonius genti Saxonum et ecclesi~ Mindonensi patrocinatur; regnante domino nostro J esu Christo, qui cum patre - amen.

SDarnacl) f)aben alf o um 987 ?Bifcl)of unb ill1öncl)e in i9ren erbauficl)en @efµräcl)en e5 lebf)aft bebauert, feint' Passio et miracula if)rn3 gemeintamen 6cl)u~patron5 au befiten ober au fennen; baf)eim finbet SJJCHo ]ofort ben ~efttag ber ~marttJrer @orgoniuf3 unb SDorotf)euf3 unb ebenfaUf3 if)r SJJCar~

tt)rium aum 1e10en SDatum uer5eid)net. @r f cl)icrt ben ?Bericl)t barüber, un5rneifelf)aft Magnum summopere , nacl) @or3e. ~uffä!Hgerroeif e beutet ill1abiUon obige 6teUe, a1f3 f)aoe Smmo bem ?Bif cl)ofe einen %f)ei1 ber ?ReHquien jett erft ge: f cl)enft. SDauon ftef)t nicl)tf3 in bem ?Briefe, im @egentf)eU berneift ber 6cl)Iuf> ber erften Passio, bat3 nacl) ber 2lu'3: ureitung bef3 ~f)riftentf)umf3 im 6acl)f enianbe biefe %ranf31ation bereitß ftattgefunben f)abe; ~ubem mirb in einem nacl) arr~

gemeiner 2lnficl)t 5wan5ig Saf)re früf)er entftanbenen ?lnunber~

bericl)t {1ereitf3 bef3 im ?Borte verbreiteten ®erücl)tef3 @rwäf)nung getf)an, nicl)t ber gan5e ~örper bef3 lj. @orgoniw3 rul)e in ®or5e, fonbern ein %l)eU oefinbe ficl) 11ienfeitf3 bef3 ffil)einef3 in einem ?Bif3tf)um, baf3 ]einen ITTamen trage." SDie Seit ber %ranf31ation liegt aUerbingf3 völlig im bunfeln: fein ?Bericl)t ift barüber auf um3 gefommen, ]eUift baf3 f onft in ber 2luf:

14*

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 4: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

212

öäfJlung frember ;tranßfotionen fo eifrige Chronicon Min­dense incerti autoris f djroeigt f)ierüber uö!Iig. moe() ftef)t feft, baf3 bereits 952 ?Bife()of ~eimroarb bie neuerbaute ;Dom~ füe()e u. a. öU ~f)ren beß fJ. @orgoniuß roeif)te. <Seine ?Heli 0

quien enuct'fJnt ein illfütbener ?Reliquiar beß 11. SafJrf)unberrn. ~ei bem großen WCinbener ~ranbe uon 1062 müffen fie mit faft allen anbem (nur bie ber f). rncaria WCagbalena blieben übrig) 3u @runbe gegangen fein. Steine ~rroctf)nung berf eiben gef C()ief)t tro~ ber ?.menge ber übrigen ?Reliquien in ben uou mir gefunbenen illufaeie()nungen uom Saf)re 1064. ~unbert

SafJre f:päter fcfJenrte ~einrie() ber Böroe nae() feiner im illlin° bener ':.D ome vo[~ogenen mermlt f)fung mit ber englif C()en s:fönigßtoc'fJter ber Shrcl)e einen illrm if)rn3 513 atron5. ~of)er

er benf elben erf)atten, roirb nie()t berie()tet. 1)

'5eit biefer Seit mirb i1l gebruaten Duellen, abgefef)en non bem mir nie() t 5ugänglid;en ?Brevier ber filHnbener fütdJe uon 1f'> 1 G ber füeiiquien nicf)t mef)r ge'oad)t. ~af3 ba~ @or: goniu~ fcft in Sfüe()en 1mb fü.öftern beß ?Bi~tf)um5 al5 ein<S ber uorne(Jmften gefeiert nrnrbe, ergeben bie WCinbener ~alen :

barieu unb anbere Wufaeic'(nmugen im f)iefigen ~gL <Staats: ardjiu, bie im übrigen rnenig ßur ®ef cfJüt-te ber ~3eref)rung

be!3 S~eiligen entfJalten.

J 1 ~er ~ erirfJt: ~fagnum sumrn op ere, gcbr. in brn Arb Sa11 ctorn 111 ,

foint nndJ in oer \ßnrifer .~>.rnbidjrirt. illic @5tdle oei t.J ab i 11 o n , A nn . Be11. 1 f I, 605 !cllttd : eiqne ()Jiloni) p:irtem s. Gorgonii rna rt yris reliq t1ia mm in Suxouiarn asportand arn concessit. ~er

~1aifnl- im D.13u1ilierueridj t Jtnp. Xlll. Chro n. ~li nd . incerti auloris

liri Mcibom, Rev. Ge rrn. SS . J, 54!)- 57 +. 3u ben ß teHen ii li cr

bic })tdiq ui rnunLQ: rfJ nrb, l'Rqrn. 9/r. 571, 1931; 5l lllJfer, %Cusl bcr ®d1n t1rnnrn1n: bd <:D o mr~ 3n 'füiubrn i l , D9. ( \ß nberiiorner Be!J r'

l1ll ftnlt, (1-in fo bungdfdJ rift l8G8); mci nrn ~fnff ll~, ßo r[ l~Hngrn11. f .tu . .8t[ifJr. X V, 1, 153 f. 3 lllei .1ßri efe uom 22. uub 27. ®ept. 1133: ~(1mo u. ~}(in b en bittet WGt SZo nrn b uoH (iornrtJ 1rnt ffidiqnien , bief er jenbct nii fJff Oe3eitl;uete, in U: n ff e' f! Co l I. l ~rmm f dj n:i . lllrdJ. in mJoiienbütteI) I, 72 1 unb lI, 707. SBgL bic üH geulidje <i 9ronif Q3 uijo m3attenftebt' .J in ~nnffini, @5t)ntngma 11 . f. w.

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 5: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

213

?Bei ber 2lnmefengeit ?D1ilo5 in ®or~e ift roaf)rf d)einfid) auc(J eine %raternität ber beiben fürd)en geftiftet roorben. 2115 nad) bltJei ~aljrfJunberten (1175) ~i]d)of filnno auf feiner ~afifa9rt nad) ES. ~ago bi ~om:poftella @orbe befudjte unb „ibi de fraternitatis societate pridem habil~ inter eas­dem sanctas ecclesias" nac(lforf dJte, f djeint man bort wenig me9r barüber gemuflt ~u ljaben, unb murbe barnm bie %rn~ ternität in meitgefJenbfter %orm erneuert unb beiber)eitig bie gegenf eitigen ?Eer:pffidJtungen genau feftgef e~t.

filuf eine 6qnuierigfeit, meldJe burdJ ba5 <Sd)reiben ?D1ifo5 an @or~e für bie SDatirung ber Miracula s. Gorgonii entfteljt, f ei i d)lief31id) aud) 9ier fyingeroief en, ba bis je~t

reiner ber ~or]cf)er' bie fiel) mit if)nett bef dJäftigt f)aben, barauf aur11i1.'rfjam gemorben ift; felbft ~. ESd)uT~e nicf)t in ]einer fcyar[1tnnigen Unter)uciJuttg über filbt ~oljarmes uon @or5e. SDie Miracula s. Gorgonii, beginnenb : Descripturus miracula, entftammen nac'~ allgemeiner 2fnnaljme ber %eber eine5 @orbet illtöndJß um 965; ber obige SSrief mufl ~ruifdJen 987 unb 996 afJgefanbt fein unb in HJm mirb aw3brücUid) bes ill'Cangeis einer Passio mib ber Miracula bes ,\?eiligen gebadJt. @enügten bie iiitern Miracula nid)t, maren fie uergeff en ober muf3 HJre SDatierung eine anbete fein ? 1)

II. <fin 6eutf d7es <Bioff ar in Q:orbie.

~e~ie{Jungen bes vom franböfif d)en ~orbie aus gegrütt~

beten ~ornel) ber ffi3ef er 5um W1utterflofter laffen fid) im früIJern ~itteialter mand)e nad)meifen. 60 f d)icfte \ßa]d)afius mabbertus alB ?möndj uon (forbie bem 5meiten ~ortJel)er 21bt ?marin ]eine 6d)rift über bie brei götfüd)en %ugeuben; eines

1) ~ert, MG. SS . JV, 238. m.laitf1er ®dJ ult1e , filSnr '.3of1mrnc6

uoH @orae f1iftorif rfJcr ®cfJriftfteffer'? 1Jleae!l fücf)iu JX, 4%-512. illitcf) fil\ attrnfJnd), bcr ~rief unb :Miracula. nn brn crngefüf)l'ten @iteflrn enuä~nt, gebcnft /:ler ®cfJltlierigfeiten nidJt. - '.!lic ltrff. Über bie Societas frat ernitatis 31uif dJen ~Jlinben unb @ow in ll'.B. l f, 373.

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 6: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

214

anbetn ill1önc'fJ5, matramnu5 <5c'fJrift De propinquorum con­jugiis finbet fic'fJ nur in einet ~anbf cl)rift be5 mit (forVelJ eng verounbenen ~erforb unb ift u. a. an &fit &balgar von (forvel) geric'fJtet. %ran5fotionen von meHquien nac'fJ ~erforb unb IJ1igenfeden bemirfte (forOie. stiu5 %oc'fJterflofter beeinfhtf3te bagegen, f agt stieföfü, eine 3eittang bie <5c'fJrift be5 ill1uttedlofteä ~n (forOie fanb ill1abiITon smei SJRa= nufcriµte mit ber non il)m fogenannte11 fäc'fJfüc'fJen <Sc'fJrift, melc'fJe f9m WlateriaI für fein ITTief enmerf lieferten. ~eiber

finb bief e beibe foftbaren su <St. @ermain auf6eroaf)rten ~anbf c'fJriftm in ben <Stürmen ber mevolution 1 791 geftof)Ien morben. ?lßal)rf c'fJeinlic'fJ mürbe eine Unterfuc'fJung ber ~al)b

reic'fJen in ber ~arif er ?Rationalbibliotl)ef f>eru9enben 9Mro: Iogien au5 (forbie uielfac'fJ neue ?Besiel)ungen ergeben. @ine Unterfuc'fJung berf elben roar mir bief e5 ~af)r bei ber Sfürse ber 3eit unmöglic'fJ. ~agegen gebe ic'fJ in folgenbem ein au5 bem 9. ~al)rf)unbert ftammenbe5 beutf c'fJe5 ®loff ar au5 einer (forbier ~anb]c'fJrift roieber, auf meic'fJe5 ic'fJ burc'fJ eine IJ1otis be5 f)oc'fJoerbienten Beiter5 ber ~arif er ?Bibliotf)ef, B. ~efüfü, in einem bei un5 f eltenen ?Bud)e aufmerff am gemacfJt murbe. stia5 fleine nur %f)iernamen entl)altenbe ®loff ar finbet iic'fJ l)inter ben Pronostica Juliani Toletani episcopi unb lautet:

Incipiunt glose: Olor suuan, cignus helbiz, onacro­culus alacra, griuus grif, pauo pao, merula ansla, strutio struth, geometrix gauli (?), ciconia storch, pellicanus heigro, miluus uuio, aquila arn, gar­rula craha, turdus strala , coruus raban, filo­mella nahtagala, accipiter habuch, tragis hera, cicatus secgisner, palumpcis coscirila, cardolus snepfa, aiccido lohfinco.

~aß f)at fc'fJroeriid) ein fäd)fif c'fJ:roeftfälifd)er Eanb5mann in (forbie gef d)rieben. &ber menn e5 aud) uon einem über: beutfd)en ftammt, barf man bod) moI)I ol)ne ?Bebenfett an:

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 7: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

215

ne{Jmen, baf3 ber mermittier bie1er l_ßerföniicljfeit unfer rueft~

fälif clje5 ~orue~ ruar. l)

III. Weftfälif '11e <Beiffü'11e im päpftli'11en Suppiifenbanb in '1:i'11ftäM.

&iner ber foftbarften 6cljä~e ber {Jeroorragenben, leiber noclj nicljt fotalogifirten .\?anb1 cljriftenbibliot{Jet in ~icljftiibt

ift ein 6u:p:pfüenbanb fü. 54 aus ber :päriftlidjen Stancrlei bes enbenben 14. ~alJrfJunbert5. @eorg &der fJat auf ifJn unb feine mutf)maf3licljen 6cf)icffale im ~iftor. ~a{JrbudJ 1887 511erft lJingeroiefen. mielieidJt ift er bei ben römif cljen )lliirren 511 filnfang beß 15. ~af)rfJ1mbertß ab{Janben gefommen, uielleicljt ift er nber nocfJ mit auf baß S{onftanöet stonJH unb oon bort ftatt uaclj 6üben 1wcfJ bem ?Rorben geruanbert. -~n bem 6u:ppfüenregifter ltlurben bie nornef)mti(9 uon @eift­H(9en auß ber gan5en ifüelt bei ber ~urie elngefoufenen )Sittf djriften (6uµµfü en) i9rem ?llortlaut nacIJ eingetragen unb bie :päµffü(9e @ntf djeibung (wenn gan& bemifiigt: Fiat, ut petitur) mit bem erften )Sucljftaben bes %aufnamen~ bes l_ßa.pfte5; in unferm %n!Te P., bn ber ?Banb au5 bem 5. fügienmg5jaf)re (fa ft gan5 J ö94) monifa5 IX. ftammt. ~(9

laffe auß bemfelben bie IJtamen ber weftfälif(9en @eiftiidJett folgen. ?illir lernen eine füeif,Je intereff unter l_ßerf ön1i(9feiten in ben uerf (9iebenften ~ebern3fteffungen fennen; bie bciben %amiliaren Jweier !tarbinäle beweif en, wie ftcnf bamafß ba5 meftfäli1 d)e (gfement in Slom war; ber %all be5 .\?ermmn de Fonte befunbet, wie tief audj bei unl3 baß 6(9il3ma in bie tleinften mer(Jä(tnifie eingegriffen; anbete )Seif:piele be­f onber5 ber %aII 6torm ( qui cum saptoribus et precloribus vitam ducit) beigen, ba~ audj un1er föerui3 reformuebürftig mar.

1) ~gf. llliilmnn n ß, Stnijemrfonben I, 505 mtb Umn. 2. Mabillon,

De re diplomatica, 351. Delisle, Cabinet des manuscrits, II.

~ie {lnnbf djr. Cod . Paris. Lat. 12269 fol. 58v.

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 8: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

216

1. BernardusAdvocatialias dictusMulo, ffi:eftor ber ~farrfücf)e in ber ~euftabt ®arburg, bittet um eine perp. vicaria in ber SDiöcefe SDorµat, melcf)e frü9er Bubolf Sfercf9oue ge9abt (&infommen 30 @olbglb.), unbefdJabet ba~ er megen eine~ Sfanonifarn in 6 oeft unb einer „capella domini W alderi primi fundatoris secul. eccl. Heruordensis" an ber Sfurie µroceffirt (fol. 14. 1394 6eµtember 4). -2) ~ o 9 an n 6 cu t t o r µ, W1ünfterf cf)er Sflerifer, um Sfanonifot unb gro~e ~räbenbe in W1artini ~u ~Jlünfter; bie ~rouifion

9atte er f cf)on längft; bie 6acf)e betreibt Sfarbinal ~oßmatuß tt. s. crucis, f:päter ~nnocen~ VII. (fol. 40. 1394). - 3. ?münft. SHerifer ®if 9elm ~uncftl)rtcf um Sfanonifot ~u

6t. filnbrea~ in ~öln (fol. 51. 6eµt. 10) - 4 ~ermann

&uerb i ncf (~aberborner) um irgenb einel.ßaberborner ~frünbe (fol. 57. 6eµt. 4). - 5 @ottfrieb ffi:etbercf) alias van Dlbengue~, ?münft. Sfler., um ~farrfücfJe in ~orbmalbe,

melcf)e, burcf) ben ::tob ~o9ann Sfa:pµengagens er!ebigt, ~einricf) Boen fcfJon feit ~agresfrift befe~t 9ält o9ne ~rieiter bU fein (foL 73. 6e:pt. 2). - 6 %l)lmann &icfJart non mttenborn, studens in legibus, um ~frünbe in ber ~ölner SDiöcef e (fol. 88v. 6e:pt. 2). - 7. ~of)ann 6tengobes, ~aberb. ~!er., um ein ?Beneficium ber filebtiffin non ~erforb (fol 98v. 6e:pt. 2). - 8. ill3il9elm ~uncfrt)ncf (ugl. y.) um?Bene~ ficium mit ober of)ne cura in ?münft. SDiöc. tro~ anbetet @;~:pef~ tan~en in ?münfter unb ~öln (fol. 106v. 6e:pt. 2) - 9. SDietricf) 6cf)mering, ~aberb. Sffer., baccalaureus in artib us, um ein ?Beneficium in ~ilbeßf)eim (fol. 107. 6eµt. 2). - 10. ~ogannes 6cf)riuer5 (?münfter) um ~anonHat in ?Becfum, ungeacf)tet filnmartf cf)aft auf ~räbenbe in W?artini unb fillt e?t. ~auI in ?münfter (of)ne %01. 6e:pt. 15). - 11. Sfarbinal ~· ~ea:pofüanuß für feinen familiaris @ottfrieb U 1 man n i non SDortmunb um ?ßiforie in Utrecf)t (D. %01. Eieµt. 19). - 12. ~ermann de Fonte, cler Colon. -de canonicatu et prebenda majoris eccl. s. Patrocli

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 9: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

217

Susaciensis ac eccl. parr. s. Georgii Susaciensis (fructus XII marc)., vacantium ex eo, quod Theodericus Wern­synck alias Stocle olim can. et preb. et Conradus de Oueruorde eccl. parr. possessores darnpnato Roberto anti­pape et suis sequacibus et fautoribus post et contra processus apostolicos contra ipsos fulminatos adheserunt; auf3erbem )eien fie vafant burdj ?Beqidjt bes ~onrab Bevber unb ben ~ob ~Hger5 von ~onften, S'tan. von Eit. \ßatroflu5 (fol. 111v. Eie:pt. 19). - 13. ~ermann \ßoef um 2 füneficien in 05n. unb \ßaberb., ~er5og Eiemovit von ill1af ovien be• fürwortet e5l (foI. ll!Jv. 6e:pt. 19). - 14. ~einridj

6 w e rtJ n g um \ßräbrnbe in \ßaberb. unb ~ilbe-3f,J. (foI. 122v. 6eµt. 4). - 15. :;Jof,Jann ill1orf e1 um ~eneficien ber filebtilfinnen ber @ofüdje (\ßaberb.) unb von ~erforb (fol. 123. Eie:pt. 2) - 16. ~einridj ~todofe (ill1inb . .!Her.) um .ltanonifot in ~remer ~iöcefe (foI. 125. 6e:pt. 15). - 17. @ngelbert u. ~f)ouen um \ßfarrei in :Oeftingf)aufen, er• lebigt burcf) inhabilitatio eine5 ~of)anne5 Eltorm, ber fidj nidjt f)at meif)en lafien, qui cum raptoribus et predonibus vitarn ducit (fol. 162. 6e:pt. 25). - 18. ;Da ~einridj

V 0 n smvnganben, ill'liinft. stier., ber um bie \ßfarrfirdje 6t. ~acobi in ill1ün fter früf)er gebeten, je~t ;Dedjant von 6t. ;Jof)ann in ill1inben geworben, erbittet .ltarbinar ~o5•

matu-3 C~nnocen5 VII.) bie fürdje für personam dil. fami­liaris sui domestici continui commensalis Gerardi Gysonis de Tekeneborg (fol. 165. 6ept. 28). - 19. ?215 i r f) er m 0 b t) n cf' ill1ünft. \ßre5bt)ter' baccalaureus in artibus, de soluto genitus et soluta, um vi5:pen5 5ur Uebernaf)me mef)rerer \ßfrünben (foL 174 v. Dctober 14) -20. ~er n a r b @r e u in dj um füftorat ber illlagaretf,Jenfo:pelle in illlünfter, ba ~Mtor ~ermann .ltöfter miU ad laicalia vota transire (fol. 180v. Dct. 14.) - 21. :;J of)anne5 \ß o 1 tJ n g, illlünft. SUer., um \ßfrünbe in ~ilbesf)eim (foL 192. Dct. 8.) - 23. ;Dietridj von ~ed)lingen um

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 10: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

218

Jranonifat in ffiliinffer erlebigt burd) :tob ~o9anne'3 n. ~ed)~ Iingen (foL 204. Dct. 14.) - 23. fütbolf 6enepmole, :t9e1aurar in S)amein, um Jranonifot non 6t. ffilartin in Wlinben; beftritten non S)einrid) S)ofHeger (fol. 206. Dct. 14.) - 21. ~ o 9 an n e '3 5r er f 9 o p um l_ßfarrfüd)e 6t. ffilaria in Wlinben (foI. 21 JV. Oct. 14.) - 25. 2Iuf bem \Blatte 218 mirb noc'fl ber ffilinbener füerifer ~ o 9 an n e '3 6mafenberg{J genannt; ba'3 fil5eitere fe9It.

IV. Beiträge 3ur <Bef d]id)te öer 2TIU. Sd]riftfteUer !Deftfaiens.

1. S)crmann 3oeft non WCarienfelb. Ueber biefen nod) vor menig ~a9ren faft gan~ un6efonnten ltleftfälif t~en ITYWndJ, ber al'3 Jraienberreformator unb filn9änger ber con~

ciliaren l_ßartei in ?Baf d eine ?RoUe fµielte, befiten ltlit iett amei faft gleid)~eitig erf c'fJienene lllrbeiten von fil5attenbad) unb 3urbonf en. 1) 1J?amentlic'fJ be'3 Ie~tern frif d) unb mit ein~

ge{Jenbem ?ßerftänbnif3 ge)dJriebene marfteUung gibt ein leben'3~ volfo3 unb beincllJe uollftänbige'3 \Bilb uon ber fil5irlf amfeit un f er'3 2anbmanne'3 . 3u rnüHf cljen märe, ba f3 feine beiben mid)tigften füdjenµofüif c'fJen 6djriften über bie illlac!Jt oe!3 ~a:pfte'3 unb ber ~on~ilien 1 omie über bie filbftimmungßfrage in gröf3ern filw3~ügen gebrncft mürben. Cod. Paris. Lat. 16404, au'3 ber 2. S)iilfte be'3 15. ~a{Jr{Junberrn, ent{Jält bie beiben ?illerte S)ermann'3 De fermento et azimo unb De pot. conc. et pape mit ben beiben burd) fil5attenbad) befonnt geworbenen 6d)Iuj3gebidjtdJen. ~dj laffe ba'3 Ie~tere,

meH 9ier voUftänbiger, folgen: Edidit Hermannus opus hoc vi pneumatis almi, Ordo Cisterci fovet hunc Campusque .Marie,

1) fill a t t en b a clj, Ueuer {lennann uon fficarienfefb auil ffieünfter. ~er!.

<Sit. mer. 1884, 93-109. Bnroonf en, ,Pmnannuo .8oeftine, (12fümnborf, lßrogr.·meifage 1884). Zur b o n s en, Chronicon campi s. Marie (Wcünft. meitriige).

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 11: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

. 219

Summe Theos Christe, sis merces, sis salus ipsi, Cum nece mandante persolvet debita carnis, Tune deus empirea des huic perhennia regna.

filuf fol. 67v ljeiflt eß: Infrascripta concilia et hystorie allegantur in tractatulis per me f. Hermannum de Monasterio, professum in Campo s. Marie Cist. ord. Mon. dioc. compilatis. (fä folgen 9 6t)noben, bie Historia tripartita, bann: De libris biblie nil pono, eo quod quasi omnes allegantur in scriptis meis. ~ierauf werben 64 füdjfülje 6djriftfte1Ier aufge~iiljlt , barunter meljrere mit einer ?Reilje non Werfen; 3aljlreidj finb bef onbers bie aftro: nomif d)en filktfe, (Sdjriften 3Ut ~aienberfrnge, Computi u. f. ltJ. maß fid) ljieran anf djiieflenbe ?Eer3eidjnij3 ber 6djriften ~ermamtß ftimmt in brei l.ßunften mit bem burdj ßurbonf en ueröffenfüdjten nicljt gan3 überein. 1. mie uon 3. (6. 12) citirte ueriorne ®cljrift Questio de sabbato sancto füf)rt ljier ben am3fiiljriicljen ~itel: Questio, an sit licitum cantari vesperas in sabbato sancto apertis ja­nuis tempore interdicti. marnad) rann fie nidjt ibentif dj fein mit bem Tractatulum exhortatorium. ma Ie~teres

audJ f)ier nidjt uer5eidjnet fteljt, mödjte idj an bie 91idjt: eriften~ besferben glauben. 2. fü. 9 ift betitelt: Cronica de fundacione monasterii Campi s. ·Marie et de abba­tibus. mamit ift auclj ein :pofitiuer ?BemeiS bafür erbradjt, maß 3urbon1en aus innern @rünben maf,Jrf cIJeiniidj gemadjt, b a f3 ~ e r m a n n 3 o e f t m er f a ff er b e r WC a r i e n f e I b e r (§; lj r o n i f i ft. 3. mie Ie~te ®djrift ljeiflt: De cesarea ma­jestate unb nidjt potcstate; baljer ift eß menig!tens fragHdj, ob mir ljier gerabe eine :pofüi)clje Eldjrift uor unß ljaben. 1)

2. mie oeiben stöl ner ~rofeHoren ~afo b von ®oeft unb mietridj uon Wlünfter. ?illmm J . tJ. ®oeft

1) ~ie l.101\ mir i1131oifd)en eingefefJrne ,Panbfdjrift 1 fol. n6 fol. 149-

160 ftin1111t uollftünbig mit ber ij3arif er üfJerein; fie ift aber ültent Urfprnng5, 1t1aljrf dJeh1füfJ ~m.itte saec. XV entftanbeu.

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 12: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

220

3um .~nquifitor ernannt morben, ftanb bi0 je ~t nic~t feft. Cod. Paris. Lat. 5237, ber für bie !töfner UninerfitäEI: g ef cfJidJte 1 o auflerorbentfüf,J mü:(Jtig ift unb u. a. baß 6cf)reföen einer füei9e uon ~urfürften uom 10. 91onember 1425 an ber Uniuerfität unb bie ?lfntniort ber fetteren beöüglicf) ber filu~Iegung ber füiftoteiifcf)en ~9iiofopfJie m1b anberer füf)r: ftreitigfeiten entf)ält, (ugL ?Bianco, @efcI;. ber Unio . .ltöln) entgält ba0 Snftullation0f cf)reiben be0 ~ronin0iulprior!3 unb Snquifitor0 @iefelbert uo11 Utrecf)t uom S. 1409. ~für SaIJte f:päter ernannte SafofJ ben Dr. theol. Sof)cmn u. Bübing: f)auf en ord. fr. Pred. ~u 1einem 6te[uertreter im ~öf nif cf)en ultra Ren um, IIJ1ünfter, :00nabrücr unb ~aberborn, ro o bie ~iire1ie ftad gra]1ire. Sn ber citirten ~)anb]cIJrift

fbtben ficf) auflerbem uerf dyiebene )Briefe zsafob0 bef onberß in ber l)Jfolfom1 cf)en filngelegenf)cit. - 91ad; foL 2 7 2 f cf)enft 1419 filuguft 2 Theodericus de lVIonasterio, mag. in s. theologia, professor eximius , pastor eccl. parr. s. Joh. Bapt. Colon., plura volumina (52) librorum suorum ber Univerfitiit, prout eosdem libros per man um suam sig­natos de mandato suo consignavi, fügt ber ~lotar ijin5u.

3. ~)e r m a 1t n von '5 cf) i1 b ef cf) e. Cod. Paris. Lat. 4232 entgält auf fol. 152 ff. bie beiben erften ;tf)eile eine0 umfaffenben fücf)enpolitif d)en ~erfe0 be0 meftfätifd)en filu: guftinermöncf)0, gef d;rieben auf ~unf d) bef3 ~apfte0 So: l;laime0 XXII. unb gericf)tet gegen bie im Sfampfe Bubroigß bes ?Baiern mit ber Sfurie auf 6eiten beß Sfaif er0 ftel)enben Iiterarif dJen fill!greifer be0 ~apfttl)um5. Ueber bie ?Bebeutung bei3 %raftate0 vgl. ~eft 3 be0 .~iitor. Sagrb. 1889.

4. :Die beiben '.nominifonergenera{e ~orba11uß 6at:o unb Sof)unne0 ;teutonicu5. :Da icf) bei ~ertig:

fteUung meine5 voriiifJrigen 2luff a~e5 ben auf f)iefiger ?Siblio: t9ef nid)t uor9anbenen üuetiH~cfJarb, SS. ord. Praed. I, von ~roei ?Bibliotf)efen nicf)t erf)alten fonnte unb micf) mit ungenauen_"'@t:cer:pten begnügen muf3te, f o feien f)ier einige

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 13: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

221

\Bericljtigungen mtb fögänöungen öU 3tfdJr. XLVI, 197-200 geftattet. ,8u ben 6. 19'7 unb 198 f. nic'fJt nacljmegbaren 6teIIen ogL OuetiH~c'fJarb p. 97 unb 111. >nie illtöglicljreit, Sorban mit bem oerfüJmten WlatfJemntHer Sorb. memorarius öU ibentificiren, mar auclj f djon butcl) bie if)m bei Q,;(g, öU0

gef cljriebenen m5erfe De ponderibus unb De lineis datis gegeben. 5Der Bef)ler Grammaticalia ftatt Geometricalia ift jcljon von ben morgängern Q,;(g.'s gemacljt morben. -SofJanne:S ~eutonicw0, füwc bcn in beutf d)en Udunbenfaücf)ern manclje!3 Wtaterial iiclj finbet, ftnrb nic'fJt, mie Safob u. 6oeft berid)tet, 1253 fonbern 1252 ~?ou. 4. ,8mei Di!3lang un; berannte ?Briefe über feinen ~ob finben fiel) in ber Summa dictaminum eines ?ßartf)olomäu!3 ~auenti11i ord. fr. Praed. (~bf clJr. 519 ber 1.ßm.tlin. QJibL in 3'JCünfter saec. XIV, fol. 2 31 ). ver eine gibt ermünf cl;te 91acljricljten über bie le~ten Bebenstage be!3 Orbensgenera10 nadj ?Briefen be!3 l.ßrion3 l.ßetrus in <Straf3burg unb bes ?ßrubers ~ennann,

feine~ ftänbigen ?ßegleiter\3. „ füuf ®efJeif3 ~11110ccnö IV. fle; gnb ficlj ~o~anne'3 naclj bem Or'oensfopitel öll Q.Jologna (1252) nadj 'l>euticf)la11b öUm bort meUenben :piipftlicljen ftarbinal; .fügatett ,Pugo aurürt 2hn ·~efte bes f). 2aurentiu!3 begann er, nacljbem er üt einer nadj ber ,Panbf cf)rift nid)t fiqier fefüufteflenben 6 tnbt noclj oegeiftert ba~ ?115ort ®ottes ver: fünbet, &u hänMn unb ~örte uon jett an auf öU prebigen. SU:m '15efte fililer9eHigen beüljtete unb fommunicirte er; tags barauf em:pfing er bie le~te Ddu11g itt @egemvart )einer ürbensbrüber. 3mei :tage fog er ttocf) fo, ben 5d)u~ @otte!3 1mb ber alierf eligften :;jungfrau anffef)enb; bann uerf cljieb er, nacl)bem er nod) bie füiiber ge]egnet, in ber 6tiUe ber %1qit am 4. ?J?ouember 1) unb murbe im 6 tratburger föofter begraben.

1) Non. Nov. (5. ~1ou.) ,pbfrIJr.; ui eITelrI;t fofl e ~ f;e i8en: in ber 81ad)t

uom 4. 31tm 5. 31ou. :Tler ste,rt ift infornft. Sd; tuel'be brnf efben f.piiter gan0 ueröffen tlid)ett.

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org

Page 14: [ßeftfafica au~ ber ~artf er unb t cf) t er tl1f t o t ij e f.

222

$Da'3 uorftef)enbe mar bereit'3 in ber SDrucferei, al'3 mir ber m:rtHel: „ '.nie beiben stlominifoner < Drben'3generale Jorban'3 unb ,Sof)anne!\5 %eutonicu'3" beß :pii:pftficl}en Unter~

arcl}iuar'3 P. SDenif(e im .s)ift. ,Saf)rbucl} ?Sb. X, 5M ff. Ju @eficf)te fom. '.nie 5rorrefturen im britten 2lbf a~ mürbe SV. mof)I foum gemacl}t f)aben, menn er gemuflt f)iitte, bafl icl} bereit5 im ?Rouember uor. ~af)re'3, ein :paar ?.monate nacl} ?Beröffentlicl}ung meineß filuf)a~e'3, in einer 6itung ber mrnnfterf ct)en filfltf)eilung unfer'3 ?Bereinß eine auf Ouetif~

@cf)arb unb urfunblicl}e'3 m?ateriaI geftü~te 2ebensbef ctjreibung be'3 ,JofJanneß %eutonicu'3 gebracf)t l)abe. )ße5üglicl} ber ?Semerfung '.Venif(e'3, bie fic9 gegen bie uon mir bef)au:ptete ,~bentitiit beß m?atfJematHer~ Sorbanw3 Wemorariu'3 mit bem ?llieftfiiiif cf)en Drben'3general .Sorbanuß 6aro ricl}tet: „ '.nie auf un~ gefommenen fiC(leren 6ct)riften be'3 @enerali5 .Sorban uerratf)en mafJrfJaftig niC(lt im geringften, bafl er jemal5 ein berül)mter ?.matfJematifer geroef en" unb ben @rünben gegen~

über, bie SV. JU einem entf cf)iebenen 3roeifeI bewogen, weife iC(l f)in auf. eine ffiecenfion uÖn (illlori)~ (0:anto )r im 2itt. ~entralbl. 1889 Wr. 34, 1148: „®leiC(l 0:ur~e (bem ~erauß<

geb er her eC(lriften be'3 .Sorbanw3 Wemorariuß, ber aud) für bie .Sbentitiit beiber eintritt), fönnen mir ... bur4J bie ( uon SDenif(e) beigebraC(lten ®rünbe un!\5 feineßroeg!\5 für be~

fef)rt erfüirten."

Quelle: Westfälische Zeitschrift 47, 1889 / Internet-Portal "Westfälische Geschichte" URL: http://www.westfaelische-zeitschrift.lwl.org