1

Edward Golachowski Katedra Teorii Systemów Ekonomicznych

ul. Wiśniowa 41, pok. 81tel. 849 – 53 - 06

Notatki do przedmiotu

MAKROEKONOMIASygnatura 2001-16

Literatura obowiązkowa ( skrypt ) :

Marek Garbicz, Edward GolachowskiElementarne modele makroekonomiczneOficyna Wydawnicza SGH , Warszawa

( wydanie najnowsze )

Rok akad.2002/2003

2

Niniejsze „Notatki ...” mają pomóc w opanowaniu przedmiotu MAKROEKONOMIA głownie dzięki umożliwieniu : - koncentracji podczas wykładów na słuchaniu i myśleniu ; - samodzielnego powtarzania materiału.Należy je traktować jako uzupełnienie wykładów i literatury.„Notatki ...” są też specyficzną wersją skryptu : - skróconą ( np. znacznie mniej tekstu opisowego ) ; - rozszerzoną ( np. dodatki uznane za istotne dydaktycznie ) ; - zmienioną ( np. wyjaśnienia problemów na podstawie innych niż w skrypcie przykładów ). Jednak podstawowa różnica polega na zastosowanej w „Notatkach ...” animacji – szkice graficzne powstają stopniowo i równie stopniowo są komentowane, co ułatwia zrozumienie omawianych tematów. W „Notatkach”... są też przykładowe pytania do każdego tematu – niektóre z nich mogą pojawić się na egzaminie.

3

Tytuły wykładów

1. Modele sektorowe

2. Modelowanie typu IS - LM

3. Model rynku towarowego i rynku pieniężnego

4. Analiza gospodarki według modelu IS - LM

5. Analiza skuteczności polityki ekonomicznej

6. Rynek obrotów z zagranicą

7. Model gospodarki otwartej - analizy

4

8. Rynek pracy – część I

9. Rynek pracy – część II

10. Kompleksowy model krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej

11. Cykl koniunkturalny

12. Teorie wzrostu gospodarczego

5

1. Przedmiot badań ekonomiiEkonomia bada gospodarkę ( system ekonomiczny ).

Przyroda SpołeczeństwoSystem ekonomiczny

Do systemu ekonomicznego ( SEK ) dopływa z przyrody strumień zasobów naturalnych , jest też dopływ wewnętrzny

( np. maszyny, materiały do dalszej produkcji ), a takżedopływ z systemu społecznego ( np. praca, wiedza )- suma dopływów to wektor wejść do SEK.

X = x1 + x2 + x3 + ...X - czynniki produkcjix1 - np. zasoby naturalnex2 - np. kapitał trwałyx3 - np. praca

Wprowadzenie

6

Z systemu ekonomicznego do społeczeństwa wypływa strumień produktów i usług konsumpcyjnych – to wektor wyjść z SEK .

Y = y1 + y2 + y3 + ...

Y - produkty i usługi konsumpcyjne

y1 - np. żywność

y2 - np. odzież

y3 - np. mieszkania

T

X Y

Y = T X

Gospodarka to macierz transformacji. Ekonomia zajmuje się jej badaniem.

SEK

7

2. Metoda badawcza ekonomii

Przykład modelu: Załóżmy :- B to dochody budżetu ;- t to przeciętna stopa podatkowa w procentach ; - brak innych wpływów do budżetu.

podatki a budżet państwa ( krzywa Laffera ).

Etapy działania :1 - obserwacja rzeczywistości ( zbiór danych surowych ) ;2 - wybór cech istotnych ( abstrakcja ) ;3 - badanie zależności pomiędzy zmiennymi i sformułowanie modelu właściwego ( funkcji ) ;4 - weryfikacja modelu ;5 - wykorzystanie modelu ( wyjaśnienie, przewidywanie, symulacja, podstawa decyzji ) .

Model to : B = ( t ) Nauka posługuje się modelem, a polityka - wzorcem : B ma być = max , wtedy t = ? np.

8

- w t0 = 0% i t4 = 100%

B = 0 B

tt0 t1 t2 t3 t4

- w t2 = np. 50%

B = max !

- kiedy B rośnie ?

- kiedy B maleje ?

- dla t1 = np. 25% i dla t3 = np. 75% B jest ...

B2

B1

Elementy analizy :

9

3. Główny problem ekonomii

Zasoby czynników produkcji X są w każdym momencie dane,

ograniczone ; a suma potrzeb konsumpcyjnych PK jest

nieograniczona .

Jak zaspokoić nieograniczone PK wykorzystując dane X ?

Ekonomia jest nauką o alokacji zasobów,

jej główny problem to : jak rozmieścić ograniczone zasoby,

by jak najlepiej zaspokoić

nieograniczone potrzeby konsumpcyjne ?

10

4. Odpowiedzi

- warunkiem udzielenia odpowiedzi jest zebranie pełnej informacji o gospodarce ;

- dopiero na takiej podstawie można centralnie podjąć decyzje optymalne dla systemu jako całości ;

- dla właściwej realizacji centralnych rozwiązań alokacyjnych w sposób najlepszy dla społeczeństwa niezbędne jest podporządkowanie wszystkich podmiotów decyzjom centralnym ;

- jedynym wyjściem jest więc obowiązujący wszystkich plan !

Sposób I to gospodarka centralnie planowana ( GCP ) .

Sposób I

11

Sposób II :

- nie jest możliwe zebranie takiej informacji, by można

udzielić odpowiedzi na miliony pytań w wymaganym czasie ;

- trzeba ograniczyć liczbę pytań i zastosować automaty

rozwiązujące problemy cząstkowe ;

- wprowadźmy wspólny mianownik - pieniądz !- wtedy potrzeby przekształcą się w popyt ( efektywny ! ),

a produkcja w podaż ;- w gospodarce zacznie działać automatyczny mechanizm

popytowo - podażowy służący efektywnej alokacji ;

- rezultatem będzie równowaga pomiędzy wartością popytu AD

a podaży ( AS = Y ).

Sposób II to gospodarka rynkowa ( GR ) .

12

Który sposób jest lepszy ? Dominująca odpowiedź dzisiejsza :- ani czysta GCP ;- ani czysta GR ;- chodzi o MIX, historycznie zmienny.

Współczesna gospodarka MIX to :

- ustalenie ram aktywności ekonomicznej przez państwo ;

- samodzielna działalność firm w powyższych ramach ;

- regulacja przebiegu gry ekonomicznej przez państwo.Od teorii ekonomii oczekuje się więc dwóch typów odpowiedzi :

- jak regulować gospodarkę jako całość ? - jak prowadzić pojedynczą firmę ?To uzasadnienie dwóch gałęzi ekonomii : - makroekonomia ( wielkie litery ) ; - mikroekonomia ( małe litery ) .Wykłady – w konwencji modelowej - przedstawiają wybrane problemy tak

rozumianej makroekonomii.

13

Wykład I

Modele sektorowe

14

1. Istota modeli

Model dwusektorowy

H F

Y

C

BankS I

Gospodarstwa domowe są właścicielami firm.

mogą być inwestycjami drugich.

W praktyce między nimi jest pośrednik

Oszczędności jednych

- bank.

15

Model trzysektorowy – rozszerzenie o sektor rządowy

( pomiędzy H a F )

H F

TR

Rz

Pozostałe elementy poprzedniego szkicu - bez zmian.

T G

16

2. Funkcje w modelach

2 – sektory

1. Dochód dyspozycyjny

Y = C + S , decyzja H , czyli Yd = Y

( cały dochód jest dyspozycyjny )

2. Funkcja konsumpcji

C = C + c Yd

gdzie : C – konsumpcja autonomiczna

c – krańcowa skłonność do konsumpcji ( c + s = 1 )

3. Funkcja oszczędności

S = Y – CWstawiamy funkcję C

S = Y – C – c Y d = - C + (1 – c)Yd

S = - C + s Y

4. Funkcja inwestycji

Z założeniaI = I ( inwestycje są autonomiczne )

17

3 – sektory

1.Dochód dyspozycyjny

Yd = Y – T + TR( gospodarstwa domowe płacą podatki i otrzymują transfery )

Yd = C + S, ale Yd Y

2. Funkcja konsumpcji

Inna wielkość Yd

więc C = C + c (Y – T + TR)

3. Funkcja oszczędności

Inna wielkość Yd, więc S = - C + s Yd

S = - C + s (Y – T + TR)

4. Funkcja inwestycji

Pozostaje I = I i dotyczy tylko inwestycji prywatnych.

Inwestycje rządowe ( poza

modelem ! ) są składnikiem G, bo G = Crząd + Irząd

Inwestycje ogółem są sumą

Ipryw + Irząd

5. Funkcja popytu rządowego

Przyjmujemy, że G = G ,

tj. popyt rządowy to autonomiczna decyzja rządu.

18

6. Funkcja transferów

Przyjmujemy TR = TR

Transfery to autonomiczna decyzja rządu ( polityka społeczna ) .

7. Funkcja podatków

Zakładamy, że chodzi tylko o podatki od H.Dwie uproszczone możliwości :

- kwotowy ( tj. T = T )- proporcjonalny ( tj. T = t Y dla 0 < t < 1 )Przyjmujemy ten drugi wariant.

T = t Y

Powyższe funkcje tworzą właściwe modele. Z przedstawionych równań można obliczyć produkcję w stanie równowagi :2- sekt.

YE =1

1 - c (C + I )

3-sekt.

1

1 – c (1- t) (C + I + G + c TR)YE =

19

3. Możliwości regulacji rządowej

Na skłonność do konsumpcji c rząd nie ma wpływu bezpośredniego.

Na stopę podatkową t oczywiście ma wpływ, według formuły wzrost podatków zmniejsza mnożnik ;

Na części składowe popytu autonomicznego A

wpływ jest zróżnicowany :

- na C i I tylko pośredni,

- na G i TR bezpośredni.

Pozostają trzy narzędzia polityki gospodarczej : - podatki, zamówienia rządowe, transfery.

1

1 – c (1- t)w =

20

4. Model czterosektorowy

Rozszerzenie o sektor wymiany z zagranicą ( Oz ) i o nowy rodzaj popytu

( X jako czysta nadwyżka eksportowa) ; mamy więc SEK = H + F + Rz + Oz i AD = C + I + G + XGdy X 0 , pomiędzy gospodarką zamkniętą a otwartą

wystąpi różnica wielkości popytu i produkcji .

F OzImport

Eksport

Z założenia tylko F ma związki z zagranicą ( uproszczenie ) ,

trzeba do schematu trzech sektorów dodać blok Oz.

Eksport to strumień obcego popytu płynący do naszych firm, import - popytu naszych firmpłynący za granicę.

21

Nowe funkcje w modelu :- funkcja eksportu :

tj. cały eksport jest wielkością autonomiczną, to decyzje partnerów zewnętrznych, niezmienne w okresie krótkim.

Exp

Y

Exp

zakładamy Exp = Exp

pozostała część importu ma charakter zmienny,zależy od wielkości produkcji Y ;

przyjmijmy tu pojęcie skłonności do importu ( m ) : Imp

Yniech m =

zakładamy, że część importu ma charakter autonomiczny - import niezbędny,

- funkcja importu :Imp ;

Import zmienny = m Y

22

Imp = Imp + m Y

Funkcja importu ma więc postać następującą :

Imp + m YImp

m Y

ImpY

Suma powyższych funkcji daje następujący obraz :

EA

BExp

Imp

Y

Exp,Imp

W obszarze A eksport jest wyższy od importu, mamy nadwyżkę, tj. dodatkowy strumień popytu pobudzający gospodarkę, X > 0. W punkcie E mamy równowagę, X = 0 (ale zmiana struktury Y !).W obszarze B import jest wyższy od eksportu, mamy deficyt,

X < 0 .

23

Ogółem funkcja obrotów z zagranicą :

X = Exp – Imp

Równowaga - gdy Yi = YE

Jeżeli Yi Y E czyli zgłoszony popyt jest mniejszy lub większy

od produkcji, to zrównoważenie nastąpi dzięki zmianie produkcji ( tj. decyduje popyt ) .

Po dodaniu funkcji X do 7 funkcji modelu trzysektorowego

możemy rozwiązać model czterosektorowy,

tj. obliczyć produkcję w stanie równowagi :

= Exp – Imp – m Y

YE = 1

1 – c ( 1 – t ) + m( C + I + G + c TR + Exp - Imp )

24

Czy są nowe możliwości regulacji gospodarki przez państwo ?

- Exp jest autonomiczny, rząd może tylko

zachęcać lub zniechęcać firmy prywatne ;

- rząd jako właściciel firm sektora publicznego

ma jednak pewien wpływ ;

- Imp jest też autonomiczny ( + dwie uwagi j.w. ) ;

- import zmienny ( m Y ) uwarunkowany jest głównie

technologicznie, konieczną importochłonnością m ,

stabilną w okresie krótkim ;

W ramach przyjętych założeń nie ma więc nowych

narzędzi polityki gospodarczej.

25

Pytania :

1. Wyznacz wielkość produkcji w stanie równowagi ( oblicz YE )

wg. modelu 2-sektorowego ( 3-sektorowego ;

4-sektorowego ).

2. Przeprowadź analizę ( także graficzną ) dojścia gospodarki

do równowagi z sytuacji, w której Yi < YE ( - Yi > YE )

w modelu 2-sektorowym ( 3-sektorowym ; 4-sektorowym ).

3. Omów postać i działanie mnożnika popytowego w modelach

sektorowych – dlaczego mnożnik ulega osłabieniu po rozsze-

rzeniu modelu o trzeci i czwarty sektor ?

4. Przedstaw wszystkie możliwości regulowania gospodarki

przez państwo zgodne z założeniami modelu 4-sektorowego.

26

Wykład II

Modelowanie typu IS - LM

27

1. Przedmiot Równowaga makroekonomiczna w okresie krótkim: - na rynku towarowym ( IS ) z podziałem na konsumpcyjny ( C ) i inwestycyjny ( I ) ;

- na rynku obrotów z zagranicą ( BP ) z podziałem na obroty towarowe ( BH ) i kapitałowe ( BK ) ;

- na rynku pieniężnym ( LM ) - obroty pomiędzy agregatami M a B ;

- na rynku pracy ( SR ) ;oraz wielostronne powiązania między rynkami.

a) - analiza stanu równowagi i jego warunków

b) - analiza automatycznego procesu równoważenia ( gdy P E, to P E )

c) - polityka stabilizacyjna ( gdy P E, to E P )

d) - szczególne cele polityki ( gdy P0 = E0 Pp = Ep , gdzie p - stan pożądany )

Rodzaje problemów :

28

2. Miejsce modelu IS - LM w makroekonomii

Pojawił się w roku 1937 ( J. R. Hicks – Nobel 1972 ) jako rozwinięcie i sformalizowanie myśli J. M. Keynesa.

Ewolucja modelu ciągle trwa ( np. pogłębianie i rozszerzanie analiz, zmiana założeń, rozwój szaty matematycznej ).

Współczesny neo-keynesizm to nadal część głównego nurtu rozwoju makroekonomii ( mainstream ) .

Co było przed Keynesem ?

Prawo rynków Say’a czyli klasyczna koncepcja równowagi.Podaż i popyt muszą być równe, bo każda podaż kreuje własny

popyt ; wymiana jest praktycznie naturalna, a pieniądz - to tylko „techniczny” pośrednik.

Gospodarka wytwarza tyle, ile może ( tj. pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych ) , a popyt zależy od cen.

29

cenaAD

ilość

AS (= max.)p

q

p

q

Gdy popyt się zmienia, produkcja ilościowo pozostanie bez zmian, lecz zmieni się jej wartość.

p1

AD1

Q

p

p0

AD0 AS

E0

E1

Niech AD < 0 :

Obniżenie popytu doprowadziło tylko do spadku ceny, produkcja nie uległa zmianie.

30

Współcześnie ceny w większości są administrowane, ruchy cen są kontrolowane ( rola monopoli i państwa ), zaś obniżanie płac jest niemożliwe ( powody społeczne ).

Przy tych ograniczeniach rozwiązanie klasyczne nie działa.

Q2

E2

Obniżenie popytu doprowadziło do obniżenia podaży, a cena pozostała bez zmiany.

AS1

Po takiej krytyce Keynes odrzucił rozumowanie klasyczne.

p0

QQ0

E0

AS0AD0

AD1

31

3. Założenia modelowania IS - LM

a) meta – założenia

- gospodarka rynkowa jest niestabilna, podlega wstrząsom,

reaguje na bodźce

ale najważniejsze to

„zwierzęce” instynkty inwestorów ( „stadne” decyzje,

irracjonalne mody, fale optymizmu i pesymizmu ) ;

- gospodarka rynkowa może samoczynnie się zrównoważyć,

to jednak wymaga czasu i przynosi koszty społeczne ;

- polityka ekonomiczna państwa jest konieczna ;

- reakcje ( dostosowania ) mają charakter ilościowy,

a nie cenowy ( jak u klasyków ) .

- ale dąży do stabilności, równowagi ;

- przyczyny wstrząsów są różne,

32

b) założenia oczywiste [ u nas niezbędne tymczasem (?) ]- grę ekonomiczną toczy wielu uczestników, decyzje

ekonomiczne są podejmowane przez licznych producentów i konsumentów, istnieje konkurencja ;

- państwo też jest aktorem ekonomicznym, działa regulując całość gospodarki oraz jako właściciel firm sektora publicznego ;

- gospodarka jest mieszana ;- istnieje nowoczesna i rozwinięta infrastruktura służąca

gospodarowaniu ( techniczna, instytucjonalna, prawna, informacyjna oraz społeczna ) ;

- brak zjawisk nadzwyczajnych ( np. ekonomicznych, społecznych, politycznych ) ;

- gospodarka z założenia jest rynkowa, rozwinięta, zdrowa.

33

c) założenia idealizujące ( kierunki modelowego uproszczenia rzeczywistości )

- istnieją rezerwy wszystkich czynników produkcji,

można nimi manipulować ;- dzięki rezerwom podaż elastycznie podąża za popytem

( keynesowskie czyli popytowe regulowanie gospodarki );

- rozpatrujemy wyłącznie okres krótki, w którym decyzje

dotyczą wykorzystania zasobów, a nie ich kształtowania ;- dochody budżetu państwa to tylko podatki,

- ceny są stabilne, a gospodarka jest zamknięta .

W miarę rozbudowy modelu te założenia będą zmieniane.

wydatki to tylko

zamówienia państwowe ( uproszczenie - brak

transferów, uwzględniamy tzw. opodatkowanie netto ) ;

34

d) założenia analityczne ( cząstkowe )

Takie założenia są przyjmowane i uchylane stosownie

do logiki analiz, dotyczą np. :

- stanu wyjściowego ( równowaga , jej brak –

nadmiar czy niedobór, na którym z badanych rynków ) ;

- siły, treści i charakteru impulsu ( wstrząsu ) zewnętrznego

lub wewnętrznego, zmieniającego stan wyjściowy i / lub

warunki funkcjonowania któregokolwiek z rynków ;

- kolejności analiz rynków ;

- przebiegu krzywych równowagi ( położenie, kąt nachylenia ) ;

- rodzaju i kierunku zastosowanej polityki ekonomicznej.

35

Pytania :

1. Omów specyfikę keynesowskiego podejścia do

gospodarki i jej modelowania.

2. Dlaczego wniosków wynikających z keynesowskich analiz

modelowych nie można bezpośrednio stosować do

współczesnych państw o rozwiniętej, zamożnej

i ustabilizowanej gospodarce rynkowej ?

( - do dzisiejszej gospodarki polskiej ? )

36

Wykład III

Model rynku towarowego i rynku pieniężnego

37

Część I - Model rynku towarowego

1. Prezentacja rynku

- znane kategorie ekonomiczne, podmioty, transakcje

2. Wyprowadzenie funkcji równowagi

Równowaga, gdy AD = AS = Y Trzy części popytu AD = C + I + G

a) funkcja konsumpcji

C = C + c Yd

gdzie Yd = Y – t Y = Y (1 – t )

więc : C = C + c Y (1 – t )

38

Reszta inwestycji zależy od kosztów kredytu ( tj. od poziomu stopy procentowej - im droższy kredyt, tym mniejszy popyt inwestycyjny, a więc znak ujemny ). Siła reakcji inwestorów na zmianę stopy procentowej zależy od tzw. wrażliwości inwestorów – wprowadzamy współczynnik ( = const., > O ) .

b) funkcja inwestycji Pozostają inwestycje autonomiczne I ,

Otrzymujemy : I = I i

Ujęcie bardziej realistyczne od sektorowego, ale popyt

inwestycyjny jest nadal niezależny od dochodu !

lecz to tylko część inwestycji .

39

d) formuła krzywej IS

i

iE

YE

Y

E

IS

Każda para zmiennych (iE, YE)

spełnia warunek równowagi rynku

( tj. punkt E leży na krzywej

IS ) .

i = - Y A 1

___ ____

- pozostaje G = G

( Y = AD , AD = C + I + G )

c) funkcja popytu rządowego

A = C + I + G

III = 1

1 – c (1 – t)

gdzie :

40

3. Analiza krzywej IS

E1

E2

Y2

i2

Y1

IS

E0

YY0

i0

i1

A w przypadku obniżenia stopy ...

Przykład - skutki wzrostu i do i1 :- podrożenie kredytu inwestycyjnego, więc rezygnacja z najmniej opłacalnych projektów ;

- obniżenie popytu inwestycyjnego, więc również obniżenie produkcji dóbr inwestycyjnych ;

- obniżenie ich sprzedaży i dochodów pracowników zatrudnionych w tej sferze ;- obniżenie ich popytu konsumpcyjnego i obniżenie produkcji dóbr konsumpcyjnych ; - dalsze efekty...

a) zmiany położenia punktu E na IS

41

b) zmiany położenia krzywej IS

i = - Y A 1

___ ____

To autonomiczna decyzja rządu o obniżeniu

lub podwyższeniu zamówień publicznych.

Zgodnie z formułą IS zależą od zmian A i ,

gdzie A = C + I + G .

Ale : C = const. , I = const. , = const.

zmienić można tylko G = G !

42

Y1 Y2

IS1 IS2

Natomiast ekspansja fiskalna ( tj. G > 0 ) zwiększa produkcję i przesuwa krzywą IS równolegle w prawo.

i

i0

YY0

IS0

Restrykcja fiskalna przesuwa krzywą IS równolegle w lewo.

Niech G < 0 ( tj. obniżenie popytu rządowego czyli restrykcja fiskalna )

Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0, Y1 ) .Skutkiem jest zmniejszenie Y bez zmian i .

E1E2

Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0 , Y2 ) .

43

c) zmiany kąta nachylenia ISZnaczenie tego kąta :

- IS1 stroma, bliska pionu ;

- IS2 płaska, bliska poziomu ;- identyczne obniżenie stopy procentowej.

Y2

Kąt nachylenia IS decyduje o sile reakcji produkcji na zmianę stopy procentowej.

i1

Y1

i0

Y0

IS2IS1

E0

E1 E2

i

Y

44

Wiemy, że = const. i c = const. Można zmieniać tylko t.

Gdy t wzrośnie, to mnożnik obniży się, tj. obniży się siła omówionej reakcji - krzywa IS zbliży się do pionu ( IS1 ).

Zgodnie z formułą IS kąt jej nachylenia zależy od i , gdzie 1 . .

i

IS0

Y

IS1

(t > 0)

IS2 (t <0)Jest oczywiste, że gdy t obniży się,krzywa IS zbliży się do poziomu ( IS2 ).

1 - c ( 1 - t )=

45

Podsumowanie – działanie różnych narzędzi polityki gospodarczej na rynku pieniężnym :

- zmiany i przesuwają punkt E na nieruchomej krzywej IS ;

- zmiany G przesuwają krzywą IS wraz z leżącym na niej punktem E ;

- zmiany t zmieniają kąt nachylenia IS i położenie punktu E .

i

IS0

Y

. i

IS0

Y

.

i

IS0

Y

. i

IS0

Y

. Zakres działań polityki gospodarczej :

46

Przykład - jaką politykę gospodarczą należy zastosować, by zrównoważyć rynek opisany szkicem :

• E

P •IS

Y

i

Należy więc :

- podwyższyć i

oraz - zmniejszyć G

i / lub - zwiększyć t .

Polityka gospodarcza to ruch E P !

47

Część II - Model rynku pieniężnego1. Prezentacja rynkua) przedmiot obrotu to pieniądz (definicja : płynny i akceptowany powszechny ekwiwalent )b) rodzaj transakcji : ( gospodarka zamknięta ! ) przepływy pomiędzy znanym agregatem M ( gotówka ) a agregatem B ( inne aktywa – np. obligacje )

Różnice - części składowe B :

- nie pełnią funkcji środka płatności ( np. podatki ), to forma lokaty ( oszczędzania ) ;

- mają płynność niższą od M ; - są obarczone ryzykiem ( ryzyko bankructwa banku i/lub

emitenta obligacji, ryzyko kursowe ) , - ale przynoszą odsetki !!!

Istota : ryzyko i „zysk” czy bezpieczeństwo bez „zysku”.

48

c) strona podażowa rynku pieniężnego ( M )

tj. gotówka poza systemem bankowym plus wkłady á vista.

Podaż M określa państwo ( bank centralny ) poprzez :

- emisję pieniądza ;

- określanie stopy procentowej ;

( skutek to np. zmiana wielkości lokat bankowych ) ;

- operacje otwartego rynku

( np. transakcje obligacjami rządowymi ) ;

- wpływ na banki komercyjne i ich kreację pieniądza

( np. określenie stopy rezerw obowiązkowych ).Bank centralny może zwiększyć podaż pieniądza lub ją zmniejszyć - to subtelna gra na wielu instrumentach ( jaką metodą, jaka zmiana ) .

49

Decydując o podaży pieniądza trzeba uwzględnić m.in. :

- sytuację finansową w punkcie wyjścia

( tj. ilość pieniądza w obiegu i szybkość obiegu ) ;

- przewidywane zmiany

( np. tempo inflacji, wzrost podaży towarów ) ;

- związki pieniężne/kapitałowe z innymi krajami ;

- regulacyjne znaczenie zmian wielkości podaży pieniądza

dla poziomu aktywności ekonomicznej ( m.in. dla wielkości

produkcji )i to nasz temat !

50

d) strona popytowa

- motyw transakcyjny

niezbędny zasóbpieniądza

strumień dochodów strumień wydatków

Ujęta makroekonomicznie wielkość niezbędnego zasobu zależy od wartości transakcji ( tj. wielkości produkcji ) oraz od sprawności ruchu pieniądza ( tj. szybkości obiegu pieniężnego ) .Częścią motywu transakcyjnego jest też tzw. motyw przezornościowy ( np. zakupy okazyjne ) .

Niezbędny zasób pieniądza musi likwidować możliwe

niezgodności pomiędzy tymi strumieniami.

51

Wielkość tego popytu zależy od skłonności do ryzyka

i od poziomu oczekiwanych zysków ( tj. stopy procentowej ) .

Popyt na pieniądz jest więc sumą:

- popytu transakcyjnego ;

- popytu spekulacyjnego .

- motyw portfelowy

( np. wolę gotówkę niż lokatę, bo boję się ryzyka )

Lustrzanym odbiciem jest motyw spekulacyjny

( np. nie chcę trzymać gotówki, bo umiem ją ulokować ) .

52

e) „cena pieniądza”

Uczestnicy rynku pieniężnego dokonują transakcji ( M B ) , gdy :

- mają za mało pieniądza ( tj. muszą sprzedawać elementy B,

czyli „kupić pieniądz” ) - tracą odsetki !

- mają za dużo pieniądza ( tj. muszą kupić elementy B, czyli „sprzedać pieniądz” ) – zyskują odsetki

( lub je tracą, kiedy tego nie zrobią, tzw. opportunity cost - koszty utraconych możliwości ) .

Jest więc koszt braku pieniądza i koszt nadmiaru pieniądza - to odsetki.

Ceną pieniądza jest stopa procentowa.

53

a) funkcja podaży pieniądza

Reguluje ją państwo ( BC ) , __

podaż jest autonomiczna, więc M = M.

Podaż musi odpowiadać bieżącym warunkom,

ważna jest jej wartość realna.

Trzeba wprowadzić korektę,

tj. wskaźnik zmian poziomu cen ( Pc ) .

Ostatecznie M = M

Pc

2. Wyprowadzenie funkcji równowagi

54

b) funkcja popytu na pieniądz

Popyt transakcyjny ( Ltr ) zależy od :

- wielkości produkcji Y ( ujęcie wartościowe ) ;

- szybkości obiegu pieniądza V .Przyjmijmy odwrotny sposób jej uchwycenia ,

1tj. k =

VStąd Ltr = k Y

Popyt spekulacyjny ( Ls ) zależy od :- poziomu stopy procentowej i ( reakcja przeciwna - znak ujemny ! ) ;- wrażliwości posiadaczy pieniądza na zmiany stopy

procentowej, przyjmijmy tu współczynnik ( = const., > 0 ) . Stąd Ls = - i

Łącznie L = Ltr + LS czyli L = k Y - i

55

Każda para zmiennych ( iE , YE ) spełnia warunek równowagi ( tj.punkt E leży na krzywej LM ) .

i = Y -k 1 M

Pc

c) formuła krzywej LM

LM

YYE

iE

iE

56

3. Analiza krzywej LM

a) zmiany położenia punktu E na LM

Uwaga! Mamy te same zmienne, co w przypadku IS, lecz ich związek jest inny !

i1

Przykład - skutki wzrostu produkcji do Y1 :- produkcja rośnie, rośniewięc popyt na pieniądz( popyt transakcyjny ) ;- przy danej podaży M wzrost popytu wywoła wzrost ceny pieniądza ( tj. stopy procentowej ) .

Oznacza to, że np. ucieczka od lokat zmusi banki do podniesienia ich atrakcyjności.

Gdy produkcja się obniży ...

Y2

i2

i LM

YY0

i0

Y1

57

b) zmiany położenia krzywej LM

Zgodnie z formułą zależą od zmian , PC i M .

Ale : = const. i PC = const.

Niech M < 0 ( tj. obniżenie podaży pieniądza w obiegu

czyli restrykcja monetarna ) .Mniej pieniądza w obiegu oznacza ( przy stałej stopie

procentowej ) możliwość obsługi mniejszej liczby transakcji,

czyli realizacji mniejszej produkcji.

Skutkiem restrykcji monetarnej jest więc obniżenie produkcji.

Zmienić można tylko M , to decyzja BC .

58

Restrykcja monetarna przesuwa krzywą LM równolegle w lewo.

Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0 , Y1 ) .

Natomiast ekspansja monetarna ( tj. M > 0 ) przesuwa krzywą LM równolegle w prawo ( większa ilość pieniądza może obsłużyć większą produkcję ) .

LM1

Y1

i

i0

YY0

LM0

Y2

LM2

59

c) zmiany kąta nachylenia LM

Zgodnie z formułą LM kąt nachylenia zależy od k i .

Może zmieniać się wielkość k ( tj. sprawność obiegu pieniężnego ujęta odwrotnie ) .

Ważne - k nie jest instrumentem polityki ekonomicznej, to wielkość wynikowa. Państwo ( rząd i bank centralny ) ma tu wpływ wyłącznie pośredni.

Jest oczywiste, że obniżenie k zbliży krzywą LM do poziomu, zaś zwiększenie k - do pionu.

Wiemy, że z założenia = const.

LM1 (k< 0)

LM2 (k > 0)i LM0

Y

60

Podsumowanie – działanie instrumentów polityki gospodarczej :

wpływają na przesunięcia punktu równowagi E na nieruchomej krzywej LM ;

przesuwają krzywą LM wraz z leżącym na niej punktem równowagi E.

nie poddaje się bezpośredniemu sterowaniu.Kąt nachylenia LM

i LM

Y

. Zmiany stopy procentowej i

Zmiany podaży pieniądza M__ i LM

Y

.

61

Przykład - jaką politykę gospodarczą należy zastosować,

by zrównoważyć rynek opisany szkicem :

Polityka gospodarcza to ruch E P !

Należy więc :

- obniżyć i oraz - zmniejszyć M .

•P •

i

Y

LM

E

62

Pytania :1. Wyprowadź algebraicznie i przedstaw interpretację

graficzną funkcji równowagi

- na rynku towarowym.

( - na rynku pieniężnym. )

2. Przedstaw ( wraz z interpretacją graficzną ) podstawową

analizę krzywej równowagi ( zmienność punktu E )

– na rynku towarowym.

( – na rynku pieniężnym. )

3. Wyjaśnij, dlaczego na rynku towarowym zależność między

poziomem stopy procentowej a wielkością produkcji jest

negatywna ( wzrost jednej łączy się z obniżeniem drugiej ),

a na rynku pieniężnym – jest pozytywna.

63

Wykład IV

Analiza gospodarki według modelu IS - LM

64

1. Automatyczne równoważenie odizolowanych rynków

a) - rynek towarowy

P1 jest pod krzywą IS ( w lewo od krzywej )

- wartościowo, jeśli nastąpi wzrost cen – naturalne w GR ! ( ale to wykluczone z założenia ! ) ;

- zatem ilościowo, to zgodne z założeniami.

Oznacza to, że popyt w P1 jest większy od podaży.

Decyduje popyt, więc podaż musi się zwiększyć :

Produkcja musi osiągnąć YE

pod groźbą inflacyjnego

wzrostu cen.

P1

• E

IS

YYEY1

iE = i1

i

65

b) rynek towarowy

P2 jest nad krzywą IS ( w prawo od krzywej )

Przypadek nadmiaru podaży - produkcja musi się obniżyć ( nie ceny ! ).

Nad krzywą mamy więc nadmiar podaży, a pod – niedobór.Do równowagi prowadzą dostosowania ilościowe czyli zmiany Y.

P2IS

YY2YE

iE = i2

i

E•

66

c) rynek pieniężny P1 jest pod krzywą LM ( w prawo od krzywej )

EiE

Istniejąca podaż pieniądza wystarcza tylko do obsługi

produkcji równej YN .

Przy produkcji Y1 ( większej ) mamy niedobór pieniądza.

Wobec nadmiernego popytu na pieniądz jego „cena” musi wzrosnąć.

Dostosowanie nastąpi poprzez wzrost stopy procentowej.

LM

Y

P1

Y1YN

i

i1 •

67

d) rynek pieniężny P2 jest nad krzywą LM ( w lewo od krzywej )

iEE

Pieniądza wystarczy do obsługi produkcji YR ,dla produkcji równej Y2 mamy więc nadmiar pieniądza.Przy nadmiernej podaży pieniądza obniży się jego „cena” - stopa procentowa.

Dostosowania poprzez zmiany stopy procentowej zrównoważą rynek pieniężny.

i2

YRY2

LMP2

Y

.

68

2. Model IS - LM

Oba rynki są związane, jak Towar Pieniądz

Zmiana na jednym z rynków prowadzi do zmian na drugim :

- gdy na rynku towarowym zmienia się produkcja,

zmienia się też popyt ( transakcyjny ) na pieniądz,

co wpływa na stan rynku pieniężnego ;

- gdy na rynku pieniężnym zmienia się stopa procentowa,

zmienia się też popyt inwestycyjny, a potem produkcja

czyli zmienia się stan rynku towarowego.

69

Równowaga jest tylko wtedy, gdy równocześnie I = S i L = M .

Chodzi więc o punkt wspólny dla obu krzywych – punkt ich przecięcia.

LMISi

iEE

YE Y

W punkcie E stopa procentowa określona na rynku pieniężnym tak zbilansuje zamierzone oszczędności i inwestycje, że wytworzona zostanie produkcja, której sprzedaż ( realizacja ) wywoła popyt na pieniądz równy jego podaży.

70

3. Automatyczne równoważenie obu rynków

a) sytuacja wyjściowaPunkty P oznaczające brakrównowagi mogą leżeć w czterech różnych obszarach .

3

i

Y

1

2

4

Omówimy sytuację 3,

tj. równoczesny niedobór pieniądza i nadmiar produkcji

czyli „ przegrzanie koniunktury”.

71

b) dostosowania rozpoczęte od rynku towarowego

- punkt P jest ponad krzywą IS ,- czyli produkcja jest nadmierna wobec popytu ;

- decyduje popyt, więc produkcja musi obniżyć się do Y1 ;

E1

Y1

- na rynku pieniężnym nastąpiła poprawa sytuacji, gdyż zmniejszenie produkcji zredukowało niedobór pieniądza ( punkt E1 jest bliżej krzywej LM niż punkt P ) ;

- ale rynek pieniężny jest nadal niezrównoważony ! ( E1 nie leży na LM ) ;

- musi wzrosnąć stopa procentowa , a to spowoduje obniżenie produkcji - oba ruchy ujęte razem ( dla uproszczenia ) oznaczać będą przesunięcie E1 do E ;- dalsze obniżanie produkcji zlikwiduje niedobór pieniądza czyli zahamuje wzrostową tendencję stopy procentowej.

W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E1 → E

Ostateczne skutki :

- obniżenie produkcji ( z YP do YE ) ;- wzrost stopy procentowej ( z iP do iE ) ;

- stabilna równowaga w E .

ISi

YE YP

P

LM

EiEiP

Y

.

72

c) dostosowania rozpoczęte od rynku pieniężnego

- punkt P jest poniżej krzywej LM , mamy więc niedobór pieniądza ;

- stopa procentowa w tej sytuacji musi wzrosnąć ( aż do spotkania z krzywą LM ) ;

E2i2

- na rynku towarowym jest nadal nadmiar podaży ;

- ale wzrost stopy procentowej spowoduje obniżenie popytu inwestycyjnego, a w konsekwencji też produkcji ;

- w miarę obniżania produkcji będzie obniżać się popyt na pieniądz oraz jego „cena” ( stopa procentowa ) ; oba ruchy razem oznaczać będą przesunięcie E2 do E ;

- spadkowa tendencja produkcji zostanie zahamowana przez obniżającą się stopę procentową.

W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E2 → E

Ostateczne skutki :

- wzrost stopy procentowej ( z iP do iE ) ;- obniżenie produkcji ( z YP do YE ) ;

- stabilna równowaga w E .

i

YE YP

P

LM

EiEiP

Y

IS

.

73

Lecz amplituda wahań będzie się ciągle zmniejszać.

Kolejne ruchy dostosowawcze będą coraz słabsze.

W końcu rynki ustabilizują się w punkcie E .

LM

P

ISi

Y

.

Dojdzie do przekroczenia LM , do sytuacji nierównowagi o innym charakterze, która uruchomi inne ruchy dostosowawcze.

Potem nastąpi przekroczenie IS – i znów inaczej.

R

TE

d) dostosowania równoczesne

74

4. Polityka ekonomiczna państwa

a) uwagi wstępne

Przykładowo przeanalizowaliśmy sytuację

„ przegrzanej koniunktury ”

( za duża podaż przy niedoborze

pieniądza ) .

Po dostosowaniach automatycznych rynki osiągną

równowagę, ale przy mniejszej produkcji i wyższej stopie

procentowej oraz po czasochłonnych „kołysaniach”.

Państwo może zmieniać położenie krzywych

równowagi rynków poprzez politykę fiskalną i monetarną, a

w efekcie pomóc gospodarce w dojściu do równowagi.To przypadek I , ruch punktu E ku punktowi P .

75

Jest jeszcze przypadek II , różniący się punktem wyjścia.

Załóżmy, że po automatycznych dostosowaniach osiągnięto równowagę, ale powstało znaczące bezrobocie.

Państwo – ze względów społeczno–politycznych – chce więc zwiększyć produkcję ze stanu YE do YP ( pożądanego ) .

Nowy punkt równowagi ( Ep ) musi leżeć na linii odpowiadającej produkcji Yp

i

IS LM

YYE YP

•

E

EP ?

76

a) - ekspansja fiskalna ( przesunie IS do ISa ) ;

ISc

ISa LMc LMb

b) - ekspansja monetarna ( przesunie LM do LMb ) ;

c) - obie ekspansje, lecz słabsze ( ISc i LMc ) .

i

YYPYE

IS

LM

C

B

A

77

Każda strategia doprowadzi do pożądanej produkcji, różnice polegają na zastosowaniu innych narzędzioraz na innym wynikowym poziomie stopy procentowej.

Przypadki I i II różnią się też punktem wyjściowym :

- w I jest nierównowaga ;

- w II jest równowaga

oraz motywacją autorów polityki ekonomicznej :

- w I pomoc w zrównoważeniu gospodarki ;

- w II przejście od jednego stanu równowagi do drugiego,

ocenionego jako lepszy.

Jednak same skutki, tj. ruchy krzywych IS i LM , a także odpowiadające im zmiany Y oraz i pozostają w obu przypadkach logicznie takie same - analiza będzie wspólna.

78

to trzeba uwzględnić :- oba rodzaje polityki ( fiskalną i monetarną ) ;- oba kierunki zmian ( ekspansję i restrykcję ).

Stąd cztery poniższe warianty polityki.

Ponieważ punkty P i PP mogą leżeć w różnych obszarach

12

34

i LMIS

Y

i wymagać odmiennych działań,

79

b) ekspansywna polityka fiskalna

Gdy G > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja

Y1Y2

i2

IS1

Przy produkcji równej Y1 na rynku pieniężnym pojawi się niedobór pieniądza.Wywoła to wzrost jego ceny czyli stopy procentowej, po którym nastąpi obniżenie Y z Y1 do Y2 .

To znany efekt wypychania ( gruba czarna strzałka ) , tj. wzrost wydatków rządowych podnosząc stopę procentową zmniejszy prywatne inwestycje ( wypchnie je z rynku ) .

Y

LMi

Y0

i0

IS0

Ostateczne skutki ekspansji fiskalnej :- wzrost produkcji ;- wzrost stopy % .

80

c) restrykcyjna polityka fiskalna

Gdy G < 0 , to obniżający się popyt pociągnie za sobą spadek produkcji.

Y2Y1

i2

IS1

Przy produkcji zmniejszonej ( do Y1 ) nadmiar pieniądzaspowoduje obniżenie stopy procentowej i „niechciany” wzrost produkcji ( do Y2 ) .To przeciwieństwo efektu wypychania : miejsce zmniejszonych zamówień rządowych zajmują przedsiębiorcy prywatni.

YY0

i0

LMIS0

i

Ostateczne skutki restrykcji fiskalnej :- obniżenie produkcji ;- obniżenie stopy % .

81

d) ekspansywna polityka monetarna

Gdy M > 0 , to obniży się „cena” pieniądza,

Wzrastająca produkcja zwiększy popyt na pieniądz i podniesiony zostanie poziom stopy procentowej.

LM1

i2

i1

Y2

LM0

ISi

Y

i0

Y0 = Y1

a po spadku stopy procentowej wzrośnie produkcja.

Ostateczne skutki ekspansji monetarnej :- obniżenie stopy % ;- wzrost produkcji .

82

Ostateczny skutek restrykcji monetarnej to podniesienie stopy procentowej i obniżenie produkcji.

LM0

i

i0

Y0 Y

IS LM1

i1

i2

Y2 = Y1

e) restrykcyjna polityka monetarnaObniżenie podaży pieniądza ( M < 0 )

spowoduje wzrost jego „ceny”,a to wpłynie na obniżenie produkcji, co przyniesie spadek i .

83

Współcześnie w GR politykę fiskalną stosuje rząd, a politykę monetarną bank centralny.

Niekoniecznie rozumieją potrzeby społeczeństwa i gospodarki w ten sam sposób !

Żaden z przypadków polityki MIX nie jest wykluczony.

polityka fiskalna

polit

yka

mon

etar

naek

span

syw

na

rest

rykc

yjn

a restrykcyjnaekspansywna

- wzrost stopy procentowej

- wzrost/spadek produkcji

- spadek produkcji

- wzrost/spadek stopy pprocentowej

- wzrost produkcji

- spadek/wzrost stopy pprocentowej

- spadek stopy procentowej

f) polityka mieszana - policy mix

- spadek/ wzrost produkcji

84

We wszystkich przypadkach policy mix kierunek zmiany jednej wielkości jest jasny,lecz ostateczny kierunek zmiany drugiej wielkości jest niejasny– zależy od siły ( wartości liczbowej ) zmian fiskalnych w porównaniu do zmian monetarnych.

Przy konflikcie pomiędzy rządem a BC

działania jednej strony mogą :

Tylko koordynacja polityki przynosi oczekiwane wyniki !

- osłabić

- zredukować do zera

- odwrócić

skutki działań strony drugiej !

85

g) uwagi końcowe

pierwsza

– przedstawione skutki polityki ekonomicznej następują tylko wtedy, gdy praktyka spełnia przyjęte założenia -

a one są ostre !

W rezultacie skutki praktyczne mogą być odmienne od modelowych.

druga

- częste i/lub duże zmiany fiskalne i monetarne mogą wpłynąć na zmianę parametrów, których wartość liczbową uznaliśmy za stałą ( np. c , s , α , β ) .

Jeśli one się zmienią, to zmienią się kąty nachylenia IS i LM , więc skutki polityki będą inne od modelowych.

86

trzecia- wykorzystując model w dydaktyce nie znamy ( i nie musimy

znać ) liczbowej wartości funkcji równowagi.Lecz w praktyce gospodarczej trzeba je znać

- a nie zawsze jest to możliwe ...Można więc przewidzieć skutki polityki ekonomicznej

co do kierunku, ale nie co do skali ( wartości liczbowej ) . Oczywiście w praktyce decyduje ten drugi aspekt !

czwarta- polityka gospodarcza państwa to nie tylko zmiany fiskalne

i monetarne.Jest także polityka socjalna, dochodowa, zatrudnienia,

polityka przemysłowa, ulgi podatkowe, nakazy i zakazy itd.Skutki tych działań wpłyną też na wyniki analizowanej polityki.

Autorzy analizowanej polityki gospodarczej decydując o tym, kiedy i który instrument uruchomić, z jakim kierunkiem i z jaką siłą nie mogą w pełni przewidzieć rezultatów !

87

Pytania :1. Przeprowadź analizę automatycznego procesu

równoważenia w gospodarce zamkniętej o stałych cenach.

Rozpocznij analizę od rynku towarowego ( - od rynku

pieniężnego ). Jako punkt wyjścia przyjmij położenie P

zgodne z sytuacją 1 ( - 2 ; - 3 ; - 4 ) ( por. slajd 70 ).

2. Jaką politykę ekonomiczną ( fiskalną i monetarną )

powinno zastosować państwo, by pomóc w zrównoważeniu

gospodarki zamkniętej o stałych cenach, w której

nierównowaga ma charakter zgodny z sytuacją 1

( - 2 ; - 3 ; - 4 ) ( por. slajd 70 ).

3. Wyjaśnij skutki gospodarcze (tj. zmiany stopy procentowej

i produkcji ) różnych przypadków policy mix

( por. slajd 83 ).

88

Wykład V

Analiza skuteczności polityki ekonomicznej

89

Zgodnie z keynesowskim podejściem do gospodarki interesują nas dostosowania ilościowe, a więc zmiany produkcji.

Polityka ekonomiczna jest skuteczna, jeśli prowadzi do oczekiwanych przez jej autora zmian produkcji, tj. do :

- obniżenia po restrykcji fiskalnej / monetarnej ;

- wzrostu po ekspansji fiskalnej / monetarnej.

Miarą skuteczności polityki jest Y .

Przy danej G lub M polityka jest tym bardziej

skuteczna, im większa jest Y .

Co określa skuteczność ?

90

1. Skuteczność a współzależność polityki

fiskalnej i monetarnej

Politykę fiskalną uprawia rząd, a politykę monetarną

bank centralny. Między nimi może być wiele różnic :

- inny horyzont czasowy ;

- inne pojmowanie potrzeb gospodarki ;

- często inna opcja polityczno-ekonomiczna

( np. sprawa roli sektora publicznego, wielkości budżetu ),

- a także inny cel podstawowy ( walka z bezrobociem

czy z inflacją ? ).

91

Przykład : restrykcja fiskalna zmierzająca do obniżenia produkcji przez zmniejszenie popytu G

IS1

Y1

i2

Y2

E1

E2

Po restrykcji fiskalnej krzywa ISprzesuwa się w lewo, do IS1 , produkcja obniża się do Y1 .

Ale nadmiar pieniądza w E1

obniży stopę procentową i spowoduje pewien wzrost produkcji, niepożądany.

Ostatecznie produkcja obniży się z Y0 do Y2 - restrykcja fiskalna jest skuteczna.

Ale w punkcie E1 była bardziej skuteczna, gdyż Y1 < Y2 .Pogorszenie skuteczności nastąpiło jako efekt nadmiaru pieniądza w punkcie E1 - a tu BC może coś zmienić !

a) zgodność, współpraca

LM0

IS0

i0

Y0

i

Y

E0

92

To przykład monetarnego wspomagania polityki fiskalnej, podnoszącego jej skuteczność :

gospodarka zatrzyma się w E1 ,

nie dojdzie do E2 o większej produkcji.

LM1

Jeśli BC współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić do ob - niżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć nadwyżkę

podaży pieniądza, która wystąpiła w E1.

Oznacza to zastosowaną w odpowiednim momencie restrykcję monetarną, tj. przesunięcie LM0 w lewo do LM1 .

LM0

IS0

IS1

Y1

i2

Y2

i0

Y0

i

Y

E0E1

E2E2

i2

Y2

93

Przykład: rząd chce ożywić produkcję, stosuje ekspansję fiskalną, ale bank widzi to inaczej !

IS1

E2

E1

Y1Y2

Ekspansja fiskalna przesunie krzywą IS0 w prawo do IS1 , produkcja wzrośnie z Y0 do Y1.

Niedobór pieniądza w E1

podniesie stopę procentową,nastąpi znanyefekt wypychania,produkcja obniży się do Y2 .

i

Y

IS0

E0

LM0

Y0

b) kontra banku

94

Jeżeli jednak bank uzna rządową próbę ożywienia produkcji za szkodliwą dla gospodarki, za niesłuszną - może ją skontrować !

W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej bank może zastosować restrykcję monetarną, a więc przesunąć LM0 w lewo do LM1 .

Gospodarka

znajdzie się w E3 ,

LM1

E3

IS1

E2

E1

Y1Y2

i

Y

IS0

E0

LM0

Y0

wyjściowe Y0 mimo

ekspansji fiskalnej

nie ulegnie zmianie !

95

Produkcyjne skutki polityki rządowej mogą więc zostać zredukowane przez bank - w naszym przykładzie zniwelowane do zera !

Może też być odwrotnie – to rząd może redukować skuteczność polityki banku centralnego.

Skuteczność polityki ekonomicznej zależy

od współpracy bądź konfliktu

pomiędzy autorami pociągnięć

fiskalnych i monetarnych.

96

a) zmiany w modelu

Wszystkie dotychczasowe analizy prowadzone były przy założeniu : ceny = const.

Teraz usuwamy to ważne założenie.

W praktyce gospodarczej mamy raczej do czynienia z powszechnym ruchem cen w górę,

tj. z inflacją – i tylko to uwzględnimy .

Inflacja to obniżenie realnej wartości pieniądza ( LM ! )

oraz obniżenie dochodu i popytu realnego ( IS ! ) .

Zmieni się więc położenie obu krzywych równowagi .

2. Wpływ inflacji na skuteczność polityki ekonomicznej

97

Skutki te w interpretacji graficznej wskazuje szkic :

Y0Y1

IS1LM1

E1

Zmniejsza się popyt realny, więc IS w lewo !

Zmniejsza się realna podaż pieniądza, więc LM też w lewo !

Inflacjazmniejsza Y !

i

Y

IS0

LM0

E0

98

b) przykład ekspansji fiskalnej

Y0

Ekspansja fiskalna przesunie krzywą IS0 w prawo do IS1 .

IS1

E1

Y1

Ekspansja jest skuteczna, produkcja rośnie do Y1 , równowaga w E1 .

Ale inflacja przesunie obie krzywe w lewo !

E2

IS2LM1

Teraz punktem równowagi jest E2 . Produkcja powróciła do Y0 ,ekspansja fiskalna okazała się zupełnie nieskuteczna.

i

Y

IS0LM0

E0

Przyrost popytu G wpłynie na dalszy wzrost cen - a nie produkcji.- w naszym przykładzie do zera !

Inflacja może więc zredukować produkcyjne skutki ekspansji

fiskalnej

99

c) przykład ekspansji monetarnej

Ekspansja monetarna przesunie LM0 w prawo do LM1 , produkcja osiągnie Y1 , skuteczność O.K !

LM1

E1

Y1

Ale inflacja przesunie obie krzywe w lewo !

E2

IS1

LM2

Teraz punktem równowagi jest E2 . Produkcja powróciła do Y0 , ekspansja monetarna okazała się zupełnie nieskuteczna.

i IS0

E0

LM0

Y0 Y

Inflacja redukuje również produkcyjne skutki ekspansji monetarnej

- w naszym przykładzie do zera !Wzrost podaży pieniądza nie przyniósł wzrostu produkcji,

lecz wyłącznie wzrost cen.

100

3. Kąt nachylenia krzywych równowagi a skuteczność

a) znaczenie kąta nachylenia

Wcześniej – przy analizach krzywych równowagi –

wskazane były możliwości zmiany kąta nachylenia IS i LM .

Przy bardziej szczegółowym prezentowaniu skutków polityki

ekonomicznej ( wszystkie cztery warianty ) przypomniany

został efekt wypychania i inne ruchy typu zyg-zak

wpływające na rezultaty polityki, gdyż ich konsekwencje

zmieniały jej skuteczność.

101

Przykład restrykcji fiskalnej :

IS1

1

2

Efekt 1 zależy od siły restrykcji ( wielkości G ) .

Efekt 2 obniża skuteczność ( tj. zwiększa produkcję porestrykcji ), a zależy od kąta nachylenia IS ( od długościstrzałki 2 ).

Skuteczność polityki fiskalnej zależy od kąta nachyleniakrzywej równowagi na „własnym” rynku.

Y

iIS0 LM0

102

Można też inaczej :

2

3

Efekt 1 zależy od siły restrykcji ( jaka G ) .

Efekt 2 to obniżenie stopy procentowej wobec nadmiaru pieniądza.

Efekt 3 zmniejsza skuteczność ( bo zwiększa produkcję po restrykcji ) , a zależy od kąta nachylenia krzywej LM( od długości strzałki 3 ) .

Skuteczność polityki fiskalnej zależy także od kąta nachylenia krzywej równowagi na drugim rynku.

LM0

IS0

IS1

Y

i

1

103

Przykład restrykcji monetarnej :

1

2

LM1

LM0

IS0i

Y

Efekt 1 zależy od siłyrestrykcji ( wielkości M ) .

Efekt 2 decyduje o skuteczności ( jakie zmniejszenie produkcji ) ,a zależy od kąta nachyleniaLM ( od długości strzałki 2 ) .

Skuteczność polityki monetarnej zależy od kąta nachylenia krzywej równowagi na „własnym” rynku.

104

Można też spojrzeć inaczej :

Efekt 1 zależy od siły restrykcji ( jaka M ) .

Efekt 2 to obniżenie produkcjijako skutek wzrostu stopyprocentowej ( tu ujawnia sięskuteczność ) .

Efekt 3 zmniejsza skuteczność restrykcji ( produkcja rośnie ! ) ,a zależy od kąta nachylenia krzywej IS ( od długości strzałki 3 ).

Skuteczność polityki monetarnej zależy również od kąta nachylenia krzywej równowagi na drugim rynku.

2

3 LM0

IS0

Y

i LM1

1

105

Skuteczność obu rodzajów polityki ekonomicznej zależy

od kątów nachylenia obu krzywych równowagi.

Wynika to oczywiście z istoty modelu IS – LM , wiążącego

oba rynki.

Skuteczność działań na jednym z nich zależy nie tylko od

charakterystyki tego rynku, lecz również od

charakterystyki drugiego z nich.

Obserwacja, że skutki są różne przy różnych kątach nachylenia,

to tylko „technika” modelu.

Idąc ku interpretacji ekonomicznej trzeba wskazać, od czego

zależą same kąty.

106

b) zmiany kąta nachylenia IS

Zgodnie z formułą IS zależą one od parametru ( wrażliwość inwestorów ) i od poziomu t ( stopa podatkowa, składnik mnożnika ) .

Wpływ stopy t na nachylenie IS był już omówiony

przy analizie krzywej IS .

Tam zakładaliśmy, że = const.

Co i dlaczego się zdarzy,

gdy ulegnie zmianie ?

i = - Y A 1

___ ____

107

Gdy rośnie - rośnie wrażliwość inwestorów na zmiany stopy procentowej.

Nie jest to instrument w ręku państwa, lecz ocena sytuacji przez licznych inwestorów ( np. ich motywy inwestycyjne, ich skłonność do ryzyka, ich naśladowanie zachowań innych inwestorów – moda ) .

Wysoka wartość oznacza, że każde drgnięcie stopy procentowej odbija się wyraźnie na popycie inwestycyjnym.

Ma to miejsce np. wtedy, gdy inwestycje są finansowane głównie z kredytu.

Z formuły IS wynika, że im większa , tym krzywa IS bliższa jest poziomu.

108

Gdy maleje, to krzywa IS zbliża się do pionu.

Oznacza to sytuację, w której nawet duże ruchy stopy

procentowej mają mały wpływ na popyt inwestycyjny.

O inwestycjach decydują więc inne czynniki niż koszt kredytu ( np. inwestycje ze środków własnych, inwestycje bardzo opłacalne lub technicznie niezbędne ) .

Gdy = 0 , krzywa IS staje się pionowa.

Oznacza to zerwanie zależności, zmiany monetarne nie wpływają na rynek towarowy.

109

Zgodnie z formułą LM zależą one od parametrów k ( odwrotność szybkości obiegu pieniądza ) i ( wrażliwość popytu pieniężnego na zmianę stopy procentowej, inaczej „wrażliwość spekulantów” ) .

Wpływ zmian wartości k na nachylenie LM był już zbadany przy analizie krzywej LM.

Co i dlaczego się zdarzy, gdy ulegnie zmianie ?

Rząd nie reguluje , jej wysokość zależy

- od ocen prywatnych posiadaczy aktywów finansowych,

- od ich skłonności do ryzyka,

- od ich zaufania do lokat i obligacji

- itp.

c) zmiany kąta nachylenia LM

110

Gdy rośnie, to poziom stopy procentowej decyduje

o lokatach i zakupach obligacji,

zaufanie do banków i emitentów obligacji jest duże.

Wysoka wartość oznacza, że każde drgnięcie stopy

procentowej odbija się wyraźnie na popycie na pieniądz.

Z formuły LM wynika, że im wyższa ,

tym krzywa LM bliższa jest poziomu.

111

Jednak ogólnie preferencja płynności jest wysoka, ludzie wolą gotówkę od lokat.

Gdy = 0 , krzywa LM jest pozioma. To zerwanie zależności pomiędzy popytem na pieniądz a stopą procentową.

Zależność skuteczności polityki ekonomicznej od kątów nachylenia trzeba dobrze zrozumieć, na przykład :

- im bardziej stroma krzywa IS , tym większa skuteczność polityki fiskalnej, a mniejsza polityki monetarnej ;

lub inaczej :- polityka monetarna jest tym bardziej skuteczna,

im krzywa IS bliższa jest poziomu,

a krzywa LM bliższa pionu.

Keynesizm !

Monetaryzm !

Obniżanie oznacza, że poziom stopy procentowej

coraz słabiej wpływa na lokaty i zakupy obligacji.

112

d) skrajności

Przypadek I – pionowa IS , pozioma LM

Y

iIS

LM

- polityka fiskalna jest maksymalnie skuteczna,każde przesunięcie IS oznacza zmianę produkcji ;

jest absolutnie nieskuteczna,nie da się przesunąć LM w lewo lub w prawo !

- polityka monetarna

113

Przypadek II – pozioma IS , pionowa LM

Y

iLM

IS

- polityka fiskalna jest absolutnie nieskuteczna ;

- polityka monetarna jest maksymalnie skuteczna,każde przesunięcie LM to zmiany produkcji.

114

e) tzw. pułapka płynności

IS1i IS0

LM

Y

Polityka fiskalna jest maksymalnie skuteczna,każda zmiana IS to zmiana produkcji, brak efektu wypychania( stopa procentowanie ulega zmianie ) .

Ekspansja monetarna nie daje efektu, dodatkowe pieniądze społeczeństwo zatrzyma w postaci gotówki ( stąd „pułapka” ) .

tj. typowa IS , pozioma LM

Gospodarkę reguluje nie pieniądz, lecz popyt na towary – to ekstremalny przypadek keynesowski.

IS2

115

f) przypadek klasyczny

tj. typowa IS , pionowa LM

LM

Y

ISi

Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,a nie do zmian produkcji – jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .

116

f) przypadek klasyczny

tj. typowa IS , pionowa LM

LM

Y

ISi

Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,a nie do zmian produkcji – jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .

Polityka monetarna jest maksymalnie skuteczna.

Produkcję reguluje pieniądz, a nie popyt na towary – to podejście monetarystów.

LM1LM2

117

Pytania :1. Jaką politykę monetarną powinien zastosować bank centralny chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji rządu, zamierzającego poprzez ekspansję fiskalną ( - restrykcję fiskalną ) doprowadzić do ożywienia produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków.2. Jaką politykę fiskalną powinien zastosować rząd chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji banku centralnego, zamierzającego poprzez ekspansję monetarną ( - restrykcję monetarną ) doprowadzić do ożywienia produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków.

118

3. Omów wpływ inflacji na skuteczność polityki ekonomicznej

w gospodarce zamkniętej na przykładzie ekspansji

( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ).

Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.

4. Jakim zmianom ulega skuteczność polityki fiskalnej

( - polityki monetarnej ) w gospodarce zamkniętej o stałych

cenach, gdy krzywa IS ( - krzywa LM ) zmienia kąt

nachylenia od poziomu ku pionowi ?

Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.

5. Porównaj przypadek keynesowski ( „pułapka płynności” )

z przypadkiem klasycznym ( por. slajdy 114 - 116 ).

119

Wykład VI

Rynek obrotów z zagranicą

120

1. Prezentacja rynku a) transakcje – pomiędzy wszystkimi podmiotami

krajowymi ( F , H , G ) a podmiotami zagranicznymi

( tj. różnica wobec modelu 4 – sektorowego ! )

Przykłady transakcji :

- handel zagraniczny ;

- inwestycje obce ( nasze i u nas ) ;

- przepływy kapitałowe ;

- turystyka i transfery ;

- pomoc i pożyczki międzynarodowe.

Roczna suma tych transakcji to bilans płatniczy ( BP ) .

121

Interpretacja transakcji

– analizujemy strumienie popytowo-dochodowe,

a nie podażowe ( odwrotnie skierowane ) .

Eksport to popyt zagraniczny na nasze towary ( znak + ) .

Import to nasz popyt na obce towary ( znak - ) .

Napływ kapitału z zagranicy to np. eksport naszych papierów wartościowych ( znak + ) .

Odpływ kapitału za granicę to np. zakup obcych papierów przez nasz podmiot (znak -).

122

b) części BP

I – bilans obrotów towarowych i usługowych nazywany

rachunkiem obrotów bieżących.

Główną częścią jest bilans handlowy, stąd całość określamy

jako X = Exp – Imp

II – obroty kapitałowe ( R ) tj. ruch aktywów finansowych,

mierzony różnicą pomiędzy napływem

a odpływem kapitału.

Część I i II to tzw. obroty podstawowe.

123

III – to zmiany stanu rezerw płatniczych,

czyli tzw. obroty wyrównawcze

Dla zrównoważenia BP ( i obrony kursu walutowego ) państwo ( BC ) oficjalnie interweniuje

IV – to błędy i opuszczenia

Miliony transakcji, więc błędy statystyk są oczywiste.

Poważne zjawisko to unikanie rejestracji transakcji

poprzez tzw. działalność OFF ( official financing ).

ze względu na podatki, cła, akcyzy itp.

- oraz działalność przestępcza.

124

c) stan BP

Suma części I + II + III + IV

Każda część może być + lub - .

Wzajemne równoważenie , np. ujemny bilans handlowy

można wyrównać obrotami kapitałowymi

i transakcjami OFF

bądź obrotami „drugiej gospodarki” .

Bilans musi wyjść na zero !

125

2. Wyprowadzenie krzywej BP

a) założenia

- analiza krótkookresowa ( pomijamy inwestycje

długoterminowe ) ;

- stałe ceny i kurs walutowy

( potem założenie o ich zmienności ) ;

- brak części III ( OFF ) ;

- brak części IV ( błędy i „szara strefa” ) ;

- kraj mały,ani jego BP , jego stopa procentowa,

jego ceny, jego waluta ani jego politykanie mają dużego znaczeniadla gospodarki światowej .

tj. brak poważnego wpływu na gospodarkęświatową -

126

Suma przyjętych założeń oznacza wąskie ujęcie BP :

obroty bieżące ( X )

plus obroty kapitałowe ( R ) .

BP = X + R = 0 ( równowaga BP )

> 0 ( nadwyżka BP )

< 0 ( deficyt BP )

Nierównowaga BP wymaga dostosowań wewnętrznych,

niczego nie można narzucić partnerom zagranicznym.

127

b) obroty bieżące ( X ) – przypomnienie z modelu 4 - sektorowego

___

Eksport tylko autonomiczny, Exp = Exp

Import ma część autonomiczną

oraz część zależną od wielkości produkcji, ___

Imp = Imp + m Y dla 0 < m < 1

Saldo obrotów bieżących to :

___ ___

X = Exp – Imp – m Y

128

Ruch kapitału ( krótkookresowego ! ) zależy od oczekiwanych zysków i od ryzyka lokaty.

Oczekiwane zyski zależą od różnicy pomiędzy krajową ( i ) a światową ( i’ ) stopą procentową

( którą w okresie krótkim uważamy za stałą z założenia ) .

( i – i’ )

Wzrost stopy i to większa atrakcyjność kraju jako miejsca

lokaty, zachęta do napływu kapitału obcego.

Obniżenie i → to ucieczka kapitału obcego.

c) obroty kapitałowe ( R )

129

Ryzyko lokowania w danym kraju zależy m.in. od jego :

- stabilności politycznej ( np. strajki, wojny,

przewidywalność działań władzy ) ;

- stabilności ekonomicznej ( np. inflacja, bezrobocie ) ;

- stabilności prawnej ( np. przepisy podatkowe,

wykonywanie umów – zwłaszcza międzynarodowych,

respektowanie prawa w gospodarce i w społeczeństwie ) .

Ryzyko ujmuje parametr a ( określony zewnętrznie ! ) ,

oznaczający wrażliwość ruchów kapitałowych na zmiany

stopy procentowej ( a > 0 , krótkookresowo a = const.).

Stąd obroty kapitałowe jako saldo to R = a ( i – i’ )

130

d) funkcja BP

Z definicji BP = X + R = 0

znając X i R wyliczamy równanie stopy procentowej

i

iEE

YE

BP

Y

nadwyżka BP

deficyt BP

___ ___

m Exp – Imp i = Y - + i’ a a

131

3. Analiza krzywej BP

a) zmiany położenia punktu E na BP

i

i0E0

Y0

BP

Y

E1

Y1

i1

Przykładowa sytuacja :– obniżenie stopy procentowej ;

- czyli ucieczka obcych kapitałów, więc deficyt BP ;

- wyrównanie przez obroty bieżące czyli obniżenie importu ;

- obniżenie importu zmniejszy krajową produkcję ;

- równowaga w E1 . A po podwyższeniu stopy i ...

i2

Y2

E2

132

b) zmiany położenia krzywej BP

Zależą od zmian wyrazów wolnych w funkcji BP .

Ale eksport i import są autonomiczne, zaś i’ oraz a są stałe.

Czy BP jest nieruchoma ?

W naszych analizach – w zasadzie tak, bo niezmienny

krótkookresowo jest volumen autonomicznych obrotów

z zagranicą.

Ale może zmienić się ich wartość, nawet w okresie krótkim,

jeżeli dopuścimy zmienność kursu walutowego

- wtedy krzywa BP zmieni położenie.

___ ___

m Exp – Imp i = Y - + i’ a a

133

Kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyrażona w walucie krajowej.

Na przykład 1 USD = 4,5 PLN Jest to tzw. notowanie proste.

Przy notowaniu prostym wzrost kursu oznacza osłabienie waluty krajowej ( np. 1 USD = 5 PLN ) .

Wtedy za ten sam volumen obrotów autonomicznych mamy więcej złotówek, następuje ruch BP w prawo.

Y2 Y1

BP2 BP1

Przy spadku kursu ( tj. wzmocnieniu waluty krajowej ) – ruch BP w lewo.

i0

i

Y0

BP0

Y

134

Zależą od m i od a , ale a = const.

Wielkość m ( mobilność ) zależy

od ograniczeń technologicznych ( mt )

i od ograniczeń administracyjnych ( ma ) .

m = mt + ma

Wielkość mt jest w krótkim okresie stała .

Wielkością ma państwo może manipulować.

c) zmiany kąta nachylenia BP

___ ___

m Exp – Imp i = Y - + i’ a a

135

Wzrost mobilności ( tj. rozluźnienie ograniczeń administracyjnych ) zbliża BP do poziomu – krzywa BP1 .

BP2

i

Y

BP0

BP1Sytuacje krańcowe :

- BP pozioma ( perfect mobility )

Obniżenie mobilności – BP do pionu ( krzywa BP2 ) .

- BP pionowa ( immobility )

136

Z założeń i analizy wynika jednak, że :

- nie są instrumentami : mt , a , i’ ,

___ ____a także Exp oraz Imp ;

- instrumentem może być kurs walutowy ( jeśli regulowany przez państwo ) ;

- zmianie ulega wtedy wartość obrotów autonomicznych i równolegle przesuwa się krzywa BP ;

- instrumentem jest ma – ale tu ważna reakcja partnerów

( retorsje za protekcjonizm ).

4. Instrumenty polityki ekonomicznej

W formule BP występują różne wielkości – potencjalne narzędzia polityki .

137

a) nadwyżka BP

Nadmiar obcych walut, tj. punkt P1 ponad krzywą BP .

• P1

i

Y

Założenie : kurs walutowy jest stały

5. Równoważenie rynku

Szkic sytuacji :

138

Część nadmiaru obcych pieniędzy zostanie wymieniona na pieniądz krajowy.

Zwiększy się jego podaż, a więc obniży się stopa procentowa.

A to zniechęci zagranicznych inwestorów i część kapitału obcego „ucieknie”.

Te dwa ruchy zredukują nadwyżkę BP , w punkcie E1 nastąpi równowaga .

E1

P1 BP

Y

i •

- automatyczne dostosowanie kapitałowe

139

Nadmiar obcych pieniędzy pozwoli na zwiększenie importu.

Dojdzie do wzrostu produkcji i do wzrostu zatrudnienia .

Wydatki importowe zredukują nadwyżkę BP -

równowaga w punkcie E2 .

E2P1

BP

Y

•

i

- automatyczne dostosowanie produkcyjne

140

Kraj ma nadmiar obcych walut, czyli np. zbyt luźne są przepisy

administracyjne regulujące ruch towarów i kapitałów.

Wprowadzenie ograniczeń zwiększy wielkość ma ,

zmieni się kąt nachylenia BP.

Nowe ograniczenia zlikwidują przyczyny nadwyżki BP

BP1i

Y

P1 • BP0

E.

- reakcja polityki ekonomicznej

- równowaga w P1 .

141

- z nadwyżki BP gospodarka może wyjść zarówno sama, jak i przy pomocy polityki ekonomicznej ;

- w praktyce wszystkie dostosowania mogą być równoczesne ;

- wtedy punkt równowagi przyjmie położenie pośrednie,

pomiędzy wyjściowymi P1 i E ( dostosowania

automatyczne przesuną bowiem punkt P1,

a polityka ekonomiczna zmieni położenie punktu E ).

Wnioski :

142

b) deficyt BP – przykłady dostosowań

Niedobór obcych walut, tj. punkt P2 poniżej krzywej BP .

Całe rozumowanie można powtórzyć, dostosowania

automatyczne i reakcje polityki ekonomicznej będą

analogiczne, tylko – oczywiście – odwrotnie skierowane.

- kapitałowe

- produkcyjne

- zmniejszenie ograniczeń ( zwiększenie mobilności )

i

Y

BP

P2

.

143

Gospodarka samodzielnie i/lub przy pomocy polityki

ekonomicznej poradzi sobie zarówno z nadwyżką,

jak i z deficytem BP.

Dostosowania produkcyjne i kapitałowe zmienią jednak

produkcję i stopę procentową, zmienią więc warunki

działania rynku pieniężnego i towarowego.

Trzy rynki trzeba ująć wspólnie - to model IS – LM – BP.

144

6. Współzależność 3 rynków

przykład napływu obcych kapitałów :- po wymianie na pieniądz krajowy oznacza to wzrostpodaży pieniądza, a więc obniżenie stopy procentowej ( rynek pieniężny ) ,- czyli wzrost produkcji ( rynek towarowy ) ,- a więc wzrost importu ( rynek obrotów z zagranicą ) .

Zmiany obrotów z zagranicą wpływają na pozostałe rynki - towarowy i pieniężny.

Przykłady :Obroty kapitałowe - Obroty bieżące -

przykład obniżenia eksportu :- to spadek popytu ogólnego,a więc spadek produkcji ( rynek towarowy ) ,- czyli spadek popytu na pieniądz i obniżenie stopy procentowej ( rynek pieniężny ) ,- czyli ucieczka obcych kapitałów ( rynek obrotów z zagranicą ) .

W obu przykładach zaczynamy od BP, przechodzimy na IS ( lub LM ), potem na LM ( lub IS ) - a powrót do BP następuje od drugiej strony !

145

Wszystkie trzy rynki są powiązane, trzeba je rozpatrywać łącznie.

Do modelu IS – LM dodajemy krzywą BP.

To model IS - LM - BP , zwany modelem Fleminga - Mundella ( Nobel 1999 ),

wprowadzony do światowej ekonomii w latach 60-tych.Gospodarka otwarta jest w równowadze tylko wtedy,

gdy równocześnie są zrównoważone 3 rynki.

LMIS

Y

i

EiE

YE

BP

146

Pytania :

1. Omów wyprowadzenie i podstawową analizę

( zmienność położenia punktu E ) krzywej równowagi

na rynku obrotów z zagranicą.

Przedstaw odpowiednie szkice graficzne.

2. Omów podstawowe instrumenty polityki ekonomicznej,

jakie ma do dyspozycji państwo ( rząd i bank centralny )

na rynku obrotów z zagranicą. Przedstaw graficzną

interpretację skutków działania tych instrumentów.

147

Wykład VII

Model gospodarki otwartej

Analizy

148

1. Automatyczne równoważenie gospodarki otwartej

a) założenia :

- ogólne dla IS – LM ( okres krótki, ceny stałe, produkcja elastycznie podąża za popytem ) ;

- specyficzne dla BP ( kraj mały, kurs walutowy stały, mobilność obrotów stała, eksport i import autonomiczny również stałe ) .

Część I - Gospodarka o sztywnym kursie walutowym

Czyli - krzywa BP nieruchoma ( brak przesunięć, brak zmiany kąta nachylenia )

- analizujemy zmiany w „reszcie gospodarki”.

149

Założenia cząstkowe ( analityczne ) :

- wiadomo, że stany nierównowagi gospodarki otwartej

mogą być różne ( kombinacje 3 sytuacji na 3 rynkach ) ;

- zaczynamy od nierównowagi dotyczącej wyłącznie BP ;

będzie to sytuacja 1 – nadwyżka BP,

a potem sytuacja 2 – deficyt BP ;

- a następnie przejdziemy do sytuacji 3 –

nierównowaga na wszystkich trzech rynkach .

150

E BP

LM1

YP YE

b) sytuacja 1

(symbolicznie : I = S , L = M , BP 0 , BP > 0 )

Skutki dostosowań automatycznych :

- istniejąca w P1 nadwyżka BP stworzy presję na obniżenie kursu walutowego, a ten ma pozostać stały ( z założenia ) ;

- broniąc kursu walutowego system bankowy skupi obce pieniądze ( część tej nadwyżki ), a to spowoduje wypływ pieniądza krajowego na rynek ;- otrzymamy ekspansję monetarną ( wymuszoną ! )

i krzywa LM przesunie się w prawo ;

- wtedy obniżeniu ulegnie stopa procentowa ;

ip

i1

- a to spowoduje serię znanych skutków, w wyniku których wzrośnie produkcja.W punkcie E otrzymamy stabilną równowagę gospodarki otwartej.

Y

i IS

P1

LM

151

Zniwelowanie nadwyżki BP jest rezultatem trzech dostosowań rynkowych :

- wymiany części nadwyżki walutowej na pieniądz krajowy ;

- odpływu obcych kapitałów ze względu na obniżkę stopy

procentowej ;

- wzrostu wydatków na import spowodowanego wzrostem

produkcji.

Rezultaty ostateczne

to wzrost produkcji i obniżenie stopy procentowej - czyli ożywienie gospodarcze, oczywisty skutek nadwyżki BP !

152

BP

LM2

E

c) sytuacja 2 ( symbolicznie : I = S, L = M, BP 0, BP < 0 )

Skutki dostosowań automatycznych :- brak obcych walut stworzy presję na wzrost kursu, który z założenia ma być niezmienny ;

- system bankowy broniąc kursu musi sprzedać obce waluty, a to spowoduje obniżenie ilości pieniądza krajowego na rynku ;- otrzymamy restrykcję monetarną ( wymuszoną ! )

i krzywa LM przesunie się w lewo ;

- stopa procentowa zostanie podwyższona ;- a to po serii znanych skutków przyniesie obniżenie produkcji.

W punkcie E gospodarka otwarta zostanie zrównoważona.

i IS LM

P2

Y

153

Zniwelowanie deficytu BP jest rezultatem trzech dostosowań

rynkowych :

- sprzedaż obcych walut za pieniądz krajowy ;

- napływ obcych kapitałów wobec wzrostu stopy procentowej ;

- ograniczenie wydatków na import ze względu na obniżenie

produkcji.

Rezultaty ostateczne

to obniżenie produkcji i wzrost stopy procentowej - a więc

„ochłodzenie” gospodarki, oczywisty skutek ujemnego BP .

154

d) sytuacja 3 ( symbolicznie : I S , L M , BP 0 )

Jest wiele możliwości takiej sytuacji :

BP2

1

4

3

Y

i LMIS

56

78

BP

Y

i IS

LM

- na rynku towarowym nadmiar towarów ;

- na rynku pieniężnym niedobór pieniądza ;

- na rynku obrotów z zagranicą nadwyżka.

Przy nadwyżce BP : stany 1 – 4 ,

a stany 5 - 8 przy deficycie BP .

Przykładowa interpretacja stanu 3 :

155

Y

i LM

BP

IS

P•

Nierównowaga w P oznacza :

- niedobór towarów ;

- niedobór pieniądza ;

- nadwyżkę BP .

Gospodarka „wewnętrzna” jest zagrożona kryzysem,

jedyna nadzieja w dobrym stanie BP .

Do analizy wybrany stan 4

- punkt P

„poza krzywymi”

156

Kolejność analizy ruchów dostosowawczych może być dowolna

- i tak w praktyce są to ruchy równoczesne !

Załóżmy jednak następujący przebieg tej analizy :

- najpierw rynek towarowy,

- potem rynek pieniężny,

- potem rynek obrotów z zagranicą

- i powrót na pozostałe rynki.

157

1 - w punkcie P jest niedobór towarów, musi wzrosnąć produkcja, umożliwia to założenie o elastycznym podążaniu produkcji za popytem ;

. E1

2 - interpretacja punktu E1 - stan trzech rynków ;3 - wzrost niedoboru pieniądza oznacza potrzebę wzrostu stopy procentowej ( podaż pieniądza nie ulegnie zmianie ! ) ;

4 - a w konsekwencji obniży się produkcja ;

E2

5 - interpretacja punktu E2 - stan trzech rynków ;6 - nadwyżka BP w punkcie E2 to znana już sytuacja prowadząca do skupu walut obcych i wzrostu podaży pieniądza krajowego ( BC broni kursu ! ) ;

7 - co przesunie krzywą LM w prawo ( wymuszona ekspansja monetarna ) ;

LM1

8 - wobec dodatkowej podaży pieniądza obniży się stopa procentowa ;

9 - a w konsekwencji nastąpi wzrost produkcji

E3

10 - i gospodarka znajdzie się w punkcie E3 .

Podsumowanie zmian stanu BP od punktu P do E3 :

- co z importem ?

- co z obcymi kapitałami ?

i ISLM

BP

Y

P•

158

Zgodnie z naszą analizą po przejściu P E1 E2 E3 w gospodarce nastąpi ostatecznie :

- wzrost produkcji i równowaga IS ;

- wzrost podaży pieniądza oraz wzrost stopy procentowej i równowaga LM ;

- zanik nadwyżki BP i równowaga BP .

Dobry stan BP pozwolił na zrównoważenie gospodarki.

Kraj mały dostosował swoją gospodarkę do stanu BP

- automatycznie, bez interwencji państwa !

159

2. Polityka ekonomiczna w gospodarce otwartej

Założenia :

- pozostają ogólne dotyczące IS – LM ;

- pozostają specyficzne dotyczące BP ;

- zaś założenia analityczne przyjmujemy takie :

- w punkcie wyjściowym jest równowaga trzech rynków ;

- ale według zgodnej oceny rządu i banku centralnego

poziom produkcji jest za wysoki, grozi kryzysem ;

- trzeba więc zastosować politykę restrykcyjną, żeby

„ochłodzić” gospodarkę .

160

a) restrykcja fiskalnaPunkt wyjścia

równowaga :

1 - restrykcja fiskalna oznacza zmniejszenie popytu rządowego ( G < 0 ) ;

2 – krzywa IS0 przesuwa się w lewo do IS1 , następuje obniżenie produkcji ;

IS1

E1

3 - interpretacja punktu E1 - stan trzech rynków ;4 - nadmiar pieniądza w punkcie E1 spowoduje obniżkę

stopy procentowej, co wywoła wzrost produkcji ;

E2

5 - interpretacja punktu E2 - stan trzech rynków ;6 - deficyt BP w punkcie E2 spowoduje sprzedaż walut obcych przez system bankowy, zmniejszy się podaż pieniądza krajowego ;

7 - przesunie się więc krzywa LM0 do LM1 ( w lewo - jak przy restrykcji monetarnej ) ;

LM1

8 - wobec obniżenia podaży pieniądza krajowego wzrośnie stopa procentowa ;

9 - a w konsekwencji nastąpi zmniejszenie produkcji

E3

Podsumowanie zmian stanu BP od punktu E0 do E3 :- co z importem ?- co z obcymi kapitałami ?

10 - i gospodarka znajdzie się w punkcie E3 .

YY0

i0

i IS0

LM0

BP

E0

161

Wyniki analizy mówią, że po przejściu E0 E1 E2 E3

w gospodarce nastąpi ostatecznie :

- obniżenie produkcji ;

- obniżenie stopy procentowej ;

- stabilna równowaga w E3 .

Polityka fiskalna w gospodarce otwartej jest skuteczna,

restrykcja doprowadziła do pożądanego przez rząd

obniżenia produkcji

- przy stabilnym kursie walutowym !

162

b) restrykcja monetarna

1 - restrykcja monetarna to zmniejszenie podaży pieniądza ( M < 0 ) ;

2 - krzywa LM0 przesuwa się do LM1 (w lewo), następuje wzrost stopy procentowej i obniża się produkcja ;

LM1

E1

3 - interpretacja punktu E1 - stan trzech rynków ;4 - jak dotąd restrykcja monetarna jest skuteczna ( obniżyła się produkcja ) , ale w E1 mamy nadwyżkę BP ;

5 – broniąc kursu bank skupi nadwyżki walutowe, nastąpi wypływ pieniądza krajowego na rynek ;

6 - przesunie to krzywą LM1 w prawo ( wymuszona ekspansja monetarna ) ;7 - nastąpi obniżenie stopy procentowej ;

8 - oraz wzrost produkcji ;9 - gospodarka znajdzie się ponownie w punkcie E0 !!!Polityka monetarna w gospodarce otwartej okazała się nieskuteczna, po restrykcji produkcja nie uległa zmianie.

i

Y0

i0

Y

E0

IS0 LM0

BP

163

Obrona stabilności kursu walutowego spowodowała,

że po świadomej restrykcji nastąpiła wymuszona ekspansja.

Nasz przykład to skrajność

- skuteczność została zredukowana do zera !

Wniosek ogólny powinien mówić, że obrona kursu

walutowego obniża skuteczność polityki monetarnej –

niekoniecznie do zera.

Natomiast płynny kurs walutowy zmieni oczywiście

skuteczność polityki monetarnej ( fiskalnej również ) .

164

Część II - Równowaga w gospodarce otwartej - świat płynnego kursu walutowego1. Dostosowania automatyczne

Obniżenie kursu ( tj. wzmocnienie waluty krajowej ) przesunie BP w lewo ( bo mniej złotówek

za dany volumen obrotów autonomicznych ).

P1 •

• P2

W punkcie P2 jest deficyt BP czyli presja na wzrost kursu .Wzrost kursu ( tj. osłabienie waluty krajowej ) przesunie BP w prawo ( więcej złotówek ... ).

W punkcie P1 jest nadwyżka BP czyli presja na zmianę kursu .

i

BP

Y

165

Na rynku towarowym popyt w gospodarce otwartej to :

AD = C + I + G + X , gdzie X = Exp - Imp

X to dodatkowy strumień popytu,

który pobudza produkcję ( jeśli dodatni ) ,

bądź ją hamuje ( jeśli ujemny ) .

Wzrost kursu nie tylko zmieni wartość eksportu i importu,

lecz również wpłynie na ich rozmiary.

Zmieni się więc popyt ogólny, wraz z nim produkcja,

a to określi nowe położenie krzywej IS.

2. Automatyczne zmiany na innych rynkach

166

Po wzroście kursu eksport staje się tańszy

dla zagranicznych nabywców .

Rośnie więc popyt eksportowy.

Po wzroście kursu import staje się droższy

dla krajowych nabywców .

Obniża się więc popyt importowy.

Po obu takich zmianach rośnie nadwyżka X,

czyli rośnie popyt ogólny - a więc krzywa IS przesuwa

się w prawo !

167

Na rynku pieniężnym wzrost kursu zachęci posiadaczy

obcych walut do ich sprzedaży.

Do systemu bankowego wpłyną obce pieniądze,

a wypłynie pieniądz krajowy.

Zwiększy się podaż pieniądza

( jak przy ekspansji monetarnej ),

a więc krzywa LM również przesunie się w prawo !

168

Skutkiem wzrostu kursu walutowego ( tj. osłabienia waluty krajowej ) jest ożywienie gospodarcze ( wzrost produkcji i obniżka stopy procentowej ) .

Jednak tylko krótkookresowe, ponieważ :

BP0

LM0IS0

Y

i

E0

i0

Y0

IS1 LM1

E1

BP1

- ceny krajowe ulegną zmianie ( wzrosną po zmianie kursu walutowego, co najmniej stosownie do podrożenia tzw. wsadu importowego ) ;- na zmiany naszego HZ zareagują partnerzy zagraniczni.

Wzrost kursu przemieści trzy związane krzywe w prawo .

169

BP0

LM0IS0

Y

i

E0

i0

Y0

IS2

LM2

BP2

E2

Natomiast obniżka kursu przesunie

trzy związane krzywe w lewo.

170

Stabilny kurs walutowy ma wiele zalet – zarówno wewnątrz

gospodarki, jak i w jej stosunkach z zagranicą.

Jego utrzymanie może być ważne dla gospodarki.

Skuteczność polityki monetarnej w warunkach sztywnego

kursu można podnieść, jeśli bank przeprowadzi

specyficzną operację na „otwartym rynku”.

3. Zanim nastąpi zmiana kursu

W warunkach sztywnego kursu walutowego polityka fiskalna

była skuteczna, natomiast polityka monetarna okazała się

nieskuteczna – lub mało skuteczna, ponieważ obrona

kursu prowadziła do zmian podaży pieniądza,

wymuszonych i przeciwnie skierowanych.

171

- restrykcja monetarna doprowadziła do obniżenia produkcji i do wzrostu stopy procentowej ;

- obniżył się więc import, a także napłynęły obce kapitały ;- pojawiła się więc nadwyżka BP, a wraz z nią presja na

zmianę kursu walutowego ;- broniąc stabilności kursu bank musiał skupić tę nadwyżkę ;

- wpuszczona do obiegu dodatkowa podaż pieniądza krajowego podziałała jak ekspansja monetarna i zredukowała skuteczność uprzedniej restrykcji .

Ale bank może zatrzymać pieniądz krajowy sprzedając atrakcyjne elementy agregatu B ( np. wysoko oprocentowane bony skarbowe )

i nie dopuścić do wzrostu podaży pieniądza !

To polityka sterylizacji, krótkookresowo podnosząca skuteczność polityki monetarnej.

Przykład :

172

4. Polityka monetarna przy płynnym kursie

- na przykładzie restrykcji

Restrykcja przesunie krzywą LM w lewo, podniesie stopę procentową i obniży produkcję do Y1

Przy płynnym kursie walutowym nadwyżka BP doprowadzi do wzmocnienia waluty krajowej i cały układ trzech powiązanych krzywych przesunie się w lewo ( jak wiemy z poprzednich analiz ) .

IS1 LM1

E1 BP1

Y1

Powstanie jednak nadwyżka BP ( punkt E1 ) .Jeśli BC broniąc stabilności kursu walutowego skupi nadwyżkę, nastąpi wypływ pieniądza krajowego i krzywa LM przesunie się w prawo redukując skuteczność restrykcji monetarnej.

Równowaga ustali się w punkcie E2 ,

E2

a produkcja obniży się do Y2 .

Y2

Zmienny kurs walutowy zwiększa skuteczność

polityki monetarnej.

Ostatecznym efektem restrykcji monetarnej będzie przesunięcie

E0 do E2 .

LM2

?

i

Y

IS0

LM0

BP0

E0

Y0

173

5. Uwaga o mobilności obrotów z zagranicą

Ekspansja monetarna prowadzi do wzrostu produkcji i spadku stopy procentowej.

Skutkiem jest deficyt BP ,

obie przyczyny ( tj. wzrost wydatków na import i ucieczka obcych kapitałów ) działają zgodnie zwiększając deficyt BP .

Działanie obu przyczyn zmiany stanu BP jest

przeciwnie skierowane

- jaki więc będzie skutek ostateczny ?

Ekspansja fiskalna prowadzi do wzrostu produkcji i wzrostu stopy

procentowej.

Wzrost wydatków na import prowadzi do deficytu BP ,

zaś napływ obcych kapitałów do nadwyżki BP !

174

Przy różnokierunkowym działaniu tych przyczyn o stanie BP zadecyduje mobilność.

Po ekspansji fiskalnej otrzymujemy deficyt BP,

a więc wzrost kosztów importu okazał się większy od napływu obcych kapitałów.

Po ekspansji fiskalnej otrzymujemy nadwyżkę BP,

a więc napływ obcych kapitałów okazał się większy od wzrostu kosztów importu.

IS1

a) niskie m( BP bliska pionu )

BP

E1

b) wysokie m( BP bliska poziomu )

IS1

BP E2

IS0 LM

E0

IS0 LM

E0

175

Dla polityki monetarnej, przy której działanie

obu omówionych przyczyn zmian stanu BP jest zgodne,

mobilność nie ma dużego znaczenia :

kierunek zmiany salda BP, a więc i kierunek

zmiany kursu walutowego jest jasny

- przy płynnym kursie walutowym

polityka monetarna jest skuteczna .

176

6. Polityka fiskalna

Dla polityki fiskalnej mobilność ma znaczenie zasadnicze.

Jak poziom mobilności wpływa

na skuteczność polityki fiskalnej ?

Działanie przyczyn zmian stanu BP jest bowiemróżnokierunkowe .

177

a) restrykcja fiskalna przy wysokiej mobilności

Y

i IS0

LM0

BP0

E0

Y0

IS1

E1

Y1

IS2 LM1

BP1

E2

Y2

Restrykcja fiskalna ( G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS1 .Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y1.

Ale w E1 jest deficyt BP, wzrośnie więc kurs walutowy,co przesunie trzy powiązane krzywe w prawo ! Równowaga ustali się w E2 , przy produkcji Y2 .

Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji tylko do Y2 .

Przy wysokiej mobilności płynny kurs obniża skuteczność polityki fiskalnej !

178

b) restrykcja fiskalna przy niskiej mobilności

Y

i IS0

LM0

BP0

E0

Y0

Restrykcja fiskalna ( G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS1 .

IS1

Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y1.

E1

Y1

Ale w E1 jest nadwyżka BP, obniży się więc kurs walutowy,co przesunie trzy powiązane krzywe w lewo !

IS2

BP1

LM1

Równowaga ustali się w E2 , przy produkcji Y2 .

E2

Y2

Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji aż do Y2 !

Przy niskiej mobilności płynny kurspodnosi skuteczność polityki fiskalnej !

179

Warto podkreślić, że to rząd reguluje mobilność ( ma ).

Ostatecznie są to administracyjne ograniczenia

międzynarodowego ruchu towarów i kapitałów.

Rząd może więc regulować skuteczność

własnej polityki fiskalnej !

Ale w transakcjach z zagranicą są przecież współpracujący

z nami, niezależni i dbający o własny interes partnerzy,

spodziewać się należy ich reakcji typu : cło za cło !

( lub poważnie : ich retorsji w związku z naszym protekcjonizmem ) .

180

Pytania :

1. Omów przebieg dostosowań automatycznych,

przywracających równowagę w gospodarce otwartej

o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym

– jako punkt wyjścia przyjmij sytuację 1

( - 2 ; - 3 ; - 4 ; - 5 ; - 6 ; - 7 ; - 8 ) ( por. slajd 154 ).

Przedstaw też graficzną interpretację analizy.

2. Omów ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki ekspansji

( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce

otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym.

Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy wprowadzimy

założenie o jednorazowym niewielkim szoku inflacyjnym ?

181

3. Omów i przedstaw graficznie skutki, jakie nastąpią

na rynku towarowym ( - na rynku pieniężnym ;

- na rynku obrotów z zagranicą ;

- na trzech powiązanych rynkach )

w wyniku wzrostu ( - obniżenia ) kursu walutowego.

4. Porównaj ( też graficznie ) skuteczność polityki ekspansji

( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce

zamkniętej i w gospodarce otwartej o stałym

( - o płynnym ) kursie walutowym i o wysokiej

( - niskiej ) mobilności wymiany międzynarodowej.

Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy wprowadzimy

założenie o niewielkim szoku inflacyjnym ?

182

Wykład VIII

Rynek pracy

( część I )

183

1. Włączenie rynku pracy do modelu IS – LM - BP

Wszystkie dotychczas analizowane rynki przedstawialiśmy w

układzie ( i,Y ) . Na rynku pracy pojawią się nowe zmienne :

zatrudnienie ( N ) i płaca ( W ) .

Z układu ( i,Y ) charakterystycznego dla IS , LM i BP ,

mamy dojść do układu ( N,W ) ,

charakterystycznego dla rynku pracy ( SR ) .

Chodzi o równoczesne uwzględnienie

produkcji i zatrudnienia – to układ ( Y,N ) .

Zależność ( Y,N ) ujęta jest w znanej krótkookresowej

funkcji produkcji ( FP ) .

184

2. Krótkookresowa funkcja produkcji

Produkcja zależy od zaangażowanego kapitału ( K ) i od zatrudnienia ( N ) .

W okresie krótkim K nie może się zmieniać, przyjmujemy

K = K ,

Y = f ( N ,K )

wtedy : Y = f ( N , K )Przy danym aparacie wytwórczym produkcja

zależy tylko od zatrudnienia.FP

Y

NN1 N2 N3

1 - przy wzroście zatrudnienia od N1 do N3 rośnie też produkcja, ale tempo jej wzrostu jest różne ;2 - w mikroekonomii FP dotyczy pojedynczej firmy, tu przyjmujemy agregację makroekonomiczną ;

3 - w okresie krótkim FP jest stała ( brak zmian K ! ) , w okresie długim dzięki inwestycjom rozszerzającym i modernizującym kapitał nastąpią zmiany położenia i kształtu FP .

185

a) uwarunkowania pozaekonomiczne ( wybrane ) :

- ustawowa płaca minimalna ( tj. państwo określa cenę ) ;

- obrona poziomu płac i zatrudnienia przez związki zawodowe (obrona zatrudnionych ! ) ;

- strajki ( ekonomiczne, solidarnościowe, polityczne ) ;- związki pracodawców.

Rynek pracy podlega nie tylko regulacji ekonomicznej,

lecz również socjalnej, społecznej i politycznej

- a to deformuje jego cechy ekonomiczne .

3. Cechy rynku pracy

186

b) segmentacja rynku pracy ( podział na subrynki )

- według zawodu i wykształcenia

( użyteczność - analogia do towarów ) ;

- według płci i wieku ;

- według miejsca zamieszkania ;

- według innych czynników ( np. rasa, narodowość,

poglądy polityczne ) .

Efektem segmentacji może być dyskryminacja

( np. kobiet, osób starszych, osób z „prowincji” itd. ) .

187

c) ograniczona mobilność

( tj. przejście na inne subrynki )

- zmiana cech demograficznych ?

- zmiana miejsca zamieszkania ?

- zmiana zawodu ?

- zmiana innych czynników ?

Niektóre zmiany są możliwe w okresie długim,

ale w okresie krótkim rynek jest podzielony

i nisko mobilny.

188

d) ograniczona konkurencja

- skutek segmentacji rynku ;

- w zasadzie brak konkurencji pomiędzy subrynkami ;

- możliwa jest konkurencja wewnątrz wielowymiarowo

określonego segmentu rynku ;

- na przykład na męskim regionalnym rynku ekonomistów

z wyższym wykształceniem ;

- a to maleńki fragment krajowego rynku pracy

( o międzynarodowym, europejskim nie wspominając ) !

189

e) skłonność do monopolizacji

- wynika z ograniczeń konkurencji oraz ze zrzeszania się pracowników i pracodawców.

Przykład monopolu - jedynym sprzedawcą pracy jest silny regionalny lub branżowy związek zawodowy.

Przykład monopsonu - jedynym nabywcą pracy jest silny związek pracodawców ( bądź tzw. jedyny zakład w mieście ) .

Najbardziej deformuje rynek pracy monopol bilateralny.

190

4. Rynek pracy

a) popyt na pracę

Popyt na pracę to zapotrzebowanie na pracowników

- punkt widzenia przedsiębiorców ( to oni kupują pracę ) .

Popyt na pracę jest niesamodzielny, jest pochodny wobec

popytu na towary.

Przedsiębiorcy traktują zatrudnienie jako warunek wytworzenia

produkcji i realizacji zysku.

Płaca jest tu kosztem, rozsądek przedsiębiorcy nakazuje

minimalizację płac.

191

A dokładniej - chodzi o stałe porównywanie kosztu pracy ( tj. płacy realnej, W/Pc ) z jej efektem ( tj. produktem krańcowym, MPN ).

ND

N

Jeśli płaca realna jest mniejsza niż produkt krańcowy – zatrudnienie rośnie.

Jeśli natomiast produkt krańcowy jest mniejszy od płacy – zatrudnienie obniży się.

Równowaga nastąpi przy wyrównaniu płacy i produktu.

Funkcja popytu na pracę

W = PC MPN (ND)

W

PC

192

b) podaż pracy

Podaż pracy uwzględnia punkt widzenia pracowników,

to oni chcą sprzedać pracę.

Podaż pracy jest także niesamodzielna, jest pochodna

wobec popytu konsumpcyjnego. Pracownicy traktują

pracę jako warunek realizacji konsumpcji.

Płaca jest tu dochodem pracowniczym,

stąd dążenie do jego maksymalizacji.

193

- czynniki demograficzne ( liczba ludności, wiek i płeć ) ;

- czynniki społeczne ( np. ustawowy czas pracy ) ;

- czynniki socjalne ( np. wysokość dochodów bez pracy

- zasiłki, stypendia, renty ) ;

- czynniki pozostałe ( np. obowiązek szkolny ) .

Podaż pracy ( NL ) jest znacznie mniejsza

niż liczba ludności ( L ) .

Co określa podaż pracy ?

Ramy makro - :

194

Czynniki mikro - :

( poziom rodziny lub gospodarstwa domowego )

O poszukiwaniu pracy decyduje porównanie „przykrości

pracy” ( czas wolny jest przyjemny ! ) i kosztów jej

podjęcia z poziomem dochodu z pracy ( płacą ) .

Podjęcie pracy przez kolejnego członka gospodarstwa

domowego zależy od sumy dochodów tej wspólnoty.

Czynniki mikro- decydują o podaży pracy,

ale w ramach ustalonych w skali makro- .

195

Niech g (NS) oznacza funkcję ujmującą czynniki indywidualne ( „przykrość pracy” ) .

Podaż pracy ustabilizuje się, gdy krańcowa g (NS) wyrówna się z płacą realną, tj. W / Pc .

Stąd funkcja podaży pracy :

W = PC g (NS)

Ns

N

W

PC

196

c) równowaga rynku pracy

Popyt równy podaży ( ND = NS ) , czyli po uproszczeniuMPN (ND) = g (NS)

Krótkookresowa stabilizacja rynku pracy następuje, gdy poziom płac jest opłacalny dla przedsiębiorców

i akceptowany przez pracowników ; gdy „przykrość” pracy zrówna się z przyjemnością

konsumpcji oraz - co ważne dla IS - LM – gdy powstająca dzięki pracy

produkcja zrównoważy rynek towarowy .

Przesunięciakrzywej podaży- przykłady

Przesunięciakrzywej popytu- przykłady

Ns

WE

E

ND

NE

Elementy analizy :

Ruch na krzywych ND i NS zależy od poziomu płac

- przykłady już były.

W

PC

N

197

5. Nierównowaga na rynku pracy

Dwa kierunki :

- za duża podaż, niedobór miejsc pracy

- za duży popyt, nadmiar miejsc pracy.

Największym problemem jest bezrobocie

- ekonomicznym, społecznym, politycznym, moralnym ...

Poważne znaczenie mają definicje.

Bez ich jednoznaczności - pole do manipulacji,

różnorodnych.

198

Bezrobotny - nie pracuje, ale :

- jest do pracy zdolny ( odpowiedni wiek,

odpowiednie cechy fizyczne i psychiczne ) ;

- chce pracować, aktywnie poszukuje pracy ;

- gotowy jest do podjęcia każdej oferowanej pracy.

To są aspekty realne, często dodaje się też

aspekt prawny ( rejestracja w odpowiednim urzędzie pracy )

oraz aspekt finansowy ( pobieranie zasiłku dla bezrobotnych ).

Każdy aspekt dotyczy innego zbioru osób niepracujących,

każdy prowadzi do innej definicji licznika stopy bezrobocia

( „właściwi” bezrobotni ) i jej mianownika ( zasoby pracy,

tj. bezrobotni plus pracujący )

- a inne definicje to inne wnioski o stopie bezrobocia.

199

- praca dorywcza ;

- pracujący młodociani i staruszkowie ;

- pracujący w rodzinnym gospodarstwie rolnym ;

- prywatni właściciele firm, zwłaszcza wielu firm ;

- praca w tzw. szarej strefie, praca nielegalna ;

- praca za granicą .

Pracujący - przykładowe problemy definicyjne :

?

200

W porównaniach międzynarodowych ( za MOP ) odchodzi się od lokalnych definicji i przepisów

- w Polsce to badania BAEL ( GUS ) .

Według BAEL :

- pracujący : w tygodniu poprzedzającym badanie przepracował zarobkowo przynajmniej 1 godzinę, niezależnie od statusu tej pracy ;

- bezrobotny : nie pracuje, ale aktywnie szuka pracy zarobkowej ( niezależnie od wieku, zdrowia itp. ) ;

- pozostali : nie są zaliczani do zasobów pracy ( tj. do mianownika stopy bezrobocia ) .

Wyniki BAEL są różne od oficjalnych, ale :

są porównywalne międzynarodowo,

są realistyczne,

są wolne od manipulacji politycznych.

201

Pytania :

1. Wyjaśnij, dlaczego i jakie specyficzne cechy posiada

rynek pracy w porównaniu do innych rynków objętych

modelowaniem typu IS-LM ?

2. Przedstaw ( też graficznie ) sposób wyprowadzenia

krzywych równowagi na rynku pracy.

202

Wykład IX

Rynek pracy

( część II - Wybrane problemy równoważenia )

203

1. Płace a bezrobocie

a) płace elastyczne

W1

Pracujący to NE , bezrobotni to ( NL - NE ) .

Szukają tylko dobrej płacy. To bezrobocie dobrowolne.

Przyczyna – za wysokie żądania płacowe

Natomiast wzrost płac ...

NL

NL to maksymalna podaż pracy.

Dlaczego nie pracują ?

Bo warunkiem jest obniżka płac do W1.

W2

W3

W

ND

NS

N

WE

NE

?

204

b) płace nieelastyczne ( za wysokie )

Przyczyny - np. siła ZZ, decyzje państwa o płacy

minimalnej

Poziom płac WE równoważy rynek pracy, ale usztyw-nienie nastąpiło przy W1 .

W1

N1

WE

W

NE N

NS

ND

Wtedy pracuje N1 , a chce pracować N2 .

Różnica ( N2 - N1 ) to bezrobocie wymuszone : bezrobotni są skłonni podjąć pracę przy tej płacy, ale nie mogą znaleźć pracy.

N2

Przyczyna - zbyt wysokie płace

205

c) płace nieelastyczne ( za niskie )

Przyczyny - np. silni pracodawcy

W2

N3

WE

W

NE N

NS

ND

N2

Poziom płac WE

równoważy rynek.

Pracuje N2 pracowników.

Ale usztywnienie nastąpiło przy W2 .

A przedsiębiorcy chcą zatrudnić N3 . Różnica ( N3 – N2 )

to nadwyżka miejsc pracy, z reguły krótkookresowa .

Przyczyna nierównowagi – zbyt niskie płace

206

2. Podaż pracy a bezrobocie

a) ograniczenie podaży pracy

Przyczyna - jakakolwiek dyskryminacja.

Zmniejszenie podaży pracy ( tj. NS w lewo )

Przy płacach W1 chce pracować N2 osób,

W1

N2N1

NS 1

WE

W

NE N

NS 0

ND

podnosi płace do W1

i ogranicza zatrudnienie do N1 .

lecz pracuje tylko N1 . Różnica ( N2 – N1 ) to bezrobocie wymuszone. Przyczyna – j.w.

207

b) wzrost podaży pracy

( np. wyż demograficzny, skrócenie obowiązku szkolnego czy wojskowego ).

Jeśli płace nie zmienią się, będzie bezrobocie wymuszone równe ( N2 - NE ) .

Zwiększenie podaży pracy przesuwa NS w prawo.

W1

N1 N2

NS 1

WE

W

N

ND

NE

NS 0

Jeśli płace obniżą się do W1,

zatrudnienie wzrośnie do N1.

Część dodatkowej podaży pracy uzyska zatrudnienie n i bezrobocie wyniesie ( N2 - N1 ) .

Przyczyny – wzrost podaży + usztyw- nienie płac

208

3. Popyt na pracę a bezrobocie

a) obniżenie popytu

Jeśli płace nie ulegną obniżce, będzie bezrobocie wymuszone równe ( NE - N2 ) .

Obniżenie popytu przesuwa krzywą ND w lewo.

W1

N1

ND1

N2

WE

W

NE N

NS

ND0

Jeśli płace obniżą się do W1 , to zatrudnienie

spadnie do N1 ,a bezrobocie wyniesie ( NE - N1 ) .

Przyczyny obniżenia zatrudnienia : recesja + sztywne płace

209

b) wzrost popytu na pracę

Wzrost popytuprzesuwa

krzywą ND w prawo.

W1

N1

ND1

WE

W

NE N

NSND0

Pracodawcy chcą wzrostu zatrudnienia do N1 ,

ale warunkiem jest wzrost płac do W1 .

Dopóki tego nie zrobią, mamy nadwyżkę miejsc pracy równą ( N1 - NE ) .

Przyczyna nierównowagi – ożywienie gospodarki

210

4. Związki zawodowe a bezrobocie

Założenia : - ZZ pełnią rolę przede wszystkim ekonomiczną ; - ZZ działają w imieniu gospodarstw domowych ( tj. pracowników ) podczas negocjacji dotyczących warunków pracy i płacy ; - ZZ negocjują umowy zbiorowe i mają wpływ na kształt ustawodawstwa związanego z warunkami zatrudnienia ; - w rezultacie określają pracę i płacę większości zatrudnionych, a nie tylko swych członków ; - pomimo różnic pomiędzy odmiennymi ZZ i ogólnie niezbyt wysokiego poziomu „uzwiązkowienia” w analizach makroekonomicznej roli ZZ uprawnione jest więc założenie, że mamy do czynienia z jednym ZZ obejmującym wszystkich pracowników !

211

WE

W

NE N

NS

ND

1 – ZZ powodują wprowadze-nie pakietu dodatkowych świadczeń pozapłacowych – motywy i przykłady2 – pracodawcy traktują to jako wzrost kosztów płacE

W1

3 – również dla pracowników pakiet oznacza wzrost „płac”4 – w rezultacie krzywa NS przesuwa się do NS1

NS1

5 – nowy punkt równowagi to E1

E1

6 – najsłabsi pracodawcy zwolnią pracowników – pod groźbą bankructwa7 – zatrudnienie obniży się do N1

N1

8 – pozornie „pro-pracownicza” akcja ZZ stworzy bezrobocie !

Przykładowa interpretacja graficzna :

212

Jest przy tym kwestią absolutnego przypadku, że pewna

część osób już pracujących bądź starających się o taką pracę

nie spełnia tych wymogów

Inna „pro-społeczna” akcja ZZ to powodowanie zapisów

ustawowych określających minimum kwalifikacyjne,

warunkujące przyjęcie do pracy na konkretnym stanowisku.

- a może nie kwestią przypadku ,

lecz raczej lobbingu czy wręcz korupcji ?

Tego typu restrykcje przedstawiane są jako „ochrona konsu-

mentów” bądź jako „walka o wyższą jakość pracy”, dlatego są

częstą i względnie łatwą do wprowadzenia praktyką ZZ wielu

różnych profesji

Skutkiem makro-ekonomicznym jest sztuczne ograniczenie

podaży pracy .

( np. lekarze, prawnicy i rzemieślnicy ).

213

WE

W

NE N

NS 0

ND

Zmniejszenie podaży

pracy przesuwa NS

w lewo do NS1

NS 1

E

E1

i ogranicza zatrudnienie do N1 .

N1

„Pro-społeczna” akcja ZZ spowodowała bezrobocie,

Teza „ ZZ to producent bezrobocia” jest przesadą,

ale oba przykłady ...

( a zatrudnieni mają się lepiej ! ) .

214

5. Zasiłki dla bezrobotnych a bezrobocie

Wprowadzenie ( a także podwyższenie lub przedłużenie )

zasiłków dla bezrobotnych określonych jako % utraconej płacy

ma m.in. dwa godne uwagi efekty makroekonomiczne :

A - zmniejsza skłonność bezrobotnych do poszukiwania pracy

i do podjęcia dowolnej oferty pracy ( życie „na bezrobociu” jest

łatwiejsze niż dotychczas, można przebierać pomiędzy ofertami

i podjąć tylko dobrą pracę za wysoką płacę ) ;

B - zachęca osoby niepracujące, które dotychczas nie były

uznawane za bezrobotne, do uzyskania statusu osoby bezro-

botnej i prawa do zasiłku ( np. przez pracę doraźną ).

Efekt A zwiększając atrakcyjność bezrobocia podwyższa płace,

efekt B zwiększa zasób siły roboczej.

Jakie są skutki dla poziomu bezrobocia ?

215

N1 N2

NS 1

E1

W1

NS 2

N

WND

NS 0

E

NE

WE

Efekt A- wzrost płac oczekiwanych

Efekt B- wzrost podażypracy

Skutki : - zmniejszenie zatrudnienia ;- wzrost bezrobocia przymusowego.

Łączne skutki : wzrost

bezrobocia !

Przykładowa interpretacja graficzna :

216

6. Podatki a bezrobocie

Do analizy wybieram tylko dwa rodzaje podatków :

a) - płacone przez pracowników ;

b) - płacone przez pracodawców.

Pierwsze mogą mieć formę podatku dochodowego lub podatku

pośredniego zawartego w cenach artykułów konsumpcyjnych.

Drugie mogą mieć formę „para-podatków”, np. składek ZUS

płaconych w związku z zatrudnianiem pracowników

( tj. ich poziom zależy od liczby pracowników

– nie chodzi o podatki od zysku ) .

Analiza dotyczyć będzie zmian poziomu bezrobocia,

jakie nastąpią po wprowadzeniu ( lub po podwyższeniu )

tych podatków.

217

Załóżmy, że podatek pierwszy ( płacony przez pracowników )

nie zmienia ich dochodu dyspozycyjnego,

lecz zwiększa płace jako dochody pracowników

i jako koszty przedsiębiorców.

Taka operacja przeprowadzona w Polsce nosiła nazwę

„ ubruttowienie płac”.

Podatek drugi ( płacony przez pracodawców ) nie ma

bezpośredniego wpływu na poziom płac pracowniczych,

zwiększa jednak ogólne koszty wynagrodzeń ponoszone

przez przedsiębiorców

czyli obniża opłacalność zatrudniania kolejnych pracowników.

218

NS1

ND1

NS0

WE

W

NE N

ND0

E

Podatek pierwszy przesuwa w górę krzywą NS0 , do NS1 .

E1

Skutkiem jest zmniejszenie zatrudnienia do N1 ,

N1

czyli bezrobocie równe NE - N1 .

Podatek drugi zmniejszy popyt na pracę i krzywa ND0 przesunie się w dół, do ND1 .

E2

Skutkiem jest zmniejszenie zatrudnienia do N2 ,

N2

czyli bezrobocie równe NE - N2

Jeśli oba podatki zostaną wprowadzone ( podwyższone ), rynek pracy znajdzie się w E3 ,

E3

zatrudnienie w N3 ,

N3

a bezrobocie spowodowane podatkami wyniesie NE - N3 !

Taki jest efekt decyzji rządu, czy cel był też taki ?

Przykładowa interpretacja graficzna :

219

7. Rynek pracy a inflacja

Uchylamy założenie : ceny = const.,

ale nie chodzi o tzw. giętkość cen

( elastyczność zależną od gry popytu i podaży ) ,

lecz o powszechne w praktyce zjawisko inflacji

( tj. PC > 0 ) .

a) zmiana założeń

220

Pozostajemy przy analizie okresu krótkiego, więc uwzględniamy tylko tzw. szoki inflacyjne :

- kosztowy ( wzrost kosztów pcha ceny w górę ) ;

- dochodowy ( wzrost popytu ciągnie ceny w górę ) .

Inflacja, zwłaszcza wysoka, ma wiele negatywnych skutków gospodarczych, m.in. :

- zniechęca do podejmowania inwestycji , co zwiększa bezrobocie ;

- wywołuje szum informacyjny i wypacza każdy rachunek ekonomiczny ;

- powoduje przypadkową redystrybucję dochodów.

Teraz chodzi jednak tylko o jej związki z rynkiem pracy.

221

pracownicy widzą inflację jako wzrost cen

artykułów konsumpcyjnych

czyli wzrost kosztów utrzymania

i spadek realnychlwynagrodzeń ;

- naturalną reakcją jest żądanie wzrostu płac nominalnych ;

- jeśli nacisk jest odpowiednio silny ( ze strajkami włącznie ),

płace rosną.

b) postrzeganie inflacji

Strona podażowa :

222

przedsiębiorcy postrzegają inflację jako wzrost cen

m.in. na towary przez siebie wytwarzane ;

- a więc odczytują to jako sygnał o rosnącym popycie.

W odpowiedzi należy zwiększyć produkcję

- warunkiem jest wzrost zatrudnienia,

a on zależy głównie od wzrostu płac.

Płace więc rosną.

Strona popytowa :

223

W praktyce płace mogą rosnąć równocześnie z obu powodów,

więc rosną dochody i popyt, a także koszty produkcji.

A taki wzrost „ciągnie i popycha” ceny w górę.

W gospodarce rozkręca się spirala inflacyjna

( wzrost płac, wzrost cen, wzrost płac ...) .

Sytuacja może stać się groźna ( hiperinflacja ! ).

Jedynym prawdziwym wyjściem jest wzrost produkcji

( jej volumenu ! ).

Możliwe są jednak różne przypadki.

Całość rynku :

224

Przypadek I

- przedsiębiorcy postrzegają wzrost cen jako wzrost popytu, chcą wzrostu produkcji, muszą zwiększyć zatrudnienie, warunkiem jest wzrost płac ;

- o wzroście płac decydują wyłącznie przedsiębiorcy,to przypadek dyktatu pracodawców ;

- pracownicy albo nie dostrzegają inflacji,- albo nie mają siły do skutecznych żądań płacowych ; - skutki : wzrost płac, wzrost zatrudnienia,

wzrost produkcji, likwidacja przyczyn inflacji

i szybkie „uzdrowienie gospodarki”.

8. Analizy

225

N1

N0 N1

FP

N

YY1Y0

W1

ND1

N0

W0

W

N

NSND0

E0

E1

226

Przypadek II

- pracownicy postrzegają inflację jako spadek płac realnych, skutecznie żądają podwyżki płac ;

- przedsiębiorcy są słabi, o płacach decydują pracobiorcy, to przypadek dyktatu pracowniczego ;

- wymuszony wzrost płac przesuwa w górę krzywą podaży pracy, reakcją producentów jest zmniejszenie zatrudnienia i produkcji ;

- zmniejszenie produkcji napędza inflację, wygrana pracowników jest pozorna,

- a gospodarka „bardziej chora”.

227N1

Y1

W1

NS1

N0

W0

W

N

NS0

ND

N1

E0

E1

FP

N

Y

N0

Y0

228

Przypadek III

- równe siły obu stron rynku pracy, obie przyczyny powodują wzrost płac ;

- krzywa popytu idzie w górę, krzywa podaży też ;

- ani zatrudnienie, ani produkcja nie ulegają zmianie ;

- obniża się tylko wartość pieniądza ;

- to kompromis, który niczego nie rozwiązuje ;

- skutkiem jest „stabilizacja choroby”.

Jest to tzw. przypadek klasyczny.

229

W1

NS1ND1

Y0 = Y1

FP

NN0 = N1

Y

W0

W

N

NS0

ND0

N0

230

Przypadek IV

To ogólny przypadek keynesowski,

łagodniejszy od przypadku I ( ekstremalnego ) .

Na rynku pracy decydują przedsiębiorcy,

oni lepiej znają gospodarkę i rozumieją inflację,

oni decydują o wzroście płac,

ale pracownicy też coś wywalczą !

Obie krzywe zmieniają położenie ( „popyt bardziej” ) ,

rosną płace, zatrudnienie i produkcja,

a przyczyna inflacji jest stopniowo likwidowana.

„Powraca zdrowie” !

231

W1

NS1ND1

N1

N1

Y1

Czy jest inne wyjście z inflacji ?

Tak, ale długookresowe

- dzięki zmianie kształtu i poło-żenia FP

( inwestycje i postęp techniczny ! )

W0

W

N

NS0

ND0

N0

FP

N

Y

N0

Y0

232

Pytania :

1. Omów ( i przedstaw graficznie ) sytuacje nierównowagi

na rynku pracy, jakie mogą wystąpić przy płacach

elastycznych i przy płacach nieelastycznych

( - za wysokich ; - za niskich ).

2. Omów ( i przedstaw graficznie ) wpływ zmian ( - wzrost, - spadek ) w podaży pracy ( - w popycie na pracę ) na sytuacje nierównowagi na rynku pracy.

3. Rynek pracy w warunkach inflacji – przedstaw przypadek I

( - II ; - III ; - IV ) ( por. slajdy 224 – 231 ).

233

Wykład X

Kompleksowy model

krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej

234

1. Konstrukcja modelu

Do znanego modelu IS – LM - BP

dodajemy model rynku pracy ( SR )

za pośrednictwem krótkookresowej funkcji produkcji

i powstaje model IS – LM – BP – SR .

- wszystkie omówione rynki ;

- ujęcie popytowe i elementy podażowego ;

- ale brak np. rynku ziemi i zasobów naturalnych.

Kompleksowy ?

235

tablica do wypełnienia ...

rynek funkcja formuła szkic

1) towarowy

2) pieniężny

3) obrotów z zagranicą4) pracy

a) popyt

b) podaż

IS

LM

BP

ND

NS

krótko-okresowafunkcjaprodukcji

Fp

i = ...

i = ...

i = ...

236

Algebraiczna postać modelu to układ 6 równań ( z tabliczki ) definiujących funkcje równowagi wszystkich uwzględnionych rynków.

Cztery główne zmienne modelu to :

i - stopa procentowa ;

Y - produkcja ( dochód ) ;

N - zatrudnienie ;

W - płace .

Rozwiązanie modelu to wyznaczenie takich wartości powyższych zmiennych, przy których cztery powiązane rynki są zrównoważone.

237

Dla algebraicznego rozwiązania modelu niezbędna jest znajomość wszystkich występujących w nim parametrów ( np. , , , k , m , a ) ,

- a także wielkości autonomicznych

_ _ _ _ ___ ___( np. C , I , G , M , Exp , Imp ) .

To warunek poprawnego umiejscowienia krzywych, określenia ich kształtów i kątów nachylenia, współrzędnych punktów przecięcia,

- to znaczy określenia takiego położenia punktów wyróżnionych w analizach, które odpowiada realiom ekonomicznym - w zgodzie z założeniami modelu.

Bez znajomości tych wielkości możemy zbudować tylko

„typowy” szkic graficzny.

238

Fp

NS ND N

NE

Y

IS LM

BPE

YE

iE

i

W

Pc

W (E)Pc

?

E1E2

E3

A

BC

D

239

– możliwość rozszerzenia analiz ?

Jej wymiary to : stopa procentowa ( czyli cena kapitału )

i płaca ( czyli cena pracy ) .

To koszty produkcji.

Konkretne położenie krzywej równowagi wyznacza funkcja :

Kp = f (W, i, Y)

i

iE E

WE W

( ćwiartka D w lustrze )

To Kjk – krzywa jednakowego kosztu

Ćwiartka D

240

Każdy punkt Kjk informuje, że dla osiągnięcia konkretnej produkcji trzeba zużyć pewną ilość kapitału i pewną ilość pracy żywej

( w firmie i w SEK, w ujęciu fizycznym i w wartościowym ) .

Na krzywej są więc zebrane metody produkcji – kapitałochłonne ( A ) i kapitałooszczędne ( B ) .

i

iE E

WE W

A

B

Zmiany metod produkcji to PT i inwestycje, a więc zagadnienia okresu długiego.W okresie krótkim mówimy tylko o popycie inwestycyjnym.

241

Dlatego na przykład - efekt popytowy :- wzrost płac ( zmiana kosztu czynnika produkcji ) powinien

uruchomić tendencję do technik pracooszczędnych ( kapitałochłonnych ) ;

- w strukturze popytu inwestycyjnego powinna nastąpić zmiana ku zakupom maszyn o wyższej technice ;

- nie ma jednak powodu do zmiany wielkości popytu inwestycyjnego, a to właśnie to zdecydowałoby o zmianie wielkości produkcji.

Produkcyjny efekt podażowy ( tj. przyrost produkcji dzięki tej rozbudowie zdolności produkcyjnych ) ujawni się dopiero

za parę lat !

W analizach krótkookresowych

ćwiartkę D można pominąć !

242

2. Możliwości wykorzystania modelu

Bez znajomości parametrów musimy ograniczyć się do analiz graficznych.

Analizy graficzne dają odpowiedź :

- co do logiki przebiegu dostosowań automatycznych ;

- co do kierunku reakcji gospodarki na pociągnięcia polityki

ekonomicznej ;

- ale nie co do siły tych zmian ( wartości numerycznej ) .

W Uczelni wystarczy poznanie, rozumienie związków

i możliwych skutków, w praktyce prowadzenia polityki

ekonomicznej jak najlepsze oszacowanie parametrów

jest niezbędne !

243

Działanie modelu :

Trzy współzależne rynki wyznaczają poziom stopy procentowej i poziom produkcji, równoważące podaż z popytem.

Funkcja produkcji określa poziom zatrudnienia, niezbędny do uzyskania tej produkcji.

A rynek pracy decyduje o poziomie płac, jaki odpowiada temu zatrudnieniu.

Poruszając się w modelu zgodnie z ruchem wskazówek zegara

badamy powiązane dostosowania automatyczne przebiegające

na różnych rynkach ( od IS do SR ) .

Podobnie badamy skutki polityki ekonomicznej - aż do skutków na rynku pracy.

Czasem jednak to właśnie rynek pracy ma znaczenie

decydujące.

244

Model umożliwia też taką analizę w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.

Zmiany na rynku pracy, dotyczące wzrostu lub obniżenia podaży pracy, popytu na pracę oraz poziomu płac, a wynikające z przyczyn ekonomicznych i poza-ekonomicznych ( np. demograficznych, socjalnych lub wręcz politycznych ) mogą wymagać zmian polityki gospodarczej.

Model wykazuje, że np. dodatkowa podaż pracy zostanie przez gospodarkę wykorzystana ( wchłonięta ), jeśli nastąpi ożywienie produkcji.

Podobnej polityki ożywienia wymaga polityczna decyzja o wzroście płac.

Również politykę stopy procentowej czy podatkowej, a także politykę handlu zagranicznego i kursu walutowego można dostosować do zmian na rynku pracy.

245

3. Założenia analiz

Ogólne :

- stabilność cen, krótki okres, popytowa elastyczność

produkcji ;

- gospodarka otwarta, a w niej :

- płynny kurs walutowy

- stała, ale wysoka mobilność

- założenie o kraju małym .

Analityczne :

- tylko syntezy ;

- najpierw dostosowania automatyczne ;

- potem skutki polityki ekonomicznej ;

- a następnie szerzej o polityce rozpoczętej od rynku pracy.

246

Dostosowania : - ruchome IS , LM i BP ( stałe ceny, ale zmienny kurs walutowy ! ) ;

- wędrówka P ku E ;

Punkt wyjścia : dowolne P = E

.P

Y

A

BC

IS LM

BPE

Fp

NS ND N

NE

YE

iE

i

W

Pc

W (E)Pc

- zmiany dostosowawcze i oraz Y ;- poprzez Fp tłumaczone na zmiany N i W .

4. Dostosowania automatyczne - synteza

?

??

??

247

- G zmienia położenie IS ; - M zmienia położenia LM ; - możliwy też ruch BP ( zmienny kurs walutowy !

) ; - oraz dodatkowe ruchy IS i LM ( kursowe ) ;

- zmiany i oraz Y od E ku Pp ;

. Pp

Punkt wyjścia : równowaga, ale problem Pp

Y

A

BC

IS LM

BPE

Fp

NS ND N

NE

YE

iE

i

W

Pc

W (E)Pc

- poprzez Fp tłumaczone na zmiany N i W .

Nowa równowaga w Pp.

5. Skutki polityki ekonomicznej - synteza

???

??

248

Jeśli dopuścimy inflacyjną zmianę cen :

- dodatkowe ruchy IS, LM i BP ( inflacyjna zmiana

wartości dochodów i popytu,

pieniądza i kursu walutowego ) ;

- praktycznie - dostosowania ilościowe zostaną

zmienione ( osłabione lub wzmocnione )

przez możliwe dostosowania cenowe

( np. zmiana skutków polityki fiskalnej - dodatkowego popytu

lub polityki monetarnej - dodatkowej podaży pieniądza ) ;

- czyli zmieni się też skuteczność polityki ekonomicznej

( na + lub na - ) .

249

6. Gdy na początku jest rynek pracy

Społeczna motywacja polityki ekonomicznej :

- wyż demograficzny ( dodatkowa podaż pracy ! )

ma znaleźć zatrudnienie ;

- dobrze byłoby skojarzyć to również ze wzrostem płac ;

- wtedy podwójna korzyść ( też polityczna ) .

Przykład : jakiej polityki wymaga wyż demograficzny ?

250

- wymaga radykalnego wzrostu popytu na pracę. Warunkiem wzrostu zatrudnienia jest ożywienie

gospodarki, wzrost popytu na towary.

W1

N1

E1

ND1

NS1

Zacznijmy od rynku pracy ( ćwiartka C ) :

Wchłonięcie wyżu demograficznego i uzyskanie

zakładanego wzrostu płac, tj. osiągnięcie punktu E1

W0

N0

E0

W

N

ND0

NS0

Ekspansja !

251

a) - ekspansja fiskalna ( przesunie IS do ISa ) ;

ISc

ISa LMc LMb

b) - ekspansja monetarna ( przesunie LM do LMb ) ;

c) - obie ekspansje, lecz słabsze ( ISc i LMc ) .

Krzywa Fp wskaże, jak duża

ekspansja jest niezbędna.

Ekspansja fiskalna, monetarna czy obie razem ?

Przypomnienie !

i

YYPYE

IS

LM

a

b

c

Załóżmy podjęcie ekspansji fiskalnej, akcję rządu – nie BC .

252

BP

LM

IS1

IS0

YE YP

i

Y

A

E

E1

BP1

W E1 nadwyżka BP !

253

Zagrożenia :

inflacja, wyciek popytu, - deficyt budżetu,

wzrost stopy procentowej,

zmniejszenie inwestycji i przyhamowanie rozwoju ...

Zagrożenia i ich skutki staną się przyczyną zmniejszenia skuteczności ekspansji fiskalnej i konieczności korekt,

- czyli nowa, większa ekspansja będzie niezbędna !

Efekty wzrostu zatrudnienia, płac i produkcji będą tylko

krótkookresowe !

Długookresowo : tylko droga inwestycyjna, tj. zmiana kształtu i położenia Fp .

konsekwencje

zmiany kursu walutowego,

254

Pytania :

1. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw

graficznie ) automatyczne dostosowania, jakie zachodzić

będą na 4 powiązanych rynkach w gospodarce otwartej

o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym

- przyjmij Pi jako punkt wyjścia ( możliwe położenia Pi –

por. slajd 246 ). Jakim zmianom ulegną dostosowania

rynkowe, gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy

niewielki szok inflacyjny ?

255

2. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw

graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji )

fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o stałych

cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym,

jakie nastąpią na 4 powiązanych rynkach.

Jaką politykę ekonomiczną należy zastosować,

by gospodarka osiągnęła pożądany punkt Pp ?

( możliwe położenia Pp – por. slajd 247 ) Jakim zmianom ulegnie skuteczność polityki ekonomicznej,

gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki szok

inflacyjny ?

256

3. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw

graficznie ) politykę ekonomiczną, jaką może zastosować

rząd ( - bank centralny ), by doprowadzić do wchłonięcia

przez gospodarkę dodatkowej podaży pracy,

zwiększonej w wyniku wyżu demograficznego

( - do praktycznej realizacji politycznie motywowanej

decyzji o zwiększeniu przeciętnych płac ).

Załóż, że jest to gospodarka otwarta o stałych

cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym.

Analizę przeprowadź na wszystkich 4 powiązanych rynkach.

257

Wykład XI

Cykl koniunkturalny

258

1. Pomiar dynamiki gospodarczej

W okresie długim zmienia się popyt ( AD ) i produkcja ( AS )- czyli ogólna aktywność ekonomiczna

( dochód, zatrudnienie, inwestycje, spożycie itd. ) .

- brutto czy netto ?- ceny bieżące czy inne ?- co ze zmianą liczby ludności ?- co ze zmianą struktury i jakości produkcji ?- co z porównywalnością w przestrzeni

( międzynarodową ) ?

Syntetyczny miernik efektów tych zmian to dochód narodowy ( obliczenia oparte na wielkości wartości dodanej ) :

259

Wady :- tylko roczny efekt procesu produkcji, a nie nagromadzony

poziom majątku produkcyjnego i dobrobytu społecznego ;- wymierne efekty produkcji, a nie jakość życia

( np. czas wolny, środowisko przyrodnicze ) ;- tylko towarowa produkcja rejestrowana,

brak gospodarki naturalnej i szarej strefy ;- brak uwzględnienia sposobu podziału

( zagadnień sprawiedliwości społecznej ) ;- trudne przeliczenie na obcą walutę ( kurs ? , złoto ?,

waluta głównego partnera ?, siła nabywcza ? ) ;- problemy z cenami porównywalnymi ( stałymi ) ; - itd.

Ale brak lepszego miernika !

Rozwiązanie umowne : realny dochód narodowy brutto

( Gross National Income ) per capita w USD .

260

wahania przypadkowe

- przyczyny wewnętrzne ( np. klęski żywiołowe ) ;

- przyczyny zewnętrzne ( wpływ otoczenia ) .

Usunięcie trudne, rozumowanie na zasadzie : co by było, gdyby nie było ... ( wiele punktów zmieni położenie )

1

2 wahania sezonowe

- przyczyny przyrodnicze ( np. produkcja rolna ) ;

- przyczyny „kalendarzowe” ( np. turystyka ) ;

Usunięcie trudne ...

2. Rodzaje dynamiki gospodarczej

261

Po oczyszczeniu z wahań przypadkowych i sezonowych widać regularność zmian, okresy ekspansji i recesji.

3 cykl koniunkturalny

- periodyczne fluktuacje całej aktywności ekonomicznej, okresy przyspieszenia i zwolnienia ;

- powtórki nie są identyczne, różne interpretacje ;

- zniekształcenia jako skutki interwencji państwa ( polityki antycyklicznej ) ;

- podobieństwa nie tylko objawów, lecz mechanizmów, przyczyn.

trend rozwojowy gospodarki- dominująca tendencja długookresowa

( wzrost, stagnacja, regres ) ;- widoczna po oczyszczeniu z wahań koniunkturalnych.

4

262

3. Klasyfikacja teorii cyklu

I kryterium – opis przebiegu cyklu ( jaki jest )

np. 4 fazy : ożywienie, rozkwit, recesja, depresja ;

3 fazy : ożywienie, stabilizacja, kryzys ;

2 fazy : przemienne okresy ożywienia i recesji .

II kryterium – mechanizm wystąpienia cyklu, jego przyczyny, tj. nie tylko jaki jest, lecz też dlaczego jest ?

Koncepcje egzogeniczne ( pozaekonomiczne ) oraz koncepcje endogeniczne ( ekonomiczne ) :

- głównie przyczyny inwestycyjne

i związane z drugim czynnikiem produkcji – pracą

III kryterium – teoretyczna podstawa teorii cyklu

- tyle teorii cyklu, ile szkół myśli ekonomicznej !

263

4. Model Kaldora

Założenia keynesowskie :

- równowaga i stabilizacja wzrostu, gdy I = S ;

- jeżeli I < S , to ochłodzenie koniunktury

i spadek produkcji ;

- jeżeli I > S , to ożywienie gospodarki

i przyspieszenie wzrostu produkcji.

Model oparty na relacji pomiędzy

inwestycjami a oszczędnościami.

264

Funkcja oszczędności Dotychczas ( w okresie krótkim ) : liniowa o postaci S = - C + s Y

S

Y

Skłonność do oszczędzania ( s ) , jak i skłonność do konsumpcji ( c = 1 – s ) są jednak stałe tylko w okresie krótkim.W miarę wzrostu dochodu skłonność

do oszczędzania rośnie !Stąd nowa postać

długookresowej funkcji S :

Y

S

Oszczędności są rosnącą

funkcją dochodu.

265

Funkcja inwestycjiDotychczas liniowa o postaci

I

Y

Teraz uwzględnimy zmienność poziomu skłonności do inwestowania - czyli zmienność nachylenia krzywej.

_

I = I

Przy niskiej produkcji inwestycje są małe - są rezerwy mocy !

Przy bardzo wysokiej produkcji i wykorzystaniu aparatu produk-cyjnego inwestycje również są małe – „przegrzanie” !

Przy pośredniej produkcji skłonność do inwestowania jest wysoka - optymizm inwestorów, duże inwestycje .

Skłonność do inwestowania jest zmienna, w okresie długim zależy od poziomu produkcji !

266

Stąd nowa postać długookresowej funkcji I :

I

Y

Inwestycje są rosnącą funkcją dochodu,

ale ten wzrost jest zmienny.

267

Model Kaldora to nałożenie obu funkcji :

Interpretacja punktów i obszarów pomiędzy nimi :

A, B, C.

I

B

A

C

I

Y

S ,S

268

- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w dół, do S1 ;

Oznacza to ożywienie gospodarcze ( skok produkcji z A do C ).

A = B

C

- wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w górę, do I1 ;

A

B

CI

S

I1

S1

Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A ) :

- w dolnej części wykresu krzywe rozsuną się .

Punkty A i B będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden punkt ( lub nawet znikną ) .Pozostanie punkt C ( jako jedyny punkt przecięcia ) .

269

Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C ) :- obniży się skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w dół, do I2 ;- wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w górę, do S2 ;- w górnej części wykresu krzywe stopniowo przysuną się .

Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden lub nawet znikną.

W efekcie otrzymujemy cykl koniunkturalny .

To faza recesji gospodarczej ( skok z C do A ) .Pozostanie A ( jako jedyny punkt przecięcia ) .

A

B

CI

SI2

S2

B = C

A

270

Pytania :

1. Omów podstawowe problemy związane z wykorzystaniem

PKB do pomiaru dynamiki gospodarczej.

2. Wykorzystując model Kaldora omów ( i przedstaw graficznie )

mechanizm przejścia gospodarki do fazy ożywienia

( - recesji ).

271

Wykład XII

Teorie wzrostu gospodarczego

272

1. Istota teorii wzrostu gospodarczego

- przedmiot : długookresowa dynamika gospodarcza- metoda :

- obserwacja danych i ich oczyszczenie ;

- wykrycie zależności ( funkcja produkcji ) ;

- formuła tempa wzrostu produkcji ( r = ? ).- cel :

- zbadanie, poznanie, wyjaśnienie, przewidywanie procesu wzrostu ( ekonomia opisowa ) ;

- dostarczenie podstaw długookresowej polityki

gospodarczej, symulacja, określenie warunków

działania i skutków poszczególnych instrumentów

polityki ekonomicznej ( ekonomia normatywna ) .

273

2. Klasyfikacja teorii wzrostu

Kryterium I : główny czynnik wzrostu

( w danym okresie historycznym )

- rolnictwo i zasoby naturalne ;

- praca ;

- kapitał ( różne formy ) ;

- inwestycje ( rola rozszerzenia aparatu ) ;

- nauka i postęp techniczny ( rola modernizacji aparatu ) ;

- informacja ;

- kapitał ludzki .

274

Kryterium II : baza teoretyczna ( szkoła myśli ekonomicznej )

- tyle teorii, ile szkół !

- koncepcje wzrostu przyspieszonego

- „minione okresy świetności ” a problem tzw. latecomers ;

- przezwyciężenie zacofania gospodarczego ;

- przykład pozytywny - „tygrysy” azjatyckie , niektóre ;

- przykład negatywny - GCP ;

- sprawa tzw. międzynarodowej linii pościgu.

Kryterium III : tempo postulowanego wzrostu

( ekonomia normatywna )

275

- koncepcje wzrostu zerowego

- groźba wyczerpania zasobów ( raporty rzymskie ) ;

- zmiany jakości, nie ilości ;

- czołówka świata.

- koncepcje wzrostu zrównoważonego

- przedłużenie równowagi krótkookresowej ;

- utrzymanie równowagi w procesie wzrostu ;

- bierność czy aktywność rządu.

276

3. Model Domara

Założenia ( wybrane ) :

- gospodarka dwusektorowa ;

- w punkcie wyjściowym równowaga ;

- rezerwy wykorzystane ( też zasoby pracy ) ;

- wzrost gospodarczy jest funkcją kapitału, a ten inwestycji ;

- inwestycyjne efekty popytowe i podażowe są natychmiastowe ( brak odroczeń ) ;

- równowaga procesu wzrostu, gdy dynamika obu efektów równa.

277

Efekt popytowy : AD = I gdzie : = =

1 - c s

1 1

Przyrost popytu jest funkcją przyrostu inwestycji.

Efekt podażowy : ZP = I e

gdzie : ZP - zdolności produkcyjne,

e - efektywność inwestycji

Przyrost zdolności produkcyjnych jest funkcją inwestycji.

Równowaga dynamiczna, gdy AD = ZP ,

tj. gdy w procesie wzrostu oba efekty są równe.

Wzrost inwestycji jest tożsamy ze wzrostem produkcji

( rośnie popyt i sama produkcja ) , więc r = e s

Jeśli I I e , to łatwo obliczyć, że = e s

I I

278

Wzrost zrównoważony wymaga :- pełnego wykorzystania zasobów- stałego przyrostu inwestycji.

Według Domara interwencja państwa jest konieczna, by utrzymać gospodarkę na tzw. ostrzu noża

– czyli państwo musi prowadzić odpowiednią politykę pro-produkcyjną i pro-inwestycyjną.

Jeśli r e s , to przegrzanie lub recesja - czyli wzrost cykliczny, niezrównoważony.

Oprócz modelu Domara w skrypcie są też :- neoklasyczny model Solowa ;- endogeniczne modele wzrostu.To materiał nie wchodzący do egzaminu !

279

Pytania :

1. Czym zajmują się i do jakich celów służą teorie wzrostu

gospodarczego ? Przedstaw też podstawowe kryteria

ich klasyfikacji.

2. Omów założenia i istotę teorii wzrostu gospodarczego

E. Domara.

3. Posługując się modelem Domara omów skutki sytuacji,

w której r < es ( - r > es ) .