„Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności

przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy”

STRESZCZENIE

Poznań, wrzesień 2009

2

SPIS TREŚCI

CEL I OGÓLNE ZAŁOŻENIA BADANIA................................................................................................... 4 METODOLOGIA BADANIA ........................................................................................................................ 4 ETAPY REALIZACJI PROJEKTU.............................................................................................................. 6 CHARAKTERYSTYKA REGIONU ............................................................................................................. 7

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO ................................................................. 7 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W REGIONIE .................................................................................................................. 7 LOKALNY RYNEK PRACY ............................................................................................................................... 9

NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI BADANIA PANELOWEGO....................................................................... 12 TEST KONIUNKTURY ................................................................................................................................... 12 RYNEK PRACY ............................................................................................................................................ 14 INWESTYCJE ............................................................................................................................................... 18

WNIOSKI Z BADANIA ............................................................................................................................... 20 OBSZARY SZANS / BIEGUNY WZROSTU.......................................................................................................... 20 OBSZARY STAGNACYJNE ............................................................................................................................. 21 BRANŻE PRZYSZŁOŚCIOWE I PERSPEKTYWICZNE KIERUNKI KSZTAŁCENIA...................................................... 21 BRANŻE I ZAWODY PROBLEMOWE W REGIONIE ............................................................................................. 23 FUNDUSZE UE ............................................................................................................................................ 24

REKOMENDACJE...................................................................................................................................... 25 REKOMENDACJE ODNOŚNIE OBSZARÓW PRZYSZŁOŚCIOWYCH I BIEGUNÓW WZROSTU..................................... 26 REKOMENDACJE ODNOŚNIE OBSZARÓW PROBLEMOWYCH I STAGNACYJNYCH ................................................ 27

OBJECTIVE AND OVERALL ASSUMPTIONS OF THE STUDY........................................................... 31 METHODOLOGY ....................................................................................................................................... 31 PROJECT IMPLEMENTATION PHASES ................................................................................................ 33 DESCRIPTION OF THE REGION............................................................................................................. 34

GENERAL DESCRIPTION OF THE REGION OF WIELKOPOLSKA.......................................................................... 34 ENTREPRENEURSHIP IN THE REGION ............................................................................................................. 34 LOCAL LABOUR MARKET ............................................................................................................................. 36

MAIN RESULTS OF THE PANEL STUDY ............................................................................................... 39 BUSINESS CONDITION TEST .......................................................................................................................... 39 LABOUR MARKET........................................................................................................................................ 41 INVESTMENTS ............................................................................................................................................. 44

CONCLUSIONS........................................................................................................................................... 47 OPPORTUNITIES / GROWTH CENTRES ............................................................................................................ 47 STAGNATION AREAS.................................................................................................................................... 47

3

PROMISING BUSINESS AREAS AND FIELDS OF EDUCATION .............................................................................. 48 LEAST WANTED PROFESSIONS AND WEAKEST SECTORS IN THE REGION .......................................................... 50 EU FUNDS .................................................................................................................................................. 50

7 RECOMMENDATIONS ........................................................................................................................... 52 RECOMMENDATIONS FOR PROMISING AREAS AND GROWTH CENTRES ............................................................ 53 RECOMMENDATIONS FOR PROBLEM AND STAGNATION AREAS ....................................................................... 54

4

Cel i ogólne założenia badania

Projekt pt. „Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie

wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt

regionalnego rynku pracy” zrealizowany został na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy

w Poznaniu przez Konsorcjum w składzie: Doradztwo Gospodarcze DGA S.A.- Lider

Konsorcjum oraz PBS DGA Sp. z o.o.- Partner Konsorcjum. Projekt był współfinansowany

ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Zasadniczym celem Projektu było określenie i ocena dynamiki zmian gospodarczych

w Wielkopolsce w kontekście ich prawdopodobnego wpływu na rozwój przedsiębiorczości

(zachowania przedsiębiorstw, profil działania) i regionalny rynek pracy. Badanie miało

również wskazać na istnienie lub nie związku przyczynowo - skutkowego pomiędzy sytuacją

gospodarczą regionu a rodzajem prowadzonej przez przedsiębiorstwa działalności oraz

kształtem rynku pracy.

Metodologia badania

Projekt składał się z dwóch uzupełniających się modułów. Pierwszy z nich to raport

diagnostyczny wraz z ekspertyzą wskazującą kierunki rozwoju regionu, obszary

przyszłościowe i bieguny wzrostu, a także obszary problemowe i stagnacyjne. Raport wraz

z ekspertyzą powstał w oparciu o dane statystyczne, dane instytucjonalne oraz przegląd

literatury. Zasadniczo, z uwagi na występujące ograniczenia w dostępie do danych, zakres

czasowy raportu obejmuje lata 2000 - 2006, przy czym niektóre jego części odnoszą się do

danych bardziej aktualnych, tj. danych za lata 2007, 2008, I półrocze 2009r. W raporcie

przyjęto taki sposób prezentacji zagadnień, który pozwolił wysnuć istotne wnioski z nich

płynące i pokazać znaczące trendy i tendencje.

5

Dodatkowo, przy tworzeniu prognoz ekonometrycznych dla podstawowych zmian na rynku

pracy, wykorzystano Barometr Ofert Pracy przygotowany przez Instytut Gospodarki Wyższej

Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie i BIEC.

Drugi moduł Projektu to terenowe badania panelowe – pozwalające uchwycić

dynamikę zmian, przeprowadzone na próbie 950 (pierwszy pomiar) i 742 przedsiębiorców

(drugi pomiar). Badanie zrealizowane zostało techniką PAPI, z wykorzystaniem

kwestionariusza wywiadu (średni czas wywiadu - 45 minut), na reprezentatywnej grupie

przedsiębiorców z województwa wielkopolskiego.

Z uwagi na fakt, iż zagadnienia poruszane w kwestionariuszu dotyczyły danych, do których

dostęp posiada jedynie określona grupa osób, obiektami wywiadów byli: właściciel, kierujący

firmą, ewentualnie dyrektor finansowy.

Zdecydowaną większość firm uczestniczących w badaniu stanowiły firmy jednoosobowe

(72% - pierwszy pomiar, 76% - drugi pomiar), a następnie: firmy mające inną niż

wymienione formę organizacyjno – prawną, tj. przede wszystkim spółdzielnie i spółki

jawne (12% - pierwszy pomiar, 9% drugi pomiar), spółki cywilne (8%), spółki

z ograniczoną odpowiedzialnością (6%), spółki akcyjne (1%).

W badaniu uczestniczyły przede wszystkim firmy zatrudniające od 1 do 9 pracowników

(pierwsze badanie 91%, drugie badanie 88%). Pozostałe 8 % w pierwszym badaniu i 11%

w drugim badaniu to przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 pracowników oraz od 50

do 249 osób (0,9%). Udział procentowy w próbie firm, które zatrudniały 250

i więcej osób, wyniósł 0,1%.

48% respondentów deklarowało, że obrót ich firm za rok 2008 nie przekroczył 100

tysięcy złotych. 31% badanych umiejscowiło obrót firm, które reprezentują, w przedziale

6

następnym – od 100 tysięcy do 1 miliona. Kolejne wskazania to: 1 mln – 7 mln (9%),

7 mln – 30 mln (1%).

Spośród respondentów największy udział procentowy w badanej próbie miały osoby

mieszkające w mieście mającym mniej niż 50 tys. mieszkańców (40%). Kolejne

lokalizacje, zgodnie ze wskazaniami procentowymi: 23% - miasto powyżej 200 tysięcy

mieszkańców, 19% - wieś, 18% - miasto od 50 do 200 tysięcy mieszkańców.

Respondenci legitymowali się najczęściej wykształceniem średnim technicznym (32%),

a następnie: średnim ogólnym (20%), zasadniczym zawodowym (19%), wyższym

technicznym i nietechnicznym (po 14%), podstawowym lub niższym (1%).

Etapy realizacji projektu

Projekt realizowany był w okresie od września 2008 do września 2009 r. Raport

diagnostyczny wraz z ekspertyzą został przygotowany w listopadzie 2008 r.

Pierwsze badanie panelowe przeprowadzone zostało w okresie od 3. października

do 13. grudnia 2008 r., a raport cząstkowy z tego etapu przekazano Zamawiającemu

w styczniu 2009 roku.

Drugie badanie panelowe zrealizowano w okresie 23. kwietnia do 18. maja 2009 r.,

a raport cząstkowy z tego etapu przekazany został w czerwcu 2009 roku.

W czerwcu 2009 roku powstał raport końcowy będący efektem wyżej wymienionych etapów

prac. Raport ten pomimo, iż pierwotne założenia projektu tego nie przewidywały został

zaktualizowany we wrześniu 2009 w takim zakresie, na jaki pozwalały dostępne dane

statystyczne w związku ze zmianą trendów występujących w wielu dziedzinach pod

wpływem globalnego kryzysu gospodarczego.

7

Charakterystyka regionu

Ogólna charakterystyka województwa wielkopolskiego

Województwo Wielkopolskie charakteryzowało się w ostatnich latach bardzo szybkim

wzrostem PKB na mieszkańca, który znacznie przewyższał średnią krajową, dając regionowi

3. pozycję w Polsce. Średnio w latach 2000 - 2005 PKB regionu stanowił 52,15% średniej

UE. Zarówno w tej dziedzinie, jak i pod względem poziomu dochodu na mieszkańca,

zdecydowanie przodował Poznań.

Wielkopolska pojawiła się w latach 2000 – 2008 jako region o bardzo atrakcyjnych

warunkach życia, co znajdowało wyraz m.in. w stałym wzroście liczby ludności (przy ogólnej

- dla całego kraju - tendencji spadkowej). Najliczniejszą grupę mieszkańców stanowiły osoby

w wieku produkcyjnym (67,40%) oraz przedprodukcyjnym (18,69%).

Podobnie, jak w innych regionach kraju, także w województwie wielkopolskim odnotowano

w ostatnim okresie wzrost emigracji zarobkowej, głównie osób w wieku produkcyjnym,

skierowanej na rynki zagraniczne. W odniesieniu do migracji wewnętrznych

(międzywojewódzkich) umacniała się w regionie tendencja do wzrostu liczby osób

osiedlających się w województwie w stosunku do opuszczających region.

Przedsiębiorczość w regionie

W badanym okresie systematycznie rosła liczba noworejestrowanych przedsiębiorstw.

Dotyczy to w szczególności takich branż jak: handel, obsługa nieruchomości, budownictwo

i przetwórstwo przemysłowe.

8

Cechami charakterystycznymi regionu są m.in.: wyższy niż średnia krajowa udział

przedsiębiorstw aktywnych w stosunku do potencjału ludnościowego, bardzo dobrze

rozwinięty sektor dużych i średnich firm, wyższe od przeciętnej przychody mikro i małych

firm, wyższa niż średnia dla kraju liczba pracujących w całym sektorze MSP (we wszystkich

klasach) oraz większa liczba nowotworzonych firm niż firm likwidowanych.

Województwo wielkopolskie może się poszczycić dużą liczbą firm z udziałem kapitału

zagranicznego, w stosunku do liczby mieszkańców. Warto także odnotować pozytywne

tendencje w zakresie innowacyjności przedsiębiorstw przemysłowych: wzrost odsetka

średnich firm innowacyjnych, wysokie nakłady na prace B+R, duży udział w przychodach

wpływów ze sprzedaży wyrobów nowych i zmodernizowanych, większą niż średnia krajowa

liczbę firm wyposażonych w środki automatyzacji produkcji, silny transfer technologii.

Do zjawisk pozytywnych zaliczyć należy także obecność aktywnych w zakresie działalności

badawczo - rozwojowej usług wysokiej techniki i opartych na wiedzy oraz nowoczesną

strukturę gospodarczą (wyższy niż średnia w kraju udział przemysłowych branż wysokiej

i średniowysokiej techniki). Za specjalizację regionu, z obszaru wysokiej i średniowysokiej

techniki, uznać należy przemysł samochodowy, produkcję maszyn i aparatury elektrycznej,

przemysł maszynowy, chemiczny, a także - choć w mniejszym stopniu - przemysł

komputerowy oraz produkcję sprzętu RTV i informatykę.

Pozytywne tendencje w zakresie innowacyjności przedsiębiorstw przemysłowych regionu to

wysokie nakłady na przedsiębiorstwo firm prowadzących prace B+R, szczególnie wysoki

odsetek firm dużych inwestujących w innowacje, trafione innowacje małych firm, o czym

świadczy duży udział w przychodach wpływów ze sprzedaży wyrobów nowych

i zmodernizowanych, wysoka zdolność przedsiębiorstw do lokowania innowacji na rynkach

zagranicznych, więcej niż średnio w kraju firm małych i średnich posiadających środki

automatyzacji produkcji, silny transfer technologii oraz szczególnie wysoki udział regionu

w sprzedaży technologii przez MSP, co oznacza obecność wysoce innowacyjnych firm

„perełek”.

9

W grupie zjawisk niekorzystnych dotyczących przedsiębiorczości wymienić można m.in.:

ujemne saldo migracji zagranicznych,

niższy od przeciętnej dla kraju poziom dochodów na podmiot prawny,

niższą od przeciętnej wydajność pracy w grupie firm mikro i średnich,

stosunkowo niską, w porównaniu do średniej krajowej, innowacyjność małych

i średnich firm w ujęciu odsetka firm innowacyjnych i prowadzących prace B+R,

mniejszą liczbę firm, we wszystkich klasach wielkościowych, wprowadzających

innowacje organizacyjne i marketingowe w regionie niż średnio w kraju,

nieznacznie mniejszy odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych produktowo

i procesowo w regionie niż w kraju,

dominujący transfer technologii jako ścieżkę innowacyjną i jednocześnie słabą

działalność B+R, szczególnie małych firm na tle kraju,

niską, na tle kraju, skłonność MSP do współpracy w procesie innowacyjnym,

oraz niższy - szczególnie w dużych przedsiębiorstwach - poziom wynagrodzeń.

Lokalny rynek pracy

Liczba pracujących w regionie regularnie wzrastała. W latach 2001 - 2002 oraz 2004

i 2006 odnotowano również znaczący wzrost płac, który dotyczył zarówno sektora

publicznego, jak i prywatnego.

W regionie notuje się wysoki poziom bezrobocia osób najmłodszych, z przedziału wiekowego

15 – 29 lat, którzy w ten sposób – od statusu bezrobotnego - zaczynają swój kontakt

z rynkiem pracy. W tej kategorii wiekowej sytuacja przedstawia się obecnie, od początku

2009 r., wręcz dramatycznie. Niepokojący jest również fakt, że w strukturze bezrobotnych

dominują osoby trwale pozostające bez pracy oraz, że oferty pracy dla osób

10

niepełnosprawnych stanowią o ponad połowę mniejszy odsetek ofert ogółem niż udział tych

osób w ogóle mieszkańców regionu.

Stopa bezrobocia regularnie w regionie spadała i jest znacznie niższa niż stopa bezrobocia dla

całego kraju (78,59% krajowej). Najwyższą tendencję spadkową wykazywało dotąd

bezrobocie w grupie osób najmłodszych. W latach 2006 - 2007 można było również

zaobserwować poprawę w zakresie dynamiki zatrudnienia (więcej osób przyjmowano do

pracy niż zwalniano).

W latach 2004 – 2006 najwyższy poziom bezrobocia notowano w podregionie konińskim, na

tym obszarze spadało też ono najwolniej.

Wśród zjawisk negatywnych dla regionalnego rynku pracy należy wymienić m.in.:

dyskryminację kobiet na rynku pracy, zmniejszenie liczby ofert pracy, dominację w strukturze

bezrobotnych osób trwale pozostających bez pracy.

Pogorszenie koniunktury gospodarczej w ostatnich miesiącach 2008 r. oraz w 2009 r.

spowodowało znaczne obniżenie światowego popyt na dobra i usługi. Przyczynił się do tego

kryzys finansowy, który spowodował skutki realne w postaci istotnego pogorszenia wyników

sprzedaży zagranicznych firm, w tym przedsiębiorstw międzynarodowych ze Stanów

Zjednoczonych oraz Europy Zachodniej. Te negatywne impulsy zostały przetransmitowane

na polską gospodarkę m.in. poprzez wymianę handlową oraz powiązania zagranicznych

przedsiębiorstw z ich oddziałami i filiami w Polsce. Istotny napływ inwestycji bezpośrednich

do Polski w latach 2002-2008 dodatkowo zacieśnił te związki i spowodował silniejszą

zależności Polski od koniunktury na rynkach międzynarodowych. W szczególności oddziały

zagranicznych firm w Polsce podlegały redukcji zatrudnienia przez spółki matki

zlokalizowane za granicą. Restrukturyzacja jaką przechodziły przedsiębiorstwa macierzyste

przełożyła się bowiem na ich oddziały. Dlatego też dekoniunktura wywarła w pierwszych

miesiącach największy wpływ na województwa, które w ostatnich latach przyjęły znaczną

11

liczbę zagranicznych inwestorów oraz te tradycyjnie uprzemysłowione z udziałem kapitału

zagranicznego. Zalicza się do nich m.in. województwo wielkopolskie.

W pierwszej kolejności największe zwolnienia wystąpiły w firmach przemysłowych.

To one bowiem w największym stopniu powiązane są z sytuacją na rynkach

międzynarodowych i najsilniej oraz najwcześniej spośród firm sektora przedsiębiorstw

reagują na wahania koniunktury gospodarczej. Negatywne zmiany koniunktury przekładają

się jednak na kolejne obszary rynku pracy. Słaba kondycja sektora przemysłu wpływa na

sytuację kooperantów tego sektora, m.in. przedsiębiorstw, których profilem działalności są

usługi transportowe, magazynowe, obsługa firm, a także handel hurtowy. Coraz wolniejszy

wzrost płac wywołany koniecznością cięć kosztów przedsiębiorstw przyczynia się do spadku

dochodów realnych gospodarstw domowych. To z kolei wpłynie na wyniki handlu.

Zauważamy już tego oznaki w postaci słabnącego popytu wewnętrznego. Również inwestycje

przyrastają wolno, co również jest konsekwencją konieczności skupienia się firm na

bieżących trudnościach finansowych. W nadchodzącym roku z pewnością dotknie to firmy

budowlane, które czekają zwolnienia. Przyczyni się do tego również słabnący popyt na

inwestycje gospodarstw domowych, w tym inwestycje mieszkaniowe. W ostatnich latach

obserwowaliśmy bowiem „boom budowlany” związany z wkroczeniem w odpowiedni wiek

osób z wyżu demograficznego z początku lat 90-tych. Spowodowało to poprawę koniunktury

w budownictwie. W nadchodzących latach potencjał ten wyczerpie się. Sektorem który

najprawdopodobniej najmniej odczuje skutki dekoniunktury będą usługi. Część z nich słabo

reaguje bowiem na wahania koniunktury gospodarczej.

Prognozy dynamiki zmian PKB w Polsce dla ostatniego kwartału roku 2009 i roku

2010 zakładają niskie, lecz dodatnie tempo wzrostu polskiej gospodarki. Jednak tempo to nie

będzie wystarczające do odwrócenia negatywnych zmian na rynku pracy. W rezultacie

bezrobocie w województwie w najbliższych latach będzie wzrastać, a zatrudnienie spadać w

roku 2010. W 2011 roku prognozujemy dalsze negatywne tendencje na rynku pracy, lecz

bezrobocia dynamika tych zmian osłabnie.

12

Na początku roku 2012 przewiduje się koniunkturalne dno zatrudnienia i zarazem

najniższy jego poziom w nadchodzących latach. Odwrócenie negatywnej, spadkowej

tendencji zatrudnienia w województwie wielkopolskim powinno nastąpić ok. roku 2012.

Wielkopolsce grozi zaburzenie sytuacji demograficznej w zakresie rynku pracy

w przyszłości. Maleje, i to znacząco, liczba osób, które, prędzej czy później, wkroczą na

rynek pracy, rośnie zaś liczba tych, którzy już na nim nie funkcjonują. Sytuacja ta występuje

też w innych regionach i oznacza trudności dla systemu emerytalnego, zagrożenie bardzo

niskimi emeryturami i ubóstwem osób starszych. W efekcie rodzi się konieczność kontynuacji

pracy przez osoby starsze, co z kolei wymusza działania na rzecz zwiększania ich

atrakcyjności z punktu widzenia potencjalnych pracodawców, zarówno przez odpowiednie

szkolenia, jak i uświadamianie przedsiębiorców w tym zakresie.

Najważniejsze wyniki badania panelowego

Test koniunktury

W trakcie pierwszego etapu badania panelowego ponad połowa respondentów (52%)

oceniła sytuację finansową swoich firm (porównując obydwa półrocza 2008 r.), jako

niezmienną, kolejne 29% było zdania, że ich sytuacja się pogorszyła, a 19% odnotowało jej

poprawę. W porównaniu do wyników z I. etapu badania zauważalne jest pogorszenie

kondycji finansowej przedsiębiorstw. O 7% wzrósł odsetek respondentów, którzy wskazali,

że, w porównaniu z II. półroczem 2008 roku, sytuacja ich przedsiębiorstw pogorszyła się, zaś

o 10% zmniejszył się odsetek badanych twierdzących, że sytuacja ich firm poprawiła się.

Nieco (o 3%) zwiększył się odsetek osób, które stoją na stanowisku, że w kwestii sytuacji

finansowej ich przedsiębiorstw nic się nie zmieniło (55% vs 52%).

Podobny rozkład odpowiedzi uzyskano w pierwszym badaniu na pytanie o prognozowaną,

w okresie najbliższych 6. miesięcy, kondycję finansową firm. Według 57% respondentów nie

ulegnie ona zmianie, dla 22% poprawi się, a dla 21% pogorszy. Najwyższy wskaźnik

13

pesymizmu odnotowano w grupie firm jednoosobowych, o najmniejszych zadeklarowanych

za 2007 rok dochodach. W drugim pomiarze 61% badanych przewidywało, że w ciągu

najbliższych 6. miesięcy sytuacja finansowa ich przedsiębiorstw nie zmieni się. Pozostałe

wskazania wynoszą: 20% dla odpowiedzi, że sytuacja finansowa firm w ciągu najbliższych

6. miesięcy poprawi się oraz 19% dla odpowiedzi, że sytuacja, o której mowa, ulegnie

pogorszeniu. Większość przedstawicieli firm przewiduje zatem stabilizację.

Oceniając obecny popyt na usługi (w porównaniu z I półroczem 2008 r.), połowa

respondentów (51%) pierwszego pomiaru oceniła, iż nie uległ on zmianie, dla 22% uległ

zwiększeniu, a dla 27% - zmalał. Popyt na usługi przedsiębiorstw, w porównaniu

z II. półroczem 2008 roku, w większości przypadków w drugim badaniu pozostał na tym

samym poziomie (52%). Zdaniem 35% badanych zmniejszył się, a 13% respondentów

stwierdziło, że się zwiększył. W porównaniu z pierwszą częścią badania zasadnicze różnice

widać we wskazaniach związanych ze zwiększeniem i zmniejszeniem się popytu: o 8%

wzrósł odsetek odpowiedzi badanych twierdzących, że popyt zmalał, a o 9% zmniejszył się

odsetek odpowiedzi respondentów stojących na stanowisku, że popyt na ich usługi się

zwiększył.

Obecne przewidywania odnośnie popytu, na najbliższe 6 miesięcy, są w zasadzie zbliżone do

analogicznych przewidywań, które wyrażali respondenci w pierwszej części badania.

Zasadnicza grupa badanych uważa, że w ciągu najbliższych 6. miesięcy popyt na usługi ich

firm nie ulegnie zmianie.

Przewidywana przez respondentów w pierwszym etapie badania sytuacja finansowa

ich przedsiębiorstw w ciągu najbliższych 6. miesięcy prezentowała się następująco: 57%

badanych twierdziło, że sytuacja ta nie zmieni się, 21% - że się pogorszy, a 22% osób

zakładało poprawę. Natomiast oceniając obecną sytuację finansową swoich przedsiębiorstw,

w porównaniu z II. półroczem 2008 roku, respondenci twierdzili najczęściej, że sytuacja ta

nie uległa zmianie (55%). 36% badanych oceniło, że sytuacja ich firm pogorszyła się, a 9% -

14

że się poprawiła. Porównując zatem dwa wyniki dotyczące tego samego okresu, stwierdzić

należy, że występuje zbieżność w zakresie przewidywań i sytuacji faktycznej, odnośnie

stabilizacji sytuacji finansowej firm (57% vs 55%).

Prognozy popytu na usługi w okresie najbliższych 6. miesięcy były - w porównaniu,

z powyższą oceną - bardziej optymistyczne. Zmalał bowiem odsetek osób wskazujących, iż

popyt na ich usługi zmniejszy się (21%, w stosunku do 27% deklarujących wcześniej spadek

popytu). Wzrósł także procentowy udział osób deklarujących taki sam poziom popytu (57%

w stosunku do 51%).

Rynek pracy

Nienajlepsza kondycja finansowa przedsiębiorstw nie ma, jeszcze, większego wpływu

na liczbę zatrudnianych pracowników, natomiast ma wpływ na formy ich zatrudniania.

Widoczny jest spadek odsetka osób deklarujących zatrudnianie przez ich firmy pracowników

na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy. Wzrosły

natomiast wskaźniki świadczące o tym, że pracodawcy zatrudniają pracowników na

podstawie innych umów niż umowa o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu

pracy.

W odniesieniu do poziomu zatrudnienia wyraźnie widoczna jest stagnacja.

W zdecydowanej większości firm (87%) poziom zatrudnienia nie uległ zmianie w stosunku

do I. półrocza 2008 r., podobna grupa respondentów (88%) deklaruje, że w ciągu kolejnych

6. miesięcy ten stan się utrzyma. Jedynie 9% firm deklaruje wzrost zatrudnienia w etapie

drugim, a liczba badanych deklarujących wielkość zatrudnienia na tym samym poziomie

zmniejszyła się o 8% (87% vs 79%), natomiast w pozostałych przypadkach rozkłady

odpowiedzi wyglądają następująco: mniejszą wielkość zatrudnienia deklarowało o 7% więcej

badanych (12% vs 5%), a większą o 1% badanych więcej (9% vs 8%).

15

Badani przewidują, że wielkość zatrudnienia w II. półroczu 2009 roku

w porównaniu z I. półroczem 2009 roku generalnie nie zmieni się – tak odpowiedziało 87%

z nich. 7% respondentów jest zdania, że będzie ona większa, a 6% - że mniejsza.

Do najczęściej zwalnianych pracowników należeli architekci, monterzy, kierowcy,

sprzedawcy i pracownicy ochrony. Także wśród tych grup zawodowych (szczególnie

w odniesieniu do monterów i sprzedawców) najczęściej planowane są zwolnienia. Wśród

poszukiwanych w przyszłości pracowników wymieniano głównie budowlańców i tokarzy.

Z przeprowadzonych badań wynika, iż dominującym typem pracownika są osoby

w wieku 25 - 44 lat (stanowią 75% i więcej załogi), z wykształceniem zawodowym,

zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu

pracy.

Widziany z perspektywy niniejszego Projektu rynek pracy, jawi się jako stabilny,

w pewnym stopniu nawet stagnacyjny. 78% respondentów zadeklarowało, iż w okresie

ostatnich 12. miesięcy nikt nie został zwolniony z pracy. W porównaniu z pierwszym etapem

badania, zwiększył się (o 6%) odsetek odpowiedzi respondentów deklarujących, że w ich

firmach w ciągu ostatnich 6. miesięcy nikt nie został zwolniony. Niemal taki sam odsetek

badanych (71%) nie przewiduje także zwolnień w ciągu kolejnych 12. miesięcy. W ponad

70% firm nie przyjęto żadnego nowego pracownika i nie planuje się takich kroków

w perspektywie 12. miesięcy, chociaż 12% firm zadeklarowało, iż posiada wolne miejsca

pracy.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że w ciągu ostatnich 12. miesięcy stosunek liczby osób

przyjętych do pracy do liczby osób z niej zwolnionych wynosił w pierwszym badaniu 1,43,

a w drugim 0,94. Generalnie w ciągu najbliższych 12. miesięcy firmy nie planują ani

zwolnień (96%), ani przyjęć pracowników (89%). W porównaniu z etapem pierwszym

badania znacząca różnica występuje w kwestii przyjęć pracowników – w etapie drugim liczba

wskazań związanych z nie przyjmowaniem do pracy nowych osób jest o 6% większa.

16

W grupie firm poszukujących w ostatnim okresie pracowników zdecydowana większość

respondentów (80%) nie miała trudności z ich znalezieniem. Wśród tych badanych, którzy

takie kłopoty mieli wskazywano na następujące przyczyny: brak pracowników

o odpowiednich kwalifikacjach (77%), względnie zbyt wysokie oczekiwania płacowe

kandydatów (15%).

Z przeprowadzonych badań wynika, iż pracodawcy nie mają dostatecznej wiedzy na

temat pomocy, jaka jest im oferowana w procesie pozyskiwania pracowników. Zaledwie 1/3

respondentów zna tego typu formy pomocy, przy czym tylko 12% z takich form wsparcia

skorzystało. Najczęściej przedsiębiorstwa sięgały po: staże i przygotowanie zawodowe

w miejscu pracy (59%), pożyczki lub dotacje na dodatkowe miejsca pracy (17%), prace

interwencyjne (15%) oraz refundację kosztów wyposażenia stanowisk pracy (12%).

Firmy, które nie korzystały z żadnych form pomocy dla pracodawców, jako powód podawały

najczęściej niechęć do zatrudniania osób, których taka pomoc dotyczy (bezrobotnych lub

będących w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy). Wyniki drugiego badania

ankietowego wskazują na znaczną poprawę wiedzy na temat różnych form pomocy

pracodawcom, którzy chcieliby zatrudnić osoby bezrobotne lub będące w szczególnie trudnej

sytuacji na rynku pracy.

Spośród firm szukających pracowników 26% korzystało z pośrednictwa Powiatowego Urzędu

Pracy. W grupie respondentów, którzy z tej formy nie korzystali dominował pogląd o braku

potrzeby zewnętrznego wsparcia w procesie rekrutacji (53% badanych twierdziło, że nie mają

problemów z samodzielnym znalezieniem dobrego pracownika), braku odpowiednich

kwalifikacji i przygotowania po stronie PUP (7%), nieodpowiednim kierowaniu kandydatów

do firm przez PUP (6% wskazań, iż osoby skierowane przez PUP nie posiadały odpowiednich

kwalifikacji na dane stanowisko).

17

Zdaniem respondentów przedstawiciele PUP bardzo rzadko kontaktują się z ich firmami

w celu uzyskania informacji o wolnych miejscach pracy. W 30% firm nie obsadza się

wakatów żadnymi osobami skierowanymi przez PUP. W 3/5 firm nie ma ani osób

zatrudnionych dzięki pośrednictwu PUP ani w oparciu o subsydiowane formy zatrudnienia.

W ramach niniejszego Projektu oceniano także jakość, kierunki i zakres szkoleń

w badanych przedsiębiorstwach. Jedna czwarta respondentów (26%) stwierdziła, że w ich

firmach przeważają szkolenia wewnętrzne, ale niemal połowa (48%) zadeklarowała, że nie

prowadzi żadnych szkoleń. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy wskazywano najczęściej:

koszty – zdaniem badanych szkolenia są za drogie, a w firmach brakuje na nie pieniędzy

(31% wskazań), brak potrzeby szkoleń (20%) oraz brak czasu (15%). Zaledwie 3% szkoleń

objętych było dofinansowaniem z Europejskiego Funduszu Społecznego. Drugie badanie

wskazuje jednak, iż maleje zainteresowanie szkoleniami w firmach - wzrósł odsetek

respondentów twierdzących, że w ciągu ostatnich 12. miesięcy żaden z pracowników firmy

nie brał udziału w szkoleniach. Wyraźnie zmniejszył się również odsetek badanych, którzy

deklarowali, że w ciągu ostatnich 12. miesięcy w szkoleniach brała udział więcej niż połowa

pracowników firmy.

Firmy dość niechętnie zatrudniają absolwentów, jedynie w 28% z nich zatrudniono osoby

zaraz po ukończeniu szkoły. Respondenci najlepiej oceniają przygotowanie zawodowe do

pracy w ich branży absolwentów szkół wyższych, liceów profilowanych oraz - na trzecim

miejscu - szkół zawodowych.

Generalnie zakres korzystania z elastycznych form zatrudnienia (np. telepracy, pracy

rotacyjnej, pracy w niepełnym wymiarze czasowym) wśród wielkopolskich firm jest niski

i nie uległ poprawie w trakcie badania. W dalszym ciągu 81% respondentów twierdzi, że ich

firmy w ogóle nie korzystają z możliwości, jakie dają elastyczne formy zatrudnienia. Widać

jednak w drugim badaniu wzrost odsetka pracowników zatrudnianych na podstawie innych

umów niż umowa o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy.

18

Najczęstszym deklarowanym przez respondentów kanałem poszukiwania pracowników są

znajomi, a następnie: pośrednicy pracy, prasa, portale internetowe, a także, sporadycznie,

wyższe uczelnie.

Inwestycje

W przypadku wydatków inwestycyjnych obserwuje się stagnację. Dla 68%

respondentów poziom wydatków w badanym okresie nie zmienił się, a dla 71% pozostanie na

tym samym poziomie także w ciągu kolejnych 6 miesięcy. Respondenci dość pesymistycznie

oceniali perspektywy inwestycyjne swoich firm. Jedynie według 22% z nich prognozowany

poziom wydatków inwestycyjnych ulegnie zwiększeniu (w stosunku do 25% deklarujących

wzrost wydatków w badanym okresie). Bez zmian pozostaną za to dotychczas wskazywane

kierunki inwestycji: wyposażenie, środki produkcji, szkolenia pracowników.

W ciągu ostatnich dwóch lat i w perspektywie dwóch kolejnych firmy wprowadziły

i, według deklaracji, nadal będą wprowadzały nowe produkty i usługi (32%), poszerzą lub

zdobędą nowe rynki zbytu dla swoich produktów (24%), ulepszą technologicznie produkty

lub usługi (18%).

Dwa główne cele, jakie na najbliższe dwa lata wyznaczają sobie respondenci to: stopniowe

rozwijanie firm (43% wskazań) oraz utrzymanie ich wielkości (34%).

Pytani o strukturę dotychczasowych wydatków inwestycyjnych respondenci wskazywali:

zakup lub modernizację budynków (38%) oraz środki transportu (30%). Tradycyjnie

głównym źródłem finansowania inwestycji są zyski (73% wskazań) oraz kapitał właścicieli

(40%). Z kredytów bankowych korzysta 18% badanych.

Porównując obecny stan rzeczy, z tym, jak respondenci chcieliby by było w zakresie

finansowania inwestycji, należy stwierdzić, że:

przedstawiciele firm najczęściej korzystaliby, tak jak to się obecnie dzieje, z zysków

jako głównego źródła finansowania inwestycji, następnie z kapitału właścicieli, przy

19

czym deklarowany poziom korzystania w przyszłości z tego źródła wynosi 20%

w stosunku do 40% poziomu wykorzystania w chwili obecnej,

zdecydowanie częściej niż obecnie (1%) respondenci chcieliby korzystać z funduszy

strukturalnych (19%),

mniejsze jest zainteresowanie kredytami bankowymi (obecnie z tego źródła korzysta

18% badanych, a chciałoby 12%).

Pozyskane środki respondenci przeznaczyliby na inwestycje w nowe technologie

produkcji/usług (46%), remonty budynków (27%), reklamę i marketing (23%). Zaledwie 10%

respondentów przeznaczyłoby te środki na szkolenia, 5% na zakup oprogramowania, a 2% na

badania i rozwój.

Niemal 1/3 firm nie ma żadnych potrzeb inwestycyjnych (28%), a kolejne 21% nie potrafi ich

sprecyzować. Ponad połowa respondentów (55%) nie ma potrzeby unowocześniania swoich

produktów i/lub zapewnienia sobie dostępu do nowych technologii, 17% wykorzystuje w tym

procesie pomysły swoich pracowników, a jedynie 2% współpracuje z ośrodkami naukowymi

i/lub ma komórkę/stanowisko ds. badań i rozwoju.

Respondenci pytani o czynniki utrudniające proces inwestycyjny, czy szerzej rozwój ich firm,

wskazywali w pierwszym badaniu na: biurokrację (43%), zmienność przepisów (41%), dużą

konkurencję (39%), brak środków finansowych (25%), małą płynność finansową (20%) oraz

trudności ze sprzedażą (12%). Tym, co obecnie firmom przeszkadza w ich rozwoju w

największym stopniu jest duża konkurencja, a następnie: wysokie podatki, biurokracja,

zmienność przepisów, brak środków na inwestycje, niejasność przepisów i mała płynność

finansowa. Mniej istotne bariery to trudności ze sprzedażą oraz trudności ze znalezieniem

odpowiednich pracowników. W porównaniu z etapem pierwszym badania panelowego

zwrócić należy uwagę na fakt, że zmieniła się najbardziej przeszkadzająca reprezentującym

firmy respondentom bariera utrudniająca działalność/rozwój firm. W etapie pierwszym była

to biurokracja, w drugim – duża konkurencja. W pomiarze drugim, w odniesieniu do

20

pierwszego kolejną istotną zmianą jest fakt, że więcej badanych podkreśla wagę

niedostatecznego popytu jako czynnika ograniczającego możliwości inwestycyjne firm.

Źródłem innowacyjności w przedsiębiorstwach są głównie pomysły pracowników

oraz zakup nowych technologii. W porównaniu z pierwszą edycją badania, w drugiej wzrósł

udział procentowy firm, które nie prowadzą modernizacji z innych niż wymienione

względów, zmniejszył się zaś odsetek firm, które kupują technologię z zewnątrz oraz tych

które mają komórkę/stanowisko ds. badań i rozwoju, co sugeruje oszczędności

przedsiębiorstw na innowacyjności. Niepokojące jest, że jedynie 1% firm posiada

komórkę/stanowisko ds. badań i rozwoju.

Wnioski z badania

Obszary szans / bieguny wzrostu

Najlepszy - pod względem terytorialnym - klimat koniunktury dla rozwoju

przedsiębiorstw cechuje powiat poznański i miasto Poznań. Wysokie - od 118% do 112,5%

przeciętnej polskiej - wartości wskaźnika klimatu koniunktury zaobserwowano także

w powiatach szamotulskim, pilskim i mieście Konin.

Jako bardzo silne bieguny wzrostu na poziomie gmin sklasyfikowano 21 z nich, w tym 14

z 17 gmin powiatu poznańskiego. Bardzo silne bieguny wzrostu to m.in. Kleszczewo (2),

Tarnowo Podgórne (2), Suchy Las (2) czy Dopiewo (2).

Zarówno rozkład przestrzenny dochodów, jak i wskaźniki koniunktury wskazują,

iż województwo wielkopolskie jest przykładem wysoko rozwiniętego regionu o licznych

biegunach wzrostu (27 na 35 powiatów posiada lokalne bieguny wzrostu) i dominującym

biegunie w Poznaniu i powiecie poznańskim, z którego wzrost rozprzestrzenia się na

pozostałe obszary wzmacniając rozwój subregionów.

21

Obszary stagnacyjne

Za obszary stagnacyjne, mogące stwarzać problemy dla zrównoważonego rozwoju

regionu, uznano: powiat kaliski (o bardzo niskim poziomie rozwoju i efektywności

przedsiębiorstw, a także dynamice ich rozwoju słabszej niż średnia w kraju) oraz powiat

złotowski (o niskim poziomie rozwoju firm, ale dynamice bardzo zbliżonej do średniej

krajowej). Inne powiaty, które należy uznać za obszary stagnacji w ujęciu rozwoju firm to:

kolski, jarociński, słupecki, wągrowiecki, pleszewski i koniński.

Gminy zdefiniowane jako obszary stagnacji to m.in.: Wilczyn (2), Brudzew (2), Połajewo (2)

i Dominowo (2).

Branże przyszłościowe i perspektywiczne kierunki kształcenia

Za najbardziej przyszłościowe branże w regionie, mimo koniunkturalnego osłabienia

popytu i związaną z tym redukcją potencjału firm uznać należy: produkcję pojazdów

samochodowych, informatykę, a także budownictwo, działalność wspomagającą transport

i związaną z turystyką, pozostałą działalność gospodarczą i usługową, produkcję papieru

i wyrobów z papieru, przemysł chemiczny oraz wynajem maszyn i urządzeń.

Najwięcej ofert pracy w relacji do nowozarejestrowanych bezrobotnych obserwujemy

w 2008 roku w następujących zawodach: robotnicy budowlani i górnicy oraz robotnicy

pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie, pracownicy przy pracach

prostych w handlu i usługach, pracownicy obsługi biurowej oraz obrotu pieniężnego i obsługi

klientów, operatorzy maszyn, kierownicy dużych i średnich organizacji.

Najwięcej ofert pracy opublikowanych na stronie Gazeta.pl pochodziło z sektora handlu,

dotyczyło pracy w szeroko pojętym biznesie oraz pracy w obszarze techniki, inżynierii

i technologii informacyjnych. Na niedobór kadry skarżą się też firmy budowlane,

a także te produkujące niektóre maszyny i urządzenia oraz sprzęt transportowy.

22

W 2008 roku najwięcej bezrobotnych zarejestrowało się w grupach: pozostali

robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn

i urządzeń, modelki, sprzedawcy i demonstratorzy, pracownicy pozostałych specjalności.

W urzędach pracy w miastach na prawach powiatu zarejestrowała się dodatkowo znaczna

liczba bezrobotnych sklasyfikowanych jako średni personel techniczny.

Najczęściej zwalniani przez ankietowane przedsiębiorstwa w 2008 roku byli

pracownicy budowlani, pracownicy ochrony, kierowcy oraz sprzedawcy, najczęściej

zatrudniani byli sprzedawcy i pracownicy ochrony, pracownicy fizyczni i stolarze. Widać

więc, że największy bezwzględny spadek popytu nastąpił w przypadku pracowników

budowlanych i kierowców, co jest związane z ograniczeniem inwestycji budowlanych,

głównie mieszkaniowych oraz spadkiem przewozów transportowych m.in. w wyniku

mniejszej wymiany międzynarodowej, co wynika ze spadku popytu na rynkach

międzynarodowych.

W lipcu 2009 roku kategorie, w których liczba komercyjnych ofert pracy w Wielkopolsce

wzrosła w porównaniu do sytuacji przed rokiem to: farmaceutyka i biotechnologie, Internet i

e-commerce, staże i praktyki, rolnictwo i ochrona środowiska, służba zdrowia, ubezpieczenia.

Kategorie notujące największe spadki liczby komercyjnych ofert pracy w lipcu 2009 w

porównaniu do sytuacji przed rokiem to: finanse i ekonomia, doradztwo i konsulting,

produkcja i praca fizyczna, instalacja/utrzymanie i serwis, grafika, kreacja artystyczna i

fotografia.

W regionie może dojść do utrwalenia się nieadekwatności kształcenia w stosunku do

wymagań rynku pracy, o czym świadczy fakt, że najpopularniejsze kierunki studiów są

jednocześnie źródłem najliczniejszej grupy bezrobotnych. Ważne jest więc dokładniejsze

rozpoznawanie potrzeb pracodawców w zakresie zapotrzebowania na zawody, kwalifikacje

i umiejętności, a także prognozowanie przyszłego zapotrzebowania na kwalifikacje.

Przyszłościowe kierunki kształcenia w regionie to: zawody wymagające wykształcenia i

wysokich kwalifikacji, związane z programowaniem, obsługą komputerów i urządzeń

sterowanych komputerowo oraz z nowoczesnymi technologiami i budownictwem (zawody

23

inżynierskie), zawody związane ze świadczeniem usług i opieki osobistej (kosmetyczki,

opiekunki, trener osobisty, masażysta, psycholog), przekazywaniem wiedzy (nauczyciele,

tłumacze), pewne typy zawodów wymagających świadczenia prac prostych: w budownictwie

(np. malarze, brukarze, robotnicy stanu surowego, monterzy konstrukcji, spawacze),

produkcji wyrobów włókienniczych i odzieży, telemarketerzy, recepcjoniści. Generalnie w

krajach rozwiniętych, a w Polsce w okresie około 10-15 lat, należy się spodziewać głównie

zapotrzebowania na zawody, które muszą być świadczone na miejscu tj. nie doświadczą

przesunięcia do państw o niższych kosztach pracy (rzemiosło, usługi naprawcze, osobiste,

nauczyciele, rozrywka, lekarze etc.) oraz zawody wymagające wysoko specjalistycznej

wiedzy, głównie technicznej w branżach ciągle opierających się w dużym stopniu o

działalność badawczo-rozwojową.

Zdaniem 5% respondentów badań ankietowych w ich branżach w perspektywie

najbliższych 5. lat pojawią się nowe zawody. Te nowe zawody i obszary działalności to:

administrator systemów Digital Signage, automatyka produkcji, doradztwo finansowe,

ze szczególnym uwzględnieniem kwestii kredytowych, elektryk, elektronik, hydraulika

siłowa, mechatronika, monterzy i instalatorzy elementów transportowych z aluminium,

operator maszyn wielooperacyjnych, programista w branży internetowej, rzeczoznawstwo,

spawalnictwo, specjalista w zakresie wąskich zagadnień rynku księgowego oraz zootechnik.

Branże i zawody problemowe w regionie

Za najsłabsze (tj. o słabych wynikach w całym analizowanym okresie) branże uznano:

przemysł maszyn biurowych i komputerów oraz przetwarzanie odpadów. Ponadto do grupy

tej można zaliczyć: przemysł poligraficzny, działalność związaną z kulturą, rekreacją

i sportem oraz przemysł odzieżowy i produkcję pozostałego sprzętu transportowego.

24

Za branże zagrożone uznać należy: pośrednictwo finansowe i działalność je wspomagającą,

przemysł skórzany, pocztę i telekomunikację, pobór i rozprowadzanie wody, wytwarzanie

i zaopatrywanie w energie, gaz i wodę oraz sprzedaż i naprawę pojazdów samochodowych.

Największe niedopasowanie dynamiczne charakteryzuje następujące zawody: pracownicy sił

zbrojnych, kierownicy, rolnicy i robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie

i pokrewni.

Fundusze UE

Wielkopolska należy do liderów wśród województw w pozyskiwaniu funduszy

unijnych. Występuje jednak pewna „jednokierunkowość” w aplikowaniu o środki w ramach

poszczególnych programów. O ile region był liderem w ramach SPO WKP czy ZPORR,

o tyle poziom wykorzystania środków z EFS był stosunkowo niski. Dodatkowo cechą

charakterystyczną jest duże rozproszenie projektów i częsta tendencja do dofinansowania

dużej liczby wniosków o niskiej wartości. W efekcie ich oddziaływanie na otoczenie jest

niewielkie.

Region musi wykorzystać szanse jakie niesie dalsza integracja z UE. Oznacza to

konieczność usprawnienia absorpcji funduszy unijnych i kształcenia w tym kierunku.

Jednocześnie integracja z UE powoduje zmiany reguł funkcjonowania przedsiębiorstw

i branż, co oznacza konieczność posiadania chociaż elementarnej wiedzy o UE przez

członków społeczeństwa.

25

Rekomendacje Rekomendacje odnośnie długookresowego wzrostu gospodarczego Scenariusz rozwoju to scenariusz wzmocnienia silnych stron, zniwelowania słabych,

wykorzystania szans i zapobieżenia zagrożeniom. By osiągnąć stabilny wzrost z jednoczesną

spójnością społeczną, w przypadku województwa wielkopolskiego, będącego jednym

z najlepiej rozwiniętych regionów Polski, szczególnie istotne wydaje się przyjęcie ścieżki

rozwoju innowacyjnego, tj. unowocześnianie regionu przez edukację i kształcenie

w nowoczesnych branżach (inżynierów, informatyków) i jednoczesne wspieranie

przedsiębiorczości technologicznej.

Kształcenie w zawodach przyszłościowych pozwoli Wielkopolsce lepiej przystosować

się do trendów jakie pojawią się w przyszłości. Kształcenie w zawodach przyszłościowych

powinno następować od przedszkola, co np. ułatwi naukę przedmiotów ścisłych, a stąd

pozwoli na posiadanie specjalistów z dziedzin wysokiej techniki. Należy wpajać od

przedszkola takie umiejętności i zasady jak kreatywność, solidność, pracowitość.

By zrealizować scenariusz wzrostu gospodarczego Wielkopolska musi łagodzić negatywne

skutki kryzysu, tak by nie doprowadzić do zbyt wysokiego bezrobocia, a stąd nie stracić

potencjału w postaci niewykorzystanych zasobów ludzkich

Oprócz łagodzenia skutków kryzysu ważne jest też wspieranie szybkiego wyjścia z kryzysu,

co następuje przez kreatywną destrukcję tj. powstawanie nowych innowacyjnych firm, po

okresie stagnacji i osłabienia koniunktury. Obecnie uważa się, że 2/3 wzrostu gospodarczego

pochodzi z innowacji, a stąd należy przede wszystkim zintensyfikować w wielkopolskim

szczególnie innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw, która jest słabsza niż

przeciętna krajowa. Wspieranie innowacyjności powinno obejmować pobudzanie współpracy

przedsiębiorstw z nauką, bony na innowacje dla małych firm, zwiększanie potencjału małych

i średnich przedsiębiorstw w oparciu o współpracę w ramach klastrów. Ważne jest też

zapewnienie kadry dla gospodarki opartej na wiedzy tj. rozwój społeczeństwa

26

informacyjnego, świadomości innowacyjnej i technologicznej społeczeństwa dla rozwoju

branż wysokiej techniki.

Rekomendacje odnośnie obszarów przyszłościowych i biegunów wzrostu

Istnienie licznych, silnych, lokalnych biegunów wzrostu oznacza, iż region cechuje

dobra sytuacja na rynku pracy, dynamiczny rozwój przedsiębiorstw, co z kolei przekłada się

na atrakcyjność osiedleńczą i wysokie zarobki. Dla takich terenów ważne jest przede

wszystkim podtrzymanie konkurencyjności przedsiębiorstw, a szczególnie wsparcie ich

w radzeniu sobie z kryzysem, poprzez przewidywanie zmian gospodarczych, wspieranie

innowacyjności dla znalezienia nowych rynków zbytu czy nisz rynkowych.

Podtrzymywanie konkurencyjności oznacza konieczność planowania kierunków kształcenia

w zawodach potrzebnych branżom przyszłościowym, monitorowanie potrzeb szkoleniowych

firm, dotowanie szkoleń dla małych i średnich przedsiębiorstw, zwiększenie dostępności do

kredytów oraz właściwie funkcjonujące pośrednictwo pracy i stymulowanie rozwoju

klastrów.

Dobrze rozwinięte terytoria powinny dysponować odpowiednią infrastrukturą np.

szerokopasmową infrastrukturą telekomunikacyjną, laboratoriami badawczymi, parkami

technologicznymi etc. Lokalne władze powinny zatem wspierać tego typu inicjatywy np.

poprzez zachęty podatkowe, ulgi.

Bieguny wzrostu to obszary migracji osób z innych terenów, stąd też, aby zapobiec

nadmiernemu wzrostowi cen nieruchomości, konieczna jest odpowiednia polityka sprzyjająca

rozwojowi budownictwa mieszkaniowego oraz dbałość o atrakcyjność osiedleńczą, poprzez

rozbudowę obiektów rekreacyjnych czy rozwój usług kulturalno - rekreacyjnych.

27

Z punktu widzenia służb zatrudnienia ważna wydaje się przede wszystkim dbałość o to, aby

firmy z tych obszarów miały potrzebnych im specjalistów. Należy zatem promować staże

młodzieży w firmach w celu nabywania umiejętności praktycznych czy też pobudzać

przedsiębiorczość i innowacyjność poprzez ułatwianie kontaktów nauki i biznesu.

Rekomendacje odnośnie obszarów problemowych i stagnacyjnych

Obszary określone jako stagnacyjne wypadają najgorzej pod względem dochodu

w przeliczeniu na aktywny podmiot prawny, dochodów mieszkańców, liczby podmiotów

zarejestrowanych w REGON w porównaniu z liczbą mieszkańców.

Główny akcent powinien być zatem położony na działania podnoszące atrakcyjność

inwestycyjną i osiedleńczą tych obszarów, poprzez działania w zakresie infrastruktury

transportowej i telekomunikacyjnej. W sytuacji, gdy na danym obszarze nie ma

wystarczającej liczby przedsiębiorstw konieczne jest zapewnienie dobrej komunikacji

z pobliskimi rynkami pracy i zwiększenie mobilności mieszkańców.

Ważnym działaniem jest także wspieranie lokalnych liderów i inicjatyw, tak by społeczność

lokalna miała okazję przekonać się, że na danym terenie coś się jednak dzieje i aby

zmniejszyć zagrożenie odpływem młodych wykształconych osób. Ta grupa społeczna

powinna cieszyć się szczególnym zainteresowaniem władz lokalnych, chociażby poprzez

wspieranie inicjatyw zmierzających do zakładania przez osoby młode działalności

gospodarczej czy szerzej - inwestowania w danej gminie czy powiecie (nacisk na rozwój

klastrów, inkubatorów).

Ubogie gminy to zazwyczaj obszary wiejskie, oddalone od dużych ośrodków. Na tych

terenach należy zastosować szczególne programy wspierające działalność pozarolniczą np.

agroturystykę, drobną przedsiębiorczość.

28

W przypadku branż, których perspektywy w regionie nie są dobre, konieczne jest przede

wszystkim zapobieganie upadłości poprzez pomoc doradczą i programy naprawcze. Dla

wzmocnienia potencjału innowacyjnego firm konieczne jest zapewnienie podaży

odpowiednich kadr, poprzez działania edukacyjne, jak i włączanie przedsiębiorstw w sieci

innowacyjne, ułatwianie kontaktów z nauką, współfinansowanie badań i wdrożeń innowacji

w formie dotacji, wsparcie w przygotowywaniu wniosków o takie dotacje, a także

podejmowania przez firmy strategicznych decyzji.

29

TABLE OF CONTENTS CEL I OGÓLNE ZAŁOŻENIA BADANIA................................................................................................... 4 METODOLOGIA BADANIA ........................................................................................................................ 4 ETAPY REALIZACJI PROJEKTU.............................................................................................................. 6 CHARAKTERYSTYKA REGIONU ............................................................................................................. 7

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO ................................................................. 7 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W REGIONIE .................................................................................................................. 7 LOKALNY RYNEK PRACY ............................................................................................................................... 9

NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI BADANIA PANELOWEGO....................................................................... 12 TEST KONIUNKTURY ................................................................................................................................... 12 RYNEK PRACY ............................................................................................................................................ 14

WNIOSKI Z BADANIA ............................................................................................................................... 20 OBSZARY SZANS / BIEGUNY WZROSTU.......................................................................................................... 20 OBSZARY STAGNACYJNE ............................................................................................................................. 21 BRANŻE PRZYSZŁOŚCIOWE I PERSPEKTYWICZNE KIERUNKI KSZTAŁCENIA...................................................... 21 BRANŻE I ZAWODY PROBLEMOWE W REGIONIE ............................................................................................. 23 FUNDUSZE UE ............................................................................................................................................ 24

REKOMENDACJE...................................................................................................................................... 25 REKOMENDACJE ODNOŚNIE OBSZARÓW PRZYSZŁOŚCIOWYCH I BIEGUNÓW WZROSTU..................................... 26 REKOMENDACJE ODNOŚNIE OBSZARÓW PROBLEMOWYCH I STAGNACYJNYCH ................................................ 27

OBJECTIVE AND OVERALL ASSUMPTIONS OF THE STUDY........................................................... 31 METHODOLOGY ....................................................................................................................................... 31 PROJECT IMPLEMENTATION PHASES ................................................................................................ 33 DESCRIPTION OF THE REGION............................................................................................................. 34

GENERAL DESCRIPTION OF THE REGION OF WIELKOPOLSKA.......................................................................... 34 ENTREPRENEURSHIP IN THE REGION ............................................................................................................. 34 LOCAL LABOUR MARKET ............................................................................................................................. 36

MAIN RESULTS OF THE PANEL STUDY ............................................................................................... 39 BUSINESS CONDITION TEST .......................................................................................................................... 39 LABOUR MARKET........................................................................................................................................ 41 INVESTMENTS ............................................................................................................................................. 44

CONCLUSIONS........................................................................................................................................... 47 OPPORTUNITIES / GROWTH CENTRES ............................................................................................................ 47 STAGNATION AREAS.................................................................................................................................... 47 PROMISING BUSINESS AREAS AND FIELDS OF EDUCATION .............................................................................. 48 LEAST WANTED PROFESSIONS AND WEAKEST SECTORS IN THE REGION .......................................................... 50 EU FUNDS .................................................................................................................................................. 50

7 RECOMMENDATIONS ........................................................................................................................... 52

30

RECOMMENDATIONS FOR PROMISING AREAS AND GROWTH CENTRES ............................................................ 53 RECOMMENDATIONS FOR PROBLEM AND STAGNATION AREAS ....................................................................... 54

31

Objective and overall assumptions of the study

The project “Dynamics and directions of economic changes in the region of

Wielkopolska, as well as their expected impact on the profile of business activities and labour

market in the region” was implemented based on the contract signed by the Regional Labour

Office in Poznań with the Consortium of companies: Doradztwo Gospodarcze DGA S.A.

(Consortium Leader) and PBS DGA Sp. z o.o. (Consortium Partner). The project was co-

financed by the European Social Fund.

The main objective of the project was to define and evaluate the dynamics of economic

changes in the Region of Wielkopolska in the context of their potential impact on the

development of enterprises (behaviour of entrepreneurs, business profiles) and the regional

labour market. The goal of the study was also to determine the cause-and-effect relationship

(if any) between the economic situation in the region and the type of business activity and

development of the labour market.

Methodology

The project had two complementary modules. The first module included a diagnostic

report with expert’s opinion determining the directions of development of the region,

promising areas, and growth centres, as well as problems and stagnation areas. The report

together with the expert’s opinion was based on statistics, institutional data, and literature.

Given the limited access to data, the report covers the period 2000-2006 as a rule, but some of

its parts refer to more up-to-date information, i.e. data from 2007, 2008, H1 2009. The

methods of data presentation adopted in the report are the basis for valid conclusions and

highlight significant trends and tendencies.

32

In addition, econometric forecasts for the main developments in the labour market were based

on the Job Offer Barometer prepared by the Institute of Economics of the University of

Information Technology and Management in Rzeszów and by the Bureau for Investments and

Economic Cycles.

The second module of the Project included on-site panel studies capturing the

dynamics of changes, based on a sample of 950 (first round) and 742 entrepreneurs (second

round). This survey was based on the PAPI methodology, using an interview questionnaire

(average interview time – 45 minutes) on a representative sample of entrepreneurs from the

Wielkopolska region.

As matters discussed in the questionnaire referred to data accessible only to a narrow

group of people, interviewees included only owners, executives, or CFOs of companies.

Sole proprietors accounted for the vast majority of enterprises taking part in the study

(72% - first round, 76% - second round), followed by entities with other organisational and

legal form, mainly cooperatives and registered partnerships (12% - first round, 9% - second

round), private partnerships (8%), limited liability companies (6%), and joint-stock

companies (1%).

Participants of the study included mainly enterprises with 1 to 9 employees (first round

91%, second round 88%). The remaining 8% (first round) and 11% (second round)

included enterprises with 10 to 49 employees, and companies employing from 50 to 249

people accounted for 0.9%. Companies with 250 employees or more represented only

0.1% of respondents.

48% of respondents declared that their annual 2008 turnover did not exceed PLN

100,000. 31% of companies fell into the next category – from PLN 100,000 to PLN 1

million. The remaining answers were as follows: PLN 1 million – PLN 7 million (9%),

PLN 7 million – PLN 30 million (1%).

33

The largest group of respondents included inhabitants of towns with population less

than 50 thousand (40%). The remaining categories were as follows: 23% - towns with

population above 200 thousand, 19% - rural areas, 18% - towns with population from 50 to

200 thousand.

The majority of respondents had secondary technical education (32%), followed by

secondary general education (20%), vocational education (19%), tertiary technical and

non-technical education (14% each), and primary or lower education (1%).

Project implementation phases

The project was implemented from September 2008 to September 2009. Diagnostic

report accompanied by an expert’s opinion was prepared back in November 2008.

The first panel study was conducted between 3 October and 13 December 2008, and

the interim report on this phase of the project was submitted to the Contracting Authority in

January 2009.

The second panel study was conducted between 23 April and 18 May 2009, and the

interim report was submitted in June 2009.

In June 2009, a final report was developed as a result of the above-mentioned implementation

phases. Despite the fact that the original project assumptions did not provide for it, the report

was updated in September 2009 in a scope enabled by available statistics in relation to the

change of trends in many fields, which occurred as a result of the global economic crisis.

34

Description of the region

General description of the region of Wielkopolska

In the past several years, the region of Wielkopolska recorded a very high growth in

GDP per capita, much higher than Poland’s average. As a result, Wielkopolska ranked third

among all Polish regions. On average, in the period 2000-2005, the region’s GDP accounted

for 52.15% of the EU average. Both in this area and in terms of income per capita, Poznań

was in the lead.

Between 2000 and 2008, Wielkopolska was considered a region offering very attractive living

conditions, manifested e.g. by the steady increase in population (vs. the overall downward

trend in Poland). The largest group of inhabitants were people who achieved legal working

age (67.40%) or younger (pre-working age – 18.69%).

Just like in other regions of Poland, Wielkopolska has recently recorded increased economic

migration, concerning mainly people of legal working age migrating to foreign labour

markets. As regards internal (interregional) migrations, the number of people settling in

Wielkopolska exceeded the number of people leaving the region.

Entrepreneurship in the region

In the analysed period, the number of new enterprises was increasing steadily. It holds

true for the following sectors in particular: trade, real estate management, construction, and

industrial processing.

The characteristics of the region include: share of active enterprises vs. potential of the

population exceeding Poland’s average, well-developed SMEs sector, revenues of micro and

small enterprises higher than average, number of people working in the SMEs sector higher

35

than average (in all categories), and higher number of new enterprises than the number of

closed businesses.

Wielkopolska region boasts a high number of companies with foreign capital vs. the number

of inhabitants. Also, positive trends are recorded in terms of innovations of industrial

enterprises: increase in the number of innovative enterprises, high R&D outlays, high share of

revenues from sale of new and upgraded products, number of companies equipped with

automated production systems higher than average, and strong transfer of technologies.

Positive trends also include hi-tech and knowledge-based services with strong R&D focus, as

well as state-of-the-art economic structure (share of hi-tech and medium-tech industrial

sectors higher than Poland’s average). The region’s specialties in the area of hi-tech and

medium-tech sectors include automotive business, production of machinery and electrical

appliances, machine-building industry, chemical industry, as well as – to a smaller extent –

computer industry and production of radio and television equipment and IT business.

Positive trends in the area of innovations of industrial enterprises in the region include high

R&D outlays, particularly high number of innovative enterprises, successful innovations

implemented by small enterprises manifested by the high share of revenues from sale of new

and upgraded products, high capacity of enterprises as regards the location of innovations in

foreign markets, number of SMEs equipped with automated production systems higher than

average, strong transfer of technologies, and particularly high share of the region in the sale of

technologies by SMEs, signalling the activity of highly innovative companies.

Negative aspects of the region’s entrepreneurship include, among others:

negative balance of foreign migrations,

income per legal person lower than the country’s average,

labour efficiency in the group of micro- and medium-sized enterprises lower than

average,

36

relatively low level (compared to the country’s average) of innovations implemented

by SMEs as regards the share of innovative and R&D-oriented enterprises,

number of enterprises (of all sizes) introducing organisational and marketing

innovations lower than the country’s average,

slightly lower number of companies introducing product and process innovations than

the country’s average,

domination of transfer of technologies as the path towards innovations and low R&D

activity, especially among small enterprises, vs. the country’s average,

relative unwillingness among SMEs to co-operate in the innovation process (vs. the

country’s average),

low level of remuneration, especially in large enterprises.

Local labour market

The number of people employed in the region was on the increase. In 2001-2002,

2004, and 2006, Wielkopolska recorded a significant increase in the level of salaries, both in

public and private sector.

The region records high unemployment levels among the youngest workers (aged 15-29) who

begin their contacts with the labour market as jobless. Since the beginning of 2009, the

present situation in this age group has been simply dramatic The fact that a large number of

people without jobs are permanently unemployed, and that job offers for the disabled are

lower by more than 50% than the share of those people in overall population of the region,

also raises concerns.

The unemployment rate in the region was on the decrease and is much lower that the

country’s average (78.59% of Poland’s total unemployment rate). The highest downward

37

trend has so far been recorded in the youngest group. In 2006-2007, improvement was also

recorded in terms of employment growth (more people were hired than dismissed).

In 2004-2006, the highest unemployment rate was recorded in the subregion of Konin, which

also recorded the lowest downward trend.

Negative aspects of the regional labour market include: discrimination of women in

the labour market, reduction of the number of job offers, and domination of permanently

unemployed people.

The deterioration in the business climate in the last several months of 2008 and in

2009 resulted in a significant decrease in the global demand for goods and services. This was

caused by the financial crisis, which brought about real results in the form of a significant

deterioration in the sales results of foreign companies, including international companies from

the United States and Western Europe. These negative stimuli were transmitted to the Polish

economy, among others through trade exchange and links of foreign enterprises with their

departments and branches in Poland. A significant inflow of direct investments to Poland

between 2002 and 2008 additionally strengthened the relations and resulted in a stronger

dependence of Poland on the economic situation on international markets. In particular,

branches of foreign companies in Poland were subject to staff reductions made by parent

companies located abroad. Reorganisation of parent companies influenced their branches.

Therefore, the first months of the recession had the biggest impact on regions, which in the

past several years took on a significant number of foreign investors, and the traditionally

industrialised ones with foreign capital. They include, among others, the region of

Wielkopolska.

In the first place, the biggest number of dismissals occurred in industrial companies as

they are most related to the situation on international markets and respond to fluctuations in

the economic situation to a greater extent and earlier than companies from the enterprise

sector. However, negative changes in the economic climate affect another areas of the labour

market. Poor situation of the industrial sector influences the situation of co-operators of that

38

sector, among others, enterprises, whose profile of operations covers transport services,

warehousing services, servicing companies as well as wholesale trade. A slower and slower

wage increase caused by the need for reduction of costs by enterprises results in a decrease in

the real income of households. This in turn affects trade results. Its symptoms can be already

observed in the form of a decrease in internal demand. Growth in investments is also slow,

which also results from the fact that companies have to focus on their current financial

difficulties. In the coming year, this will certainly affect construction companies, which will

have to face staff reductions. This will also be caused by the decreasing demand for

investments of households, including residential investments. In the past several years, we

observed a “construction boom” related to the fact that baby boomers from the beginning of

the 1990s reached an appropriate age. This caused an upturn in the economic situation in the

construction industry. In the next several years, the potential will run out. The sector, which

will most probably suffer least due to the results of the recession, will be the services sector.

Some part of the sector is almost resistant to fluctuations in the business climate.

Forecasts concerning the dynamics of GDP changes in Poland for Q4 2009 and 2010

assume a low but positive rate of growth of the Polish economy. However, the rate will not be

fast enough to reverse the negative changes on the labour market. As a result, in the next

several years, the unemployment rate in the region will be on the increase, and the

employment rate will be on the decrease in 2010. In 2011, we anticipate further negative

trends on the labour market, but the dynamics of developments will slow down.

At the beginning of 2012, we expect an economic collapse in terms of employment

and at the same time the lowest level of employment in the next several years. The negative

downward trend in the employment rate should be reversed in the region of Wielkopolska

around 2012.

Wielkopolska faces the threat of the undermined demographic situation as regards its

labour market in the future. The number of people who – sooner or later – are to enter the

labour market is on the decline, while the number of people past the working age is

increasing. This situation can also be observed in other regions, and may cause instability of

the retirement system, very low retirement pay, and poverty among the retirees. As a result,

39

seniors are forced to continue work, and actions must be taken to increase their attractiveness

for potential employers, both by organising the relevant training courses and by raising

awareness of this problem among employers.

Main results of the panel study

Business condition test

In the first phase of the panel study, more than half of respondents (52%) declared that

the financial condition of their businesses (when comparing H1 and H2 2008) had not

changed, 29% claimed that their situation had deteriorated, while 19% recorded an

improvement. If we compare phase 1 and phase 2 of the study, it is evident that the financial

condition of enterprises deteriorated. The share of respondents who claimed that their

situation had deteriorated vs. H2 2008 was up by 7%, while the share of respondents claiming

that their situation was improving was down by 10%. The share of respondents who saw no

changes in the financial situation of their businesses increased slightly (up by 3%) – from

52% to 55%.

Similar results were recorded in the first round of the study, when respondents were asked for

the 6-month forecasts of the financial condition of their enterprises. According to 57% of

respondents, the financial condition would not change; 22% expected improvements, while

21% expected downward trends. The group of sole proprietors turned out to be the most

pessimistic and declared the lowest income for 2007. In the second round, 61% of

respondents expected that the financial situation of their businesses would not change in the

coming 6 months. Other results were as follows: 20% of respondents expected improvements,

and 19% expected deterioration. Therefore, we may conclude that the majority of

representatives of businesses expect stability.

40

When analysing the current level of demand for services (vs. H1 2008), half of

respondents (51%) during the first round of the study decided that this level had not changed,

22% noticed an increase, and 27% recorded a drop in demand. Demand for services offered

by enterprises vs. H2 2008 remained largely at the same level (52%) during the second phase

of the study. According to 35% of respondents, demand had declined, and 13% observed an

increase in demand. In comparison with the first part of the study, significant differences can

be identified in terms of answers indicating the increase and reduction of demand: the share of

respondents claiming that the demand for their services had dropped was up by 8%, while the

share of respondents who noticed an increase in demand was down by 9%.

The current forecasts of demand for the next 6 months are basically similar to those expressed

by respondents in the first part of the study. The majority of respondents expect no changes in

the demand for their services in the coming 6 months.

Financial condition of enterprises expected by respondents in the coming 6 months in

the first phase of the study was as follows: 57% of respondents claimed that this situation

would not change, 21% expected its deterioration, and 22% expected improvement. On the

other hand, when analysing the current financial condition of their businesses vs. H2 2008,

the majority of respondents claimed that this situation would not change. 36% of respondents

decided that their financial condition had deteriorated, and 9% recorded improvement.

Therefore, if we compare these two results for the same period, we will see that forecasts and

the actual situation as regards the stability of financial condition of enterprises are convergent

(57% vs. 55%).

Forecasts of demand for services in the coming 6 months were more optimistic. A downward

trend was recorded as regards the share of respondents who claimed that the demand for their

services would drop (21% vs. 27%). At the same time, the share of respondents who decided

that the level of demand would remain unchanged was on the increase (57% vs. 51%).

41

Labour market

So far, the unfavourable financial condition of enterprises has not affected the number

of employees, but has had an impact on the form of employment. The share of respondents

who declared that their employees are hired based on a contract of full-time employment for

an indefinite period of time has dropped. On the other hand, the share of respondents who

indicated other forms of agreements with employees (other than a contract of full-time

employment for an indefinite period of time) is on the increase.

Stagnation can be observed as regards the level of employment.

The majority of businesses (87%) did not change their headcount vs. H1 2008; a similar group

(88%) expects this trend to continue in the coming 6 months. Only 9% of respondents

declares an increase in headcount in phase 2 of the study; the number of respondents who

declared that the number of their employees would not change was down by 8% (87% vs.

79%), and the remaining results were as follows: the share of respondents who declared

reduction in headcount was up by 7% (12% vs. 5%), and the share of respondents who

declared an increase in headcount was up by 1% (9% vs. 8%).

87% of respondents expect that the employment in H2 2009 vs. H1 2009 will remain largely

the same. 7% of respondents expect an increase in headcount, while 6% expect reductions.

Architects, fitters, drivers, salespersons, and security staff were among those employees who

faced reductions most often. Reductions are planned for the same employee groups

(especially salespersons and fitters). Construction workers and turners were the most wanted

employees.

Results of the study indicate that the dominating employment group are persons aged

25-44 (accounting for 75% of all staff or more), with vocational education, hired under a

contract of full-time employment for an indefinite period of time.

42

The labour market as seen from the perspective of this Project seems stable, or even shows

some signs of stagnation. 78% of respondents declared that there had been no staff reductions

in the past 12 months. Compared to the first phase of the study, the number of respondents

declaring no staff reductions in the past 6 months was up by 6%. Almost the same number of

respondents (71%) expect no headcount reductions in the next 12 months. Over 70% of

companies hired no employees in the reporting period, and do not plan to hire any in the

coming 12 months, although 12% of respondents declared job openings.

In the past 12 months, the ratio of newly hired employees vs. employees made redundant

reached 1.43 in the first study and 0.94 in the second study. In general, neither redundancies

(96%) nor recruitments (89%) are planned for the next 12 months. Compared to the first

phase of the study, the main difference is in the area of recruitment – in phase two, the

number of respondents who do not plan to hire any employees was up by 6%.

The majority of companies that have been recently looking for new employees (80%) had no

problems finding them. Those respondents who found it difficult, gave the following reasons:

lack of employees with adequate qualifications (77) or too high expectations of candidates as

to their salary (15%).

The study indicates that employers have no sufficient knowledge on the available

assistance for staff recruitment. Only 1/3 of respondents heard of this type of assistance, and

only 12% have ever used it. Those who did would usually choose the following forms of

assistance: internships and on-the-job training (59%), loans or grants for the creation of new

jobs (17%), intervention works (15%), and refund of costs of workstation equipment (12%).

Companies that have not used any form of employer assistance usually claimed that they did

not want to hire people who were covered by this type of assistance (the unemployed or

people in particularly difficult situation in the labour market). Results of the second

questionnaire indicated a considerable improvement in the knowledge of different forms of

43

assistance offered to employers who would be willing to hire the unemployed or people in

particularly difficult situation in the labour market.

26% of companies looking for employees consulted the Regional Labour Office. Most of

employers that did not refer to the Regional Labour Office claimed they did not need any

external recruitment assistance (53% claimed they had no problems finding a good employee

without any assistance). Other reasons included lack of the required qualifications and

competencies of the Regional Labour Office (7%), and wrong candidates sent to work by the

Office (6% companies claimed that persons sent by the Regional Labour Office were

insufficiently qualified for the job).

According to respondents, representatives of the Regional Labour Office rarely contacted

their companies to find out about job openings. 30% of companies hired no persons sent by

the Office. 3/5 of respondents recruited nobody from the Regional Labour Office or based on

any form of subsidised employment.

The Project also included an assessment of the quality, focus, and scope of training in

companies participating in the Project. One fourth of respondents (26%) claimed that their

companies organised mostly internal trainings, but nearly half of them (48%) implemented no

training programmes at all. The reasons for this were as follows: costs – according to

respondents, training programmes are too expensive and companies have no money assigned

for this purpose (31%), no need to implement training programmes (20%), and lack of time

(15%). Only 3% of training programmes were co-financed by the European Social Fund.

However, the second study indicated that companies are becoming less interested in training

programmes – more respondents claimed that none of the company’s employees had been

trained in the past 12 months. The share of respondents who declared that more than 50% of

their staff were trained in the past 12 months also dropped significantly.

44

Companies are rather unwilling to hire graduates, only 28% of respondents employed persons

who had just graduated from schools. Respondents claimed that graduates of tertiary

education institutions, specialised secondary schools, and vocational schools had the best

qualifications to work in their specific sector of business.

In general, the number of companies that use flexible forms of employment (e.g.

teleworking, job rotation, part-time work) is low and did not improve in the course of the

study. 81% of respondents still claim that their companies do not use any form of flexible

employment. However, the second study indicated an increase in the number of staff

employed based on other contracts than contracts of full-time employment for an indefinite

period of time. According to respondents, they usually look for employees based on

recommendations of others, as well as through employment agencies, the press, web portals,

and (occasionally) higher education institutions.

Investments

Economic stagnation manifests itself in the area of investments. 68% of respondents

claimed that the level of investments in the reporting period had not changed, and 71%

declared it would remain at the same level in the coming 6 months. Respondents were rather

pessimistic as regards the future investments of their companies. Only 22% of respondents

expected that the forecast level of investments would be on the increase (vs. 25% declaring an

increase in investments in the analysed period). Types of investments will remain largely the

same: equipment, production inputs, and training programmes.

In the past two years and in the coming two years, the companies have introduced (and

declare to continue the introduction of) new products and services (32%), have expanded or

gained (and will continue to expand or gain) new markets for their products (32%), and have

improved (and will continue to improve) the technology of their products or services (18%).

45

According to respondents, the two key objectives for the next two years are as follows:

gradual development of business (43%) and maintaining the current size of their business

(34%).

When asked about the structure of their investment outlays, respondents indicated purchase or

upgrade of buildings (38%) and transport vehicles (30%). As a rule, the main sources of

investment financing are gains (73%) and equity of owners (40%). 18% of respondents

benefit from bank credits.

When comparing the current situation with the respondent’s plans as to investment financing,

the following conclusions can be drawn:

representatives of companies would prefer to continue to use their gains as the main

source of financing of investments, followed by equity of owners (20% declared to use

equity in the future, compared to 40% using it currently),

respondents would prefer to use structural funds much more often than now (19% vs.

1%),

bank credits are losing on popularity (currently used by 18% of respondents, planned

by 12% of respondents).

This financing would be used for investments in new technologies of production/services

(46%), upgrades of buildings (27%), as well as advertisement and marketing (23%). Only

10% of respondents would use it for training programmes, 5% for purchase of software, and

2% for R&D.

Nearly one third of companies have no investment needs at all (28%), and 21% cannot specify

their needs. Over half of respondents (55%) do not find necessary to upgrade their products

and/or gain access to new technologies, 17% use ideas of their staff, and only 2% co-operate

with research centres and/or have their own R&D unit/specialist.

46

When asked about obstacles to investments, or, in a broader sense, to the development of their

business, in the first round respondents indicated red tape (43%), changes in regulations

(41%), competition (39%), lack of funds (25%), limited financial liquidity (20%), and

problems with sales (12%). Competition is the main obstacle to the development of business,

followed by high taxes, red tape, changes in regulations, no available funds for investments,

unclear regulations, and low financial liquidity. Other, less significant barriers include

problems with sales and with finding sufficiently qualified staff. Compared to the first phase

of the panel study, the main obstacle to business activity and development changed. In the

first round of the study, red tape was the key barrier; in the second round, respondents

complained mainly about competition. Another significant change was related to insufficient

demand – more respondents emphasised this factor as a barrier to investment opportunities.

Sources of innovations in companies include mainly the creativity of employees and

purchase of new technologies. Compared to the first phase of the study, there was an increase

in the number of companies that introduced no innovations for other reasons than listed

above, while the number of companies that purchased technologies and companies with a

special R&D unit or R&D specialist dropped, which suggest cost reduction affecting

innovations. The fact that only 1% of companies had their own R&D unit or specialist raises

some concerns.

47

Conclusions

Opportunities / growth centres

The city and district of Poznań offer the best business climate favourable for the

development of entrepreneurship. The high values of this indicator were also recorded in

districts of Szamotuły and Piła and the town of Konin – from 118% to 112.5% of the

country’s average.

21 municipalities were classified as very strong growth centres, of which 14 out of 17

municipalities of the district of Poznań. The list of strong growth centres included, among

others, Kleszczewo (2), Tarnowo Podgórne (2), Suchy Las (2), or Dopiewo (2).

Both the spatial distribution of income and business cycle indicators show that the region of

Wielkopolska is highly developed with a number of growth centres (27 out of 35 districts

have their local growth centres), with the dominating growth centre in the city and district of

Poznań, disseminating growth to other areas and strengthening the development of sub-

regions.

Stagnation areas

Stagnation areas that may be a source of problems to the sustainable development of

the region include: the district of Kalisz (very low level of development and effectiveness of

enterprises, whose growth is lower than Poland’s average), and the district of Złotów (low

level of business development, but growth comparable to the country’s average). Other

districts that may be considered areas of stagnation when it comes to business development

include districts of Koło, Jarocin, Słupca, Wągrowiec, Pleszew, and Konin.

Municipalities classified as stagnation areas included, among others, Wilczyn (2), Brudzew

(2), Połajewo (2), and Dominowo (2).

48

Promising business areas and fields of education

The most promising sectors in the region - despite the economic decrease in demand

and the resulting reduction in the potential of companies - include: manufacture of motor

vehicles, IT, as well as construction, other supporting transport services and tourism-related

services, other business activity and services, manufacture of paper and paper products,

chemical industry, as well as rental of machinery and equipment.

In 2008, the highest number of job offers vs. the number of newly registered

unemployed was recorded for the following professions: construction workers and miners, as

well as other labourers in mining, industry, construction, and transport, staff performing

simple works in trade and services, office, finance, and customer service staff, operators of

machinery, and managers of large and medium-sized enterprises.

The highest number of job offers published at Gazeta.pl web portal concerned the sector of

trade, business in general, as well as technical areas, engineering, and IT technologies.

Understaffing is observed by construction companies and manufacturers of certain machinery

and equipment as well as transport equipment.

In 2008, the highest number of the unemployed was recorded for the following

professions: other industrial workers and craftsmen, metal processing and machinery and

equipment engineers, models, salespeople and product demonstrators, and other specialists.

Labour Offices in towns with a legal status of districts registered a considerable number of the

unemployed classified as medium-level technical personnel.

Reductions in 2008 covered mainly construction workers, security personnel, drivers,

and salespeople. On the other hand, salespeople, security staff, blue-collar workers, and

carpenters were most often recruited by companies. It is evident, therefore, that the largest

absolute drop in demand concerned construction workers and drivers, which results from the

limited scope of construction investments, mainly residential buildings, and a drop in

49

transport resulting among other from the reduced international exchange caused by a drop in

demand in international markets.

In July 2009, the categories, in which the number of commercial job offers in Wielkopolska

increased in comparison with the situation in the last year include: pharmaceutics and

biotechnologies, the Internet and e-commerce, traineeships and apprenticeships, agriculture

and environment al protection, healthcare, insurance. Categories recording the greatest

decreases in the number of commercial job offers in July 2009 in comparison with the

situation in 2008 include: finance and economy, advisory services and consulting, production

and physical work, installation/maintenance and servicing, graphic art, artistic creation and

photography.

Inadequacy of education vs. the labour market requirements may be still observed in

the region, given the fact that the most popular courses produce the largest number of the

unemployed. It is therefore crucial to analyse the needs of employers in more detail in terms

of the required professions, qualifications, and skills, as well as to forecast the future demand

for qualifications.

Promising fields of education in the region include: professions requiring education

and high qualifications, related to programming, servicing computers and computer-

controlled devices and to modern technologies and construction (engineering professions),

professions related to provision of services and personal care (beautician, carer, personal

trainer, massage therapist, psychologist), transmitting knowledge (teachers, translators),

certain types of professions requiring execution of simple works: in construction (e.g.

painters, pavers, raw state workers, assemblers of structure, welders), production of textile

goods and clothes, telemarketers, receptionists. Generally, it is anticipated that in developed

countries, and in Poland in ca. 10-15 years, the main demand will be for professions, which

need to be executed on the spot, i.e. they will not be shifted to countries with lower labour

costs (craft, repair services, personal services, teachers, entertainment, physicians etc.) and

professions requiring highly-specialised knowledge, mainly technical knowledge in industries

that are still to a large extent based on research and development operations

50

According to 5% of respondents, new professions are likely to emerge in their

sectors of business in the next 5 years. These new professions and areas of activity include:

Digital Signage system administrators, specialists in production automatic control, financial

consultants with special focus on bank credits, electricians, specialists in the field of

electronics, hydraulics, and mechatronics, fitters and installers of aluminium transport

elements, operators of multi-operation machines, IT programmers, property appraisers,

welders, specialists in specific areas of accounting, as well as zootechnicians.

Least wanted professions and weakest sectors in the region

The weakest sectors (i.e. recording the lowest results in the entire period under

analysis) included: manufacture of office equipment and computers and waste processing.

This group also includes: printing, cultural, sports, and recreational activities, manufacture of

wearing apparel, as well as manufacture of other transport equipment.

Sectors under threat include: financial intermediation and supporting activities, manufacture

of leather and related products, postal activities and telecommunications, water collection and

distribution, production and supply of electricity, gas and water, as well as sale and repair of

motor vehicles.

EU funds

Wielkopolska is the leading region as regards the utilisation of EU funds. However, a

certain “single-track” approach can be observed in applications for funds under the specific

programmes. The region was a leader under the Sectoral Operational Programme

Improvement of the Competitiveness of Enterprises (SOP ICE) or the Integrated Regional

Operational Programme (IROP), but the level of utilisation of the European Social Fund

assistance was rather low. In addition, the region is characterised by large fragmentation of

51

projects and the tendency to finance a large number of applications of low individual value.

As a result, their impact on the community is rather low.

The region must take advantage of the opportunities of the further EU integration. It

means that the absorption of EU funds and the related education and training must be

improved. At the same time, EU integration changes the rules of functioning of individual

enterprises and entire sectors, which means that at least fundamental knowledge of the

European Union is required in the society.

52

7 Recommendations

Recommendations for long-term economic growth

The scenario of growth is a scenario of enhancing strengths, eliminating weaknesses, making

good use of opportunities and preventing threats. To achieve stable growth combined with

social cohesion in the case of the region of Wielkopolska, which is one of the most developed

regions in Poland, it seems particularly important to adopt a path of innovative growth, i.e.

modernisation of the region by means of education and trainings in modern industries

(engineers, IT specialists) and at the same time supporting technological entrepreneurship.

Training in promising professions will enable Wielkopolska to better adapt to the

trends to appear in the future. Training in promising professions should take place from

nursery school, which will, for instance, facilitate education in the sciences, and hence

provide specialists in the fields of high technology. Such skills and rules as creativity,

reliability and diligence should be instilled from nursery school.

To implement the scenario of economic growth Wielkopolska needs to mitigate the negative

effects of the crisis, so that to prevent too high an unemployment rate, and hence not to lose

the potential in the form of unused human resources.

Apart from mitigating the effects of the crisis, it is also important to support quick recovery

from of the crisis, which can be achieved by means of creative destruction, i.e. establishment

of new innovative companies after the period of stagnation and poor economic situation. At

present, it is believed that 2/3 of economic growth results from innovation, hence particularly

innovation of small and medium enterprises, which is lower in comparison with the national

average, should be intensified in Wielkopolska. Supporting innovation should cover

stimulation of cooperation of enterprises with science, innovation vouchers for small

enterprises, increasing the potential of small and medium enterprises based on cooperation

within clusters. It is also important to provide staff for economy based on knowledge, i.e.

53

development of information society, innovative and technological awareness of the society for

development of high technology industries.

Recommendations for promising areas and growth centres

With many strong local growth centres, the region of Wielkopolska enjoys good

situation in the labour market and dynamic development of enterprises, making the region an

attractive living destination with good income opportunities. For regions like ours, the top

priority is to maintain the competitiveness of enterprises, and in particular to support

businesses in the face of the economic crisis by forecasting economic changes, as well as

supporting innovations in order to gain new markets or market niches.

To support competitiveness of enterprises, it is necessary to focus the system of education on

the most wanted professions required by the developing sectors, monitor the training needs of

companies, provide financial assistance to training programmes in SMEs, increase the

availability of bank credits, ensure an effective system of job agencies, and stimulate the

development of clusters.

Well-developed areas should have the necessary infrastructure, such as broadband telecoms

infrastructure, research laboratories, technology parks, etc. Local authorities should therefore

support these initiatives, for instance based on tax incentives and reliefs.

Growth centres are destinations for people migrating from other areas. To avoid the excessive

increase in real estate prices, an effective policy is necessary to support the development of

the residential construction sector and maintain attractiveness of the region by the

development of recreational facilities or the cultural and recreational offer.

From the perspective of the employment services, the priority is to make sure that companies

have access to highly qualified potential employees. The objective is therefore to promote

54

internships of young people, allowing them to gain new practical skills, or to stimulate

entrepreneurship and innovation by facilitating contacts between research centres and

businesses.

Recommendations for problem and stagnation areas

Stagnation areas are those areas that record the lowest income per an active business

entity (legal person), the lowest income per capita, and the lowest number of entities assigned

a statistical number REGON vs. the overall number of inhabitants.

The focus should be therefore on activities increasing the attractiveness of these regions both

for investors and settlers, based on transport infrastructure and telecoms projects. In a

situation where the number of business entities in not sufficient, good communication with

the neighbouring labour markets should be ensured, and mobility of inhabitants should be

increased.

It is equally important to support local leaders and initiatives, to show the local communities

that actions are taken to improve the situation, and to prevent migrations of young, well-

educated people. This social group should enjoy special treatment from the local authorities,

for instance by supporting initiatives encouraging young people to take up business activity

or, in a broader sense, by investing in a given municipality or district (focus on the

development of clusters or business incubators).

Underdeveloped municipalities are usually found in rural areas, away from large cities.

Special programmes supporting non-agricultural activities should be implemented in these

areas, such as agri-tourism or small entrepreneurship.

In the case of businesses whose perspectives in the region are less optimistic, the priority is to

prevent bankruptcy based on business advisory and reorganisation programmes. To improve

55

the innovation potential of companies in the region, sufficient supply of well-qualified staff

must be ensured, based on educational programmes and by including enterprises in innovation

networks, facilitating contacts with research centres, co-financing of R&D and

implementations of innovative solutions in the form of grants, supporting companies in the

process of applying for these grants, as well as supporting the strategic decisions taken by

companies.