Dydaktyka historii wg Maternickiego, Majorka i Suchońskiego - część 2

7/29/2019 Dydaktyka historii wg Maternickiego, Majorka i Suchoskiego - cz 2

1/10

DYDAKTYKA HISTORII

Jerzy Maternicki, Czesaw Majorek, Adam Suchoski

Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1993

Okadk projektowa Dariusz Litwiniec

Redaktorzy Wiesawa Chlopecka, Anna Kiys

Redaktor techniczny Teresa Skrzypkowska

1


2/10

SZKOLNA EDUKACJA HISTORYCZNA

HISTORIA W SZKOLE

1. Miejsce i rola szkoy w edukacji historycznej spoeczestwa.Na szkoln edukacj historyczn mona patrze z punktu widzenia:

1. historyka szkolna edukacja historyczna ma charakter autonomiczny, a szkoa jest instytucj, ktraupowszechnia naukowy sposb mylenia oraz wyniki bada naukowych

2. pedagoga historia jest jednym z wielu przedmiotw nauki szkolnej, a szkolna edukacja historycznajest w ksztaceniu oglnym

3. polityka lub politologa patrzy na szkoln edukacj historyczn przez pryzmat ycia politycznego iwymaga przez niego stawianych, w tym widzi cis integracj szkolnej edukacji historycznej zedukacj polityczn

Do edukacji historycznej szkolnej zalicza si wszystkie formy planowych i spontanicznych dziaaedukacyjnych, ktre ksztatuj wiadomo i kultur historyczn spoeczestwa . Zajmuje si ni rodzina,Koci, wojsko, rnego rodzaju organizacje, muzea, wydawnictwa, prasa, radio czy telewizja. Duy tutajwpyw ma historia oralna, literatura pikna, sztuka plastyczna, film itp. Najwaniejszym ogniwem edukacjihistorycznej jest SZKOA. Edukacja szkolna ma wiele zalet:

1. masowo, a za tym swoisty przymus, charakteryzujcy nauk szkoln2. systematyczno moliwo dania penego obrazu dziejw3. programowa rzetelno (najwaniejsza cecha) racjonalizacja wiadomoci historycznej i

podniesienie kultury historycznej spoeczestwaPosiada rwnie swoje wady:

1. maa atrakcyjno przeadowanie programami, brak rodkw dydaktycznych2. stosunek modziey do historii jak do innych przedmiotw

2. Historia szkolna a nauka historyczna.Ucze bardzo atwo gubi si w natoku informacji, zwraca nieraz uwag na rzeczy bahe, omija sprawy

istotne, o duym ciarze gatunkowym. Przeadowanie programw i podrcznikw faktografi powoduje, ewiedza ucznia jest do przypadkowa, nierzadko pytka i mocno znieksztacona.

Uksztatowa si pogld, e historia szkolna moe i powinna by oparta na nauce historycznej .

Chodzi o to, aby treci przekazywane modziey w szkole powinny by zgodne z aktualnym stanemhistoriografii. Nie zapewnia to jednak zgodnoci historii szkolnej z nauk historyczn.

Historia szkolna nie obejmuje caej wiedzy historycznej, ale odpowiednio wybrane jej fragmenty.Synteza szkolna jest tworem zoonym:

1. zdania o faktach2. obrazy

Bez rozwinitej wyobrani, ktra umoliwia widzenie na podstawie fragmentw widzenie wikszych lubmniejszych caoci, nie ma dobrej pracy historycznej (J. Topolski). W nauczaniu szkolnym chodzi nie tyle o

przekazanie okrelonej wiedzy faktograficznej, o ile uksztatowanie w umyle ucznia obrazw szerszychzjawisk, a nawet caych epok historycznych. Jeli chodzi o prawdziwo obrazw i zda historycznych, Topolskiokrela to mianem paradoksem prawdy historycznej. W przedstawianiu wielu opisw jednego zdarzenia

preferujemy jeden i akcentujemy to w zgodzie z normami spoecznymi.

Historia szkolna bdzie zgodna z nauk jedynie wwczas gdy tworzone na jej gruncie obrazy zjawisk iokresw dziejowych odpowiada bd ustalonej przez nauk ich strukturze. Niestety z tym bywa rnie.Autorzy podrcznikw szkolnych dbajz reguy o to, aby podawaneprzez nich fakty byy prawdziwe, ale maonatomiast troszcz si o prawdziwo okrelonego przez siebie obrazu. Skupianie uwagi na jednej tylko stroniezjawiska czy kategorii faktw historycznych prowadzi z reguy do zafaszowania obrazu dziejw.

Nie wystarczy w szkole operowa faktami prawdziwymi, trzeba take zadba o prawdziwo caegoszkolnego obrazu historii ()Poszanowanie prawdy historycznej jest podstawow zasad szkolnej edukacjihistorycznej () Kada historia, a wic szkolna rwnie, zakada selekcj faktw historycznych. Rzecz jednakw tym by nie bya to selekcja dowolna lub podyktowana wzgldami ubocznymi, nie majcymi nic wsplnego znauk i dydaktyk.

2


3/10

Zajrze trzeba wic w sprawie edukacji historycznej szkolnej do problematyki historiografii, ktra niejest jedna i obowizujca. Skoro nie ma jednego, powszechnie obowizujcego modelu historiografii, nie moete by jednego modelu szkolnej edukacji historycznej. Edukacja ta moe przyjmowa rne ksztaty, wzalenoci od wybranego modelu historiografii.

Historiografia polska w duej mierze potrafia zachowa swj pluralistyczny charakter, co wpynokorzystnie na szkoln edukacj historyczn, pomimo skrpowania marksistowskiego.

Kady nauczyciel stanie przed koniecznoci wyboru modelu historiografii i opartego na nim modeluszkolnej edukacji historycznej. Wymaga to orientacji w kierunkach metodologicznych, a take aktualnegodorobku nauki historycznej.

Uczc historii przekazujemy uczniom nie tylko okrelon wiedz historyczn, ale take zapoznajemyich z nauk historyczn, jej problemami i metodami badawczymi. Nie jest to specyfik tego przedmiotu.Wspczesna dydaktyka wymaga, aby ucze poznajcy dan ga wiedzy postpowa w miar moliwocipodobnie jak uczony badacz.

Nie docenia si jednak samodzielnego dochodzenia ucznia do uoglnie oraz do zda wyjaniajcych iwartociujcych. Jest to sprawa zasadnicza do zdolnoci poznawczych.

Szkolna edukacja historyczna powinna respektowa wymagania nauki w zakresie myleniahistorycznego. Powinna by pomylana, aby ucze stopniowo, ale systematycznie zblia si do poznanianaukowej wizji dziejw, metod badawczych historii i historycznego sposobu mylenia o yciu spoecznym.

3. Szkolna edukacja historyczna a polityka.Szczegln trosk rzdzcych jest otaczana historia, z ktrej czsto czyni si legitymacj dlaaktualnie rzdzcej partii czy grupy politycznej. W systemach totalitarnych szkolna edukacja historyczna jest

podporzdkowana cakowicie ideologii i polityce. W Polsce indoktrynacja polityczna najsilniej byapodporzdkowana w okresie 1948 1954. Opozycja dba, aby rzd nie czyni z nauczania historii narzdziaindoktrynacji politycznej. Podkrela si wic postulat wprawiania modziey do krytycznej refleksji nadwspczesnoci i przysposabiania modego pokolenia do ycia w danych warunkach. Wymaga to cisejkorelacji historii z innymi przedmiotami.

Historia szkolna nie moe by gucha na wymogi ycia, ale suy i respektowa jego prawa. Finalnymcelem edukacji szkolnej historycznej jest wzbogacenie ycia duchowego modziey oraz umoliwienie jejkorzystania z dbr kulturalnych, krzewienie zwizkw z narodem i zdrowego patriotyzmu

obywatelskiego. Suy nie znaczy usugiwa. Prawda w nauczaniu historii jest podstawowym elementemwychowawczym jak stwierdzia E. Maleczyska 50 lat temu. Nauczyciel czy autor podrcznika raz zapany na

kamstwie traci autorytet. Historia wyjania genez wspczesnego wiata, rda teraniejszych idei, pojpolitycznych i instytucji, aktualnego stanu pastwa, gospodarki, kultury itd. Jest nauk indywidualizujc igeneralizujc.

Problem polega na tym, aby w toku zaj szkolnych wyrabia u uczniw nawyk, a take umiejtnosamodzielnej i poprawnej pod wzgldem metodycznym analizy zjawisk politycznych. Przykady historycznewietnie si do tego nadaj, trzeba je tylko odpowiednio dobra i umiejtnie zanalizowa.

4. Historia w perspektywie ksztacenia oglnego.

Celem wyksztacenia oglnego jest poznanie wiata przyrodniczego i spoecznego, rozwj osobowoci i tychsprawnoci intelektualnych, ktre stanowi niezbdny warunek korzystania z dbr kultury i twrczego udziauw yciu spoecznym.

Wyksztacenie czowieka to cao, na ktr skadaj si wartoci wyniesione z rnych przedmiotwszkolnych. Powinny by cile zespolone ze sob i podporzdkowane oglnej koncepcji wyksztacenia. Mowa tum.in. o korelacj i integracj midzyprzedmiotow.

Funkcja integracyjna historii wymaga pogbienia jej zwizkw z naukami spoecznymi. Dydaktycyhistorii okresu midzy wojennego wyrniali dwa style korelacji:

1. podbudowa wykorzystanie wiedzy historycznej na innych przedmiotach2. nadbudowa wykorzystanie wiedzy uczniw z innych przedmiotw na historii

Po II wojnie wiatowej korelacja zesza na margines zainteresowa dydaktyki historii z du strat dla edukacjihistorycznej. Centkowski zauway, e dawna koncepcja korelacji, polegajca na synchronizacji treci objtych

programem rnych przedmiotw, moe by dzisiaj zastosowana w ograniczonym zakresie. Korelacjaumoliwia eliminowanie zbdnych powtrze w treciach rnych przedmiotw (m.in. j. polski i historia), anauczyciel historii musi zna programy nauczania przedmiotw pokrewnych.

3


4/10

DYDAKTYCZNE WALORY HISTORII SZKOLNEJ I JEJ FUNKCJA SPOECZNA

1. Prba nowego spojrzenia na cele ksztacenia historycznego i spoeczn funkcj historii szkolnej.Wiek XIX pozostawi w spadku przekonanie, e w nauczaniu historii chodzi gwnie o:

wyjanienie genezy wspczesnoci, umocnienie wiadomoci narodowej modego pokolenia.

Wiek XX niewiele tu zmieni, bo wci obowizuj paradygmaty: genetyczny i narodowy. Utaro si, enauczanie historii polega na rzetelnym przekazaniu wiedzy o przeszoci. Histori i edukacj historyczn

powinno si rozumie szerzej do aktualnych zjawisk geopolitycznych i spoecznych, a w tym nauczaniemylenia historycznego i zapoznanie z metod bada historycznych. Pojawiaj si tu cele autonomiczne(przygotowanie modego czowieka do ycia w wiecie z histori) i instrumentalne (lekcje powinny rozwijadociekliwo i krytycyzm, uczy politycznego mylenia, wzmacnia uczucia patriotyczne, budzi przywizaniado pozytywnych wartoci) historii.

W polskim systemie edukacji historycznej cele podstawowe, tj. autonomiczne, nie zawsze respektuje siich priorytet. Chodzi dzi nie o to, aby modzie kochaa Polsk, ale take o to, aby miaa oczy szeroko otwartena wiat i rozumiaa zmiany w nim zachodzce, eby chciaa i moga budowa lepsz przyszo dla siebie iswojego kraju. Spoeczn funkcj historii mona uj w 5 punktach. Przedmiot ten powinien i moe:

1. dostarcza narzdzi intelektualnych potrzebnych do peniejszego zrozumienia wiedzy historycznej,funkcja metodologiczna

2. wprowadza w wiat wartoci zgodnych z normami spoecznymi, funkcja aksjologiczna3. umoliwi korzystanie z wielowiekowego dorobku kultury, funkcja kulturowa4. wyposaa w podstawowe narzdzia badawcze, aby poszukiwa prawdy historycznej skuteczniej,

funkcja warsztatowa

5. pobudza ciekawo do wiata, funkcja zabawowa

2. Historyczny sposb mylenia.Najwaniejszym zadaniem szkolnej nauki historii jest zaszczepienie w umysach modziey zasad

naukowego mylenia historycznego. Wyrnia si cechy mylenia historycznego:1. dynamizm wiadomo moliwoci zmian2. globalizm, integralno waciwa ocena sytuacji w yciu spoecznym i efektywnego dziaania3. nomotetyzm ukazanie procesu historycznego, jako prawidowego i podlegajcego prawom;

nomotetyzm jest zaprzeczeniem fatalizmu4. aktywizm odwoanie si do wiadomoci ludzkiej, powizanie dziejw z psychologi spoeczn5. genetyzm nastawienie na wykrywanie rde i poszukiwanie korzeni wspczesnoci, nie jest to

rwnoznaczne z penym wyjanieniem; M. Bloch pisa adne zjawisko historyczne nie da si w peniwytumaczy poza czasem () Z nieznajomoci czasw minionych wypywa nieuchronnieniezrozumienie teraniejszoci.

6. uniwersalizm wiadomoci o dziejach rnych pastw i narodw powinny by i s cile ze sobpowizane

3. Historia jako przekaz wartoci.Warto to dowolny przedmiot materialny czy idealny, idea lub instytucja, rzeczywisty czy

wyimaginowany, w stosunku do ktrego jednostki lub zbiorowoci przyjmuj postaw szacunku oraz

przypisuj mu wan rol w swoim yciu. wiat ludzkich wartoci jest niezmiernie bogaty. Wartoci sdobrami spoecznymi. Historia odsania genez wartoci i wzmacnia je argumentem dawnoci. Dajelegitymacj wartociom. Najwysz wartoci dla czowieka jest sam czowiek. Idee humanizmu. Wwiadomoci Polakw wci wysokie miejsce w systemie wartoci ma Koci, jako wsplnota wiernych izarazem instytucja ycia religijnego i spoecznego. W polskiej tradycji wychowawczej na plan pierwszywysuwano z reguy pojcie narodu. Osobn grup wartoci stanowi: dobro, pikno, honor, prawo, wolno,sprawiedliwo spoeczna, demokracja, praca, gospodarka, owiata, nauka, kultura itp.

4. Enkulturacyjna funkcja historii.

P. Rybicki stwierdzi: Czowiek, istota spoeczna, rodzi si i wzrasta w wiecie penym znacze i wartoci.Rne nazwy oznaczaj rne przedmioty i rozmaite sposoby zachowania. Jedne rzeczy s pikne, innebrzydkie; jedne s uyteczne, inne szkodliwe. wiat ten narasta i ulega przemianom. Lecz czowiek, istotaspoeczna, NIGDY NIE WYCHODZI Z TEGO WIATA, poniewa spoeczno, w ktrej yje, jest powizana

z tym wiatem i pozostaje w cigym do niego odniesieniu. Najoglniej WIAT TEN NAZYWA SIKULTUR.

4


5/10

Termin enkulturacja upowszechni si na gruncie etnologii, socjologii i pedagogiki. Pojcie to obejmuje:1. proces uczenia si kultury2. proces wzrastania w kultur danego spoeczestwa

Jednostka polega temu zjawisku od narodzin a do mierci. Jest warunkiem, a zarazem instrumentem socjalizacjijednostki. Jaka jest rola wic enkulturacji w historii? T. Korzon pisa:

Celem historii jest uzdolni ucznia do pojmowania, co warte s dziea pracy, myli i woli ludzkiej, ktre

odziedziczy darmo przez fakt narodzenia si w XIX wieku po Chrystusie, zamiast XIX wieku przed Chrystusem?().

Kulturotwrcza funkcja historii ma wymiar podwjny: naukowy i edukacyjny. W procesie enkulturacjimodziey uczestnicz WSZYSTKIE przedmioty nauki szkolnej. Rola historii jest tutaj jednak pierwszoplanowa,

bo uwzgldnia wszystkie aspekty kultury oraz dy do integralnego zespolenia kultury z caoksztatem yciaspoecznego. Znajomo historii jest koniecznym warunkiem prawidowej interpretacji wielu dbrkultury. W edukacji historycznej miejsce kultury jest skromne.

Historia uczy, e na kultur wspczesn zoya si praca i myl wszystkich okresw historycznych,wyjania jej genez, uatwia zrozumienie tych elementw wspczesnej kultury, ktre narodziy si w dawnychczasach, przypomina te osignicia epok, ktre niesusznie ulegy zapomnieniu, a mog dzi wzbogaci wiatwartoci, przey i dozna wspczesnego czowieka.

Czowiek nie posiadajcy naleytego wyksztacenia historycznego ma utrudniony dostp do kultury,

nie moe w peni korzysta z jej dbr, jest jakby uboszy i pod wzgldem duchowym kaleki.

5. Sztuka poszukiwania prawdy.Historia ksztaci umys, serce, wol, wyobrani i pami.

To okrelenia z podrcznikw akademickich okresu midzywojennego. Zasadniczy nacisk kadzie si w Polscena cele poznawcze i wychowawcze.

Metoda krytyczna polega na umiejtnym badaniu przekazw rdowych i zawartych w nichinformacji ma istotne znaczenie nie tylko dla historyka, ale take dla kadego badacza ycia spoecznego.

Bdne jest mylenie, e badanie przeszoci ma charakter poredni, a teraniejszoci bezporedni. M.Blochpisa:Kady zbir rzeczy widzianych skada si przynajmniej w poowie z rzeczy widzianych przez kogoinnego(). Wartociowanie wydarze historycznych jest powszechne dla historiografii, ale w poszukiwaniu

prawdy winno by w sposb metodologiczny, a nie jak do niedawna intuicyjny. Wartociowanie to odbywa sina wielu paszczyznach: regionu, kraju i wiata.

Wano faktu historycznego ma charakter wzgldny, uzaleniony jest m.in. od kontekstuhistorycznego, w ktrym dany fakt jest rozpatrywany. Im szerszy kontekst historyczny, tym ostrzejsze kryteriawanoci. Donioso wydarzenia mierzy si jego bezporednimi i porednimi skutkami, im s one wiksze tymwiksze i znaczce jest to wydarzenie, ktre je wywoao (choby rozbiory Polski).

6. Uroki historii.M. Bloch w Pochwale historii pisa: Zapewne, gdybymy nawet uznali, e historia do niczego poza tym niesuy, naleaoby jeszcze na jej plus zapisa, e jest bardzo zajmujca; albo () kady szuka rozrywek tam,gdzie mu si podoba e wydaje si ona tak bezsprzecznie wielkiej liczbie ludzi.

Historia pobudza i zaspokaja zwyk ciekawo ludzk. Dalej czytanie i suchanie opowiecihistorycznych sprawia wielu ludziom przyjemno i jest to dostateczny powd na to, by uprawia histori iupowszechnia rezultaty jej bada. Powiada si, e podre ksztac, mona to odnie do podryhistorycznych. Obcowanie ze wiatem historycznym moe mie swoje rda w problemach natury

egzystencjonalnej. Historia moe sprawia przyjemno komu z powodu rozczarowania i zmczeniateraniejszoci. Przyjemno moe sprawia rwnie ludziom, ktrzy sami dochodz do prawdy historycznej,amatorskie metody i badania, ktre ustal dan prawd historyczn napawaj olbrzymi satysfakcj.

7. Wnioski.Po co w takim razie uczy historii? Trzeba jej uczy przede wszystkim dlatego, aby wyzwoli

czowieka z pt mitw i legend. Gdyby zaniechano nauki historii w szkoach, ludzie yliby jedynie w wiecielichej historii, byliby cakowicie bezbronni wobec manipulatorskich zapdw tych, ktrzy widz w historii

pann do wszystkiego. Historia ma wiele powanych walorw dydaktycznych. Jest nauk o wartociach,wprowadza w dziedzictwo kultury ludzkiej i narodowej, uatwia jej zrozumienie. Uczy mylenia historycznego iwiadomoci historycznej. W kocu powinnimy uczy po to, aby sprawi uczniom przyjemno, zapozna j z

jednym z najbardziej godziwych sposobw spdzania wolnego czasu.

5


6/10

CELE NAUCZANIA HISTORII W PROGRAMACH SZKOLNYCH I WIADOMOCI NAUCZYCIELI

1. Zagadnienie systematyki celw ksztacenia historycznego.Jak uporzdkowa rnorodne cele, jak je usystematyzowa? H. Pohoska wyrnia grupy celw

nauczania historii:1. utylitarne osignicie korzyci dla spoeczestwa i cywilizacji

2. poznawcze lub psychiczne wzrost wartoci wewntrznych u ucznia oraz poznanie wiata i siebiea. rzeczowo poznawczeb. formalno - poznawcze1

Po II wojnie wiatowej systematyk celw zaj si Cz. Szybka i T. Sowikowski.Cele nauczania historii podlegaj cigej ewolucji. Celami ksztacenia historycznego s:

1. cele postulowane, deklarowane w programach szkolnych2. cele uwiadamiane sobie przez nauczycieli3. faktycznie przez nich realizowane

2. Cele nauczania historii w polskich programach szkolnych.Przykady celw nauczania historii w polskim systemie owiaty od 1926 1990. Dotycz poznania i

zrozumienia historii wiata, Europy i Polski, z akcentowaniem na histori Polski, wartociowanie narodu,patriotyzmu.

3. Cele nauczania historii w wybranych krajach europejskich.W Wielkiej Brytanii jest spora autonomia programw szkolnych, gdzie dominuj autorskie. W RFN

tymczasem programy szkolne ustalane s przez wadze owiatowe poszczeglnych landw.

O systemie owiaty oraz celach w RFN:Nauczanie historii w RFN odbywa si w ramach trjdzielnego systemu owiaty, ktry jest kontynuacja tradycjiowiatowych z XIX wieku. Wystpuj tu nastpujce szczeble ksztacenia jako odpowiedniki grup wiekowychuczniw:

1. Primarstufe nauczanie pocztkowe (1 4 roku nauczania)2. Orienterstufe szczebel orientacyjny, obserwacyjny (5 6 rok nauczania)3. Sekundarstufe szczebel redni (7 10 rok)4. Sekundarstufe II szczebel wyszy (11 13 rok nauczania)

Podstaw trjdzielnego systemu owiaty jest Grundschule (1 4 rok nauczania). Po klasie 4 Grundschulerozrnia si na dalsze kierunki dalszego ksztacenia. Uczniowie sabsi oraz z biedniejszych rodzin kontynuujnauk w Hauptschule (5 9/10 rok). Jest to szkoa powszechna, zwana kiedy ludow. S to szkoy zawodowe.Modzie o uzdolnieniach teoretyczno praktycznych jest kierowana do Realschule, czyli niepenej szkoyredniej. Modzie o uzdolnieniach teoretycznych do Gymnasium (5 10 rok nauczania w Sekundarstufe I i 11

13 rok Sekundarstufe II). Gimnazja s sprofilowane wg tradycyjnych zasad. Po ukoczeniu 13 klasy i zoeniuodpowiednich egzaminw uzyskuje si matur. W niektrych landach RFN tworzy si Gesamtschulen, tj. szkoyzbiorcze, ktre integruj na szczeblu Sekundarstufe I typy szk: Haupt-, Realschule i Gymnasium.

Od lat 60. XX wieku cele okrelaj treci a nie na odwrt. Wyrniy si: na pierwszym miejscu:umiejtnoci, dalej: ksztatowanie poj, zainteresowania, osobista satysfakcja, postawy, dziedzictwo, intelekt,

potrzeby spoeczne, wyobrania oraz wiedza.

4. Taksonomia celw ksztacenia historycznego.Wedug A. Niemerki:

poziom I wiadomocikategoria A zapamitywanie wiadomoci 10%

zakres: wiadomoci mog dot. terminologii, faktw, praw i teorii naukowych, klasyfikacji,zasad dziaania, procedur, metodologii bada

czynnoci ucznia: uwaa si wiadomo za zapamitan jeli ucze odszukuje j w pamici,sprawdza jej kompletno, ewentualnie uzupenia i przedstawia w formie ustnej, pisemnej lubw dziaaniu; ucze powinien wiedzie lub pokaza jak zrobi zadanie ale niekonieczniewykona je prawidowo

cele: wiedzie czasowniki operacyjne: nazwa, zdefiniowa, wyliczy, zidentyfikowa, wymieni

kategoria B zrozumienie wiadomoci 40%1 Podzia podgrupy wg E. Maleczyskiej.

6


7/10

zakres: obejmuje elementarny poziom rozumienia wiadomoci, w zakresie uznanym zaniezbdny w nauczaniu danego przedmiotu

czynnoci ucznia: ucze wykonuje czynnoci:TUMACZENIE sownie lub pisemnie lub innej formie (symbolicznej, graficznej,ruchowej)INTERPRETACJA syntetyczne ujcie/streszczenie wiadomoci i porwnanie ich z

innymiwiadomociamiEKSTRAPOLACJA wnioskowanie o tendencjach rozwojowych, stosunkach,warunkach, wartociach na podstawie znanych, zaobserwowanych tendencji, wartociINFORMACJA ulega przetworzeniu przez ucznia (pamitana lub wytworzona na

poczekaniu) cele: rozumie czasowniki operacyjne: streci, wyjani, rozrni, zilustrowa

poziom II umiejtnocikategoria C zastosowanie wiadomoci w sytuacjach typowych 40%

zakres: zastosowanie wiadomoci to osignicie wyniku o bezporednim lub potencjalnymznaczeniu praktycznym oparte na rozumieniu informacji oraz rodzaju oczekiwanegorozwizania; skuteczno mierzy si trafnoci i dokadnoci wyniku

czynnoci ucznia: sytuacja typowa polega na konstrukcji rozwizania wymagajcejzastosowania informacji wg wywiczonego wzoru; nie moe by to jednak czynnowykonywana nawykowo, tylko z pamici (kategoria A); sytuacja w ktrej czynno

jest wykonywana nie powinna odbiega zbyt mocno od sytuacji w jakiej bya wywiczona cele: ksztatowa czasowniki operacyjne: rozwiza, zastosowa, porwna, scharakteryzowa, zastosowa,zmierzy, okreli, zaprojektowa, narysowa

kategoria D zastosowanie wiadomoci w sytuacjach problemowych 10% zakres: obejmuje procesy umysowe suce do znalezienia potrzebnego rozwizania;wykorzystuje si informacje z rnych dziedzin , a rozwizanie jest w czci twrcze

czynnoci ucznia: 3 rodzaje czynnoci:ANALIZA wyrnienie zwizkw midzy elementami stanu rzeczy,wypowiedzi i odtworzenia jej struktury jako caoci

SYNTEZA zbudowanie modelu przeanalizowanej caoci, ujcie jejwaciwociOCENA wartociowanie stanu i wyniku dziaa poprzez porwnaniez sytuacj modelow

cele: ksztatowa czasowniki operacyjne: zanalizowa, przewidzie, wykry, oceni, zaplanowa,zaproponowa, udowodni

TRECI KSZTACENIA HISTORYCZNEGO

Kryteria doboru treci nauczania historii.Chodzi tutaj o prawidowy dobr poszczeglnych elementw skadajcych si na szkolny obraz dziejw

i prawidowa jego struktura. W zastanawianiu si nad treciami ksztacenia historycznego, bierzemy pod uwag

jego cele, kiedy za rozwaamy cele, odwoujemy si do treci. O doborze i strukturze tych treci przesdzajjego cele. A. Bornholtzowa wyodrbnia trzy zasadnicze kryteria doboru materiau nauczania historii:

1. zgodno z nauk2. potrzeby spoeczne3. kryterium dydaktyczne

W. Moszczeska wyrnia dwie grupy kryteriw: merytoryczne i dydaktyczne. T. Sowikowski doda tutajkryterium wychowawcze wyjaniajc dydaktyczne. W 1988 J. Centkowski poszed za A. Bornholtzow grupykryteriw:

1. zgodnoci z nauk2. potrzeby spoecznej w tym wychowawczego3. dydaktycznego

7


8/10

Zdaniem Maternickiego, Majorka i Suchoskiego wyrnia si 5 kryteriw:1. metodologiczno rzeczowe2. spoeczno kulturowe3. ideowo wychowawcze4. dydaktyczne5. ideologiczno polityczne

2. Postulat historii integralnej.Pojcie to zwizane jest z Luci Febvre i francusk szko historyczn Annales. Luci Febvre pooy

nacisk w historii totalnej na strukturalny charakter rzeczywistoci historycznej. ycie bdce przedmiotemhistorii, jest zbienoci, zgodnoci, powizaniem, syntez w sensie synchronii, a jednoczenie wiecznwymian si, ktre si zderzaj i konfrontuj . Febvre akcentowa wspzalenoci rnych sfer rzeczywistoci.Podobnie czyni Marc Bloch. Wspczenie postulat integralnego, tj. globalnego, strukturalnego, ujmowania

przeszoci znalaz aprobat ogu historykw. Historia polityczna znajduje si obecnie w odwrocie. J. Topolskipisa o syntezie historycznej. Mowa tu o syntezie wszystkich dziedzin historii jak rwnie historii z innyminaukami.

Historia jawi si nadal przede wszystkim jako niekoczce si pasmo sporw politycznych, walkideologicznych, nieufnoci, agresji itd., jak skomentowali M. Eckert i B. Burda po analizie programwszkolnych w czci dotyczcej historii najnowszej. Osi historii integralnej staje si ycie spoeczne i kultura, a

nie polityka. Stwierdzaj dalej: w szkole podstawowej i redniej historia nie powinna by lekcj edukacjipolityczno wojskowej, e powinna by raczej opowieci o zmianach zachodzcych w yciu spoeczestw,ktre nie wojuj i politykuj, ale przede wszystkim pracuj, tworz, ucz si, organizuj sobie lepsze warunkibytu materialnego i duchowego.

3. Historia kultury.Kultura caoksztat zobiektywizowanych elementw dorobku spoecznego, wsplnych szeregowi grup i

z racji swej obiektywnoci ustalonych i zdolnych rozszerza si przestrzennie.

Tradycyjnie dzieli si j na kultur duchow, materialn i spoeczn, ale ten podzia jest sztuczny.Historia kultury jako historia idei tym si rni od poprzednich koncepcji, e nie poszukuje dla siebie miejscaobok historii gospodarczej, politycznej, nauki itp. Stale penetruje wszystkie dziedziny ycia spoecznego. Stdstanowi gwn o w szkolnej edukacji historycznej.

4. Historia najnowsza.Siga od XVIII wieku, czasw Komisji Edukacji Narodowej, po upadku pastwa dzielia dol i niedol

narodow. Po upadku powstania listopadowego nie przywizywano do niej ju wikszej wagi. Dlaspoeczestwa bya jeszcze zbyt bolesna by o niej mwi. Epoka popowstaniowa to okres dominacji filozofii imetodologii pozytywistycznej. Szkoa zachowywaa du powcigliwo wobec historii najnowszej. Rangahistorii najnowszej wzrosa po reformie w 1932. Na nauczanie tej historii przypado w szkole powszechnej 1/3lekcji historii, w gimnazjum ok. 1/5 tematw. Trudnoci w nauczaniu jej wi si z specyfik metodologiczn

bada w tej dziedzinie. Termin historii najnowszej by i jest rozumiany rozmaicie. Wyrnia si tutaj zaMaternickim: historiozoficzne, metodologiczne i kulturologiczno historyczne.

5. Historia narodowa i powszechna.Historia powszechna to historie narodowe nie odizolowane od siebie w pryzmacie koncepcji

uniwersalistycznej. Historia narodowa to caoksztat dziejw pastwa, narodu i pastwa w okrelonych azmiennych ramach terytorialnych i w cisym powizaniu z histori powszechn. Problem historii narodowejbudzi wtpliwoci do samego pojcia narodu, ktre wyksztacio si dopiero w XIX wieku w penym tego sowarozumieniu, a wic o jakiej historii narodowej mona mwi przed XIX wiekiem?

W szkolnej edukacji historycznej trzeba pooy nacisk na korelacj czy integracj historii powszechnejz narodow.

6. Historia regionalna i lokalna.Pionierem regionalistyki historycznej na gruncie dydaktyki historii by Pawe Bobek, ktry w swojej

ksice wydanej w Cieszynie w 1916 da przykad umiejtnego spoytkowania materiau regionalnego naszczeblu nauki propedeutycznej.

Edukacja szkolna historii regionu ma zwizki z elementami najbliszego uczniowi rodowiska.Realizuje si w bezporedniej dziaalnoci ucznia, tj. obserwacja asocjacja ekspresja, w wic w postaci

bliszych i dalszych wycieczek, zwiedzania muzew itp.

8


9/10

7. Treci podstawowe i uzupeniajce; zajcia obligatoryjne i fakultatywne.Za Trjk2 materia nauczania powinien by nie tylko wykazem zagadnie historycznych,

przewidzianych do omwienia w danej klasie, ale take zawieray w miar szczegowy opis wiczewarsztatowych i umiejtnoci, ktre ucze powinien w danej klasie opanowa. Wiedza o przeszoci nie moe

by jedynym miernikiem postpw ucznia, ale take umiejtnoci ucznia, zwizane z poznawaniem pracyhistoryka i jego narzdzi badawczych. Czas na nauczanie historii w ten sposb zosta podzielony na:

1. zajcia podstawowe (obligatoryjne),2. zajcia uzupeniajce (fakultatywne).Opracowano program w 1976 nie zrealizowany w peni: Wprowadza si dwa rodzaje zaj fakultatywnych zhistorii, ktre maj suy indywidualizacji procesu nauczania, pogbianiu wiedzy historycznej orazzaspokajaniu i rozwijaniu zainteresowa historycznych modziey.

NAUCZYCIEL HISTORII, JEGO KWALIFIKACJE, KULTURA HISTORYCZNA I DYDAKTYCZNO HISTORYCZNA.

1. Kwalifikacje naukowe i zawodowe nauczyciela historii.Nauczycielem historii jest kady, kto uczy historii w szkole, niezalenie od tego, ile czasu jej powica i

jakie ma przygotowanie do jej nauczania. Nauczycielem historii jest wic kady historyk (w rozumieniuszerszym, przedmiotowym) uczcy tego przedmiotu w wymiarze 20 25 godzin tygodniowo, ale take biolog

czy magister wychowania fizycznego, ktremu powierzono 4 czy 8 godzin tygodniowo z historii na uzupenienieetatu.

W znaczeniu wszym, podmiotowo przedmiotowym, nauczycielem historii moe by jedynie kto,kto:

1. posiada wyksztacenie historyczne

2. odpowiednie przygotowanie pedagogiczne i dydaktyczno historyczne

3. uczy lub uczy historii w szkole

Wiedza nauczyciela historii powinna by rzetelna, solidna i odpowiadajca aktualnemu stanowi badanaukowych. W aktualizacji swojej wiedzy historycznej maj znaczenie cechy nauki historycznej i jej rozwoju.Kolejnym powodem aktualizacji jest ciga i permanentna reforma programw nauczania. Nauczyciel musi znaswj warsztat pracy, a wic umiejtno poszukiwania materiaw, krytyki rde historycznych,opracowywania bada empirycznych itp. Musi zna rwnie struktur metodologiczn historii procesudziejowego i mechanizmw przemian dziejowych.

2. Kultura historyczna nauczyciela.Nauczyciel historii powinien posiada umiejtno mylenia historycznego, a wic wyksztaci w sobie

zdolno do dynamicznego, globalnego, integralnego(nomotetycznego), aktywistycznego, genetycznego iuniwersalistycznego widzenia przeszoci i zjawisk spoecznych w ogle. Nauczyciel powinien wdraawychowankw do mylenia twrczego, pobudza ich do refleksji nad przeszoci narodu i wiata. Wyrnia situ dwa rodzaje refleksji historycznej: analityczn i syntetyczn. Aktywno refleksyjny model nauczaniawymaga od nauczyciela uzdolnie analitycznych i syntetycznych. Nie moe by erudyt, musi by rwniemylicielem przygotowanym do dyskutowania z modzie problemw historiozoficznych odnoszcych si dodziejw narodowych i powszechnych. Wielu nauczycieli tutaj odczuwa lk, ktry bierze si z tego, e wielestudiw uniwersyteckich maj charakter erudycyjny i w niedostatecznej mierze przygotowuj adeptw Klio doszerszej refleksji historycznej. Na sylwetk ideow nauczyciela skada si wiat jego wartoci, przekona iideaw. W gr wchodzi tu m.in. yczliwy stosunek do innych ludzi, wraliwo moralna, poczucie wizi z

wasnym narodem, aktywna postawa wobec za itp.Nauczyciel historii powinien by czowiekiem wiatym i otwartym, zdolnym do zrozumienia

innych ludzi, niezalenie od ich kondycji spoecznej, skry czy religii, aby w swoich sdach sprawiedliwie

wywaa wiata i cienie, by mia odwag gosi prawd zawsze i wszdzie. Nie wyklucza to

zaangaowania w sprawy kraju i aktywnego udziau w yciu publicznym . NIE MOE TRAKTOWAHISTORII WYCZNIE PRETEKSTOWO i widzie w niej jedynie polityk rzutowan na przeszo. Ci,ktrzy maj taki stosunek nie powinni jej nigdy uczy w szkole.

3. Kultura dydaktyczno historyczna nauczyciela.2Tj. Maternickm, Suchoskim i Majorkiem.

9


10/10

Na t kultur skada si zesp norm, wartoci i wzorcw zachowa zwizanych z przekazywaniemuczniom wiedzy historycznej, ksztatowaniem ich kultury i wiadomoci historycznej. Kultura dydaktyczno historyczna polega na umiejtnoci spoytkowania wiedzy dydaktyczno historycznej, a take wasnychuzdolnie i predyspozycji dydaktyczno wychowawczych. Du rol odgrywaj wzorce osobowe,

przywiecajce nauczycielowi w pocztkach jego pracy dydaktycznej. Kto mia szczcie podpatrze dobregomistrza, ten ma szans sta si w przyszoci dobrym nauczycielem.

Nauczanie historii jest umiejtnoci, ale i sztuk wymagajc pewnego rodzaju talentu. Powinien wsposb zajmujcy i barwny3 opowiada. Niewielu to potrafi. Musi posiada wiedz w zakresie psychologii, teoriiwychowania, dydaktyki oglnej i dydaktyki historii. Powinien aktualizowa swoj wiedz. Sprawne i efektywne

przekazywanie uczniom wiadomoci historycznych nie powinno by celem samym w sobie, ale rodkiem.Nauczyciel historii ma by nie tyle technologiem, ile humanist. Dodatkowo musi w przekazywaniu tej wiedzydostosowa przekazywania treci do percepcji uczniw, ich zainteresowa i waciwego im sposobu

przeywania wiata. Jednym z podstawowych przykaza nauczyciela historii jest: nie nudzi, mwi ciekawie,prosto, jasno i w sposb cakowicie dla uczniw zrozumiay. Wanym skadnikiem tej kultury jest harmonijneczenie celw poznawczych i wychowawczych. Nauczanie wychowujce to sztuka trudna, wymagajca gwniewielkiego poczucia odpowiedzialnoci. Wysoka kultura dydaktyczno historyczna pozwala sterowa emocjamiuczniw aby nie zdominoway one pierwiastkw duchowych i broni si przed niekontrolowanym rozbudzaniemnastrojw wrd uczniw. Dalej wana jest taksonomia celw nauczania historii. Waciwie powinien dobieratreci, metody i rodki dydaktyczne i podporzdkowania ich celom poznawczym, wychowawczym i

ksztaccym. Nauczyciel historii wreszcie powinien by nie tylko odbiorc i uytkownikiem wiedzydydaktyczno historycznej, ale take jej wsptwrc. Wymaga to od niego staego kontaktu z szkoamiwyszymi z istniejcymi w nich zakadami (katedrami) dydaktyki historii.

3 Rzecz jasna w okrelonym tutaj zakresie.

10

Dydaktyka historii wg Maternickiego, Majorka i Suchońskiego - część 2

Documents

Transcript of Dydaktyka historii wg Maternickiego, Majorka i Suchońskiego - część 2