Pracownia Socjologii Zdrowia i Patologii Społecznych

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego

w Poznaniu

jandomar@ump.edu.pl

Medykalizacja społeczeństwa

dr n. hum. Jan Domaradzki

1957 – WHO:

Poprawę zdrowia zawdzięcza się nie tyle postępom nauk

medycznych, ile zmianom środowiska zewnętrznego i

poprawie warunków bytowych. Jesteśmy zdrowi nie, dlatego,

że postępujemy inaczej niż nasi przodkowie, gdy jesteśmy

chorzy, ale dlatego, że nie chorujemy. A nie chorujemy nie

dzięki profilaktyce, lecz dlatego, że żyjemy w zdrowszym

środowisku.

F. Grundy, J. M. Macintosh The teaching of Hygiene and Public Health In Europe. A Review of Trends in Undergraduate

and Postgraduate Education in Ninteen Centuries, Geneva, World Health Organization, 1957.

Medykalizacja

społeczeństwa

Proces, w wyniku którego coraz więcej

obszarów życia społecznego jest

definiowanych w kategoriach medycznych

(zdrowia i choroby), a leczenie traktuje się

jako właściwą formę radzenia sobie z nimi.

Medycyna należy do najważniejszych instytucji kontroli

społecznej. Tworzy wszechobecną sieć i towarzyszy

człowiekowi na każdym etapie życia. Kontrola medyczna

obejmuje przy tym trzy sfery:

1. pojęciową, gdy język i definicje medyczne stosuje się do

mówienia o danym problemie;

2. instytucjonalną, gdy zawody medyczne pełnią rolę

strażnika na usługach państwa i innych instytucji

społecznych;

3. interakcyjną, która ujawnia się w relacjach między

profesjonalistami a pacjentami.

[Conrad 1992; Foucault 1998; Szasz 2003, 2007; Zola 1972].

Ivan Illich twierdził, że medyczny establishment

stał się największym zagrożeniem dla zdrowia [Illich 2002: 3].

„Medyczny imperializm” skutkuje

„wywłaszczeniem zdrowia” i monopolizacją usług

zdrowotnych.

Medykalizacja

Rozwój neurologii i genetyki rodzi przekonanie o

genetycznym uwarunkowaniach chorób (genetyka

chorób), zachowań i cech osobowości (genetyka

behawioralna), co skutkuje genetyzacją społeczeństwa:

proces, w wyniku którego różnice miedzy jednostkami

zostają zredukowane do różnic w ich DNA, a większość

chorób, zachowań i różnic fizjologicznych jest

definiowanych, przynajmniej częściowo, jako

uwarunkowanych genetycznie

czemu towarzyszy

tendencja do stosowania technologii genetycznych do

rozwiązywanie problemów zdrowotnych. (Lippman 1991: 18-19).

Genetyzacja

I choć tylko 2% chorób człowieka ma charakter monogenetyczny, to genetyka

jawi się jako źródło wiedzy o losie człowieka, a nauka, media i opinia publiczna

koncentrują się na tzw. modelu OGOD (one gene-one disease). (Conrad 1997; Strohman 2003: 173).

Stąd powszechnym jest przekonanie

o istnieniu genów:

- „otyłości”,

- „alkoholizmu”,

- „agresji”,

- „homoseksualizmu”,

- „schizofrenii” czy

- „depresji”.

Czy istnieje „gen”

homoseksualizmu?

Patologizaja

i remedykalizacja

Normalizacja i

demedykalizajca

Wskazanym procesom towarzyszy moralizacja

zdrowia: nabycie cech moralnych przez

przedmioty i czynności, które wcześniej miały

charakter moralnie neutralny [Rozin 1997].

Medycyna, psychiatria i genetyka tworzą

nowy typ moralności [Metzl, Kirkland 2010; Katz 1997],

który legitymizuje ideologię healthismu [Crawford

1977, 1980; Skrabanek 1994].

Celem medycyny nie jest wyłącznie utopia

społeczna, ale i stworzenie idealnego człowieka,

a zdrowie staje się synonimem moralnej kondycji

jednostki, choroba oznacza słabość, brak

wewnętrznej kontroli i dyscypliny [Knowles 1977].

Moralizacja zdrowia

Obszary medykalizacji

- ciąża i poród,

- niskorosłość,

- menopauza i andropauza,

- problemy z erekcją,

- łysienie,

- pocenie się,

- osteoporoza;

- starzenie się,

- umieranie.

Naturalne,

procesy fizjologiczne:

- służba wojskowa,

- prawo jazdy,

- ojciec/matka,

- praca,

- nauka,

- polityk,

- zakonnik.

Zdolność do pełnienia ról społecznych

Przestępstwa:

- kradzież

- gwałt,

- morderstwo,

- przemoc (domowa),

- pedofilia.

- homoseksualizm,

- masturbacja,

- pedofilia,

- seksoholizm/erotomania,

- hipolibidemia (oziębłość seksualna)

- genetic sexual attraction.

- seksualne zaburzenie awersyjne (SAD)

- anorgazmia (FOD,

- fetyszyzm (agorafilia, nekrofilia, koprofilia, urofilia,

flautofilia, pigmalionizm (zdjęcia, rzeźby, obrazy)),

- masochizm/sadyzm,

- kazirodztwo

Dewiacje seksualne

- szaleństwo,

- korzystanie z używek: alkoholizm,

narkomania, nikotynizm

- dysmorfofobia i bigoreksja (dysmorfia

mięśniowa)

- nawyki żywieniowe: anorexia i bulimia,

- otyłość,

- złe zachowanie - ADHD

- problemy z nauką:

dysleksja/dysgrafia/dyskalkulia, etc.,

- samobójstwo,

- (współ)uzależnienie,

- fobie,

- manie/natręctwa:

-zachowania kompulsywne.

Dewiacje

Co więcej, definiujemy tak

zarówno jednostki, które

jedzą za dużo (bulimia), jaki

i te, które jedzą za mało

(anorexia nervosa), te które

uprawiąją zbyt dużo seksu

(sexoholism), jak i te któr go

nie lubią (sexual aversion

disorder).

Uwarunkowania

medykalizacji

27,1 26

15,9 14,9 14,4 15,5

0

5

10

15

20

25

30

zdrowie za zmarłych wdzięczność

za otrzymane

łaski

za chorego

papieża

o bezpieczną

podróż

o dzieci

Źródło: Newsweek (edycja Polska), 19.12.2004, Jak Polak z Bogiem, Wiścicki T., s. 90-92.

DEKLAROWANE MODLITY POLAKÓW

Wraz z procesem racjonalizacji doszło do „odczarowanie świata” (M. Weber) w efekcie czego

doszło do zmiany dominującego dyskursu i systemu kulturowego. Język, kategoria i wartości

medyczne zastąpiły te oparte na kryteriach religijnych. W efekcie dla wielu zdrowie jawi się

jako jedna z najwyżej cenionych wartości społecznych

1. SEKULARYZACJA I RACJONALIZACJA KULTURY

kradzież/homoseksualizm/masturbacja/narkomania

i alkoholizm/rozwiązłość seksualna

Homo religiosus politicus medicus

Dyskurs religia prawo medycyna

Definicja grzesznik przestępca chory

Sankcje potępienie więzienie leczenie

psychologowie i psychoterapeuci,

- fizjoterapeuci,

- kosmetolodzy,

- dietetycy,

- promotorzy zdrowia,

- trenerzy fitness,

- specjaliści z zakresu zdrowia publicznego

2. ZAWODY ZWIĄZANE Z WARTOŚCIĄ ZDROWIA

ZYSKUJĄ NA PRESTIŻU

zyskują wysoką pozycję społeczną mierzoną

zarówno prestiżem, jak również

towarzyszącą mu władzą i pieniądzem;

Raz zdobyta władza ma tendencję do tego,

aby się rozszerzać, czego konsekwencją

jest właśnie medykalizacja społeczeństwa.

Coraz liczniejsze obszary życia

jednostkowego i kolektywnego ujmuje się

w terminach medycznych i postrzega się

leczenie jako dominującą formę

rozwiązywania tych problemów.

3. WŁADZA MA TENDENCJE DO EKSPANSJI

Dużą rolę odegrały w tym procesie

same jednostki (pacjenci), które zgodnie

ze znanym przysłowiem: „Jak trwoga,

to do Boga” z wszelkimi problemami,

kłopotami, bólami i dolegliwościami

zgłaszały się do profesjonalistów, bez

których dziś nie potrafią sobie radzić.

4. WSPÓŁODPOWIADAJĄ ZA TEN PROCES SAMI PACJENCI

Konsekwencją jest definiowanie zjawisk i procesów

społecznych w kategoriach jednostkowych, co odwraca

uwagę od konieczności reform społecznych.

5. REDUKCJONIZM MEDYCZNY

Skutkuje „wywłaszczeniem zdrowia”

(I. Illich). Jednostki nie potrafią już

same radzić sobie ze swoimi

problemami zdrowotnymi i przerzuciły

za nie odpowiedzialność na ekspertów

Rzecznicy/agenci

medykalizacji

-lekarze,

- profesje medyczne,

- naukowcy,

- politycy,

- przemysł farmaceutyczny,

- organizacje ubezpieczeniowe

- ruchy społeczne i grup interesu

(AA/NA, ruch weteranów wojennych, CHADD)

KONSEKWENCJE

MEDYKALIZACJI

POZYTYWNE:

1. Medykalizacja jest wyrazem humanirarnego tredu w kontroli społecznej.

2. Rozszerzając rele chorego na dewaintów zmniejsza lub pozbawia ich piętna i

odpowiedzialności za naruszenie normy.

3. Model medyczny oferując terapię kreśli pozytywną wizję przyszłości dla dewiana.

4. Medykalizacja przyczynia się do zwiększenie prestiżu zawodów medycznych,

którym powieża się zarządzanie dewiacjami.

5. Medyczna kontrola społeczna zachowań dewiacyjnych jest bardziej elastyczna i

czasem bardziej skuteczna niż ta sprawowana przez prawo.

1. Zdejmuje lub rozmywa odpowiedzialność z jednostki za zachowanie dewiacyjne

2. Kreuje fałszywe przeświadczenie o obiektywnym i neutralnym charakterze

działań medycyny. Tymczasem sam fakt uznania czegoś za chorobę podkreśla jego

niepożądany charakter

3. Dominajca kontroli ekspertów prowadzi do hegemonii medycyny, która

podważając alternatywne interpretacje zjawisk kreuje utrudnia publiczną debatę.

4. Definiowanie zjawisk dewiacyjnych w terminach medycznych umożliwia

działania, które wczesniej niedopuszczalne, np. podanie substancji

psychoaktywnych i wyknanie operacji chirurgicznych. W efekcie działania te stają się

źródłem kontroli społecznej.

5. Indyvidualizacja problemów społecznych. Uwarunkowań i rozwiązań tych

problemów upatruje się w modyfikacji zachowań jednostkowych, a nie w reformach

społecznych, co skutkuje swoistą strategią „kozła ofiarnego”.

6. Depolityzacja zachowań dewaicyjneych. Medykalizacja utrzymuje status quo.

7. Wyklucza istnienie zła.

NEGATYWNE:

Ideologie medycyny

NEUROGENETTYCZNY

DETERMINIM

W roku 2000 efektem zainaugurowanego dekadę wcześniej

Projektu poznania ludzkiego genomu (Human Genome Project,

HUGO Project) był wstępny opis genomu człowieka (14 kwietnia

roku 2003 opublikowano dokument stwierdzający zakończenie

sekwencjonowania 99% genomu z trafnością 99,99%).

Projekt poznania ludzkiego genomu

(Human Genome Project, HUGO Project)

Genetyka, a zwłaszcza genetyka chorób i genetyka

zachowań podkreślają, że choroby i zachowania

człowieka mają podłoże genetyczne, a zadaniem genetyki

jest identyfikacja i lokalizacja genów odpowiedzialnych

za konkretne zachowania i choroby, w tym: alkoholizm,

narkomanię, depresję, gwałt, schizofrenię, agresję,

przemoc, etc.

Genetyka staje jest nową formą fatalizmu.

I choć tylko 2% chorób człowieka ma charakter monogenetyczny, to genetyka

jawi się jako źródło wiedzy o losie człowieka, a nauka, media i opinia publiczna

koncentrują się na tzw. modelu OGOD (one gene-one disease). (Conrad 1997; Strohman 2003: 173).

Stąd powszechnym jest przekonanie

o istnieniu genów:

- „otyłości”,

- „alkoholizmu”,

- „agresji”,

- „homoseksualizmu”,

- „schizofrenii” czy

- „depresji”.

Biopsychiatria

Również współczesna psychiatria argumentuje, że zaburzenia

zachowania, myślenia i wyrażania emocji, zwane chorobami

psychicznymi mają podłoże biologiczne, a więc genetyczne

i/lub neurologiczne.

Źródło tych zachowań nie tkwi w „dysfunkcjonalnym”,

„patologicznym” społeczeństwie, lecz w złym

funkcjonowaniu mózgu: nierównowadze biochemicznej

mózgu, będącej efektem zaburzenia pracy

neuroprzekaźników.

WHO podkreśla, że w roku 2020 co piąta osoba na

świecie (20% wszystkich chorób) doświadczy jakiegoś

zaburzenia psychicznego, a depresja stanie się

najczęstszą chorobą w społecznościach

rozwiniętych. (World Health Organization 2001).

PROMOCJA ZDROWIA

I IDEOLOGIA

ZDROWEGO ŻYCIA

Health for All by the Year 2000

Your Health is in your Hands

Your Heart is in your Hands Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku

Moja Droga do Zdrowia

Miejsce Wolne od Tytoniu

Zdrowie Przede Wszystkim

Trzymaj Formę

Dbaj o Zdrowie

Siła Serca

Koncepcja pól zdrowia Marca Lalonde’a (1974)

Ronald Dworkin

Współczesna medycyna, a promocja zdrowia w szczególności tworzy

swoistą ideologię zdrowego stylu życia, która legitymizuje nowe

wymiary nierówności z zdrowiu i chorobie.

Głosząc pogląd, że zdrowie zależy głównie od stylu życia i jest

konsekwencją jednostkowych wyborów medycyna sankcjonuje nierówne

traktowanie chorych.

Medycyna łudzi przekonaniem, że chorobom

można zapobiegać, że w rzeczywistości są one

funkcją indywidualnych decyzji. Stąd to

jednostki obarcza się winą za ich (niezdrowy)

styl życia.

W konsekwencji chorzy nie wywołują już

litości i współczucia, ale złość i niechęć

podatników.

Teorie medykalizacji

THOMAS SZASZ

1920 -2012

Krytyka psychiatrii

Mit choroby psychicznej

Z kolei choroba umysłowa jest mitem.

Choroba dotyczy wyłącznie ciała, a umysł nie jest przedmiotem,

organem fizycznym i nie może być chory. O ile można mówić o

chorobie mózgu, o tyle nie ma czegoś takiego jak „choroba

psychiczna”. Jeżeli zaś jest ona chorobą centralnego układu

nerwowego (mózgu) to jest domeną neurologii, a nie psychiatrii.

Tym, co istnieje jest pojęcie, które jest powszechnie,

aczkolwiek błędnie stosowane.

David Rosenhan

O byciu normalnym w nienormalnym miejscu (1973)

Skąd wiadomo, co stanowi „normę” i co ja odróżnia od „choroby

psychicznej”?

Wbrew potocznym przekonaniom o biologicznych

uwarunkowaniach zaburzeń psychicznych i obiektywnych

kryteriach diagnostycznych i terapeutycznych, Rosenhan

twierdził, że psychiatria jest podatna na operowanie

subiektywnymi kryteriami. Psychiatria jest uwarunkowana

kontekstem kulturowym i przez czynniki społeczno-

demograficzne (płeć, wiek, wykształcenie, rasę/pochodzenie

etniczne, status ekonomiczny, etc.), co skutkuje dyskryminacją i

nierówne traktowanie „pacjentów”.

Choroba somatyczna „choroba psychiczna” (umysłowa)

Status ontologiczny Obiektywizm, naturalizm,

realizm, materializm:

Choroba dotyczy wyłącznie

ciała i jego organów, ma

podłoże organiczne.

Subiektywizm, nominalizm,

normatywizm, materializm:

Umysł nie jest organem, kategoria

metafizyczna, zrelatywizowana

kulturowo.

Metody

diagnostyczne

Obiektywne, neutralne

aksjologiczne

Niezależne od kultury i

światopoglądu badacza.

Empirycznie mierzalne,

sprawdzalne i możliwe do

weryfikacji

Subiektywne, relatywne

konstrukty społeczne

Diagnozy psychiatryczne to etykiety,

które wyrażają wartości i normy

społeczne. Brak obiektywnych

metod diagnostycznych. Kryteria

nieostre, zmienne i podatne na

wpływy ideologiczne, polityczne,

etc.

Metody

terapeutyczne

Obiektywne

Ich skuteczność jest niezależna

od przekonań i wiary badacza

oraz pacjenta. Ma wymierne i

mierzalne skutki.

Subiektywne

Ich działanie w dużej mierze zależy

od wiary „pacjenta”, że to co mówi

psychoterapeuta jest „prawdą”.

Pojęcie „choroba umysłowa” jest wyłącznie etykietą dla niepożądanych myśli, uczuć i

zachowań, a nie choroby o podłożu organicznym. Klasyfikacja myśli, uczuć i

zachowań jako chorób jest logicznym i semantycznym błędem. Jednostki z, np.

chorobą mózgu, czy nerek są chore w sensie ścisłym. Te z „chorobą psychiczną”, jak

społeczeństwa ze złą polityka fiskalną są chore w sensie metaforycznym.

Pojęcie „choroba umysłowa” jest metaforą:

1. Zachowań dewiacyjnych, które przeszkadzają,

obrażają innych lub są dla nich zagrożeniem;

2. podstawowych problemów życia;

3. chorób fizjologicznych z psychicznymi skutkami.

Pojęcie „choroba psychiczna” dostarcza amoralnego i

bezosobowego „obiektu” („choroby”) jako wytłumaczenia

problemów życiowych. Jest wygodnym narzędziem

rozwiązywanie trudnych problemów społecznych, tzn.

pozwala ukryć prawdziwe źródło wielu problemów

społecznych: „chore społeczeństwo”.

„Choroba psychiczna” jest psychologiczną,

emocjonalną i behawioralną reakcją na ubóstwo,

alienację, zmianę społeczną, dyskryminację, opresję i

wykluczenie społeczne.

Pojęcie „choroba psychiczna” usuwa z życia

społecznego kategoria dobra i zła.

Zastępując je terminami medycznymi

„zdrowy” i „chory” psychiatria umożliwia

jednostkom uniknięcie odpowiedzialności

za zachowanie.

Wypierając zasady moralnego oceniania i

potępienia oraz prawa i karania psychiatria

dokonuje podwójnej transformacji: w państwo

terapeutyczne oraz społeczeństwo rozumiane jako

wielka grupa wsparcia.

Koncepcja choroby psychicznej umożliwia psychiatrom

dostęp do specjalnych przywilejów medycyny: prestiżu

przysługującego „ekspertom” , pieniędzy i władzy.

Koncepcja choroby psychicznej dostarcza ideologicznej

legitymizacji dla sponsorowanej przez państwo kontroli

społecznej. Kategoria „choroba psychiczna” jest narzędziem

sprawowania władzy i instrumentem wywierania przymusu,

dominacji, kontroli i wykluczenia społecznego.

Pozwala tym, którzy posiadają władzę kontrolować życie innych.

Koncepcja „choroby psychicznej” pozwala ukryć i

rekonstruować nierówności społeczne w sferze ubóstwa,

seksizmu, dyskryminacji, opresji, molestowania i marginalizacji

społecznej. Pozwala je ukryć i dostarcza „naukowej”

legitymizacji dla dyskryminacji kobiet, osób starszych i dzieci,

mniejszości seksualnych, etnicznych czy narodowych.

Akt nazywania jest aktem władzy.

„Choroba psychiczna” nie jest faktem, lecz strategią (P. J. Caplan)

– HISTERIA

– AUTODESTRUKCYJNE ZABURZENIE OSOBOWOŚCI (SDPD):

masochistic personality disorder – MPD/self-defeating personality disorder –

SDPD (DSM-IV: 301.9)

– ZACHOWANIA PASYNO-AGRESYWNE (PAPD) passive-aggressive

personality disorder – PAPD (ICD-10: F60.8)

– PRZEDMIESIĄCZKOWE ZABURZENIE DYSFORYCZNE (PMDD)

premenstrual dysphoric disorder – PMDD: ICD 10: N94.3

W 1851 Samuel A. Cartwright „odkrył” chorobę uciekających niewolników

DRAPETOMANIĘ.

W 1969 Andriej Snieżniewski „zdiagnozował” schizofrenię bezobjawową.

Do roku 1973 American Psychiatric Association definiowało homoseksualizm

jako „zaburzenie psychiczne”.

Psychiatria represyjna w ZSRR, Rumunii,

Kubie, Chinach

Profesor Andriej Snieżniewski jeden z

głównych psychiatrów w Instytucie Serbskiego

w ZSRR. Twórca kategorii schizofrenii

bezobjawowej lub pełzającej, którą zdefiniował

w roku 1969.

Jak twierdził:

Skłonność do walki o prawdę i sprawiedliwość

cechuje najczęściej osobowości o strukturze

paranoidalnej

Źródło: P. Conrad, The Medicalization of Society. On the Transformation of Human Conditions into

Treatable Disorders, The Johns Hopkins University Press, Baltimore 2007, pg. 118.

Liczba jednostek diagnostycznych i ilość stron w

kolejnych wydaniach Diagnostic and Statistical Manual of

Mental Disorders (DSM) Wersje I-IV, 1952-1994

Rok wydania Ilość jednostek

diagnostycznych

Ilość stron

I 1952 106 130

II 1968 182 134

III 1980 265 494

III-R 1987 292 567

IV 1994 297 886

IV-TR 2000 365 943

Pacjent: Kubuś Puchatek

Objawy: -- zespół gwałtownego objadania się

-- zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne

-- pogranicze funkcjonowania intelektualnego

(borderline intellectual functioning)

Recepta: Sibutrex

Pacjent: Prosiaczek

Objawy: uogólnione zaburzenie lękowe

Recepta: Cymbalta

Pacjent: Kłapouchy

Objawy: PTSD, dystymia (depresja nerwicowa połączona z lękiem)

Recepta: Zoloft

Pacjent: Tygrys

Objawy: ADHD

Recepta: Ritalin

S.E.Shea, K.Gordon, A.Hawkins, J.Kawchuk, D.Smith, Patologia w Stumilowym Lesie,

CMAJ, 163(12)/2000: 557-59 [Pathology in the Hundred Acre Wood: a neurodevelopmental perspective on A.A. Milne]

IVAN ILLICH

1926-2002

Teoria jatorgenezy:

zemsta medycyny i

wywłaszczenie

zdrowia

Współczesna zbiurokratyzowana, stechnicyzowana i

nastawiona na maksymalny zysk medycyna nie tylko nie

przynosi poprawy ludzkiemu zdrowiu, ale jest dlań największym

zagrożeniem.

Medycyna osiągnęła spektakularny sukces nie dzięki postępom w

rozwoju wiedzy medycznej, lecz temu że kreuje szczególną

ideologię: udało jej się przekonać ludzi, że są zdrowsi i żyją

dłużej dzięki medycynie. Tymczasem w głównej mierze

odpowiadają za to przemiany społeczne typu industrializacji oraz

reformy społeczne: sanitariaty, oczyszczanie ścieków, rozwój

higieny, dostęp do żywności, poprawa warunków bytowych i

mieszkaniowych, itp.

JATORGENEZA – fachowe postępowanie, które

wywiera niekorzystny wpływ na stan psychiczny lub

somatyczny pacjenta, powodując wystąpienie lub

nasilenie objawów chorobowych.

kliniczna ból, choroba lub zgon spowodowany

interwencją medyczną,

społeczna „biurokracja medyczna” uprawia manipulację

zmierzającą do zależności i sztucznego zapotrzebowania na

swoje usługi. Kreując wizję wszechobecnego ryzyka dokonuje

patologicznego uzależnienia jednostek od swych usług i

„wywłaszczenia zdrowia”.

strukturalna odnosi się do społeczeństwa

przemysłowego, stwarzającego wielkie organizacje (np.

medycyna), a hamującego rozwój małych technologii,

organizacji oraz grup.

Kreując przeświadczenie, że zdrowie obywateli zależy głównie od

interwencji medycznych medycyna prowadzi do wywłaszczenie

zdrowia: powoduje nadmierne uzależnienie bólu, choroby,

cierpienia i śmierci od medycyny, przez co zmniejsza chęć

wyzdrowienia, cierpliwości w chorobie i odwagę w obliczu

śmierci. Jednostki nie potrafią same sobie radzić, ekspansja

medycyny wzmaga niesamodzielność i poczucie zagubienia.

Współczesna cywilizacja medyczna jest zorganizowana na

zaprzeczenie i likwidację bólu, eliminację śmierci i walkę ze

śmiercią. Zastępuje dawne umiejętności radzenia sobie z bólem,

cierpieniem i śmiercią ich negacją. Dziś nie mają już one

głębszego sensu, nie wiąże się ich z Bogiem, grzechem, diabłem,

czy losem. Stały się produktem zbędnym, i są nie do zniesienia.

Powszechniejszą strategią radzenia sobie z tymi zjawiskami jest

dziś raczej ucieczka od nich niż chęć stawienia im czoła.

Wywłaszczenie zdrowia

MICHAEL

FOUCAULT

1926-1984

Narodziny biowładzy

Michel Foucault podkreślał, że relacje społeczne to

relacje wiedzy-władzy. Władza bazuje na i korzysta z

wiedzy; z drugiej zaś reprodukuje wiedzę.

Wraz z rozwojem społecznym doszło do zmiany

dominującego dyskursu: religia i prawo zostają

wyparte przez naukę. Zmiana wiedzy pociąga za sobą

zmianę dominującej formy władzy – medycyna

definiuje, normalizuje, dyscyplinuje, ujarzmia,

ujednolica i reguluje. Jest przy tym, że coraz bardziej

wpleciona w mechanizmy działania państwa, stając się

podstawą biopolityki [Foucault 1998].

Zdrowie i choroba stały się kwestią publiczną.

[Lupton 1999].

W Narodzinach kliniki akcentował, że projekt

oświeceniowy wykreował dwa mity:

1.że lekarze mogą zastąpić kler oraz

2. że zmiana polityczna umożliwi powrót

społeczeństwa do naturalnego stanu zdrowia..

kradzież/homoseksualizm/masturbacja/narkomania

i alkoholizm/rozwiązłość seksualna

Homo religiosus politicus medicus

Dyskurs religia prawo medycyna

Definicja grzesznik przestępca chory

Sankcje potępienie więzienie leczenie

WŁADZA ANATOMOPOLITYCZNA

To władza o charakterze stricte politycznym.

Miała charakter międzyjednostkowy.

Dotyczyła wybranych obszarów życia, zwłaszcza

poddaństwa i ekonomii

Skazywała na śmierć i zezwala na życie.

BIOWŁADZA:

Oparta na autorytecie wiedzy, zwłaszcza medycznej.

Swą kontrolą obejmuje całą populację.

Dąży do objęcia kontrolą każdego elementu życia populacji.

To kontrola dyskursu.

Skazuje na życie i zezwala na śmierć.

Sprawowana pod egidą medycyny kontrola społeczna

przybiera formę subtelną: to kontrola poprzez

normalizację i narzucenie określony wzorów

myślenia i praktyk postępowania.

To medycyna posiada monopol na rozstrzyganie kto może

zakończyć swe życie. Posiada on władzę skazywania na życie

i zezwalania na śmierć.

Odmawia więc tego prawa młodym, lecz zezwala starcom.

Zabrania zdrowym i pracującym, ale wspiera w tej decyzji

chorych, niesprawnych, nieproduktywnych i nieprzydatnych.

„Leczy” (czasem przymusowo) samobójców, lecz uśmierca

innych. Co więcej, i w tej sferze przypisuje sobie rolę

monopolisty.

Dyskurs śmierci

To lekarz bada ‘pacjenta’/skazańca, czy jest on

zdolny (zdrowy), by stanąć przed sądem. Czasem to

on aplikuje lub przygotowuje zastrzyk w celi

śmierci, dokonuje aborcji i eutanazji.

GEORGE RITZER 1940--

McDonaldyzacja

usług medycznych

McDonaldyzacja

proces stopniowego upowszechniania się

zasad działania restauracji szybkich dań we

wszystkich działaniach życia społecznego w

Stanach Zjednoczonych oraz na całym

świecie.

Wyznaczniki McDonaldyzacji

1. EFEKTYWNOŚĆ

optymalna metoda przejścia od jednego

punktu do następnego. Oznacza możliwie

jak najsprawniejszą realizację potrzeb.

Pomagają ją utrzymać liczne,

obowiązujące i klientów i personel

przepisy i regulaminy.

2. KALKULACYJNOŚĆ akcentuje kwantytatywne cech

sprzedawanych potraw i świadczonych

usług. Ilość stała się równoważna jakości,

czyli dobre jest to, co dostajemy prędko i

w dużej ilości. Zwraca się uwagę na ilość,

gdyż jakość i tak jest z góry ustalona.

Pracuje się dużo szybko i za niską cenę.

3. PRZEWIDYWALNOŚĆ

gwarantuje się standaryzację, tzn., że towary

usługi będą zawsze i wszędzie takie same.

Ważna jest świadomość, że produkt niczym nie

zaskoczy. Zachowanie i kontakty między

ludzkie również przebiegają wg ściśle

określonych scenariuszy, co pomaga w

kształtowaniu określonych i przewidywalnych

kontaktów między personelem a klientami.

4. MANIPULACJA

prowadza się technologię zastępując człowieka.

Manipuluje się zarówno klientami

wkraczającymi w świat McDonalda, jak i

personelem. Ułatwia to zarówno stosowana

technologia, jak i zbiurokratyzowana struktura

organizacji.

5. NIERACJONALNOŚĆ RACJONALNOŚCI

Francis Fukuyama

Koniec człowieka

1952--

Dziękuję za uwagę