11/13/2013

1

Dr Jan Domaradzki

Pracownia Socjologii Zdrowia i Patologii Społecznych

Katedra Nauk Społecznych

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Poznań

Collegium Wrzoska

ul. Dąbrowskiego 79, 5 piętro, pokój 507

tel. : (061) 8546-911

email: jandomar@ump.edu.pl

RELIGIA A ZDROWIE

SUBSTANCJALNE definicje religii: Definiują religię przez wskazanie jej esencji, przedmiotu: Boga, bóstwo, ducha, sacrum, esencję, etc. Mówią czym religia jest.

Gustav Mensching religia jest pozostawiającym trwały ślad w sferze odczuwania

spotkaniem człowieka z rzeczywistością tego, co święte oraz jego

działaniem uwarunkowanym i określonym przez świętość.

Joachim Wach

religia jest doświadczeniem sacrum.

FUNKCJONALNE definicje religii: definiuje ją przez wskazanie funkcji, jaką pełni dla zbiorowości. Religia jest instytucją społeczną, której nie sposób rozpatrywać w oderwaniu od pewnej grupy. Religia to system wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy

świętych, a więc wyodrębnionych i zakazanych, które łączą wszystkich je wyznających we wspólnotę moralną zwaną

Kościołem. Émile Durkheim

11/13/2013

2

Religia to wynikający z dualistycznego

rozróżnienia na rzeczywistość empiryczną i

transcendentną system wierzeń, który choć sam

nie poddaje się racjonalnej weryfikacji, to

wyjaśnia w sposób możliwy do przyjęcia to

wszystko, co dla zmysłów niepojęte i co w inny

sposób wytłumaczyć się nie da. za: Libiszowska-Żółtkowska M., 1998, Religia w trosce o zdrowie. Wybrane zagadnienia z pogranicza socjologii medycyny i socjologii

religii [w:] Libiszowska-Żółtkowska M., Ogryzko-Wiewiórowska M., Piątkowski Wł. (red.), 1998, „Szkice z socjologii medycyny”, Lublin:

Wydawnictwo UMCS, str. 43.

Religie świata Religia Afryka Azja Europa Ameryka

Łacińska

Ameryka

Pn.

Oceania Świat

Chrześcijaństwo 348,176 306,3762 551,892 448,006 249,277 23,840 1,927,953

Katolicyzm 122,108 90,041 270,677 402,691 74,243 8,265 968,025

Protestantyzm 109,729 42,836 80,000 31,684 123,257 8,364 395,867

Inne chrześcij. 61,335 158,297 4795 11,997 38,478 681 275,583

Buddyzm 36 320,691 1,478 569 920 200 323,894

Nowe religie 19 118,591 808 913 956 10 121,297

Źródło: Wójtowicz A., 2004, Współczesna socjologia religii. Założenia, idee, programy, Tyczyn: WSSG, str. 115.

Główne religie w Polsce

Katolicyzm % Protestantyzm % Świadkowie

Jehowy % Mniejszości %

35175,14 91,0 270,578 0,7 232,76 0,6 2396,548 6,2

Źródło: Wójtowicz A., 2004, Współczesna socjologia religii. Założenia, idee, programy, Tyczyn: WSSG, str. 118

Autodeklaracje wiary religijnej

Z jaką religią/

Kościołem/

wyznaniem czuje

się Pan/Pani

związany

1992

%

1993

%

1994

%

1995

%

Katolicka 97,5 96,1 97,4 94,5

Chrześcijańska

(odpowiedź ogólna)

1,5 2,2 1,2 2,6

Świadkowie Jehowy 0,4 0,6 0,8 0,6

Prawosławie 0,1 0,7 0,2 0,7

Grecko-katolicka 0,1 0,1 0,1 0,2

Protestancka 0,2 0,0 0,1 0,8

Odmowa odpowiedzi 0,1 0,0 0,0 0,0

Inne odpowiedz 0,1 0,2 0,1 0,5

Nie wiem 0,0 0,1 0,1 0,1

Źródło: Wójtowicz A., 2004, Współczesna socjologia religii. Założenia, idee, programy, Tyczyn: WSSG, str. 156.

11/13/2013

3

Zdrowie to kompletny, fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka, a nie tylko

brak choroby lub kalectwa WHO za: Kulik T. B., Latalski M., 2002, Zdrowie Publiczne, Lublin, Wydawnictwo CZELEJ, str.18

Zdrowie publiczne dziedzina obejmująca problemy dotyczące zdrowia populacji, stan

zdrowia zbiorowości, ogólne usługi zdrowotne i administracyjną opiekę

zdrowotną za: Kulik T. B., Latalski M., 2002, Zdrowie Publiczne, Lublin, Wydawnictwo CZELEJ, str.39

RAPORT DLA WHO LALONDE’A (1974)

POLE OPIEKI ZDROWOTNEJ

medycyna naprawcza

10%

BRAK WPŁYWU

POLE BIOLOGII

genetyka 16%

BRAK WPŁYWU

POLE ŚRODOWISKA

fizyczne i społeczne 21%

BRAK WPŁYWU

POLE ZACHOWAŃ

styl życia 53%

MA WPŁYW

Wymiary zdrowia:

- zdrowie fizyczne,

- zdrowie społeczne,

- zdrowie psychiczne,

- zdrowie emocjonalne,

- Zdrowie intelektualne,

- zdrowie środowiskowe,

- zdrowie duchowe.

Funkcje religii względem

społeczeństwa

wg E. Durkheima

11/13/2013

4

Socjalizacyjno-kontrolna

(dyscyplinująca) Przez rytuały i praktyki religia wprowadza jednostkę do życia

społecznego i uczy podstawowych zasad życia zbiorowego. Jest

podstawową szkołą dyscypliny społecznej.

Integracyjna

Poprzez wspólne wierzenia i praktyki religia

integruje, scala na co dzień odizolowane jednostki z

grupą.

Podtrzymująca

Przez wspólne zwyczaje i ceremonie religia

kultywuje tradycje grupowe, stoi na straży

tożsamości grupy, którą podtrzymuje i

pielęgnuje. Integruje przeszłość z

teraźniejszością ku przyszłości.

Euforyczna

Religia podtrzymuje jednostki w chwilach kryzysu i

załamania poprzez ich zbiorowe przeżywanie.

11/13/2013

5

Funkcje religii względem

zdrowia

Eksplikacyjno-sensotwórcza

wyjaśnia i nadaje znaczeń zjawiskom zdrowia,

choroby, cierpienia, śmierci i sensu życia

Normatywno-kontrolna

przez system nakazów i zakazów sankcjonuje

indywidualne i społeczne zachowania wobec

zdrowia, choroby i śmierci oraz wyznaczają granice

medycznym eksperymentom.

Opiekuńcza i charytatywna

przez duchownych i świeckich niesie pomoc w

szpitalach, hospicjach i domach opieki

11/13/2013

6

Terapeutyczna

duchowe wsparcie chorego i jego bliskich.

Uzdrowieńcza

Propaguje ozdrowieńczą moc modlitwy,

sakramentów i charyzmatycznych uzdrowicieli.

Kościół Rzymskokatolicki Świadkowie

Jehowy

Kościół Zielonoświątkowy

Buddyzm

Kościół Ewangelicko- Augsburski

Islam

Dieta Stosunek do używek

Medycyna konwencjonalna i alternatywna Antykoncepcja

Ruch i wypoczynek Operacje plastyczne

Katolicyzm Kościół

Zielonoświątkowy

Kościół

Ewangelicko-

Augsburski

Świadkowie

Jehowy

DIETY -Umiarkowanie

-brak zakazów;

- post - panowania

nad popędami;

- Eucharystia -

duchowe zdrowienie.

-Brak nakazów i

zakazów i postów

(zachęca);

-nakazem umiaru;

-zachęta do nie

spożywania krwi.

-Brak regulacji

związanych z pokarmami i

napojami, oraz postów.

- umiar (zniewala i

szkodzi zdrowiu).

-Jedynym zakazem -

doustne lub dożylne

przyjmowanie krwi;

-ostrzega się przed

stosowaniem różnego

rodzaju diet.

STOSUNEK DO

UŻYWEK

-Grzechem jest

nieumiarkowanie;

- niezgodne z

prawem, zgorszenie;

-zagrożenie zdrowia

i życia;

-Ruchy Trzeźwości.

-Zakaz palenia

papierosów i zażywania

narkotyków;

-alkohol - złe

jedynie jego nadużywanie;

-ośrodki Teen

Challenge, Nowa Nadzieja.

-Zakaz zażywania,

narkotyków i palenia

tytoniu,

- alkohol -

nadużywanie nie jest

akceptowane;

- współpracuje z

władzami lokalnymi.

- nie wolno palić

tytoniu, żuć batalu, upijać

się i zażywać narkotyków

- niszczą porządek

społeczny, rozpadu więzi,

wzrost patologii

społecznych

MED YCYNA

KONWENCJONA

LNA

- Ceni osiągnięcia

medycyny;

- transfuzje krwi i

transplantacje i są

traktowane przychylnie

Pochwala oddawanie

narządów po śmierci.

-Zaleca się

korzystanie z osiągnięć

medycyny i nauki;

- nie wyrażają zgody

na manipulacje genetyczne.

-Akceptują

osiągnięcia medyczne;

-brak

przeciwwskazań

dotyczących transplantacji

narządów i transfuzji krwi;

- narzędziem

Bożym.

- Zakaz wprowadzać

do organizmu krwi innych

ludzi lub własnej, którą

gdzieś przechowano -

wybór

indywidualny;

- metody

alternatywne.

11/13/2013

7

LEKI -Umiarkowanie. -Po konsultacji i

ostrożność przed

uzależnieniem.

- Braki

przeciwwskazań pod

warunkiem, że nie prowadzi

do nadużywania i/lub

uzależnień.

- samowolne i

nadmierne zażywanie leków -

problemy zdrowiem i

uzależnienia.

MED.YCYNA

ALTERNATYWNA

-Potępia praktyki

wróżbiarskie, magię i

czary, i tradycyjne praktyki

medyczne;

- zdrowotna moc

sakramentów.

-Szamanizm,

okultyzm, spirytualizm są złe;

-leki

homeopatycznych –

ostrożność;

-wiara w obecność i

moc Ducha Świętego.

- Zaleca ostrożność, by

nie zaszkodziła zdrowiu;

- wierzą w możliwość

uzdrowienia poprzez wiarę.

- Ostrożność z

psychiatrią w samoleczeniu;

- sztuczne płuco-serce,

sztuczne nerki płyny

niekrwiopochodne.

ANTYKONCE

PCJA

-Odrzuca sztuczne środki i

sztucznego zapłodnienia;

-akceptuje: okresowa

wstrzemięźliwość, samoobserwacja i

odwoływanie się do okresów

niepłodnych.

-Dopuszcza

antykoncepcję;

- naganne są

środki

antynidacyjne i

wczesnoporonne.

- Nie dopuszcza się

jedynie środków

antynidacyjnych, i

wczesnoporonnych.

-Dopuszczają.

RUCH I

WYPOCZYNEK

-Źródło rehabilitacji i

zacieśniania więzi społecznych;

- bałwochwalczym stosunkiem

do sprawności fizycznej i sukcesu

sportowego.

- Dobra forma dbania

o zdrowie, ale także

ewangelizacji i integracji

społeczności.

- Ogólnopolska Letnia

(Zimowa) Olimpiada

Sportowa Młodzieży

Ewangelickiej -propagowanie

prozdrowotnego stylu życia i

integracja społeczności

lokalnych.

- Najważniejsze, aby

odzyskać zdrowie lub je

zachować i unikać

przewlekłych chorób jest

zażywanie ruchu.

OPERACJE

PLASTYCZNE

-Nadmierne dbanie o wygląd,

by ludzie widzieli jest czynem

moralnie złym.

-Rozróżnia chirurgię

kosmetyczną i plastyczną –

naganne.

- Akceptują operacje

po wypadku.

- Sprzeciwiają się

wypływającemu z próżności

upiększaniu ciała.

Katolicyzm Kościół

Zielonoświątkowy

Kościół

Ewangelicko-Augsburski

Świadkowie

Jehowy

Aaron Antonovsky

(1923-1994)

Rozwikłanie tajemnicy zdrowia - jak radzić sobie ze stresem i

nie zachorować (2005)

Model salutogenetyczny W przeciwieństwie do istniejącego powszechnie modelu

patogenicznego akcentuje zachowanie zdrowia, a nie na

leczenie choroby

Antonovsky traktował religię jako jeden z uogólnionych zasobów

odporności (generalized resistance resource – GRR), czyli zasób, który

pozawala skutecznie stawić czoła lub uniknąć stresorów, zapobiega

przekształceniu się napięcia w stan stresu i usprawnia proces radzenia

sobie z pojawiającymi się wymaganiami. Pomaga zwalczać stresory,

sprzyja ochronie zdrowia i procesowi zdrowienia.

Są to m.in.:

- pieniądze, schronienie i pożywienie

- wiedza i inteligencja,

- wsparcie społeczne,

- religia.

Religia jako zasób odpornościowy Centralną kategorią modelu jest poczucie koherencji (sense of coherence –

SOC) – wewnętrzny czynnik, który powoduje, że ludzie radzą sobie ze stresem

i nie chorują lub szybciej wracają do zdrowia.

Definiuje SOC jako:

„globalną orientację człowieka, wyrażającą stopień, w jakim człowiek ten ma

dojmujące, trwałe, choć dynamiczne przeczucie pewności, że (1) bodźce

napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego mają

charakter ustrukturalizowany, przewidywalny i wytłumaczalny; (2) dostępne są

zasoby, które pozwalają mu sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce;

(3) wymagania te są dla niego wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania”.

11/13/2013

8

1. Poczucie zrozumiałości (comprehensibility), aspekt poznawczy,

oznacza stopień, w jakim jednostka postrzega napływające bodźce jako

sensowne poznawczo, a więc jako uporządkowane, spójne i dające, się

zrozumieć, co owocuje przekonaniem, że wydarzenia można wyjaśnić,

zrozumieć i przewidzieć.

2. Poczucie zaradności (managebality), składnik poznawczo-

instrumentalny.

To stopień, w jakim człowiek spostrzega dostępne zasoby jako

wystarczające, by sprostać wymogom. Niweluje poczucie bezradności.

3. Poczucie sensowności (meaningfulness), to aspekt motywacyjny

SOC.

Określa, w jakim stopniu człowiek czuje, że życie ma sens z punktu

widzenia emocjonalnego, a pojawiające się w życiu wymagania są warte

zaangażowania, wysiłku i poświęcenia.

Jako szczególny zasób odpornościowy religia zapewnia:

– poczucie sensu w obliczu fundamentalnych momentów granicznych: bólu, choroby, śmierci;

– poczucie stabilności w obliczu zmieniającego i globalizującego się świata;

– poczucie wspólnoty, relacje i więzi społeczne;

– ukierunkowuje zachowania jednostki;

– poczucie jedności, integruje fragmenty rzeczywistości. Jest świętym baldachimem (P.L. Berger);

– poczucie celowości, daje możliwość uczestnictwa w życiu społecznym.

– jest zasobem przy negocjowaniu rozwiązań dla podstawowych problemów ignorowanych przez inne

systemy: ekonomię, politykę czy medycynę::

* indywidualnych i zbiorowych tożsamości

* wsparcia i opieki

* poczucia sensu

* duchowości

- zakorzenienie w tradycji kulturowej zbiorowości np. dla emigrantów.

???

Christina M. Puchalski 2001, The role of spirituality in health care, „Baylor

University Medical Center” 14(4): 352-357

Wpływ duchowości na zdrowie:

1. Umieralność

2. Radzenie sobie z chorobą (coping)

3. Zdrowienie

1. Umieralność

Ludzie religijni i prowadzący życie duchowe żyją dłużej.

Zaangażowanie religijne ułatwia zarządzenie stresem.

Dostarcza wsparcia społecznego.

Religia i duchowość jest źródłem wartości i poczucia sensu.

11/13/2013

9

2. Radzenie sobie (coping)

Wierzenia religijne mogą stać się zasobem w radzeniu sobie z bólem,

chorobą i stresorami.

Ludzie religijnie mają bardziej pozytywny stosunek do życia i lepszą

jakość życia, np. badania Yatesa (1981) i wspólników wykazały, że

pacjenci w późnym stadium nowotworu byli szczęśliwsi, bardziej

zadowoleni z życia i mniej cierpieli.

Badania Bradleya i wspólników (1999) wykazały, że osoby wierzące

lepiej radzą sobie z bólem i mniej cierpią, a modlitwa może być bardzo

skuteczną metodą radzenia sobie z bólem (McNellin et. al. 1998)

Wierzenia religijne pomagają pacjentom radzić sobie z chorobą i

śmiercią, co pokazały badania Robertsa i wspólników (1997) wśród

pacjentów onkologicznych oraz badania Kaldjiana i wspólników (1998)

u pacjentów z AIDS.

Religia i duchowość pomagają w żałobie.

3. Zdrowienie

Zaangażowanie religijne ułatwia i przyspiesza proces zdrowienia, także po operacji.

Badania Harrisa i współpracowników (1995) nad pacjentami po operacji serca pokazały, że

ci zaangażowani religijnie szybciej dochodzili do fizycznej sprawności, mieli mniejszy

niepokój i mniej obaw zdrowotnych

Wierzenia religijne oferują nadzieję i są źródłem pozytywnego

myślenia. W efekcie mogą, na zasadzie „efektu placebo” działać

pokrzepiająco

Pewne praktyki duchowe korzystnie wpływają na procesy

fizjologiczne.

Badania Bensona (1960) wykazały, że 10-20 medytacja dwa

razy dziennie spowalnia metabolizm i puls serca i fale

mózgowe, co może wpływać korzystnie na opanowanie

chronicznego bólu, bezsenności, niepokoju, depresji, a nawet

niepłodności. Podobne działanie ma np. odmawianie różańca.

Aspekty opieki duchowej

1. Współczujące uczestnictwo.

2. Suchanie obaw, nadziei, pragnień i bólu pacjenta

3. Poznanie duchowej historii pacjenta.

4. Bycie wyczulonym na wszystkie potrzeby pacjenta i jego rodziny

5. Włączenie do opieki praktyk duchowych.

6. Zaangażowanie w opiekę nad chorym kapłana.

W twojej opinii, jak ludzie traktują osoby starsze? Czy spotykasz się z:

Sympatia Obojetnością Antypatią Trudno powiedzieć

% % % %

W rodzinie 79 14 3 4

Wśród sąsiadów 68 23 2 7

W parafii 64 20 2 15

W sklepie 46 39 6 9

W dawnym miejscu pracy 41 23 6 30

W służbie zdrowia 39 36 13 12

W urzędach 32 38 11 19

Na ulicy 25 58 8 9

Wśród młodzieży 25 49 17 9

W komunikacji miejskiej 20 53 14 14

Opinie dotyczące stosunku różnych grup społecznych

wobec seniorów (1)

Źródło: Czy zmienia się stosunek Polaków do starości. Raport CBOS, 02.2007

11/13/2013

10

Antypatia Obojetność Sympatia

W rodzinie 2000 5 % 21 % 69 %

2007 3 % 14 % 79 %

Wśród sąsiadów 2000 4 % 25 % 64 %

2007 2 % 23 % 68 %

W parafii 2000 3 % 24 % 58 %

2007 2 % 20 % 64 %

Opinie dotyczące stosunku różnych grup społecznych

wobec seniorów (2)

Source: Czy zmienia się stosunek Polaków do starości. Raport CBOS, 02.2007

VIKTOR FRANKL 1905 - 1997

– Człowiek w poszukiwaniu sensu

– Człowiek cierpiący (Homo patiens)

– Psycholog w obozie koncentracyjnym

– Nieuświadomiony Bóg

Twórca LOGOTERAPII

LECZNICTWO

NIEMEDYCZNCZE

(KOMPLEMENTARNE)

MEDYCYNA RELIGIJNA I MAGICZNA:

– wiara w cuda, modlitwa wstawiennicza

– pielgrzymki

– egzorcyzmy

– leczenie duchowe

– mesmeryzm

– hipnoza

BIODYNAMICZNE METODY LECZENIA – homeopatia

– biochemia

– antropozofia

– irydologia = leczenie z tęczówki

NATURALNE SPOSOBY LECZENIA: – hydroterapia = wodolecznictwo

– termoterapia = leczenie ciepłem, światłem, powietrzem

– terapie żywieniowe i wegetarianizm

– fitoterapia = ziołolecznictwo

– urynoterapia

DALEKOWSCHODNIE METODY LECZENIA: – tao i akupunktura

– akupresura

– ajurweda = medycyna wedyjska

– joga i medytacja

– zen

11/13/2013

11

– rola uzupełniająca wobec medycyny akademickiej,

– nie są tak redukcjonistyczne – leczą człowieka, a nie chorobę,

– lepszy kontakt pacjent – uzdrowiciel,

– niedostatki współczesnej medycyny,

– pacjenci nie szukają u uzdrawiaczy nowych metod operacyjnych, leczniczych, lecz zaspokojenia

potrzeb ekspresywnych, socjopsychologicznych: komunikacji, zrozumienia, wsparcia, nadziei

czasem wbrew faktom, akceptacji. Lekarze nie potrafią rozpoznać tych oczekiwań, a tym bardziej ich

zaspokoić,

– przemiany mentalności: otwarcie na systemy filozoficzne i religijne Wschodu,

– zmiany stylu życia (moda na ekologię i naturalną medycynę),

– rosnąca świadomość efektów ubocznych i jatrogenności medycyny,

– kryzys zaufania do nauki i autorytetów, dotykającego nie tylko medycynę,

– permisywny stosunek części lekarzy do niemedycznych metod leczenia związany z propagowaniem

uproszczonej wersji holizmu,

– dążenie do obniżenia kosztów leczenia podbudowane teorią odpowiedzialności za zdrowie samych

pacjentów (uzdrowiciel tańszy i nie ma do niego kolejek),

– ekspansja zawodu pielęgniarki (ta grupa pracowników medycznych okazała się szczególnie

podatna i otwarta na stosowanie niektórych niesprawdzonych, niekonwencjonalnych metod leczenia).

ŹRÓDŁA SPOŁECZNEJ POPULARNOŚCI I

AKCEPTACJI LECZNICTWA NIEMEDYCZNEGO