DOSKONALENIE METOD I TECHNIK PRACY SOCJALNEJ

- PRACA SOCJALNA ZE ŚRODOWISKIEM LOKALNYM

1. Wyjaśnienie pojęć: struktura społeczna, rola, pozycja, środowisko lokalne,

społeczność lokalna.

2. Klasyfikacja środowiska lokalnego

3. Podział środowiska wg. H. Radlińskiej

4. Społeczność lokalna

5. Cele pracownika socjalnego prowadzącego pracę w środowisku lokalnym

6. Etapy organizowania środowiska lokalnego

7. Etapy procesu poznawania społeczności przez pracownika socjalnego

8. Formy pracy ze środowiskiem lokalnym

9. Metody organizowania środowiska lokalnego przez pracownika socjalnego

10. Czynniki warunkujące skuteczność kampanii socjalnej na rzecz społeczności

lokalnej

11. Etapy organizowania kampanii na rzecz społeczności lokalnej

12. Zasady organizowania środowiska w pracy socjalnej

13. Podstawowe przesłanki pracy socjalnej ze społecznością

14. Techniki stosowane przez pracownika socjalnego w praktyce pracy ze

społecznością

15. Edukacja środowiskowa jako odmiana pracy socjalnej w środowisku

16. Nowoczesny model pracy socjalnej w środowisku

17. Profilaktyka pozytywna i negatywna

18. Podejście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym

19. Podejście prewencyjne drugiego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym

20. Podejście prewencyjne trzeciego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym

1

1. Wyjaśnienie poj ęć: struktura społeczna, rola, pozycja, środowisko lokalne,

społeczno ść lokalna.

Praca socjalna, opiekuńczo – wychowawcza czy rewalidacyjna

z jednostką lub grupą realizowana jest w określonym kontekście

środowiskowym, toteż pracownik socjalny / pedagog musi interesować

się społecznością i niejednokrotnie inicjować działania, które będą do

niej adresowane.

ŚRODOWISKO LOKALNE – obok rodziny najważniejszy czynnik

socjalizacji, nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki,

cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego, ma sens

terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny. To

gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie wyizolowane

terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycję wartości

i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności,

odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu

przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa

Koncepcja istnienia spirali rozwoju i sieci zale żności zakłada: że

stopień istnienia oznacza istnienie rosnącej lub malejącej więzi

społecznej, rosnącej lub malejącej świadomości osobistych powiązań

i zależności od otoczenia, rosnącym lub malejącym znaczeniu w

formułowaniu wzorców zachowań i sprawowania kontroli nad jednostką

w jej własnych odczuciach. Pieter obok środowiska lokalnego

i domowego tworzy 3 kręgi oddziaływania wychowawczego, o malejącej

sile wpływu – od największego znaczenia rodziny w socjalizacji

człowieka do malejącego znaczenia kolejnych kręgów wychowawczych

czyli społeczności lokalnej, środowiska okolicznego, kultury

i społeczeństwa globalnego. Człowiek posuwając się po spirali rozwoju

nie opuszcza obiektów swego kontaktu, posuwają się one razem z nim

jeśli nie fizycznie to jako bagaż pamięci i doświadczeń wpływając na

2

zachowanie i postrzeganie otoczenia – w tym sensie rodzina programuje

rodzinę własną człowieka, a kultura lokalna, etniczna uczy nastawienia

do kultury globalnej.

Helena Radli ńska wymienia 3 pary środowisk lokalnych:

1. Środowisko bezpośrednie (to, co najbliższe) i środowisko dalsze

(szerszych granicach zasięgu).

2. Środowisko obiektywne (to, po co człowiek sięgać może)

i środowisko subiektywne (zawiera elementy oddziaływujące w danej

chwili na człowieka).

3. Środowisko materialne (realne wytwory człowieka i przyrody)

i środowisko niewidzialne psychiczne (idee, wierzenia, zwyczaje,

więź moralna).

Struktura społeczna - rzeczywistość społeczna tworząca pewien model

czy też strukturę, która każdemu z nas wyznacza określone miejsce,

uświadamia, czego się od nas oczekuje oraz jak powinniśmy myśleć

i postrzegać. Gdyby tak nie było, nigdy nie wiedzielibyśmy, jak się

zachować i nigdy nie bylibyśmy pewni reakcji innych ludzi.

Pozycja - podstawowa jednostka struktury społecznej, miejsce jednostki

w sieci pozycji, które ma znaczenie w relacji do innych. Znając swoją

pozycję wiemy, co do nas należy i czego się od nas oczekuje.

Rola - sposób zachowania w pozycji społecznej, uwzględniający normy

oraz systemy symboli tak, żeby odpowiadały one naszym potrzebom,

osobowości a także wymaganiom danej sytuacji.

Ciśnienie i konflikt ról - konflikt pojawia się wówczas, kiedy zajmujemy

różne pozycje społeczne, które są ze sobą w konflikcie albo wręcz się

wykluczają (matka trojga dzieci – jedna pozycja społeczna, która studiuje

– druga pozycja społeczna – może przeżywać konflikt, usiłują pogodzić

bardzo odmienne wymagania).

3

Grupa - stanowi stosunkowo niewielką strukturę społeczną złożoną

z jednego lub kilku rodzajów pozycji społecznych, małej liczby osób

zajmujących te pozycje, ścisłych więzi pomiędzy tymi pozycjami

i jasnych, kulturowych oczekiwań, co te osoby powinny robić.

Organizacje - są większymi i bardziej formalnymi strukturami złożonymi

z różnorodnych pozycji społecznych, które cechuje zróżnicowany udział

we władzy, a także duża liczba osób zajmujących każdą pozycję.

Organizacje powstają po to, żeby coś robić - zarabiać pieniądze, uczyć

studentów, produkować jakieś dobra lub świadczyć usługi itp. - cechuje

je skłonność do tworzenia specjalnych systemów kulturowych,

związanych z ich celami i strukturą.

Społeczno ść lokalna - to niewielka zbiorowość terytorialna, obejmująca

ogół osób, z którymi jednostka może się spotkać bezpośrednio dzięki

bliskości miejsca zamieszkania.

Pojęcie społeczno ść lokalna , choć bardzo często współcześnie

przywoływane, nie ma jednoznacznej definicji. Mimo to, lokalne działania

dotyczące rozwiązania wielu dokuczliwych kwestii życia codziennego

promuje się jako bardziej skuteczne, bo ich lokalni twórcy i realizatorzy

lepiej znają rzeczywiste uwarunkowania i przejawy problemów.

Działaniem lokalnym określimy zarówno wysiłki, mieszkańców

niewielkiego osiedla mieszkaniowego zmierzające do stworzenia placu

zabaw dla dzieci, jak i uchwalony przez radę gminy projekt oddania do

dyspozycji młodzieży większej liczny obiektów sportowych. Tak więc

pojęcie społeczność lokalna jest bardzo pojemne i może być używane

równie dobrze w odniesieniu do małego osiedla mieszkaniowego, jak

i gminy, a nawet dużego miasta.

Aby wyczerpać potencjalną pojemność pojęcia społeczność lokalna,

warto wspomnieć, że niekiedy odnosi się ono do grup społecznych,

których nie łączy wspólnota terytorialna.

4

I tak społeczno ścią lokaln ą nazwani są pracownicy tego samego

zakładu pracy, nawet, jeśli ich miejsca zamieszkania są od siebie

znacznie oddalonym. Pojęciem tym można też określić grupy

wykonujące razem inne wspólne działania: uczniów tej samej klasy,

uczestników obozu sportowego itp.

Tutaj używając terminu społeczność lokalna mamy na myśli

mieszkańców miasta, gminy lub osiedla. Na każdym z tych poziomów

istnieje możliwość mobilizacji i współdziałania mieszkańców w celu

tworzenia warunków ograniczających lub zapobiegających zjawiskom

szczególnie zagrażającym.

Te mniejsze społeczności charakteryzuje nie tylko fizyczna, ale

i społeczna blisko ść mieszka ńców . Tam szansa, że ludzie borykają się

z podobnymi problemami mają podobny poziom determinacji do ich

rozwiązywania jest największa. W najmniejszych społecznościach

prawdopodobieństwo wyrazistego konfliktu interesów, który niekiedy

uniemożliwia uzgodnienie określonych rozwiązań, również jest

relatywnie małe. Duża jest natomiast szansa na autentyczne

zaangażowanie w uzgodnione działania większości mieszkańców.

Osiedlowa (lokalna) mobilizacja może się przejawiać w takich

działaniach, jak na przykład nocne patrole parkingów samochodowych,

urządzanie placów zabaw dla dzieci czy samopomoc sąsiedzka

w przyprowadzaniu i odprowadzaniu dzieci ze szkoły. Wymieniam tu

tylko te przejawy działań najmniejszych społeczności, które są w Polsce

stosunkowo najbardziej rozpowszechnione. Ich wachlarz może być

znacznie szerszy, zależy, bowiem wyłącznie od ludzkiej inwencji i chęci

do działania.

Skrajnie odmiennym typem społeczności lokalnej jest miasto . Nawet

jeśli tylko kilkudziesięciotysięczne, nie sposób wyobrazić sobie debaty

na jakikolwiek temat, w której fizycznie i bezpośrednio wszyscy

5

mieszkańcy miasta mogą wziąć udział. W praktyce decyzje odnośnie do

planowych działań są, więc podejmowane przez lokalne władze, które

jeśli rzetelnie traktują swoje obowiązki wobec wyborców,

w proponowanych rozwiązaniach starają się uwzględniać interesy i

problemy różnych grup społecznych.

Im większa społeczność, tym większa rozmaitość niekiedy sprzecznych

ze sobą interesów, bardziej rozbudowana biurokracja i w konsekwencji

dłuższy proces podejmowania decyzji. Niewątpliwą zaletą dużych

społeczności jest to, że mogą też kreować lokalne przepisy

i zarządzenia obowiązujące wszystkich mieszkańców.

Małe społeczności, charakteryzujące się bliskimi więzami

nieformalnymi, na ogół nie dysponują wystarczającymi środkami

finansowymi i zasobami profesjonalistów. Małe społeczności nie mogą

uchwalać przepisów, powoływać i utrzymywać wyspecjalizowanych

agend ani wprowadzać ograniczeń, na przykład dotyczących liczby

punktów sprzedaży alkoholu, czy obligatoryjnych programów

edukacyjnych na terenie szkół. Czasami pojęcie to używane bywa dla

opisania ludzi i stosunków między nimi, kiedy stosunki te rządzą się

specjalnymi interesami, jak na przykład: kościół, szkoła, zbiorowość

świadczeniobiorców. Społeczność „geograficzna" składa się z wielu

społeczności „specjalnych interesów”. Ponadto mniejsze człony

społeczności geograficznej można nazwać społecznościami

w mikroskali, na przykład: region, dzielnica, osiedle. Kiedy pracownik

socjalny pracuje ze społecznością, to w rzeczywistości pracuje on

z członkami i przedstawicielami jednej lub więcej subspołeczności

"geograficznych" lub "specjalnych interesów". Te osobne (choć

spokrewnione) mniejsze systemy bywają coraz częściej nazywane,

w języku specjalistów „systemem klienckim".

Powyższe rozważania można sprowadzić do następującej definicji:

6

Społeczno ść lokalna to zbiorowo ść mieszkaj ąca w zwartej

jednostce terytorialnej, powi ązana wi ęzią sąsiedztwa, wspólnot ą

warunków życia i wspóln ą kultur ą.

Komisja ds. Organizacji Społeczności Krajowego Stowarzyszenia

Pracowników Socjalnych następująco rozwija poj ęcie społeczno ści

z punktu widzenia pracy socjalnej:

Słowo „społeczno ść" odnosi się do ludzi i stosunków społecznych

między nimi, jeśli stosunki te charakteryzują się:

1. Wspólnym systemem wartości;

2. Normatywnym określeniem relacji;

3. Współzależnością;

4. Świadomością przynależności;

5. Systemem stratyfikacji;

6. Umiejscowieniem.

WIĘZI LUDZKIE – podstawa współżycia społecznego, wewnętrzna spójność

zapewniająca zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych

Więź środowiskowa może wystąpić na kilku poziomach.

K. Frysztacki wyróżnia:

� więź potoczn ą, która oznacza subiektywne dostosowanie człowieka do innych

w codziennych kontaktach;

� więź identyfikacyjn ą opartą na wiedzy o cechy społeczności, do której się

należy, i na gotowość jej utrwalania;

� więź osobow ą o silniejszym udziale pierwiastków wolicjonalno -

emocjonalnych oraz

� więź normatywn ą, która jest formą najbardziej rozwiniętą poprzez wspólnie

przeżywany stosunek do tradycji i wartości.

Tworzenie więzi następuje samorzutnie i jest uzależnione od cech

społeczno - demograficznych danej społeczności.

7

Koncepcja rozwoju społeczno ści lokalnej

Pracownicy socjalni interesują się jednostkami i rodzinami, ale

także społecznościami. W istocie wiele problemów, z jakimi pracownicy

socjalni mają do czynienia, dotyczy społeczności lokalnej jako klienta.

Społeczności różnego rodzaju i wielkości cierpią na różne schorzenia.

Zadaniem pracownika socjalnego jest zrozumienie takich sytuacji

społecznych i pomóc ludziom, aby sami potrafili stanąć w obliczu

problemu, zrozumieli go i podjęli stosowne działania.

W jaki sposób pracownik socjalny może pomóc społeczności?

Jedna z ważniejszych odpowiedzi brzmi: przez organizacj ę

społeczno ści . Praca z przypadkiem zajmuje się głównie relacją między

dwiema jednostkami. Praca z grupą traktuje grupę jako narzędzie

powodujące nastąpienie zmian w życiu indywidualnym i zbiorowym.

Organizacja społeczno ści jest metodą pracy ze społecznością jako

całością.

W rozwoju metody organizowania społeczności lokalnej możemy

wyróżnić kilka, historycznie ukształtowanych, kierunków. Są to:

• Kierunek planowania społecznego owocujący próbami realizacji

praktycznej takich idei utopijnej myśli, które zakładały możliwość tworzenia

wyizolowanych, doskonałych społeczności jako enklaw postępu;

• Kierunek rozwoju środowiska zmierzający do społecznego rozwoju

poprzez intensywny rozwój ekonomiczny, przemysłowy i urbanizacyjny;

• Kierunek organizowania środowiska rozumiany jako rozwój idei

i doświadczeń koordynacji dobrowolnych i lokalnych sił dla zabezpieczenia

występowaniu problemów socjalnych;

• Kierunek akcji środowiskowej najbliższy dzisiejszemu określeniu metody

środowiskowej, która polega na celowym tworzeniu wielopoziomowej

komunikacji pomiędzy wszelkimi siłami społecznymi o charakterze

charytatywnym, państwowym, wyznaniowym itp., aby doprowadzić do

współpracy w zapobieganiu obniżaniu się stopy życiowej ludzi.

8

Organizacja społeczno ści jako metoda pracy socjalnej

Organizacja społeczności, jako metoda pracy socjalnej, jest

zjawiskiem stosunkowo młodym, dopiero, bowiem na początku lat

sześćdziesiątych Komisja ds. Praktyki Amerykańskiego Stowarzyszenia

Pracowników Socjalnych opracowała i ogłosiła definicję praktyki

organizacji społeczności. Jednakże już w okresie międzywojennym

pracownicy służb społecznych, wykazujący zdolności organizatorskie,

podejmowali działania społeczno – wychowawcze na rzecz ożywienia

społeczności lokalnych nie tylko w stanach zjednoczonych, ale także

w Europie i w Polsce. Rozwojowi organizowania społeczności lokalnej

w USA towarzyszyły przeobrażenia ekonomiczne, a do zadań

pracowników socjalnych należało tworzenie szerokiego frontu sił

społecznych przeobrażających środowisko. Na gruncie teorii pracy

socjalnej wprowadzono wówczas takie pojęcia, jak: „organizowanie

wspólnoty lokalnej ” czy „aktywizacji społeczno ści lokalnej ”.

Organizowanie środowiska (metoda środowiskowa) opiera się na

przekonaniu, że każdy człowiek potrzebuje więzi z innymi ludźmi, w tym

także z ludźmi z dalszego środowiska, z tymi, których postrzega się jako

„innych”, a więc nierzadko bardzo atrakcyjnych.

A Kamiński wyróżnia wąskie i szerokie rozumienie pojęcia metody

środowiskowej.

W ujęciu szerokim metoda organizowania społeczności może

odnosić się do pracy socjalnej, opiekuńczej i wspomagającej rozwój,

a polega na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi

wysiłkami instytucji społecznych i organizacji, mobilizujących wszelkie

siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym

za pomocą odpowiednich badań kompleksowych. Metoda ta polega,

więc na ulepszaniu i wzbogacaniu życia społecznego w ramach

długofalowego planowania, badania i organizowania społeczności,

9

a u podstaw jej dynamizmu leży psychospołeczna potrzeba ludzi, aby

uczynić coś dla społeczności, w której żyją i pracują. Dla przedstawicieli

profesji społecznych metoda ta może być swoistą sztuką planowania

zmian i przekształcania stosunków społecznych w przestrzeni

społecznej, która jest objęta ich zawodowym działaniem (gminy, osiedla,

rejonu czy nawet instytucji).

W wąskim rozumieniu metoda organizowania środowiska to

sposób pobudzania i organizowania środowiska w sytuacji, gdy na

użytek pracy socjalnej jest uruchamiana jakaś akcja. W wąskim sensie

metoda ta zwykle zastosowanie w odniesieniu do jednej grupy klientów

(ludzi starych, chorych, osób niepełnosprawnych itp., np. olimpiad

sportowa dla niepełnosprawnych) lub do jednej kategorii problemów

(ubóstwa, bezrobocia itp., np. zabawa choinkowa i przygotowanie

paczek świątecznych dla dzieci z rodzin ubogich). W wąskim znaczeniu

metoda ta może mieć zastosowanie w organizowaniu jakiegoś

zbiorowego działania lub przedsięwzięcia przez jedną grupę ludzi lub

jedną instytucję czy organizację.

Zasadniczym celem organizowania środowiska jest w każdym

przypadku

� wspomaganie jego rozwoju,

� aktywizowanie,

� inspirowanie do pozytywnych zmian,

� przekształcenie wadliwych struktur i elementów,

� przekształcanie zachowań, postaw w danym środowisku.

Podjęte działanie profesjonalne odnosi się nie tylko do ludzi , ale przede

wszystkim do warunków , w jakich oni żyją.

Toteż wtórnym celem organizowania społeczności jest:

� kompensacja ;

10

� stwarzanie możliwości samorealizacji i samorozwoju jednostek i grup

wchodzących w skład danej społeczności;

� tworzenie wspólnoty w aspekcie integracji danego środowiska,

budowania więzi (emocjonalnych, sąsiedzkich);

� eliminowanie anonimowości;

� stwarzanie płaszczyzny kontaktów społecznych;

� wymiany i przepływu informacji o tym, co dzieje się w danym

środowisku.

Zadania pracowników socjalnych prowadz ących prac ę

w środowisku powinny koncentrowa ć się na:

� ułatwianiu społeczności definiowania celów i określania priorytetów;

� pomocy w przeprowadzaniu skutecznych działań środowiskowych;

� kierowaniu uczestnikami działań w trudnych, konfliktowych

sytuacjach;

� inicjowaniu działań przez kształcenie, pokazy i inne podobne techniki.

Założenia i zasady organizowania środowiska

Analiza różnych programów działań socjalnych wykorzystujących

metodę organizowania środowiska wskazuje na istniejące zasady , które

usprawniaj ą stosowanie tej metody i pomagają w zrozumieniu

procesów charakterystycznych dla organizacji społeczności

(C.McNeil,1054).

1. Organizacja społeczności zajmuje się ludźmi i ich potrzebami, jej

celem jest wzbogacenie ludzkiego życia, poprzez skuteczne

dostosowanie zasobów do potrzeb pomocy społecznej i edukacji

środowiskowej.

2. Głównym obiektem zainteresowania organizacji społeczności jest

społeczność rozumiana jako osiedle, gmina, miasto, kraj, a w dobie

11

unifikacji i globalizacji może nim być także społeczność

międzynarodowa.

3. W organizacji społeczności wychodzi się z założenia, że

społeczność należy rozumieć i akceptować w jej obecnym miejscu

i stanie.

4. Świadczenia socjalne i edukacyjne dotyczą wszystkich członków

społeczności. Ważne jest, więc poznanie i reprezentowanie potrzeb

i interesów wszystkich elementów populacji dla pełnego ich

uczestnictwa.

5. Zmienność ludzkich potrzeb i rzeczywistość związków między

ludźmi i wśród ludzi oraz grup stanowi o dynamice procesu

organizowania społeczności. Podstawową wartością jest akceptacja

pojęcia „zmiany” jako trwałego procesu ulepszania, doskonalenia i

dojrzewania społeczności do wspólnych celów.

6. Nieodłączną cechą każdej organizacyjnej „tkanki’ społecznej jest jej

współzależność. Żadna instytucja, organizacja, społeczność czy

grupa ludzi nie może skutecznie funkcjonować sama dla siebie, lecz

spełnia swe funkcje tylko w odniesieniu do innych.

7. Organizacja społeczności dla celów pomocy społecznej i edukacji

środowiskowej należy do zadań przedstawicieli pracy socjalnej.

Przesłanki pracy socjalnej ze społeczno ścią (M. Rossa, 1967).

Teza dotycząca wymogu zaangażowania mieszkańców. Znajduje ona

potwierdzenie w innych koncepcjach. M. Ross przedstawia ją

następująco:

l. Społeczności ludzkie wypracowują umiejętność radzenia sobie ze

swoimi problemami.

2. Ludzie chcą i potrafią zmieniać siebie i swoje otoczenie.

3. Ludzie powinni mieć swój udział w przygotowaniu i nadzorowaniu

12

wprowadzanych w ich społeczności.

4. Samodzielne, podmiotowe zmiany w życiu społeczności mają

większe znaczenie i żywotność, niż zmiany narzucone.

„Oddziaływując na naturę po to, aby ją zmienić, człowiek zmienia

sam siebie” - mówi Hegel.

5. Podejście całościowe może uporać się z problemami, którym

działania cząstkowe nie są w stanie zaradzić.

6. Demokracja wymaga współudziału w sprawach społeczności

i ludzie muszą posiąść odpowiednie umiejętności.

7. Społeczności ludzkie często potrzebują pomocy w zorganizowaniu

się do zaspokojenia swoich potrzeb, tak samo, jak jednostki

potrzebują pomocy w zaspokajaniu swoich.

Pozytywne efekty metody Rossa.

W przypadku tej metody warto pamiętać, że jedynie przy kontakcie

z pracownikiem zaangażowanym w takie działania można ograniczyć

u osób potrzebujących negatywne emocje związane z naznaczeniem,

napiętnowaniem (wiktimalizacja).

Ponadto metoda ta jest relatywnie tanim sposobem wychodzenia

naprzeciw potrzebom społecznym. Prowadząc np. kilka projektów,

organizatorzy społeczności lokalnej, po okresie wspierania mogą się

stopniowo wycofywać z animowanych przez siebie grup i przechodzić do

nowych zadań.

Ograniczenia dotycz ące mo żliwo ści wdra żania pracy socjalnej

w środowisku lokalnym

W zakresie ograniczeń, dotyczących możliwości wdrożenia pracy

socjalnej w środowisku lokalnym dość często podkreśla się, że:

• efekty pracy socjalnej ze społecznością są odroczone w czasie

• konkretne wskaźniki skuteczności działania czasami są

13

trudno uchwytne

Ponadto wymienia się takie cechy jak:

• niechęć kierownictwa do zmian związana z koniecznością

podzielenia się władzą, zanikiem hierarchicznej kontroli, także

w stosunku do budżetu

• postawa innych pracowników: praca socjalna w społeczności jest

bardziej publiczna i widoczna, zwiększa poziom odpowiedzialności

i daje wyższe poczucie satysfakcji zawodowej, co inni pracownicy

mogą postrzegać jako pewien rodzaj zagrożenia

• konflikt interesów wynikający z małej reprezentatywności jednych

grup na rzecz podejmowania działań tych silniejszych. W tym

przypadku pracownik socjalny może znaleźć się w opozycji do

instytucji, która go zatrudnia.

Etapy procesu poznawania społeczno ści

przez pracownika socjalnego

1. Znajomo ść lokalnych mo żliwo ści i czynników wpływu

� dowiedzieć się jak najwięcej o kulturze, przekonaniach i zwyczajach

różnych społeczności

� stworzyć zindywidualizowaną i opartą na zaufaniu więź z osobami

znaczącymi w poszczególnych społecznościach;

� opracować zasady zachowania na wypadek spotkań, podczas których

mogłoby dojść do ujawnienia się rozbieżnych opinii między grupami

� być postrzeganym jako osoba bezstronna, unikać wykorzystania swej

władzy w celu faworyzowania którejś z grup

2. Opracowanie profilu grupy

� Ważne jest gromadzenie jak największego zasobu informacji na temat

terenu własnej działalności i uzupełnianie go na bieżąco ( znajomość

14

radnych i posłów, przekrój wiekowy społeczności, strefy mieszkalne,

ośrodki przemysłu, szkoły, ośrodki zdrowia, domy kultury ośrodki i

instytucje pomocy społecznej, kościoły biblioteki itp.).

3. Identyfikowanie potrzeb społeczno ści

� Przeprowadzenie sondaży i wywiadów oraz gromadzenie i

przekazywanie do odpowiednich agend danych na temat potrzeb

członków danej społeczności.

Etapy metody organizowania środowiska

Zgodnie z metodyką profesjonalnego działania w obszarze pracy

socjalnej metoda ta, jak również wcześniej omówione, niezależnie od

formy czy postaci, jaką przybierają, musi przebiegać zgodnie ze

zracjonalizowanymi teoretycznie uzasadnionymi i praktycznie

sprawdzonymi etapami, które stanowią pewien schemat postępowania

przydatnego w organizowaniu społeczności.

Etap 1

Rozpoznanie, diagnoza potrzeb, braków i zagro żeń danego

środowiska, na rzecz, którego podejmujemy działanie. Na tym etapie

rozpoznanie dotyczy nie tylko diagnozy instytucji i organizacji zdolnych

do prowadzenia samodzielnej pracy społecznej (akcji socjalnej), ale

także nieprofesjonalnych sił społecznych (wolontariuszy, animatorów

społecznych, wychowawców – społeczników, chętnych do działań

rodziców, zaangażowanych w sprawy środowiska polityków,

przedstawicieli środków masowego przekazu), którzy mogą być włączeni

do planowanych działań. Odrębnego rozpoznania wymagają potrzeby,

braki i zagrożenia środowiska, na rzecz, którego działania mają być

ukierunkowane i praktycznie realizowane. Jeszcze inną kwestią jest

rozpoznanie idei lub problemu, który staje się inspiracją i siłą motywującą

do podjęcia działań w kierunku zmian.

15

Etap 2

Organizowanie zespołu pracy, które polega na podziale zadań

między instytucje, zespoły i ludzi oraz zorganizowanie sprawnego

systemu przepływu informacji. Organizowanie zespołu to przede

wszystkim włączenie do działań wszystkich profesjonalistów

i nieprofesjonalistów, którzy na etapie rozpoznania zostali wyłonieni jako

osoby właściwie umotywowane i kompetentne w realizacji planów

ulepszeń. Przygotowanie zespołu polega na wstępnej wymianie

informacji i doświadczeń, które przyczyniają się do sprecyzowania zadań

i adekwatnego ich podziału (zgodnie z możliwościami i kompetencjami

osób uczestniczących w działaniu). Sprawny system informacji dotyczy

określenia np. czasu miejsca spotkań zespołu, możliwości kontaktowania

się między poszczególnymi członkami zespołu, rodzaju

i sposobu wymiany informacji (telefon, komputer, gazeta lokalna,

wydawnictwa broszurowe, ulotki).

Etap 3

Planowanie i koordynacja działa ń opieku ńczo –

wspomagaj ąco – rozwojowych to etap systematycznego rejestrowania

i analizowania potrzeb środowiska, na rzecz, którego podejmujemy

działania. Planowanie wymaga zdefiniowania już skonkretyzowanych

celów działań (zwykle w formie celów operacyjnych) oraz wskazanie

realnych sposobów realizacji. Faktycznie dopiero na tym etapie

następuje zasadniczy podział zadań i zaangażowanie sił środowiska.

Główny realizator metody (pracownik socjalny) osobiście

lub poprzez instytucję, którą reprezentuje, staje się koordynatorem

pracy. Jego zadanie polega także na sprawnym podziale

odpowiedzialności za powodzenie działania ( akcji) przez wszystkich

jego uczestników.

16

Etap 4

Wtórne pobudzanie , czyli ciągła, dalsza inspiracja i umacnianie

zespołu pracy oraz poszczególnych jego ogniw. Ten etap wydaje się

uzasadniony ze względu na fakt, iż w miarę obejmowania działalnością

wspierającą lub rozwojową osób i grup w środowisku lokalnym narastają

trudności i bariery. W przypadku pierwszych niepowodzeń

(np. w znajdowaniu sponsorów) lub frustracji (np. niskie zaangażowanie,

frekwencja wśród adresatów usług, które oferujemy w ramach programu)

niektórzy członkowie zespołu tracą chęć do działań, chcą się z nich

wycofać. W związku z powyższym musi następować weryfikacja ludzi,

ich motywacji i realnych możliwości. Mogą także pojawić się nowe

zadania i potrzeby – wcześniej nie zidentyfikowane w procesie diagnozy.

Jest to ważny etap i moment próby dla całej idei organizowania

środowiska. Bardzo pomocne w tym momencie może okazać się jakieś

przedsięwzięcie, którego efekty będą szybko widoczne i odczuwane

przez uczestników działania (np. nagłośnienie programu, akcji

w lokalnych środkach masowego przekazu, prezentacja osób biorących

udział w działaniu na rzecz środowiska i ich osobistych osiągnięć).

Etap 5

Systematyczne ulepszanie środowiska, czyli poprawianie

warunków życia w najszerszym rozumieniu, Jednym z działań objętych

tym etapem może być eliminowanie uciążliwości publicznych,

np. usuwanie barier architektonicznych dla niepełnosprawnych lub

tworzenie bezpiecznych miejsc zabaw dla dzieci. Innym zadaniem

w ramach ulepszania środowiska będzie podejmowanie działalności

ratowniczo-opiekuńczej na rzecz najbardziej potrzebujących,

np. środowiskowego domu samopomocy dla niepełnosprawnych

ruchowo z gabinetami kinezyterapii czy fizykoterapii lub świetlicy

środowiskowej dla dzieci z rodzin tzw. ryzyka. Jeszcze innym

17

przedsięwzięciem na tym etapie mogą być działania przełamujące

anonimowość, gromadzące sympatyków podejmowanych akcji, tworzące

świadomość wspólnoty i współodpowiedzialności środowiska lokalnego

za jakość życia w nim. Np. zorganizowanie imprezy otwartej dla całej

społeczności lokalnej – ogniska, koncertu, pokazu, otwartych dni jakiejś

instytucji (szkoły, domu kultury), na której możliwe będzie przekazanie

informacji o tym, co się robi, co można zrobić, by usprawnić życie

danego środowiska.

Etap 6

Kontrola i doskonalenie – to niezbędne elementy każdego

społecznego działania. W każdym procesie organizowania pomocy lub

wspomagania rozwoju społeczności niezbędna jest rejestracja zjawisk

zdarzeń, wskaźników, które świadczą o jakości i celowości

podejmowanych działań. Chociaż kontrola i doskonalenie towarzyszyć

powinny od samego początku pracy metodą środowiskową w różnej

formie (dyskusji, rozmów, wymiany informacji i uwag krytycznych,

weryfikacji uzgodnień), to jednak ocena kompleksowa jest nieodzownym

etapem zakończenia pewnego programu działań czy akcji socjalnej.

Może być ona realizowana w postaci skumulowania danych o kolejnych

etapach działań i udziale poszczególnych osób – członków zespołu

w realizacji nałożonych nań zadań. Ewaluacja taka powinna także

zawierać komentarz dotyczący czynników ułatwiających(sprzyjających)

realizację działań oraz czynników utrudniających. Winna również

obrazować opinie od adresatów działań w środowisku lokalnym,

a można je uzyskać m.in. na podstawie kwestionariusza ankiety

przeprowadzonej wśród np. niepełnosprawnych korzystających ze

wspomnianego dziennego domu pomocy lub dzieci

w świetlicy środowiskowej, czy też innych osób objętych działaniem

aktywizującym. Kontrola ma nie tylko sprzyjać doskonaleniu programów,

18

ale również zyskać przychylność dla akcji wśród różnych podmiotów

środowiska lokalnego.

Formy pracy ze środowiskiem lokalnym w uj ęciu ameryka ńskim

Organizacja społeczno ści

� edukacja środowiska lokalnego, informowanie o dostępnych usługach

� zachęcanie do udziału w lokalnych inicjatywach

� rozwijanie kontaktów między poszczególnymi grupami środowiska

lokalnego, promowanie pozytywnych związków pomiędzy członkami

różnych społeczności , organizowanie grup samopomocy

� angażowanie wolontariuszy w zaspokajanie potrzeb społecznych

Rozwój społeczno ści

� Działania długofalowe dotyczące takich problemów jak: bezdomność,

ubóstwo, ochrona zdrowia, alkoholizm, bezrobocie. Ich celem jest

edukowanie ludzi w zakresie ich praw i przysługujących im uprawnień

oraz zachęcanie do postrzegania swoich problemów z szerszej

perspektywy, nie tylko osobistej, ale polityczno-społecznej.

Akcja socjalna

� Forma mobilizacji społeczności lokalnej wokół organizacji imprez

(konkursów, przeglądów, wieców), które są ważne z punktu widzenia

rozwiązywania problemów społecznych, ekonomicznych, politycznych

i środowiskowych ( niskie płace, brak pracy, dostęp do usług).

Aktywność polega raczej na wyzwaniu i doprowadzenie do

konfrontacji niż wypracowanie konsensusu i negocjacjach.

19

Możemy wyró żnić 3 metody organizowania środowiska lokalnego

przez pracownika socjalnego.

� eksperyment społeczny typu action research, czyli badanie przez

działanie

� projekt socjalny

� akcje socjalne

Poczucie realizmu i socjologiczna wyobraźnia powinny podsuwać

pracownikowi socjalnemu, który angażuje się w rozwiązywanie

problemów socjalnych przy udziale społeczności – mieszkańców wsi,

miasteczka czy osiedla, takie metody, formy i techniki działania, które

dawałyby szansę znalezienia rozwiązań optymalnych, akceptowanych

przez większość zainteresowanych. Taką szansę stwarza eksperyment

społeczny typu action research, czyli badanie przez działanie . Metoda

ta stanowi specyficzne połączenie badania naukowego z działaniem

praktycznym o charakterze aktywizującym. Badacze i badani występują

wobec siebie jako równoprawni partnerzy; wspólnie budują plan badań

i kontrolują ich przebieg; wymieniają na bieżąco doświadczenia

i przemyślenia; analizują i wzajemnie oceniają własne wizje pożądanych

zmian i propozycje rozwiązań.

Inna odmianą metody organizowania środowiska coraz częściej

stosowaną w praktyce pracy socjalnej i pedagogicznej jest realizacja

projektu socjalnego .

Jeszcze innym wariantem organizowania środowiska mogą być różnego

typu akcje socjalne lub nawet formy mobilizacji społeczności lokalnych

wokół organizacji imprez (olimpiad, konkursów, przeglądów, wieców),

które są ważne z punktu widzenia rozwiązywania pewnych problemów

aktywizacyjnych.

20

Czynniki warunkuj ące skuteczno ść kampanii socjalnej na rzecz

społeczno ści lokalnej

���� wyraźne określenie celów

���� wytyczenie realnych Delów

���� stosowanie kilku taktyk

���� dostęp do potrzebnych zasobów

���� pozyskiwanie sojuszników

���� zachowanie inicjatywy

Etapy organizowania kampanii na rzecz społeczno ści lokalnej

1. Przewiduj. Pozyskaj deklaracje dobrej woli i nawiązuj kontakty

z ewentualnymi sojusznikami.

2. Miej jasność co do zagadnienia. Zgromadź dane i ustal fakty, jasno

uzasadnij swą chęć wprowadzenia zmian.

3. Dowiedz się, co myślą współpracownicy, zwerbuj więcej osób

zainteresowanych daną sprawą.

4. Dowiedz się, kto ma władzę, kto podejmuje decyzje.

5. Przeanalizuj swoją koncepcję, wypracuj stanowisko i przedstaw je

zainteresowanym.

6. Zaplanuj swoją kampanię

a) zmierzaj do osiągnięcia swych celów kilkoma drogami

b) planuj, poszukując potencjalnych sojuszników.

7. Zdobądź potrzebne zasoby. Dokonaj bilansu swoich aktualnych

możliwości finansowych.

8. Nie wywołuj konfliktów, ignorując bądź obrażając radnych

i urzędników.

9. Wywieraj nacisk na odpowiednie władze i mobilizuj poparcie

społeczne. Zdecyduj czy chcesz pracować na forum publicznym czy

jedynie w lokalnym zespole.

21

10. Podsumuj. Ustal co udało się osiągnąć i co należy zrobić w dalszej

kolejności.

11. Podejmij dalsze decyzje.

12. Przyjrzyj się osiągnięciom. Oceń swe postępy na tle zamierzeń.

Techniki stosowane przez pracownika socjalnego

w pracy ze społeczno ściami

Techniki można rozumieć jako składowe metod, czyli konkretne

sposoby stosowane w praktyce pracy ze społecznością w odniesieniu do

konkretnych sytuacji czy etapów pracy. Wśród technik można wyróżnić

następujące:

a) strukturyzacj ę – jako sposób tworzenia struktury pod kątem potrzeb

i zasobów społeczności oraz wykorzystanie zasobów do zaspokojenia

potrzeb poprzez właściwy podział zadań między członków zespołu

realizacyjnego;

b) zarządzanie – administrowanie – jako proces przekształcania

polityki socjalnej w świadczenia socjalne oraz proces realizacji

przedsięwzięć, w którym oprócz kierowania sprawiedliwym podziałem

świadczeń i usług socjalnych, konieczne jest administrowanie tymi

przedsięwzięciami;

c) przygotowanie planów i opracowa ń formalnych – jest koniecznym

elementem związanym zapisywaniem planowanych

i opracowywanych wspólnie działań, przygotowaniem narzędzi

diagnozy i ewaluacji (kwestionariuszy wywiadów, ankiet),

prowadzeniem ewidencji formalnego podziału środków i funduszy itp.;

d) edukacja i promocja – polega na podnoszeniu świadomości oraz

wiedzy grup i społeczności na temat problemów społecznych

i możliwości przeciwdziałania im, sprzyja także mobilizacji zasobów

społeczności, a może być realizowana w formie prelekcji, dyskusji

problemowych itp.;

22

e) pokazy – są techniką bezpośrednio związaną z edukacją i promocją

i jak sama nazwa wskazuje, wiążą się z różnymi formami prezentacji

„audio-tele”

f) akcje socjalne – podejmowane są wówczas, gdy istnieje zagrożony

(upośledzony odłam populacji, który winien się zorganizować

lub sprzymierzyć z innymi, aby wywrzeć odpowiedni wpływ na szeroko

pojętą społeczność w celu uzyskania zwiększonych zasobów i

lepszego traktowania – zgodnie z zasadą sprawiedliwości społecznej.

Akcje socjalne związane są z rozwojem socjalnym jako planowanym

procesem zmian, a polegają także na organizowaniu się na rzecz

pomocy lokalnym grupomi wywieraniu wpływu na struktury polityczne i

biurokratyczne w środowisku. Mogą być realizowane w formie wieców,

zbiórek, koncertów, czy nawet demonstracji. W Polsce akcją socjalną

na szeroką skalę może być Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy;

g) konsultacje i porady – to możliwość spotkań członków społeczności

ze specjalistami, którzy mogą dzielić wiedza i umiejętnościami

mającymi zastosowanie do problemów społeczności i sposobów ich

łagodzenia lub rozwiązywania;

h) rzecznictwo jest jedna z technik (czy też form) pracy socjalnej

stosowaną dość powszechnie przez pracowników socjalnych we

wszystkich sytuacjach, w których istnieje potrzeba wspierania

jednostek i grup pokrzywdzonych (zmarginalizowanych), zwłaszcza w

odniesieniu do lokalnych potrzeb, a jego istotą jest ochrona praw tych

jednostek i grup oraz prezentowanie ich interesów na forum

społeczności.

23

Edukacja środowiskowa jako odmiana pracy socjalnej

w środowisku

Edukacja środowiskowa, staje się elementem aktywizacji środowiska

lokalnego poprzez:

1. pracę środowiskow ą – dostarczanie jednostkom, grupom

i organizacjom profesjonalnego wsparcia o charakterze

technologicznym (pomoce, sprzęt), edukacyjnym (doradztwo, kursy,

wycieczki) i organizacyjnym (ułatwienie kontaktów, pomoc w

nawiązaniu współpracy),

2. wzmocnienie społeczne – rozwijanie wiedzy, umiejętności

i pewności siebie oraz docieranie do miejscowych zasobów i sił,

odkrywanie pozytywnych czynników środowiska i źródeł zmian.

3. działanie środowiskowe – aktywność, która łączy osoby i grupy,

podmioty działające dobrowolnie i wspólnie w celu realizacji

określonych potrzeb lokalnych, rozwoju społeczności lokalnej oraz

wzmocnienia lokalnej demokracji.

Nowoczesny model pracy socjalnej w środowisku

Interwencja – podjecie działań zaradczych w celu umożliwienia rozwoju

lub też zahamowania zachowań i sytuacji szkodliwych ze społecznego

punktu widzenia.

Kompensacja społeczna – wyrównywanie braków środowiskowych w

celu zmiany wzorów zachowań, stylu życia i radzenia sobie w sytuacjach

trudnych

Prewencja – wszystkie środki i sposoby profilaktycznego oddziaływania

zmierzające do zapobiegania zjawiskom związanym z funkcjonowaniem

człowieka w środowisku lokalnym.

24

Profilaktyka pozytywna i negatywna (L.Pytka 2000)

Profilaktyka pozytywna- jej celem jest rozwijanie, promowanie,

rozpowszechnianie, inicjowanie wszelkich działań wspomagających

zachowania akceptowane społecznie w środowisku.

Profilaktyka negatywna – jej celem jest zwalczanie, blokowanie,

odstraszanie, napiętnowanie , niedopuszczenie do pojawienia oraz

rozprzestrzeniania się sytuacji i zjawisk patologicznych.

Stopnie prewencji w pracy ze środowiskiem lokalnym

Podej ście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy

ze środowiskiem lokalnym

Podejście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy ze środowiskiem

lokalnym polega na informowaniu oraz edukacji jest ukierunkowane na

całą społeczność. Podejmowane są następujące działania:

Organizowanie szerokiej sieci informacyjnej (kampanie, ulotki,

informatory, poradniki, broszury, plakaty, foldery itp.).

Tworzenie w sytuacjach kryzysu sieci instytucji pierwszego kontaktu,

które redukują izolację społeczną (telefony zaufania, punkty

informacyjne, konsultacyjne).Przystosowanie istniejących instytucji do

działań profilaktycznych w zakresie danego problemu.

Podej ście prewencyjne drugiego stopnia w pracy ze środowiskiem

lokalnym

Profilaktyka drugiego stopnia odnosi się do wczesnego rozpoznawania

oraz wczesnej interwencji i jest ukierunkowana na grupy wysokiego

ryzyka. Metody wczesnego przewidywania i wykrywania zagrożeń

stanowią punkt wyjścia tego typu prewencji. Zalicza się do nich :

poradnictwo, wizyty domowe pracowników socjalnych, grupy

samopomocy, przydzielenie opiekunki, pomoc w określonym sektorze

środowiska lokalnego .

25

Podej ście prewencyjne trzeciego stopnia w pracy ze środowiskiem

lokalnym

Profilaktyka trzeciego stopnia to konieczność interwencji. Pojawia się

ona w momencie gdy dany problem jednostki lub grupy nasila się. Są to

najczęściej sytuacje kryzysowe z powtarzającymi się, utrwalonymi

zachowaniami nieakceptowanymi społecznie. Przed podjęciem

odpowiedniej interwencji przeprowadza się diagnozę oraz ustala plan

pracy , przy uwzględnieniu specyfiki psychospołecznej danego

przypadku.

Angażowanie lokalnej społeczności w działania profilaktyczne znajduje

uzasadnienie w następujących faktach:

• profilaktyka jest mniej kosztowna, niż skutki patologii i koszty

ponoszone na terapię i rehabilitację

• używanie środków psychoaktywnych to problem całych

społeczności, a nie tylko wybranych środowisk. Dlatego obiektem

oddziaływań lokalnych powinna być cała społeczność lokalna a nie

tylko pojedyncze grupy

• koncentracja na grupach powoduje etykietowanie a w konsekwencji

wzmacnia konflikty społeczne, które sprzyjają zjawiskom

patologicznym. Oddziaływania na całe środowisko lokalne dają

szanse na pełniejsze ukazanie problemu i osiągnięcie lepszych

rezultatów w działaniach profilaktycznych

• zachowania dysfunkcjonalne, związane z sięganiem po środki

psychoaktywne mają ograniczenia w ramach norm społecznych, a

także nieformalnych strukturach wsparcia społecznego. Mają one

wpływ na pojawianie się lub brak takich zachowań.

26

Strategie wprowadzania zmian w społeczno ści lokalnej.

W społeczno ściach lokalnych - w osiedlach, miasteczkach, wsiach

i metropoliach występują różnorodne przejawy patologii, które dotykają

obywateli. Problemy przestępczości nieletnich, dezorganizacji rodziny,

alkoholizmu, narkomanii, rasizmu, osób starszych i wiele innych

wymagają jakichś zorganizowanych działań.

Cechy charakterystyczne pracy socjalnej w społeczno ści lokalnej

na tle innych metod pracy socjalnej.

W tej metodzie pracy socjalnej:

1. Jesteśmy ukierunkowani na całe społeczności.

2. Ich sprawne funkcjonowanie może być pomocne w pracy socjalnej

ale przede wszystkim ogranicza liczbę rzeczywistych (jak i

potencjalnych) klientów służb społecznych.

3. Dzieje się tak przy założeniu, że to głównie sami mieszka ńcy

będą zaspokajać własne potrzeby - przy wsparciu z zewnątrz tylko

wtedy, gdy okaże się to konieczne (samoorganizacja).

4. Organizator społeczności lokalnej musi posiadać dodatkowe

umiejętności taki, jak np. występowanie publiczne, umiejętność

pośredniczenia (bądź mediowania) pomiędzy grupami

mieszkańców a instytucjami.

5. Organizator społeczności lokalnej musi działać aktywnie,

nawiązywać kontakty, stawać się osobą rozpoznawalną.

27

Zadaniem pracownika socjalnego przyst ępuj ącego do

organizowania środowiska lokalnego jest, zatem

���� identyfikacja terytorialnych granic tej społeczności oraz

wstępne rozpoznanie środowiska.

Pełny opis sytuacji wyj ściowej powinien zawiera ć następuj ące

elementy:

• charakterystykę geograficzną społeczności tzn. granice, terytorium,

podziały administracyjne, zagospodarowanie przestrzenne warunki

mieszkaniowe, stan środowiska naturalnego itp.

• charakterystykę socjodemograficzną społeczności (struktura wieku,

płci, wykształcenia, wielkość i struktura rodzin, struktura społeczno-

zawodowa, struktura dochodowa, zdrowotność itp.)

• charakterystykę społeczno-kulturową społeczności (historia, tradycje,

wartości, autorytety, instytucje i organizacje społeczne, religijność,

konflikty)

• charakterystykę lokalnych i ponadlokalnych układów polityczno-

administracyjnych (lokalne partie, wpływowe instytucje, sponsorzy)

• charakterystykę sytuacji ekonomicznej społeczności w odniesieniu do

regionu lub kraju

• charakterystykę problemów społecznych uzyskaną dzięki

prowadzonym badaniom społecznym. W praktyce wykorzystuje są

metody badawcze takie jak np. opracowanie statystyczne,

zestawienia, analizy przypadków, sondaże opinii, obserwacja terenu,

analiza informacji prasowych itp. Badania te powinny mieć charakter

zespołowy, powinni w nich uczestniczyć przedstawiciele

różnorodnych instytucji działających w środowisku zamieszkania a

także mieszkańcy.

28

Kolejne etapy rozwi ązywania problemów.

���� Odczucie problemu. O tym, jakie sytuacje odczuwamy jako

problemowe, decyduje to, czego szukamy, jakie są nasze

motywacje i to co już wiemy.

���� Definiowanie problemu. Odczucie problemu prowadzi do

jego zdefiniowania określenia na czym właściwie polega

odczuwana trudność. Trafnie sformułowany problem wyrazi

się w pytaniu: Jakie dane o klientach są niezbędne do

prowadzenia pracy socjalnej w danym środowisku?

���� Poszukiwanie rozwi ązań. Mając sformułowany problem,

szukamy informacji, których nam brak do znalezienia

rozwiązania. Obmyślamy również własne pomysły i w

rezultacie gromadzimy pomysły - projekty rozwiązania

problemu. Mogą to być rozwiązania. które wzięliśmy od

innych, nasze oryginalne koncepcje lub zmodyfikowane

przez nas sposoby wzięte od innych.

���� Wybór rozwi ązania . Zwykle problemy mają więcej niż jedno

hipotetyczne rozwiązanie, nie każde jednak nadaje się do

realizacji.

���� Realizacja. Wprowadzenie w życie wybranego projektu

rozwiązania problemu prowadzi do usunięcia różnicy między

obecnym a pożądanym stanem rzeczy lub przynajmniej do

zmniejszenia tej różnicy.

���� Ocena realizacji rozwi ązania. Ocena realizacji

zastosowanego projektu rozwiązania powinna polegać na

ustaleniu różnicy pomiędzy stanem osiągniętym w wyniku

działań realizacyjnych, realizacyjnych stanem pożądanym -

celem, który chcemy osiągnąć.

29

Pytania, które powinny postawić sobie osoby znajdujące się w sytuacji

problemowej.

• Czego nie wiemy?

• Jakie dane znamy?

• Jakie są warunki?

• Czy możemy wyspecyfikować poszczególne warunki?

• Czy jest możliwe spełnienie warunków?

Pojęcie „analiza sytuacji ” oznacza zebranie wszystkich elementów

odnoszących się do danego problemu, życzenia zgłoszonego

pracownikowi socjalnemu przez jednostkę lub grupę, namysł nad tymi

elementami oraz poszukiwanie związków między nimi.

Problem jest to trudno ść, jaką należy rozwiązać dla osiągnięcia

pewnego rezultatu. Jest to sytuacja o charakterze niestabilnym,

stanowiąca zagrożenie i wymagająca podjęcia decyzji.

Poprzez teren pracy rozumiemy miejsce, w którym odbywa się działanie

pracownika socjalnego. Miejsce to można zdefiniować za pomocą

przepisów prawnych odnoszących się do danego terenu (przepis

wewnętrzny dotyczący organizacji na danym terenie) lub przepisów

określających rodzaj podopiecznych placówek (np. placówka socjalna

pomocy imigrantom), bądź typ zadań powierzonych placówce (np.

placówka zajmująca się opieką nad dzieckiem).

Proces pracy socjalnej ze społeczno ścią to:

1. Badanie (diagnozowanie, rozpoznanie potrzeb i problemów)

2. Planowanie - celowe formułowanie przyszłych działań procedur

3. Koordynacja - proces współpracy, który ma na celu unikanie

niepotrzebnego powtarzania działań, zbędnego wysiłku i konfliktów.

Koordynacja to więcej niż kooperacja. Ta ostatnia oznacza

współdziałanie na rzecz danego celu. Koordynacja zaś na ogół

obejmuje szereg celów i oddziałuje na wiele osób i grup.

30

4. Organizacja - proces tworzenia struktury dla spełnienia określonego

zadania; w pracy ze społecznością oznacza to metodę określenia

struktury pod kątem potrzeb i zasobów społeczności oraz

wykorzystania zasobów do zaspokojenia potrzeb.

5. Finansowanie - proces zbierania, przydzielania i wydawania

funduszy, zgodnie z potrzebami i zasobami społeczności. Pieniądze

pozyskuje się najczęściej połączonymi siłami profesjonalistów i

wolontariuszy.

6. Administracja

7. Konsultacje - zasięganie opinii ekspertów, których wiedza może być

przydatna w rozwiązywaniu problemów społecznych; podobnie

pracownicy socjalni mogą być zapraszani jako konsultanci przez

inne profesje i grupy.

8. Proces kształcenia - powiększanie wiedzy grup i społeczności

głównie w zakresie odpowiedzialności i zaangażowania

obywatelskiego oraz rozumienia zasad demokratycznego działania.

9. Komitety

10. Negocjacje

11. Protokołowanie

12. Akcja socjalna - inaczej praktyka działań w społeczności

uwzględniająca np. wzrost udziału klientów i innych osób w

planowaniu zadań i działań pracy socjalnej.

13. Rzecznictwo

Partnerzy działa ń instytucji społecznych i słu żb socjalnych w

środowisku lokalnym

Przedsięwzięcia lokalne, niezależnie od tego, jakiej dotyczą dziedziny

życia, powinny służyć integracji społeczności poprzez inicjatywy działań

angażujących wiele grup środowiskowych. Oprócz instytucji ustawowo

odpowiedzialnych za działania związane z polityką społeczną konieczne

31

jest uwzględnienie takich adresatów jak:

• grupy aktywnych obywateli

• liderzy społeczności lokalnej

• przedstawiciele organizacji pozarządowych, władz samorządowych

• eksperci, konsultanci i doradcy reprezentujący różne środowiska

• wszyscy ci, którzy chcą wspólnie rozwiązywać problemy

społeczności lokalnej.

Problemy społeczne, które mog ą być wspólnie rozwi ązywane

Wśród problemów, które mogą i powinny być rozwiązywane w

ramach organizacji społeczności lokalnej znajdują się takie, jak:

• ograniczenie zjawisk patologicznych będących skutkiem

zachowań dysfunkcjonalnych. związanych z używaniem środków

psychoaktywnych

• rozwój kulturalny jako element działań prowadzących do ulepszenia

swojego środowiska.

Przykład wykorzystania procedury 10 KROKÓW przy

konstruowaniu programu profilaktycznego aktywizuj ącego

społeczno ść lokaln ą

Każdy z 10 KROKÓW powinien być poddany ocenie po wykonaniu

przypisanych działań, pozwalającej na przejście do kroku następnego

lub wskazującej na konieczność uzupełnienia zadania.

Podczas realizacji procedury w różnym stopniu (ze względu na

możliwości i specyfikę środowiska) powinny być zaangażowane służby

socjalne.

KROK 1

Zidentyfikowanie (może być z udziałem ekspertów zewnętrznych),

lokalnej społeczno ści, która b ędzie obj ęta programem . Przy

doborze należy uwzględnić dwa aspekty:

32

• stopień zagrożenia patologizacją jednostek i społeczeństwa

• gotowość do włączenia się w działania profilaktyczne

KROK 2

Dokonanie szczegółowej oceny grupy , której ma dotyczyć program

profilaktyczny. Uwzględnić tu należy zmienne demograficzne,

społeczne, kulturowe, itd.

KROK 3

Identyfikacja liderów społecznych , a więc osób, które mogą

przewodzić lokalnej społeczności, przy wykorzystaniu takich kryteriów

jak:

• są zainteresowane działaniami na rzecz lokalnej społeczności

• cieszą się zaufaniem w społeczności

• z racji pełnionych ról wywierają istotny wpływ w środowisku

Przy takich założeniach mniej ważne staje się przygotowanie

merytoryczne do prowadzenia działań profilaktycznych, które wskazane

osoby uzupełnią podczas szkoleń.

KROK 4

Wstępne szkolenie , podczas którego kandydaci na animatorów działań

profilaktycznych integrują się jako grupa działania oraz nabywają wiedzę

co do istoty programu profilaktycznego i jego znaczenia dla lokalnej

społeczności.

KROK 5

Wspólne spotkanie profesjonalistów zewn ętrznych, wewn ętrznych i

liderów społecznych, w celu określenia struktury programu tak, aby

odpowiadała potrzebom społeczności. Szczególnie na tym etapie

postępowania programowego, zaangażowanie pracowników socjalnych i

instytucji pomocy społecznej jest niezbędne.

KROK 6

Określenie struktury zarz ądzania programem obejmującej:

33

• miejsce i rolę zewnętrznych specjalistów

• strukturę zespołu animatorów działań profilaktycznych

• zadania poszczególnych członków zespołu

• strategie i metody superwizji programu

KROK 7

Szczegółowe zaplanowanie programu z uwzględnieniem:

• celów programu (dostarczanie wsparcia, umożliwianie treningu

umiejętności społecznych)

• poziomów prowadzonych działań (jednostka, sytuacja, środowisko)

• specyfiki programów szczegółowych, składających się na całość

(szkolne, rodzinne, prowadzone w mediach, realizowane z inicjatywy

organizacji pozarządowych)

• sposobu ewaluacji programu.

KROK 8

Wszechstronne szkolenie animatorów działa ń profilaktycznych

(określenie roli, identyfikacja słabych i silnych stron, komunikacja

społeczna, współpraca z instytucjami specjalistycznymi).

KROK 9

Wdrażanie programu zgodnie z opracowanym wcze śniej planem

działania (finalna ocena jego realizacji).

KROK 10

Dostarczanie wzmocnie ń pozytywnych, słu żących wzmocnieniu i

utrwaleniu skuteczno ści działania.

Poniżej zamieszczony schemat obrazuje potencjalnych realizatorów strategii lokalnych.

34

Potencjalni realizatorzy strategii

Kto? Służba zdrowia Placówki oświatowe Placówki pomocy społecznej Policja Strategia lokalna Placówki penitencjarne

Organizacje Organizacje osoby inne Pozarządowe wyznaniowe fizyczne

35

Schemat przedstawiaj ący działanie lokalnej strategii

Konstrukcja problemu

Straty społeczne i finansowe

Dezorganizacja

rodziny

Wzrost przestępczości

związanej z substancjami

Wzrost śmiertelności

związanej z substancjami

Wysoka umieralność (HIV, TBC)

Duża liczba wykluczeń

społecznych

Wzrost rozpowszechnienia

używania substancji

Brak działań i strategii lokalnej

Mały poziom zaangażowania społeczności lokalnej w zapobieganiu nadużywania substancji

Niski poziom

wiedzy w społeczności

Mała wrażliwość społeczna wobec

zjawiska

Małe proporcje osób

angażujących się w profilaktykę

Nikła współpraca

pomiędzy instytucjami

Rodziny nie są

dofinansowane

Nieodpowiednia edukacja w szkołach

Środki

traktowane jako

problem marginalny

Ludzie nie

widzą potrzeby

uczestniczenia w profilaktyce

Małe

zainteresowanie ze strony władz

lokalnych

Brak

zainteresowania ze strony lokalnych

autorytetów

Brak

zainteresowania ze strony

specjalistów

Liczne ważne problemy w społeczności

Brak zainteresowania ze strony mediów

36

Schemat przedstawiaj ący działanie lokalnej strategii

Konstrukcja problemu

Mniejsze koszty społeczne

Rodziny

lepiej zintegrowane

Ograniczona

przestępczość

Niższy poziom umieralności

Zmniejszone rozpowszechnienie

chorób związanych z używaniem środków

Mniejsze proporcje społeczne

wykluczonych

Ograniczone rozpowszechnienie

konsumpcji

Zaplanowane zintegrowane działania

Wzrost zaangażowania społeczności lokalnej w zapobieganiu nadużywania substancji

Wyższy poziom

wiedzy

Zwiększona wrażliwość społeczna

Większa liczba

konkretnych działań

Lepsza współpraca

lokalnych organizacji i instytucji

Wsparcie

dla rodzin

Rzetelna edukacja

w szkołach

Idea

zapobiegania jednym

z priorytetów

Wzrost

proporcji osób angażujących

się w profilaktykę

Lokalne władze

doceniają rangę

problemu

Lokalne

autorytety angażują się w działania

zapobiegawcze

Specjaliści wykazują

zainteresowane kwestią

profilaktyki

Zjawisko prezentowane jako problem lokalnej społeczności

Zjawisko częstym tematem w mediach

37