DominikaDzwonkowska, Zmiany Klimatu a Zrownowazona Turystyka Plaszczyzna Etyczna

65

DOMINIKA DZWONKOWSKAInstytut Ekologii i Bioetyki, UKSW, Warszawa

Zmiany klimatu a zrwnowaona turystyka

paszczyzna etyczna1

Sowa kluczowe: zrwnowaony rozwj, turystyka, zrwnowaona turystyka, zmiany klimatu, etyka rodowiskowa, aksjologiaKey words: sustainable development, tourism, sustainable tourism, climate change, en-vironmental ethics, axiology

SUMMARY

Climate change and sustainable development the ethical dimension

Tourism is one of the fastest developing sectors of the economy and one of the sectors extremely vulnerable to climate change. As all tour-ism destinations rely on their unique natural or cultural values, any changes in climate and an increase in extreme climate events impact on the industry more than the other economic sectors. $e article presents the relationship between climate change and tourism, focusing on the ethical dimension of sustainable tourism. $e aim of the article is to present the moral questions on sustainability in tourism in the context of climate change. It focuses on environmental values and presents its role in the context of sustainable tourism development.

1 Artyku jest rozbudowan i uaktualnion wersj artykuu Zmiany klimatu a zrw-nowaona turystyka (Wybraniec profesjonalny kwartalnik radnego (2013)1, ss. 42-46).

Studia Ecologiae et BioethicaeUKSW

11(2013)2

66

Wstp

Turystyka jest sektorem gospodarki, ktry jest powizany sieci za-lenoci ze rodowiskiem naturalnym. Z jednej strony kada atrakcja turystyczna opiera si na wykorzystaniu wyjtkowych walorw rodo-wiskowych bd kulturowych, z drugiej jednak strony dopuszczenie nadmiernego ruchu turystycznego w obszarach cennych przyrodniczo prowadzi do nieuchronnej ich degradacji i zniszczenia. Std w turysty-ce w sposb szczeglny pojawia si pytanie jak zabezpieczy posiadane zasoby oraz zapewni ich trwao i moliwo korzystania z nich jak najduej. Jednym ze scenariuszy dziaa majcych na celu zapewnienie dugotrwaego i rozsdnego korzystania z zasobw jest implementacja zasady zrwnowaonego rozwoju do turystyki. Zasada zrwnowaone-go rozwoju uwzgldnia nie tylko rozwj ekonomiczny, ale take posza-nowanie dbr rodowiska naturalnego i trosk o zabezpieczenie intere-sw spoecznych. W taki sposb sektor turystyczny stara si dy do rozwoju uwzgldniajc nie tylko rachunek ekonomiczny, ale rwnie aspekt rodowiskowy i spoeczny.

Wprowadzanie zasady zrwnowaonego rozwoju jako doktryny eko-nomicznej wynika z dostrzeenia zagroe stwarzanych przez obecne podejcie do rozwoju gospodarczego. Wykadniczy wzrost populacji izwizane z tym coraz wiksze zuywanie zasobw stwarza zagroenie dla ekosystemu ziemskiego tym samym stajc si niebezpiecznym nie tylko dla rodowiska przyrodniczego, ale i dla zdrowia oraz przyszego istnienia populacji ludzkiej. Prby implementacji zasady zrwnowao-nego rozwoju wynikaj nie tylko z racjonalnej analizy stanu naszego rodowiska. Jest to przede wszystkim prba wykorzystania narzdzi ekonomicznych, prawnych i politycznych do rozwizywania proble-mw spoecznych, gospodarczych oraz rodowiskowych zarwno wskali regionalnej, narodowej jak i globalnej.

W niniejszym artykule zostaa podjta prba analizy wpywu zmian klimatu na rozwj turystyki. Temat ten jest bardzo obszerny i zaczyna by coraz szerzej dyskutowany w specjalistycznej literaturze naukowej,

Dominika Dzwonkowska

67

w artykule zosta on ukazany z uwzgldnieniem paszczyzny etycznej. Zrwnowaona turystyka jest odpowiedzi nie tylko na powikszajc si antropopresj, ale take jest sfer realizowania wartoci etycznych i dostrzegania moralnych zobowiza czowieka wobec rodowiska przyrodniczego i spoecznego, co zostao zarysowane w niniejszym ar-tykule.

Zrwnowaona turystyka

Gwatowny rozwj sektora usug turystycznych oraz osignicie licz-by turystw na poziomie 1,035miliarda turystw w roku 2012 (Web-04) skoniy do analizy dziaa podejmowanych w tym sektorze iprzyczy-niy si do zintensy8kowanych dziaa na rzecz wprowadzenia zrwno-waonej turystyki. Problem ten podejmowano wielokrotnie, aw roku 1995 zaledwie trzy lata po Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro opracowano kodeks zasad dla ruchu turystycznego. wiatowa Rada Podry i Tu-rystyki oraz wiatowa Organizacja Turystyki2 wsplnie z Rad Ziemi opracoway tzw. Agend 21 dla Podry i Przemysu Turystycznego. Wrd priorytetowych zada wymieniono tam nastpujce: turystyka powinna propagowa zdrowy i produktywny tryb ycia

w harmonii z przyrod, zblia do siebie ludzi rnych narodowo-ci, kreowa otwarto i tolerancj;

rozwj turystyki ma przyczynia si do zachowania zasobw przy-rody oraz ochrony rdzennej kultury spoecznoci lokalnych;

rozwj turystyki w regionach powinien dokonywa si przy udzia-le ludnoci miejscowej poczwszy od etapu planowania; powinien kreowa nowe rda dochodw ludnoci miejscowej;

2 wiatowa Organizacja Turystyki (ang. United Nations World Tourism Organi-zation UNWTO) powstaa w 1975 roku, obecnie zrzeszonych jest w niej 155 pastw. UNWTO jest agend ONZ odpowiadajc za promowanie odpowiedzial-nego i zgodnego z zasadami zrwnowaonego rozwoju turyzmu. Jako wiodca or-ganizacja turystyczna promuje rozwj turystyki zapewniajcy wzrost ekonomicz-ny, rozwj spoeczny oraz trwao zasobw przyrodniczych.

Zmiany klimatu a zrwnowaona turystyka...

68

dziaalno usugowa i produkcyjna w brany turystycznej powinna zmierza do zmniejszenia iloci odpadw oraz oszczdnoci energii i wody, eliminowa z uycia substancje niebezpieczne dla rodowi-ska, stymulowa personel, klientw i spoecznoci lokalne do zacho-wa proekologicznych itp.;

kraje powinny promowa polityk otwartego systemu rynkowego wturystyce, woln wymian usug turystycznych, podporzdkowa-n zasadom zrwnowaonego rozwoju i respektujc midzynaro-dowe prawo ochrony rodowiska (Zarba 2010: 38-39).

Zasady te stay si podstaw do realizowania zrwnowaonego roz-woju w turystyce oraz troski o to, aby sektor turystyczny mg jak najle-piej si rozwija w sposb uwzgldniajcy powizania sfery ekonomicz-nej ze sfer spoeczn i rodowiskow. Zagroeniem dla prowadzenia dziaalnoci turystycznej jest wyczerpywanie si zasobw iniszczenie walorw rodowiska, z ktrych korzysta wielu operatorw turystycz-nych. Zjawisko to opisa Garrett Hardin okrelajc je wiele mwic nazw tragedia dbr wsplnych lub tragedia wsplnego pastwiska. Zjawisko to jest zwizane z korzystaniem z danego obszaru i eksplo-atowaniem jego zasobw w sposb niekontrolowany przez wielu uyt-kownikw. Operatorzy turystyczni nie kontrolujc iloci turystw, nie-kiedy doprowadzaj do tego, e w sezonie na danym obszarze pojawia si liczba turystw przekraczajca moliwoci rodowiska naturalnego. W wyniku tego obszar o unikalnych walorach przyrodniczych jest nad-miernie eksploatowany i stopniowo niszczony.

Zmiany klimatu a turystyka

Wszystkie atrakcje turystyczne opieraj si na wyjtkowych walo-rach przyrodniczych bd kulturowych danego obszaru, std mdre gospodarowanie tym wsplnym dobrem jakim jest przyroda powinno by jednym z kluczowych aspektw branych pod uwag przy plano-waniu dziaalnoci turystycznej. Jednak unikalne walory przyrodnicze atrakcji turystycznych mog ucierpie nie tylko w skutek nadmiernej


69

eksploatacji zasobw, ale rwnie w wyniku zmian klimatycznych. Zmiany klimatyczne przejawiajce si jako coraz czstsze wystpowa-nie ekstremalnych zjawisk pogodowych, problemy z nadmiarem lub brakiem wody, poary, przemieszczanie si gatunkw rolin i zwierzt wywoane zmian warunkw atmosferycznych oraz innymi zjawiska-mi powizanymi z klimatem. Wszystkie wyej wymienione zjawiska stanowi istotne zagroenia dla stanu i zachowania walorw turystycz-nych.

Jednym z sektorw znaczco wpywajcych na zmiany klimatu jest transport, w turystyce 75% cakowitej emisji ditlenku wgla pochodzi wanie z transportu (Mishev, Mochurova 2010: 194). Turyzm oferu-jc podre do atrakcji turystycznych oddalonych od miejsca zamiesz-kania, staje si jednym ze znaczcych emitentw, co wicej prognozy przewiduj dalszy wzrost emisji z transportu i rozwj sektora usug tu-rystycznych. Jednak mimo negatywnego wpywu na klimat turystyka nie stanowi a tak duego zagroenia jak inne sektory. Wedug bada UNWTO turyzm wprawdzie odpowiada za zaledwie 5% emisj ditlen-ku wgla, co w porwnaniu z innymi sektorami jak na przykad zrol-nictwem z 15% emisj jest mao znaczcym zagroeniem dla rodowi-ska (Mishev, Mochurova 2010: 194). Turyzm mimo znaczcej emisji i przewidywanego wzrostu oddziaywania na klimat, jest sektorem, ktry raczej jest poszkodowany przez zmiany klimatu ni przyczynia si do nich.

Turyzm jest jednym z sektorw wyjtkowo zagroonych skutkami zmian klimatu. Prowadzone dotychczas badania naukowe w zakresie wpywu zmian klimatu na turystyk prognozuj zmian w lokaliza-cji atrakcji turystycznych po roku 2030. Przewiduje si, e w skutek zmian klimatu cz z dotychczas atrakcyjnych turystycznie terenw nie bdzie tak chtnie odwiedzana, ale pojawi si nowe rejony, kt-rych klimat zmieni si na tyle, e stanie si atrakcyjny dla turystw. Na przykad badania przeprowadzone przez Bigano i wsppracownikw (Bigano i in 2006) sugeruj, e najbardziej skorzysta na tym Azja, ktra przejmie wikszy udzia w rynku usug turystycznych (tame: 11). Po-


70

wysze analizy doprowadziy badaczy do stwierdzenia, e poszczeglne kraje mog dowiadczy gwatownych zmian w iloci turystw. Przewi-duje si, e kraje chodniejsze spotka wzrost iloci turystw z wasnego kraju, podczas gdy w krajach cieplejszych nastpi spadek krajowej tu-rystyki. W niektrych przypadkach iloci osb korzystajcych z usug oferowanych przez turyzm mog wzrosn znaczco jak w przypadku Mongolii o 100% lub spa jak np. w Mali o 30%. Wyjtkiem od powy-szej reguy bd kraje pooone wyej nad poziomem morza otoczone przez kraje pooone niej, gdy mimo, e s chodniejsze od otacza-jcych je pastw, to dotkn je zjawiska takie same jak w krajach cie-plejszych. Mimo spadku iloci turystw przyjedajcych z odlegych pastw, kraje te mog okaza si atrakcyjne dla turystw z ssiednich, cieplejszych pastw (tame).

Zmiany klimatu wpywaj take na midzynarodow turystyk, przyczyniajc si do maksymalnego spadku o 10% poniej prognozo-wanej iloci turystw w porwnaniu z modelami nie uwzgldniajcymi zmian klimatu w roku 2025 i iloci turystw zmierzajc do zera po tym roku. Ilo podry midzynarodowych spadnie dlatego, e cz turystw bdzie wolaa spdza wakacje w swoim kraju, szczeglnie dotyczy to turystw z Niemiec i Wielkiej Brytanii, ktrzy stanowi zna-czcy odsetek turystw odbywajcych podre midzynarodowe. Bio-rc pod uwag poszczeglne pastwa liczba turystw zagranicznych moe spa o 60% bd wzrosn nawet do 220 %.

Powysze badania jednoznacznie wskazuj wpyw zmian klimatu na rozwj sektora turystycznego, zostao w nich wykazane, e zmiany klimatu przyczyni si do podniesienia atrakcyjnoci krajw zimnych oraz obnienia walorw turystycznych krajw ciepych. Naley jednak zauway, e w przypadku ocieplania si klimatu moe nastpi rw-nie bezpowrotna utrata niektrych atrakcji turystyki zimowej. Dodat-nie temperatury w okresie sezonu sportw zimowych, przyczyni si do utraty walorw danego obszaru i mog prowadzi do zamykania orodkw turystyki zimowej. Badanie Koening i Abegg pokazuj, e orodki narciarskie pooone na niszych wysokociach w Szwajcarii


71

odnotoway straty wynikajce z ocieplania si klimatu (Koening, Abegg 1997). Naukowcy zbadali pokryw nien przyjmujc jako punkt wyj-cia zaoenie, e ilo niegu odpowiednia do uprawiania sportw zimowych powinna pokrywa trasy narciarskie przez sto dni w roku, od pocztku grudnia do koca kwietnia. Analizy wykazay, e kurorty pooone powyej 1.200 metrw nad poziomem morza speniy t za-sad, problem niewystarczajcej iloci niegu dotkn jednak kurorty pooone poniej tej wysokoci. Jest to istotne zagroenie, prognozy pokazuj, e wzrost temperatury o 2C, moe doprowadzi do przesu-nicia granicznej wysokoci o 300 metrw, a w konsekwencji doprowa-dzi to do utracenia nawet 63% obszarw turystyki zimowej. Stanowi to znaczce zagroenie dla gospodarki regionw, ktre czerpi dochody zturystyki zimowej.

Utrata pokrywy nienej nie jest jedyn konsekwencj zmian klima-tu, pojawiaj si tutaj take inne zagroenia chociaby zwizane z wyst-powaniem klsk ywioowych czy katastrof ekologicznych. Na przykad wyciek ropy w Zatoce Meksykaskiej przyczyni si do utraty walorw krajobrazowych tych obszarw, zatrucia ekosystemw i co za tym idzie ogromnymi stratami w turystyce. Europejska Agencja rodowiskowa (EEA 2007 i 2011) ostrzega rwnie przed okresowymi problemami wynikajcymi z braku wody czy niskiej jakoci bd ryzykiem skaenia wody (pitnej lub wd w kpieliskach), a take przed zagroeniem dla biornorodnoci. Midzy innymi przesuwanie si wystpowania sie-dlisk niektrych gatunkw rolin czy zwierzt moe powodowa utrat walorw przyrodniczych regionu, ale take sama turystyka jest zagro-eniem dla istnienia niektrych gatunkw rolin i zwierzt. Powanym zagroeniem jest rwnie niefrasobliwe podejcie turystw do kwestii sprowadzania gatunkw obcych, brak wiedzy o zagroeniach wynikaj-cych z introdukcji inwazyjnych gatunkw obcych czsto jest przyczyn wprowadzania nie rodzimych gatunkw do rodowiska, co moe mie powane konsekwencje i prowadzi do zagroenia istnienia gatunkw rodzimych.


72

Obok wspomnianych zagroe istotne znaczenie ma take rosn-ca urbanizacja obszarw atrakcyjnych turystycznie. Rozwj turystyki stymuluje rozwj infrastruktury i budownictwa w miejscach atrakcji turystycznych. W zwizku z tym wzrasta tam antropopresja na rodo-wisko naturalne, na przykad w postaci urbanizacji terenw o wysokich walorach przyrodniczych, zwikszonego zuycia wody i produkcji od-padw, fragmentacji siedlisk oraz utraty biornorodnoci. Te i inne zagroenia wynikajce z racji postpujcych zmian klimatu i rozwoju turystyki staj si przyczyn rozwijania bada w zakresie klimatolo-gii turystyki (ang. tourism climatology) (de Freitas 2003). Klimat jest jednym z zasobw w oparciu, o ktre prowadzona jest dziaalno tu-rystyczna i wszelkie zmiany w tym zakresie, zarwno w postaci ekstre-malnych zjawisk pogodowych jak i stopniowego zmieniania si klima-tu, maj wpyw na walory danej atrakcji turystycznej. Std wzorem in-nych dyscyplin, dla ktrych zmiany klimatu mog stanowi zagroenie rwnie badacze turystyki podjli analizy w tym zakresie. Szczeglnym zagroeniem dla turystyki s ekstremalne zjawiska pogodowe i kata-strofy naturalne. Niemniej zmiany klimatu w turystyce mog by od-czuwane w 3 aspektach, w sferze estetycznej, 8zycznej i termalnej. De Freitas przyblia przykady, znaczenie i wpyw poszczeglnych zjawisk klimatycznych wystpujcych w turystyce:

Obszar klimatu Znaczenie :S\Z(VWHW\F]QH

QDVRQHF]QLHQLH]DFKPXU]HQLH MDNRGRZLDGF]HQLD ]DGRZROHQLHDWUDNF\MQRPLHMVFDZLGRF]QR MDNRGRZLDGF]HQLD ]DGRZROHQLHDWUDNF\MQRPLHMVFDGXJRGQLD NRPIRUW LORJRG]LQ]GRVWSHPGRZLDWDVRQHF]QHJR)L]\F]QHZLDWU UR]GUDQLHQLH SRUZDQHSU]H]ZLDWUU]HF]\SLDVHNNXU]GHV]F] UR]GUDQLHQLHXURN PRNQLFLHPQLHMV]DZLGRF]QR L]DGRZROHQLH


73

QLHJ VSRUW\]LPRZHDNW\ZQR XG]LDZVSRUWDFKDNW\ZQRFL

ld QLHEH]SLHF]HVWZR XV]NRG]HQLH]GURZLD]QLV]F]HQLHZDVQRFLVXURZHZDUXQNLDWPRVIHU\F]QH

UR]GUDQLHQLHQLHEH]SLHF]HVWZR ZV]\VWNLHZ\PLHQLRQHSRZ\HM

MDNRSRZLHWU]D UR]GUDQLHQLHQLHEH]SLHF]HVWZR ]GURZLHGREURVWDQ]\F]Q\DOHUJLHSURPLHQLRZDQLHXOWUDROHWRZH

QLHEH]SLHF]HVWZRDWUDNF\MQR

]GURZLHRSDOHQL]QDSRSDU]HQLDVRQHF]QH

Termalne

SRF]RQHRGG]LD\ZDQLHWHPSHUDWXU\SRZLHWU]DZLDWUX

NRPIRUWWHUPDOQ\ VWUHVURGRZLVNRZ\QDSLFLH]MRORJLF]QHKLSRWHUPLDKLSHUWHUPLD

SURPLHQLRZDQLDVRQHF]QHJRZLOJRWQRFLSURPLHQLRZDQLHGXJRIDORZH

WHUDSHXW\F]Q\Z]PDFQLDMF\ ZDUXQNLGRUHNRQZDOHVFHQFML

Tabela 1. Czynniki klimatyczne, w ktrych klimat wpywa na turystyk. rdo: de Freitas 2003: 49, tumaczenie wasne.

Przedstawiono w tabeli obszary oddziaywania klimatu, ktre mog mie wpyw na rozwj turystyki i powinny by brane pod uwag przy planowaniu dziaalnoci w sektorze turystyki. Wskanik klimatyczno--turystyczny (TCI) zwyczajowo uwzgldnia tylko miesiczne ured-nione wartoci takich wskanikw meteorologicznych jak na przy-kad: temperatura powietrza, wilgotno czy opady. Biorc pod uwag powyej wymienione czynniki TCI powinno opiera si na szerszej analizie i uwzgldnia trzy wyej wymienione aspekty oddziaywania warunkw atmosferycznych na czowieka. Wtedy systemowe wdraa-nie zrwnowaonej turystyki bdzie duo bardziej skuteczne i holi-styczne.

Chocia wydaje si, e wprowadzenie zmian w obszarze turystyki jest bardzo trudne to nie jest to niemoliwe, ciekawym przykadem


74

zastosowania zasad zrwnowaonego rozwoju dla rozwoju regionu i wzmocnienia jego atrakcyjnoci turystycznej jest przykad Szczaw-nicy. Szczawnica jest miejscowoci uzdrowiskow std jako rodo-wiska jest szczeglnie wana zarwno dla wadz jak i dla mieszka-cw gminy. Majc to na uwadze wadze Szczawnicy w 2007 roku za-czy starania, aby zamontowa ok. 2000 kolektorw sonecznych do ogrzewania wody. Pomys ten spotka si z duym zainteresowaniem spoeczestwa. W celu realizacji tej inicjatywy powoano Stowarzysze-nie na Rzecz Ekorozwoju Szczawnicy EKO Szczawnica, do ktrego przystpio ponad 400 osb. Wkrtce podjto te dziaania na rzecz zdobycia rodkw na realizacj tego przedsiwzicia. Wsparcie uzyska-no od Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, ktry przyzna poyczk w wysokoci 3 473 000 z, oprocen-towan wskali 4%, z moliwoci jej umorzenia w wysokoci 35% oraz od Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, Szczawnica znalaza si na licie rankingowej, na ktrej umieszczono projekt o do8nansowanie przedsiwzicia w wysokoci 50% jego war-toci na kwot 4.217.000 z (Web-07).

Projekt Solarna Szczawnica obj zakup i instalacj ok. 1600 ko-lektorw sonecznych. Przyczynio si to do znaczcej poprawy jakoci powietrza wynikajcej z ograniczenia zuycia wgla o 50%, oleju opa-owego o 25% oraz energii elektrycznej o 25% (Web-08).Konsekwencj ograniczenia spalania paliw kopalnych jest znaczca redukcja emisji: pyu o 17,358 Mg/rok; dwutlenku siarki o 13,956 Mg/rok; dwutlenku azotu o 1,736 Mg/rok; tlenku wgla o 37,96 Mg/rok; dwutlenku w-gla o 1957,512 Mg/rok; sadzy o 0,875 Mg/rok; BAP o 0,012Mg/rok (tame). W wyniku realizacji projektu Szczawnica moe pochwali si czystszym powietrzem, co ma kluczowe znaczenie dla miejscowoci uzdrowiskowej. Ponadto mieszkacy korzystajcy z kolektorw ciesz si z niszych rachunkw za ogrzewanie wody.

Dziaania w zakresie ochrony klimatu zostay przeprowadzone przy duym wsparciu i zaangaowania spoecznoci lokalnej, ktra aktywnie braa udzia w realizowaniu projektu jednoczenie stajc si jego bene-


75

8cjentem. Powyszy przykad pokazuje nie tylko, e dziaania na rzecz ochrony obszarw atrakcyjnych turystycznie s moliwe, ale rwnie pokazuje jak wsppraca wadz samorzdowych i mieszkacw moe przyczyni si do wsplnego dbania o czysto powietrza i ograni-czanie emisji w sposb uwzgldniajcy sfer spoeczn, ekonomiczn irodowiskow.

Dziaania na rzecz ochrony klimatu s te podejmowane przez licz-ne hotele, hostele czy schroniska, ktre we wprowadzaniu rozwiza pro rodowiskowych widz nie tylko aspekt rodowiskowy, ale take dostrzegaj ekonomiczne i marketingowe walory. Kadra zarzdzajca i projektujca tego typu obiekty zwraca coraz wiksz uwag na ich energooszczdno poprzez odpowiedni dobr sprztu RTV i AGD, termomodernizacj budynkw, zapewnienie, e dom obiekt bdzie pochania jak najwicej ciepa z zewntrz czy korzystanie z instalacji energetyki odnawialnej.

Jeden z ekologicznych hoteli w Poznaniu zosta specjalnie zapro-jektowany i urzdzony w sposb zapewniajcy minimalizacj zuycia energii elektrycznej. Rozwizania zastosowane w tym obiekcie s na tyle skuteczne, e hotel przy penym owietleniu zewntrznym i we-wntrznym pobiera tylko tyle energii elektrycznej co czajnik bezprze-wodowy. Do niskiego zuycia energii przyczynia si tam rwnie szereg energooszczdnych rozwiza jak chociaby wykonanie elewacji zma-teriaw zapewniajcych minimalne straty ciepa czy podgrzewanie wody przez kolektory soneczne.

Ciekawym przykadem dziaa w zakresie ograniczania emisji i tro-ski o ochron klimatu s dziaania Polskiego Towarzystwa Turystycz-no-Krajoznawczego. PTTK podejmuje liczne starania, aby zwikszy wykorzystanie nowoczesnych technologii tak, by obiekty PTTK byy bardziej energooszczdne i przyjazne rodowisku. Dziki staraniom tej instytucji i wsparciu ze rodkw Norweskiego Mechanizmu Finan-sowego udao si zainstalowa instalacje odnawialnych rde energii wwielu obiektach PTTK na przykad w Bieszczadach i Beskidzie Ni-skim.


76

W ramach projektu zaplanowano nastpujce inwestycje: Schronisko- Bacwka Kremenaros w Ustrzykach Grnych mon-

ta 95m kolektorw sonecznych; Schronisko w Komaczy monta 72m kolektorw sonecznych; Schronisko- Bacwka Pod Honem w Cisnej monta 54m kolek-

torw sonecznych; Dom Wypoczynkowy w Wetlinie monta 140m kolektorw so-

necznych; Hotel Grski w Wetlinie monta 27m kolektorw sonecznych; Hotel Grski i Camping nr 150 w Ustrzykach Grnych monta

27m kolektorw sonecznych; instalacja pompy ciepa o mocy ok. 120kW zapewniajcej ciepo do

celw c.o. i c.c.w. oraz rurocigu glikolowego; Schronisko-Bacwka JAWORZEC w Jaworcu monta 54m kolek-

torw sonecznych; instalacja hybrydowej elektrowni z turbin wiatrowa i panelami fo-

towoltaicznymi (Web-10).Organizatorzy wypoczynku coraz bardziej zwracaj uwag na pro

rodowiskowe rozwizania, ktre przyczyniaj si do ograniczania emisji i ochrony klimatu. Chocia naley zaznaczy, e czsto motywa-cj do tego typu dziaa nie jest troska o rodowisko naturalne, badania prowadzone w tym zakresie pokazuj, e zaledwie 30% ankietowanych w tego typu dziaaniach kieruje si trosk o ograniczenie oddziaywa-nia na rodowisko. Inspiracj do tego typu dziaa s rwnie: obnie-nie kosztw 24% ankietowanych; korzyci marketingowe 19 % czy lepszy wizerunek i reputacja obiektu 19% (Web-09).

Wszystkie te inwestycje przyczyniaj si do ograniczenia zuycia w-gla czy olei opaowych zuywanych do ogrzewania obiektw i wody, a co za tym idzie wie si to ze znaczcym ograniczeniem emisji ga-zw cieplarnianych. Te dziaania maj wpyw na jako powietrza i na ochron klimatu przyczyniajc si do podnoszenia jakoci rodowiska.


77

Etyczny wymiar zrwnowaonej turystyki

Zmiany klimatu s jedn z przesanek przemawiajcych za wprowa-dzaniem zrwnowaonej turystyki, niemniej zrwnowaona turystyka powinna by rwnie postrzegana przez pryzmat etycznego wymiaru jej wdraania. Wprowadzanie zrwnowaonej turystyki powinno by postrzegane jako realizacja moralnych zobowiza czowieka, jako do-strzeenie i wyraz troski o dobrostan rodowiska oraz organizmw y-wych jak i o drugiego czowieka. W turystyce ju od dawna dostrzega si potrzeb uwzgldniania sfery etycznej w dziaalnoci turystycznej, std 30 padziernika 1999 roku Zgromadzenie Oglne wiatowej Or-ganizacji Turystyki (WTO), w specjalnej rezolucji (A/RES/406 (XIII)) przyjo Globalny Kodeks Etyczny. Kodeks skada z preambuy, dzie-wiciu zasad oraz z mechanizmu jego wdraania zawartego w artykule 10. Kodeks obejmuje sfer ekonomiczn, spoeczn i kulturow pasz-czyzn turystyki, uwzgldniajc nastpujce obszary:Artyku 1. Udzia turystyki w pogbianiu wzajemnego zrozumienia

iszacunku pomidzy narodami i spoeczestwami.Artyku 2. Turystyka jako narzdzie indywidualnej i zbiorowej samo-

realizacji.Artyku 3. Turystyka jako czynnik zrwnowaonego rozwoju.Artyku 4. Turystyka uytkownikiem, ale i bene8cjentem dziedzictwa

kulturowego ludzkoci.Artyku 5. Turystyka jako dziaalno przynoszca korzyci krajom

ispoecznociom przyjmujcym turystw.Artyku 6. Obowizki uczestnikw rozwoju turystyki.Artyku 7. Prawo do turystyki.Artyku 8. Swoboda ruchu turystycznego.Artyku 9. Prawa pracownikw i przedsibiorcw brany turystycznej.Artyku 10. Wprowadzanie zasad Globalnego Kodeksu Etyki w Tury-

styce (Web-05, Web-06).Przyjcie kodeksu jest cakowicie dobrowolne, ale mimo to coraz

czciej praktykowane przez wiele biur podry i operatorw tury-


78

stycznych. Etyczny wymiar turystyki jest take realizowany poprzez wczanie wartoci do sfery dziaa tego sektora, wrd wartoci na-ley wymieni przynajmniej kilka, ktre s kluczowymi w dyskursie etyki rodowiskowej. Jedn z najwaniejszych wartoci, ktre znajduj odzwierciedlenie w postulacie zrwnowaonej turystyki jest odpowie-dzialno za rodowisko przyrodnicze uwzgldniajca trosk o inte-gralno rodowiska naturalnego oraz konieczno zachowania jego zasobw i walorw dla przyszych pokole. Postulat odpowiedzialno-ci w wymiarze biocentrycznym zosta sformuowany przez Hansa Jo-nasa (Jonas 1995). Sformuowa on imperatyw odpowiedzialnoci za wszystkie ywe organizmy prbujc zapewni moliwo ich przetrwa-nia. Jonas sformuowa zontologizowan koncepcj odpowiedzialnoci, wktrej samo istnienie jest racj bycia przedmiotem odpowiedzialno-ci. W ten sposb zasada odpowiedzialnoci ufundowana na ontolo-gii stawia przed czowiekiem zadanie ochrony ycia w kadej postaci. W8lozo8i Jonasa nagie, faktyczne jest w sposb oczywisty zbiega si z jakim powinien (Jonas 1995: 233). Ufundowana na ontologii odpowiedzialno jest ochron kadego bytu oywionego zsamej racji jego istnienia.

Odpowiedzialno konstytuuje podmiotowo czowieka (Picht 1981: 173). Czowiek wspczesny nie moe sobie pozwoli na zaw-anie pola odpowiedzialnoci tylko i wycznie do siebie samego bd do drugiego. Rozwj naukowo-techniczny poszerzy zakres odpowie-dzialnoci i stawia przed czowiekiem nowe wyzwania jak chociaby odpowiedzialno za rodowisko przyrodnicze oraz odpowiedzialno za moliwo istnienia i funkcjonowania przyszych pokole. Odpo-wiedzialno w zrwnowaonej turystyce integruje kluczowe sfery, na jakie turystyka wpywa i wyraa si w trosce interesariuszy o zachowa-nie integralnoci rodowiska naturalnego oraz minimalizowanie nega-tywnego wpywu dziaa w tej sferze. Wyrazem odpowiedzialnoci jest wyjcie poza spojrzenie na turystyk jako na rdo natychmiastowego dochodu, na rzecz dostrzeenia dugofalowych i ponad ekonomicznych korzyci, jakie przynosi ta forma rekreacji oraz uwzgldnianie w ra-


79

chunku ekonomicznym kosztw wiadcze ekosystemw, z ktrych korzystaj interesariusze. Zrwnowaona turystyka stanowi paszczy-zn realizacji odpowiedzialnoci za drugiego, ale take rozszerza zakres odpowiedzialnoci na wiat pozaludzki. Wymaga od czowieka rwnie uwzgldniania interesw przyszych pokole i troski o ich moliwo korzystania z zasobw, ale take jest wyrazem odpowiedzialnoci za zachowanie rodowiska w stanie niezniszczonym dla dobra wszystkich yjcych obecnie jak i tych, ktrzy si jeszcze nie narodzili.

Dopenieniem odpowiedzialnoci jest szacunek wobec ycia iwszystkich jego przejaww. Wczajc w to poszanowanie praw osb zaangaowanych w sektorze usug turystycznych. W przypadku tury-styki zrwnowaonej etyka szacunku wobec ycia ma bardzo szeroki zakres, jest nie tylko trosk o ochron wszelkiego ycia, ale take bdzie wizaa si z trosk o okazywanie szacunku lokalnym mieszkacom. Jak na biay promie wiata skadaj si rnobarwne promienie, tak etyka poszanowania ycia zawiera w sobie wszystko, co skada si na etyk mioci, yczliwoci, wspcierpienia i wspradoci, postawy po-kojowej, zdolnoci do przebaczania (Schweitzer 1964: 52). Te wszyst-kie elementy powinny by przejawem szacunku wyraanego wzrw-nowaonej turystyce, szacunek powinien sta si fundamentem na podstawie ktrego budowana jest paszczyzna porozumienia midzy interesariuszami oraz powinien wyraa si w dziaaniach wszystkich uczestnikw tej formy turyzmu.

Kluczowe znaczenie ma szacunek wobec ludnoci lokalnej, ktry wyraa si nie tylko w zatrudnianiu lokalnej spoecznoci do pracy wsektorze usug turystycznych, ale take w szacunku wobec lokalnych tradycji i prawa prywatnoci lokalnej spoecznoci. Zagroeniem w tej sferze moe by chociaby tzw. utowarowienie kultury. Tragicznym przykadem jest Hiszpaskie miasto Fuenterraba (znane te pod na-zw Hondarribia), w ktrym co roku odbywa si Alarde (Podemski 2008: 63). Alarde jest odtworzeniem zwycistwa mieszkacw Fuen-terraba nad Francuzami, w ktre zaangaowani s wszyscy mieszkacy miasteczka, przez co zwyczajowo Alarde byo wanym wydarzeniem


80

pozwalajcym zjednoczy spoeczno lokaln. Jednak charakter tego wita zosta zmieniony odkd w 1969 roku Hiszpaskie Ministerstwo Turystyki wpisao festiwal na list atrakcji turystycznych, od tego czasu Alarde sta si komercyjnym widowiskiem, nastawionym na cele mar-ketingowe. Przez silny nacisk na przyciganie turystw i uczynienie wita atrakcyjnym dla nich festiwal straci dla mieszkacw znaczenie i wewntrzn warto, a sta si wyreyserowanym spektaklem odgry-wanym dla turystw dnych wrae. Powyszy przykad niewtpliwie nie jest odosobniony, ale pokazuje, e zarwno w przypadku wartoci przyrodniczej jak i kulturowej, ktr staje si atrakcja turystyczn na-ley zwrci szczegln uwag na to, aby nie naruszy jej charakteru iuszanowa tradycj lokaln jak i odczucia miejscowej ludnoci z ni zwizane.

Szacunek i odpowiedzialno zrodzone w sferze intelektualnej jak iwolitywnej prowadz do sprawiedliwoci, ktra w zrwnowaonej tu-rystyce realizuje si w co najmniej dwch wymiarach czasowych. Jako skierowana ku przyszoci kluczowe znaczenie ma sprawiedliwo mi-dzypokoleniowa, ktrej wyrazem jest troska o zachowanie dbr kul-turowych oraz przyrodniczych dla przyszych pokole, tak aby i one mogy mie do nich dostp. Rozwaane w etycznym dyskursie nad od-powiedzialnoci pytanie czy czowiek ma prawo pozbawia nastpne pokolenia dostpu do zasobw tylko dlatego, e mia do nich dostp przed nimi zyskuje tutaj odpowied w postaci prby ochrony tych zaso-bw i nie dopuszczenia do ich degradacji pod wpywem nadmiernego ruchu turystycznego.

Sprawiedliwo wyraa si te w czasie teraniejszym poprzez za-pewnienie, e nikt nie bdzie dyskryminowany z powodu wykszta-cenia, wyznania, koloru skr czy statusu materialnego (Wigley D. C., Shrader-Frechette K. 1996). W tym kontekcie sprawiedliwo wyraa si na wiele sposobw takich jak chociaby nie dopuszczanie, aby wy-gody turystw przyczyniay si do dyskomfortu ludnoci miejscowej, np. poprzez nadmierne wykorzystywanie wody na obszarach gdzie jest ona dobrem de8cytowym pozbawiajc tym samym dostpu do niej


81

miejscow ludno. Jednak jednym z kluczowych i podkrelanych przez zrwnowaon turystyk postulatw jest zapewnienie dostpu do ko-rzyci z usug turystycznych dla miejscowej ludnoci, tak aby rwnie ona stawaa si bene8cjentem dziaalnoci prowadzonej w miejscu jej zamieszkania.

Wyej zarysowane wartoci realizuj si tak na poziomie sfery in-telektualnej, jako owoc przemyle i analiz 8lozo8cznych, jak i s re-alizowane w sferze praktycznej, majc swoje odzwierciedlenie w dzia-aniach, dla ktrych s motywacj. Gwnym motorem realizowania aksjologicznej paszczyzny zrwnowaonej turystyki zdaje si by do-strzeenie wewntrznej wartoci chronionych w turystyce zrwnowa-onej dbr takich jak chociaby rodowisko przyrodnicze, czy warto kulturowa. Prowadzi ona nieuchronnie do zrodzenia si postawy sza-cunku i odpowiedzialnoci. Szacunek i odpowiedzialno s wyrazem zrozumienia, i te dobra s wartociowe nie ze wzgldu na moliwo ich wykorzystania, czerpania korzyci z ich uywania, ale posiadaj we-wntrzn warto, niezalen od naszej oceny owych dbr. W takim ujciu s postrzegane jako warto sama w sobie.

Zagadnienie wewntrznej wartoci przyrody jest przedmiotem wielu analiz. Niestety czsto prby uzasadniania wewntrznej wartoci przy-rody staj si sprzeczne same w sobie, gdy racj uzasadniajc staj si argumenty instrumentalne czy utylitarystyczne. Tym samym przyroda staje si cenna i wartociowa jako uyteczna dla czowieka, 8lozofowie wpadajcy w t puapk zdaj si tkwi w antropocentrycznym modelu mylenia. Zdaniem Godfrey-Smitha (za Wearing, Neil 2009: 18) tego typu argumenty mona podzieli na cztery gwne kategorie: Estetyczne/duchowe przyroda jest wartoci dostarczajc prze-

y estetycznych czy te rdem odzyskiwania rwnowagi ducha. Biologiczne/zwizane z biornorodnoci przyroda jest rdem

genetycznej rnorodnoci. Naukowe warto przyrody jest dostrzegana przez pryzmat jej roli

w badaniach naukowych.


82

Sportowe przyroda jest bezcenn paszczyzn rozwoju turystyki irekreacji.

Mimo, e te racje ochrony wysuwane s wyranie przez pryzmat ludzkich korzyci czerpanych z przyrody to nie naley ich odrzuca, stanowi one podstaw do poszerzenia aksjologicznego spojrzenia na rodowisko przyrodnicze docelowo wychodzc poza utylitarystyczne ujcie. Stwarza to podstaw, aby holistyczne podejcie stao si pasz-czyzn formuowania pogldw, ktre uwzgldniaj caociowy obraz wiata, wyraajc trosk o rodowisko przyrodnicze i formuujc po-stulat ochrony przyrody ze wzgldu na jej wrodzon warto.

We wdraaniu zrwnowaonej turystyki istotne jest przede wszyst-kim osobiste zaangaowanie interesariuszy, ale jednoczenie kluczowe znaczenie ma indywidualny system wartoci oraz dominujce w danym spoeczestwie normy kulturowe (Durydiwka, Kowalczyk, Kulczyk 2010:33), te czynniki bd bowiem paszczyzn do podejmowania de-cyzji, niekiedy jednak daj zbyt duo miejsca na dowoln interpretacj (Lansing, De Vries 2006: 83). Patrzc na to zagadnienie ztej perspektywy kluczowe znaczenie ma zrozumienie, przez jednostk oraz spoeczno, celu zrwnowaonej turystyki jakim jest zapewnienie dugookresowego iharmonijnego rozwoju przy zachowaniu rwnowagi pomidzy pasz-czyzn rodowiskow, gospodarcz i spoeczno-kulturow (Web-03). Tak jak Sokrates by przekonany, e niewaciwe dziaania etyczne wy-wodz si z niewiedzy, tak rwnie tutaj wida wyranie, i zrozumie-nie i wiedza o zaoeniach zrwnowaonej turystyki oraz dugofalowych korzyciach wynikajcych z ich zastosowania maj kluczowe znaczenie. Istotne moe by zrozumienie e w perspektywie dugofalowej zrw-nowaona turystyka przynosi wszystkim korzyci, amasowa turystyka moe przyczynia si do zmian rodowiska jak i do trwaej degradacji obszarw cennych ze wzgldu na walory przyrodnicze i/lub kulturowe. Istotne ma te upowszechnianie wiedzy o etycznym wymiarze troski o rodowisko, ktre moe sta si fundamentem osobistego systemu przekona wzmacniajcy tym samym pozytywne zmiany zachowa.


83

Pojawia si jednak pytanie, czy ten etyczny wymiar zrwnowa-onej turystyki jest wyrazem dostrzegania moralnych zobowiza czy tylko etyczn opakowaniem tradycyjnych usug i produktw, a przez to sprytn strategi marketingow. Etyczna otoczka nie musi wcale wiza si z wysok wiadomoci organizatorw tej formy wypoczyn-ku, a moe niekiedy by przykadem wysokiego poziomu motywacji do zdobycia zysku nawet kosztem wprowadzania w bd turystw (Dzwonkowska 2011: 36). Obserwacja atrakcji turystycznych i syste-mowa ocena prowadzonej przez nie dziaalnoci doprowadzia do zde-maskowania wielu niechlubnych przypadkw, w ktrych etyczno usug turystycznych ograniczaa si tylko do nazwy okrelajcej je jako takie. Jednak warto podkrela, e jest rwnie wiele przykadw, gdzie program etycznej turystyki jest realizowany i gdzie przynosi nie tylko korzyci 8nansowe. Jak zauwaa Fleckenstein bycie etycznym to dobry interes poniewa bycie etycznym powiksza zyski 8rmy, wydajno zarzdu, poprawia wizerunek publiczny i relacje midzy pracownika-mi (Fleckenstein, Huebsch 1999: 137). Std zmiana w tym sektorze jest nie tylko konieczna ze wzgldu na ryzyko zniszczenia rodowiska przez tradycyjn turystyk czy zachodzce zmiany klimatu, ale take pojawia si jako szansa na poprawienie jakoci usug i pracy w tym sektorze.

Zakoczenie

Holistyczny rozwj czowieka zakada rwnowaenie aktywnoci w sferze pracy zawodowej jak i w sferze waciwie pojtej rekreacji. Obecnie turystyka jest jedn z najatrakcyjniejszych form spdzania czasu wolnego i oferuje szereg moliwoci spdzenia wolnego czasu w sposb atrakcyjny i przyjemny, a nawet stwarza moliwo czenia odpoczynku ze zdobywaniem nowej interesujcej poznawczo wiedzy3. Jednak turystyka i podrowanie nie powinno by traktowane jako

3 Na rynku usug turystycznych pojawia si duo ofert skierowanych do osb za-interesowanych poszerzaniem swojej wiedzy, np. szlaki literackie zachcajce do podrowania ladami znanych poetw czy pisarzy (np. szlak Agaty Christie) bd ladami bohaterw literackich (np. szlak Don Kichota czy Wokulskiego).


84

odpoczynek od wartoci (Ostrowski 2008: 111). Wrcz przeciwnie zrwnowaona turystyka nie tylko zrodzia si z dostrzeenia zagroe wynikajcych z antropopresji, ale take jest paszczyzn realizowania wartoci moralnych. Zmiany klimatu s postrzegane jako obszar, gdzie konieczna jest re]eksja etyczna, ich wpyw na sektor turystyczny po-zwala dostrzec skal antropopresji na rodowisko naturalne. Zrwno-waona turystyka zdaje si by rozwizaniem idealnie godzcym trosk o rodowisko, spoeczestwo i wymiar ekonomiczny, ktry nie tylko godzi te sfery, ale take jest odpowiedzi na dotychczasowy de8cyt mo-ralny panujcy w tej sferze.

Wprowadzenie zasady zrwnowaonego rozwoju do turystyki jest wyrazem odpowiedzialnoci i troski o rodowisko naturalne, o drugie-go oraz wobec moliwoci przyszych pokole do korzystania z obsza-rw cennych ze wzgldu na walory przyrodnicze i kulturowe. Zrw-nowaona turystyka daje moliwo wyraania szacunku wobec ycia we wszystkich jego przejawach, wyraajc si w trosce o integralno obszarw przyrodniczych jak i trosk w sferze spoecznej o dobrobyt miejscowej ludnoci i poszanowanie praw wszystkich uczestnikw tego sektora usug. Zrwnowaona turystyka stwarza take moliwo realizowania wartoci sprawiedliwoci, ktra jest wyraa si w trosce o zapewnienie dobra obecnych uczestnikw turyzmu oraz o dobro przyszych uczestnikw tej sfery aktywnoci ludzkiej. Kryzys ekolo-giczny wynika z zachwiania porzdku moralnego dlatego te wyzwa-niem stojcym przed czowiekiem wspczesnym jest dostrzeenie swoich zobowiza wobec rodowiska przyrodniczego i wobec dru-giego oraz realizacja ich na rnych paszczyznach wcznie ze sfer rekreacji.

Bibliogra%a

Literatura:Bigano A., Hamilton J.M., Tol R.S.J., 2006, !e impact of climate change on domestic

and international tourism: A simulation study, Fondazione Eni Enrico Mattei 86.


85

Durydiwka M., Kowalczyk A., Kulczyk S., 2010, De8nicja i zakres pojcia , w: Kowalczyk A. (red.), Turystyka zrwnowaona, PWN, Warszawa, s. 21-43.

Dzwonkowska Dominika, Zasada zrwnowaonego rozwoju w turystyce, Studia Ecolo-giae et Bioethicae 9(2011)2, s. 23-41.

EEA, 2007, Europes Environment: the fourth assessment, Kopenhaga. EEA, 2007, European bathing water quality in 2011, Kopenhaga.Fleckenstein M.P., Huebsch P., 1999, Ethics in Tourism-Reality or Hallucination, Jour-

nal of Business Ethics 19, s. 137142.Freitas C.R., 2003, Tourism climatology: evaluating environmental information for deci-

sion making and business planning in the recreation and tourism sector, Internatio-nal Journal of Biometeorology, (2003) 48, s. 4554.

Jonas H., 1994, Philosophy at the end of the century: a survey of its past and future, Social Research, 61(1994)4.

Jonas H., 1995, Zasada odpowiedzialnoci, PLATAN, Krakw.Koening U., Abegg B., 1997, Impacts of climate change on winter tourism in the Swiss

Alps, Journal of Sustainable Tourism, 5 (1), s. 4658.Lansing P., De Vries P., 2006, Sustainable tourism: ethical alternative or marketing

ploy?, Journal of Business Ethics, No. 73, 77-85.Mishev P., Mochurova M., 20102, Impacts of Climate Change on Tourism, w: V. Alexan-

drov i in. (red.), Global Environmental Change: Challenges to Science and Society in Southeastern Europe, DOI 10.1007/978-90-481-8695-2_15, 193-200.

Ostrowski M., 2008, Teologia turystyki, w: Winiarski R. (red.), Turystyka w naukach humanistycznych, PWN, Warszawa, 102-116.

Picht G., 1981, Odwaga utopii, w: Odwaga utopii, PIW, Warszawa.Renan E., 2002, Przyszo nauki, w: Skarga B. (red.),, Renan, Wiedza Powszechna,

Warszawa.Schweitzer A., 1964, ycie, PAX, Warszawa.Wearing S., Neil J., 2009, Ecotourism impact, potentials and possibilities, Butterworth-

Heinemann, Oxford.Wigley D. C., Shrader-Frechette K., 1996, Environmental Justice: ALouisiana Case

Study, Journal of Agricultural and Environmental Ethics, No. 9, 61-82.Zarba D., 2010, Ekoturystyka, PWN, Warszawa.

Witryny internetowe:

(Web-01) Bacon F., $e New Organon, , dostp: 15.12.2011.

(Web-02) Hardin G., !e tragedy of the commons, , dostp: 12.01.2011.


86

(Web-03) Sustainable Development of Tourism,

DominikaDzwonkowska, Zmiany Klimatu a Zrownowazona Turystyka Plaszczyzna Etyczna

Documents

Transcript of DominikaDzwonkowska, Zmiany Klimatu a Zrownowazona Turystyka Plaszczyzna Etyczna