Adaptacja do zmian klimatu działania lokalne

dr Magdalena Kuchcik prof. dr hab. Krzysztof Błażejczyk

Czy klimat się zmienia?

FAKTY

Średnia globalna temperatura powierzchni Ziemi wzrosła w okresie 1906-2005 o 0,74°C

Trend liniowy ocieplenia w ostatnich 50 latach (0,13°C na dekadę) jest prawie dwukrotnie większy niż za ostatnie 100 lat (0,07°C /10 lat)

Źródło: IPCC 4th Report, 2007

W 2 połowie XX w. średnia temperatura na półkuli płn. była najwyższa na przestrzeni ostatnich 500 lat

Źródło: The Pre-Historical Temperature Record www.appinsys.com/GlobalWarming

Obserwacje satelitarne prowadzone od 1978 r. dowodzą, że średni roczny obszar lodu arktycznego zmniejsza się w tempie 2.7% na dekadę. Latem obszar lodu arktycznego zmniejsza się aż o 7.4% na dekadę.

Źródło: National Snow and Ice Data Center, Monthly Archives 2012

Na półkuli północnej zmniejsza się wyraźnie obszar z pokrywą śnieżną - Brown (2000), a śnieg odbija do 90% promieniowania

Europa - powodzie od 1980

Warszawa Zmienność średniej rocznej temperatury powietrza w Warszawie (1780-2003)

0,55°C/100 lat, z czego w miesiącach zimowych 1,12°C/100 lat Źródło: Lorenc H. (red.), 2005, Atlas klimatu Polski, IMGW, Warszawa

Dlaczego klimat się zmienia?

Przyczyny naturalne

(astronomiczne, geologiczne, tj. cykl Milankovica, wędrówka kontynentów, czy aktywność słoneczna i wulkaniczna)

Przyczyny antropogeniczne

(emisja gazów cieplarnianych, wycinka lasów w skali globalnej, osuszanie obszarów podmokłych, dewastacja środowiska)

Naturalne czynniki (cykl Milankovica, wędrówka kontynentów, czy aktywność słoneczna i wulkaniczna) nie wyjaśniają obserwowanych zmian klimatu

Znacznie lepsze wyniki odtworzenia warunków klimatycznych otrzymuje się wprowadzając do modelu gazy cieplarniane odpowiedzialne za

ocieplenie oraz aerozole odpowiadające za ochłodzenie.

Źródło: www.globalchange.gov

I P C C Fifth Assessment Report Climate Change 2014: The Physical Science Basis Summary for Policymakers

Międzyrządowy Panel ds. Zmian Klimatu publikuje raporty pokazujące różne przyczyny zmian klimatu. Wg tych raportów za obserwowane obecnie zmiany klimatu w zdecydowanej większości odpowiada różnorodna działalność człowieka.

Przyczyny antropogeniczne

-zwiększona emisja gazów cieplarnianych (dwutlenek węgla, metan, związki azotu), -masowe wycinanie lasów, -emisja halonów i freonów (związki używane kiedyś w urządzeniach chłodniczych i aerozolach), -zmiany użytkowania ziemi, -urbanizacja, -zanieczyszczanie atmosfery, -przyrost liczby ludzi itd.

Spalanie paliw stałych i płynnych

Deforestacja

Zmiany uzytkowaniaziemi

Spalanie biomasy

Nawożenie

Chodowla bydła

Uprawa ryżu

Zwiększenieareałuupraw

Procesy naturalne

CO2

CH4

NO2

Emisja gazów cieplarnianych

Rozmarzanie wiecznej zmarzliny

Las w Amazonii (fragment) w roku 2000 i 2009

Wycinanie lasów, zwłaszcza starych, najbardziej cennych, dotyczy także Polski

Deforestacja

Źródło: NASA, www.mongbay.com

URBANIZACJA

Sztuczne powierzchnie w miastach na stałe zmieniają klimat, w którym żyje prawie ¾ Polaków i ponad połowa

z 7 mld mieszkańców globu

Pokrycie nawierzchnie ulic, chodników,

placów materiałami

nieprzepuszczalnymi (asfalt, beton)

zwiększony odpływ wód opadowych

Tylko niewielka część wody ulega wyparowaniu

mniejsza zawartość pary wodnej

w powietrzu w mieście

Albedo powierzchni

Zródło: U.S. Environmental Protection Agency. Polska wersja ryciny: M. Kamiński http://yosemite.epa.gov/oar/globalwarming.nsf/content/ActionsLocalHeatIslandEffect.html

Materiały budowlane, tworzące powierzchnie w mieście, mają znaczną pojemnością cieplną dlatego akumulują ciepło w czasie dnia, a emitują je nocą – w wyniku tego procesu i wielu innych powstaje Miejska Wyspa Ciepła.

Liverpool, żródło: http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2097308/Britains-wasteful-cities-New-thermal-images-huge-amounts-energy-wasted-country.html

Żródło: www.gardinergreenribbon.com

ROLNICTWO Podtlenek azotu (N2O) oraz metan (CH4): • N2O jest wydalany do atmosfery z użytków rolnych, głównie w efekcie mikrobiologicznego przetwarzania nawozów azotowych w glebie. Emisje N2O stanowią połowę wszystkich emisji rolnych; • Emisje CH4 są głównie wynikiem procesów trawiennych zwierząt przeżuwających (przede wszystkim krów i owiec)

Emisje rolnych gazów cieplarnianych maleją! W UE w latach 1990-2005 spadek o 20%

Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa, opracowanie w oparciu o dane z EEA

Liczba ludności Ziemi 1800 r. – 978 mln 1960 r. - 3 mld 1990 r. - 5,3 mld 2006 r. - 6,6 mld 2015 r. - 7,3 mld

Składnik powietrza

% obj.

Powietrze

wdychane

Powietrze

wydychane

Azot 78 78

Tlen 21 17

Dwutlenek węgla 0,03 4

Inne gazy ok. 1 ok.1

Skład chemiczny powietrza wdychanego i wydychanego

MY, czyli LUDZIE

Większa częstość i natężenie ekstremów pogodowych

Dowiedzione zmiany klimatu Cieplejszy klimat więcej energii w systemie?

Niszczymy my – cierpią inni Atmosfera jest JEDNA

Najbiedniejsze kraje zależą silnie od rolnictwa – najbardziej „wrażliwego” działu gospodarki

Wg WHO w 2000 r. zmiany klimatu odpowiadają za 2.5% biegunek i 6% przypadków malarii, nawet w klimacie szerokości umiarkowanych

Wzrost zanieczyszczenia powietrza - astma i inne choroby ukł. oddech. i zgony, zwłaszcza dzieci

Podnoszenie poziomu mórz i oceanów, powodzie i susze – głód, brak wody pitnej, choroby i śmierć

Katastrofy pogodowe pogłębiają negatywne zjawiska: praca dzieci, handel dziećmi i dorosłymi

Obecnie mówiąc o klimacie Polski myślimy zazwyczaj nie o warunkach średnich, ale o ekstremalnych:

falach upałów (dni gorące, upalne noce), falach zimna (dni b. mroźne), huraganowych wiatrach, powodziach lub suszach, anomaliach pogodowych…

A dodatkowo myślimy równocześnie o ich skutkach ekonomicznych, społecznych, zdrowotnych

Kilka przykładów ….

Do 2050 r. prognozowany jest w Polsce: wzrost temperatury powietrza wzrost zimowych opadów deszczu (powodzie), spadek letnich opadów deszczu, wzrost ryzyka suszy i erozji gleby, wydłuży się sezon wegetacyjny i zmienią się plony

1997r. Dorzecze Odry: Kotlina Kłodzka – opady ciągłe 60-70 godz., 5-9.07 = 450-480

mm (200% śr. m-nej). Kłodzko: poziom wody w 5 dni z 100 do 655 cm

4.07.2002 r. huraganowy wiatr niszczy ok. 14 tys. ha Puszczy Piskiej.

21.08.2007 r. komórka burzowa, Mikołajki: wiatr 126 km/h (35 m/s), spadek temp. z

28°C na 16°C, śmierć 12 żeglarzy

Lato 1994 – najsilniejsza dotychczas fala upałów w Polsce, 2006 r. –

najwyższa temperatura lipca, blisko miesiąc z tmax około 30°C.

Sierpień 2003 r. –fala upałów Europie Zach., około 30 tys. zgonów

Czy jesteśmy bezradni wobec tych procesów?

Na szczęście – Nie. Skutki zmian klimatu odczuwane przez nas wszystkich są

sumą wszystkich naszych działań, tych globalnych, ale także tych lokalnych, a nawet indywidualnych.

Potrzebny jest wzrost naszej świadomości oraz podjęcie tych działań, które są dla nas możliwe.

Powstały różne programy, międzynarodowe i krajowe, mające na celu zmniejszenie niekorzystnych dla klimatu działań.

Ich sukces zależy nie tylko od tego, co zrobią rządy największych państw świata, ale także od tego, co zrobi każdy z nas.

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) www.fao.org/climatechange/en/ www.fao.org/climatechange/youth/en/ www.yunga-un.org

http://www.unicef.org/environment/ http://www.unicef.org/cfs/ http://www.unicef.org/education/bege_61668.html

http://www.unep.org/climatechange/

http://en.unesco.org/themes/education-sustainable-development http://www.unesco.org/new/esd2014

http://www.wmo.int/pages/themes/WMO_climatechange_en.html

http://www.who.int/globalchange/en/

KONKURS „RAZEM DLA KLIMATU”

Czas na działania w Polsce…

1. WODA i GLEBY zagospodarowanie wód opadowych,

mała retencja sadzenie drzew na obszarach narażonych na krótkotrwałe powodzie

i ochrona przed erozją gleb.

2. ROLNICTWO i LEŚNICTWO dostosowanie gospodarowania struktury upraw,

dostosowanie agronomii i agrotechniki dbałość o prawidłowy skład gatunkowy lasu.

Kategorie tematyczne obecnego programu

3. GOSPODARKA ochrona przed skutkami zmian klimatu

projektowanie inwestycji zabezpieczenia dróg i mostów

zabezpieczenie infrastruktury energetycznej

4. CZŁOWIEK i ŚRODOWISKO znaczenie powierzchni biologicznie czynnej na terenach

zurbanizowanych – czyli ochrona terenów zielonych i wodnych w miastach

ochrona zdrowia

5. PLANY ADAPTACJI DO ZMIAN KLIMATU Lokalne, kompleksowe plany adaptacji

Wyzwania stojące przed każdym z województw w kontekście działań adaptacyjnych

są częściowo tożsame, częściowo różne – zależne od specyfiki przyrodniczej województwa.

Przykłady możliwych działań małych lub większych, choć w efekcie

bardzo ważnych…

Gromadzenie wód opadowych

Gromadzenie wód opadowych, które można następnie wykorzystać w gospodarstwie jest

znane od stuleci. Mieszkańcy bogatych krajów robią to od dawna.

Oszczędzamy nie tylko złoża wód rzecznych i podziemnych, ale także pieniądze.

Zabezpieczamy przed lokalnymi podtopieniami.

Siła jest w sumie oddziaływań lokalnych

Proste zbiorniki wody deszczowej

Profesjonalne, rozbudowane systemy retencji

W internecie – metody obliczania i doboru odpowiedniej wielkości zbiornika podziemnego i naziemnego

http://www.deszcz.com.pl/www/01_d_obl.htm

Średnia wartość opadów [litrów/ m2]

wg mapy opadów, powyżej

X Powierzchnia rzutu poziomego dachu

[m2]

X Współczynnik materiałowego pokrycia dachu

(dachówka ceram. 0,9, dachówka betonowa 0,8, dach płaski z posypką żwirową 0,6)

= Uzysk wody [litry/ rok]

Przykład: 600 l/m2 X 150 m2 X 0,9 = 81000 litrów/rok

Twoje dane: ..... X ..... X ..... = .....

Tzw. większy opad w Polsce, latem to max 15 l/m2 w ciągu doby – wyjątkowo do 30 l/m2 – zbiornik powinien mieć ok. 2000-4000 l (2-4 m3), a montowane są najczęściej właśnie 3-4 m3.

http://deszczowka.pl/oszczednosci.php

Ogrody deszczowe różnych rozmiarów, które usuwają zanieczyszczenia z przepływającej wody deszczowej zbieranej z powierzchni dróg, placów czy

dachów

Muldy i rowy chłonne

Wyprofilowanie ulic i zielonej infrastruktury

Dbanie o rowy melioracyjne - funkcja retencji, - nie tylko odpływu

Powierzchnie bioretencyjne

Różne zabiegi techniczne: małe zbiorniki wodne, jazy, zastawki itp., jak również nietechniczne (zalesienia,

zadrzewienia, roślinne pasy ochronne, ochrona oczek wodnych, stawów wiejskich, mokradeł itp.) - prowadzą

do spowolnienia lub powstrzymania odpływu wody przy jednoczesnym odtwarzaniu naturalnego krajobrazu.

Mała retencja na ciekach wodnych, czyli zatrzymywanie jak największej ilości wody w jej

powierzchniowym i przypowierzchniowym obiegu

Korzyści z małej retencji: Gromadzi wodę, która w okresach deficytu opadu może być

wykorzystywana w gospodarce. Zwiększa bioróżnorodność w obrębie dolin.

Łagodzi warunki termiczne i zabezpiecza przed lokalnymi powodziami.

Zwiększa potencjał rekreacyjny. Może być wykorzystana jako źródło czystej energii.

Rozsądna regulacja cieków wodnych

Jednym z uciążliwych skutków zmian klimatu jest duża zmienność opadów w czasie i w przestrzeni.

Efektem tej zmienności są nie tylko rozległe powodzie, ale także lokalne podtopienia.

Z drugiej strony na innych obszarach obniża się zwierciadło wód gruntowych i dodatkowy odpływ wód

może prowadzić do przesuszania gruntów, a nawet suszy.

Rozważnie regulując lokalne cieki wodne zmniejszamy te problemy.

Rekultywacja obszarów zdegradowanych

Wiele terenów ulega degradacji w wyniku działalności człowieka.

Są to nie tylko tereny pokopalniane, ale także każde wyrobiska po kruszywach (piaskownie, żwirownie, kamieniołomy itp.).

Można zmienić ich wygląd i nadać im nową „twarz” i przypisać nowe funkcje (np. rekreacyjne).

Opuszczone i zdegradowane tereny w miastach, przy drogach, na terenach przemysłowych, w sąsiedztwie torowisk

kolejowych…..

Kielce – kamieniołom w Kadzielni - rezerwat i amfiteatr

Kryspinów k. Krakowa – zalany obszar po kopalni piasku

Warszawa, Kabaty, ugór zamieniony w „Nasz Park”

inicjatywa społeczna

Inne przykłady

Całoroczny stok narciarski (640 m

długości, 30 m szer.) i park wokół w

Bottrop, Niemcy (2001 r.)

Niesamowite inwestycje

Park Znalezisk, Nochten, Niemcy (2000-2003 r.). Teren byłej kopalni węgla brunatnego, obecnie 10 ha park z unikatowymi okazami kamieni i wyjątkową florą.

Niesamowite inwestycje

Energia odnawialna

W warunkach klimatycznych Polski można skutecznie wykorzystywać przez znaczną część roku energię

promieniowania słonecznego. Może ona podgrzewać wodę używaną w gospodarstwie lub

wytwarzać prąd, gromadzony w akumulatorach.

Przydomowe systemy solarne

Energia słoneczna w transporcie

Biomasa Energia wiatru

Zachowanie bioróżnorodności

Bioróżnorodność to nie tylko hasło naukowe, ale realna potrzeba każdej społeczności i każdego człowieka.

Różnorodność środowiska, w którym żyjemy to kwestia naszego „być albo nie być”.

Bioróżnorodność zapewnia nam urozmaicone pożywienie oraz zabezpiecza przed niszczącymi inwazjami różnych

szkodników wyspecjalizowanych w niszczeniu pojedynczych roślin czy zwierząt.

Potrzebne są różnorodne akcje edukacyjne i promujące bioróżnorodność.

Lasy mieszane kontra monokultury iglaste - różne gatunki „świadczą” sobie pewne usługi ekosystemowe

Wysoki przyrost drzew negatywnie wiąże się z produkcją jagód, pożywienia dla zwierząt i występowaniem martwego drewna, a tylko to jest warunkiem zachowania bioróżnorodności.

1 ha boru świerkowego zatrzymuje około 30 ton pyłu, a 1ha lasu bukowego zatrzymuje 65 ton pyłu.

1ha lasu produkuje 3-10 razy więcej tlenu niż taka sama powierzchnia użytków rolnych.

W 1m3 powietrza leśnego jest 46 - 70 razy mniej organizmów chorobotwórczych niż w powietrzu na terenie miejskim.

Sosna, brzoza i jałowiec wytwarza wokół siebie strefę do 3-5 m wolną od bakterii.

Korytarze ekologiczne

Korytarze ekologiczne to połączone ze sobą obszary, pokryte roślinnością, które umożliwiają migrację roślin, zwierząt czy grzybów. Przyczyniają się one do zachowania bioróżnorodności.

Korytarze od skali globalnej do lokalnej

Adaptacja do zmian klimatu w miastach

W miastach żyje prawie 2/3 ludności Polski. Życie w miastach ma swe zalety, ale także uciążliwości.

Część tych uciążliwości wiąże się ze specyficznym klimatem tworzonym przez miasto, ale też z hałasem i zanieczyszczeniem.

Każdą z uciążliwości można zmniejszyć przez różne działania lokalne.

Zieleń w mieście

Zieleń w mieście ma ogromne znaczenie dla poprawy warunków klimatycznych, sanitarnych i akustycznych. Chodzi nie tylko o utrzymanie tej zieleni, która jeszcze w mieście rośnie, ale o zwiększenie jej powierzchni.

Zieleń nie tylko łagodzi temperaturę, ale także oczyszcza powietrze z zanieczyszczeń i tłumi hałas.

W parkach temperatura powietrza jest znacznie niższa, a wilgotność powietrza wyższa w porównaniu z zabudowanym terenem otaczającym.

Przykład badań IGiPZ PAN - Warszawa

Nadwyżka temperatury powietrza (Ta) i temperatury odczuwalnej (UTCI) w trzech rejonach Warszawy w stosunku do obszaru podmiejskiego Koło – stare osiedle z licznymi drzewami i trawnikami Włodarzewska – nowe osiedle z nielicznymi drzewami i trawnikami Twarda – fragment centrum miasta pozbawionego zieleni

Promujmy i walczmy o zieleń w miastach

Nie wycinajmy bezmyślnie drzew przy nowych inwestycjach! Protestujmy - gdy widzimy, że ktoś niszczy środowisko –

zgłaszajmy odpowiednim władzom! Walczmy o zachowanie istniejących terenów zielonych!

Inicjujmy akcje sąsiedzkie, społeczne mające na celu urządzanie nowych terenów zielonych!

Dbanie o zieleń to nie tylko dbanie o temperaturę powietrza i wilgotność w mieście,

ale też walka z hałasem i zanieczyszczeniem powietrza

Dojrzałe drzewo liściaste – absorbuje ok. 1 tony CO2 na każdy 1m3 przyrostu.

W okresie wegetacyjnym emituje do 1,1 kg O2 z 1 m2 powierzchni liści.

Jedno drzewo produkuje w ciągu roku tyle tlenu, ile zużywa człowiek w ciągu 2 lat życia.

Zielone ściany

Zielone dachy Stanowią dobrą izolację termiczną Zwiększają retencję wód opadowych Tworzą swoisty mikroklimat.

Zielone dachy w skali makro i mikro

Pasaże roślinne

Pasy roślinności buforowej

Zielone tory tramwajowe

Ograniczenie udziału powierzchni

uszczelnionych w przestrzeni miejskiej

jest jednym z podstawowych

działań dla zatrzymania wody w mieście, zwiększenia

parowania i obniżenia

temperatury powietrza.

Powierzchnie przepuszczalne

Białe dachy, białe elewacje, jasne barwy – niższa temperatura w mieście

źródło: Global Model Confirms: Cool Roofs Can Offset Carbon Dioxide Emissions and Mitigate Global Warming http://newscenter.lbl.gov/2010/07/19/cool-roofs-offset-carbon-dioxide-emissions/

Białe dachy, białe elewacje, jasne barwy

Przykład wpływu zieleni na złagodzenie miejskiej wyspy ciepła – rejon ul.Twarda, Warszawa

Obecny stan zagospodarowania - MWC 1,5-3,5°C (maksymalnie do 12°C)

Wprowadzenie trawników i drzew - złagodzenie MWC o 0,1-0,2°C

Wprowadzenie trawników, drzew i zielonych dachów - złagodzenie MWC o 0,4-0,5°C

m.in. w tej broszurze znajdziecie

państwo wskazówki, co

możemy zrobić, aby poprawić

mikroklimat miasta

Klimat to także klimat akustyczny

Nadmierny hałas może mieć wpływ na: uszkodzenia słuchu zakłócenia snu osłabienie procesów poznawczych psychofizjologiczne reakcje stresowe zwiększone ryzyko chorób krążenia Szacuje się, że w Polsce, na szkodliwe lub uciążliwe działanie hałasu narażonych jest około 13 milionów osób.

Wyraźne zwiększony hałas występuje w pasie do około 500 m od drogi. Powyżej tej odległości większe znaczenie w kształtowaniu się klimatu

akustycznego miejsca mają czynniki lokalne, a hałas komunikacyjny z drogi słyszalny jest w postaci w miarę jednostajnego szumu.

Dla zapewnienia ludziom odpowiednich warunków w ciągu dnia i wypoczynku nocnego, drogi powinny przebiegać w odległości większej niż

200-300 m od budynków mieszkalnych.

Natężenie hałasu w okolicy Wyszkowa – norma to max 65 dB w dzień i 45 dB w nocy przy drogach, poza drogami – 55 w dzień

a) w porze dziennej, b) w ciągu nocy

Ochrona przed hałasem wymaga kompleksowych działań w sferze edukacji, planowania i organizacji ruchu .

Ekrany akustyczne są jednym ze sposobów na obniżenie poziomu hałasu w otoczeniu dróg .

Pas zieleni, w stanie ulistnionym , o szerokości 30m

redukuje hałas o 5 dB.

Edukacja

D Z I E C I

Źródło: Climate Change and Environmental Education

Przedszkole – jak ważne jest środowisko naturalne i jego czystość,

NAUKA

Szkoła podstawowa – podstawy naukowe zmian klimatu i surowców naturalnych, znaczenie przyrody w codziennym życiu, sposoby unikania ryzyka, uświadamianie, że historia i teraźniejszość ma wpływ na ich przyszłość i przyszłość środowiska w jakim żyją,

Gimnazjum – dokładnie o zmianach klimatu i środowisku, cykle ekologiczne (wody, biomasy), cykle życia różnych produktów (powtórne wykorzystywanie, recykling), związki między globalnymi i lokalnymi akcjami dotyczącymi środowiska, sposoby identyfikacji zagrożeń, wpływ norm społecznych i zachowań grupowych na ryzyko zagrożeń i ochronę środowiska

ABY Małe dzieci rozumiały odpowiedzialność za wykorzystywanie środowiska i potrafiły unikać zachowań niebezpiecznych; starsze dzieci miały szacunek dla harmonii w naturze, potrafiły identyfikować surowce naturalne i zmieniać swe codzienne praktyki na przyjazne środowisku, potrafiły dbać o ogrody przy szkołach, ; a gimnazjaliści oprócz wszystkiego co wyżej potrafili działać lokalnie na rzecz środowiska.

Źródło: Climate Change and Environmental Education

Młodzież w akcji na rzecz zmian klimatu: inspiracje ze świata

KONKRETNE przykłady

Szkoła podstawowa – wycieczki po okolicy (dzieci wskazują czynniki ryzyka które zauważają, robią zdjęcia, kręcą filmy), tworzenie map lokalnych zagrożeń (zrzutów ścieków, wysypisk śmieci), ale też wyobrażeń o tym jak mogą poprawić środowisko, sadzenie drzew, tworzenie klombów i późniejsze dbanie o nie, gry z wykorzystaniem plansz, na których można projektować różne rozwiązania, pomiary meteorologiczne, obserwacje przyrody, pomiary obiektów tj. domu w celu tworzenia map, małe GRUPY dyskusyjne – uczenie dzieci rozmawiania o środowisku, każda z grupek my wymyśleć rozwiązanie innego problemu

Przedszkole – prowadzenie ogródka lub warzywniaka, małe zwierzęta, konkursy rysunkowe, spacery po okolicy

Gimnazjum – wszystko co powyżej, tworzenie modeli gier lub plansz do projektowania lokalnych zmian w środowisku, panele dyskusyjne, umożliwienie młodzieży uczestnictwa w decydowaniu o wybranych inwestycjach lokalnych

Wszystko to wymaga nauczycieli rozumiejących środowisko i procesy w nim zachodzące, kreatywnych, lubiących działać z dziećmi.

Wiele z tych aktywności (gry, podchody, mapy, sadzenie roślin), można zrobić z dziećmi w czasie gdy szkoły są puste, w weekendy, po południu i połączyć je potem z zabawą, piknikiem

Zawsze i wszędzie oszczędzanie energii i wody

Regulacja temperatury w pomieszczeniach

Dobra izolacja budynków

Wyłączanie światła, urządzeń w stanie czuwania

Promocja

Atrakcyjna forma

Zakończenie

To tylko wybrane przykłady działań, które możemy podjąć wspólnie, aby złagodzić skutki zmian klimatu

lub lepiej zaadoptować się do niektórych zmian.

Każda gmina różni się od pozostałych. Musimy uruchomić naszą wyobraźnię, aby zobaczyć, co dla nas jest najważniejsze i co razem możemy zrobić,

aby wszystkim żyło się lepiej.

Czekamy na Wasze kreatywne pomysły!