DOKUMENTACJA PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH

Dokumentacja badań konserwatorskich

barokowych elementów wystroju wnętrza kościoła

NMP Niepokalanie Poczętej w Strzałkowie:

ołtarza bocznego p.w. Jana Chrzciciela i Św. Benona,

ołtarza bocznego p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego

oraz ambony i chrzcielnicy

Autor dokumentacji

mgr Marta Skowrooska-Szczęsny

Toruń, grudzień 2014

DZIEŁO KONSERWATORSKIE I DOKUMENTACJA CHRONIONE PRAWEM AUTORSKIM

ZAGADNIENIA HISTORYCZNE

Wiele informacji o historii kościoła przybliża monografia ks. L. W. Ulatowskiego z 1930

roku, którą współcześnie opracował K. Ostojski. Praca ta opiera się o częściowo nie istniejące dziś

materiały źródłowe, kwerendy, kroniki parafialne. Dzięki zapisom w niej cytowanym wiadomo, że

drewniany kościół p.w. NMP Niepokalanie Poczętej w Strzałkowie to budowla z 1754 roku.

Wcześniejsza świątynia została zniszczona w pożarze, który miał miejsce między

1751 a 1754 rokiem. Brak opisu samego pożaru i jego rozmiarów. Był na tyle duży, że

zniszczeniu uległa drewniana bryła świątyni, natomiast ołtarz główny wraz z obrazem zostały

uratowane z pożaru i przeniesione do odbudowanej świątyni. Wiadomo też, że w kościele w

1751 roku znajdowały się dwa ołtarze boczne, z których jeden dedykowany był Św. Janowi

Chrzcicielowi, a drugi, prawdopodobnie pod wezwaniem Św. Ignacego Męczennika, dotrwał

do 1884 roku.

Obecne ołtarze boczne są spójne stylowo i pochodzą prawdopodobnie z 1754 roku.

Ambona powstała zapewnie po 1754 roku.

Spis inwentarza z 1751 roku wyraźnie zaznacza, ze kościół nie posiadał chrzcielnicy. Obecnie

w kościele znajduje się zabytkowa chrzcielnica, która została zakupiona za sumę ok. 200 złotych w

1928 roku przez proboszcza Ulatowskiego. Chrzcielnica pochodzi z Koźminka.

Kościół w Strzałkowie przeszedł kilka remontów, z których pierwszy miał miejsce w

latach 1882-85 i przeprowadził go proboszcz Romanowicz. W tym czasie kościół pokryto

nowym gontem, ściany oszalowano i dobudowano zakrystię. W 1882 malarz Thime z Turku

wykonał błękitną-różową olejną polichromię ścian. W tym czasie, ze względu na brak środków na

konserwację i chęć powiększenia wnętrza kościoła, usunięto ołtarz boczny p.w. Św. Ignacego

Męczennika. W 1884 ufundowano cztery obrazy na płótnie do ołtarzy bocznych : Św. Józefa, Św.

Antoniego , Św. Benona i Jana Chrzciciela. Namalował je malarz Bartelman z Kalisza. Wiadomo, ze

nastąpiło wówczas odświeżenie obrazu w ołtarzu głównym. Jednocześnie złotnik Edward

Romanowicz pozłocił 3 ołtarze, chór, ambonę i feretron.

Remont organów nastąpił ok. 1903 roku, w 1918 piszczałki organowe zostały

wymontowane w trakcie działań wojennych. Naprawy instrumentu dokonał proboszcz Ignacy

Raszka w 1921 roku.

Kolejny poważny remont kościoła nastąpił w latach 2007-2013 w ramach programu

Renowacja Drewnianych Kościołów Drewnianych Południowej Wielkopolski. W ramach

prac przeprowadzono gruntowne prace przy drewnianej bryle kościoła oraz wykonano

konserwację ołtarza głównego.

Ołtarz Św. Jana Chrzciciela i Św. Benona

OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI

Ołtarz drewniany w stylu tzw. regencji, wtórnie pomalowany na biało ze złotymi

ornamentami, czterokondygnacyjny, jednoosiowy, opracowany snycersko z obrazem Św.

Jana Chrzciciela w niszy części centralnej i z obrazem Św. Benona, ruchomym na zasuwie i

zasłaniającym przedstawienie ze Św. Janem. Po bokach stoją rzeźby Św. Kazimierza

Królewicza i Św. Jadwigi Andegaweńskiej.

Podstawę stanowi wysunięta mensa w typie sarkofagowym z wybrzuszeniem po

środku. Składa się ona od dołu z prostej listwy, ornamentu kanelurowo – listkowego (liść w

formie języka), szerokiej wklęski, wąskiej listwy, wydatnego wybrzuszenia o przekroju

simowym, wąskiej listwy, wklęski szerokiej, listwy, półwałka i płaskiego blatu. W polu

głównym na osi centralnej i w narożnikach znajdują się trzy prostokątne płyciny z pionowymi

bokami w kształcie simowym i z zaokrągleniem na bokach poziomych. Ich błękitne płyciny

wypełniają złote ornamenty wstęgowo – cęgowe złożone z układów ceowników i esownic z

drobnymi liśćmi akantu na brzegach.

Predella ma cofniętą i szerszą część centralną, od której wychodzą skośne ścianki

tworzące słupki z szerokimi esowymi spływami wolutowymi na bokach o puklowanych

płaszczyznach zewnętrznych. Krawędzie wolut są złocone. Predella składa się z listwy, simy,

złotej listwy o przekroju półwałka, pola z prostokątnymi, błękitnymi płycinami w układzie

pionowym na słupkach bocznych o złotych krawędziach i z ornamentem wstęgowo –

cęgowym na ściankach skośnych. Na ornament składają się ceowniki i esownice tworzące po

środku kształt rombu – klamry. W polu centralnym znajdują się dwa podobne, ale większe

ornamenty wpisane w kształt prostokąta w układzie poziomym. Predellę zamyka gzyms

złożony ze złotej listwy o przekroju półwałka, wklęski, wąskiej listwy i uskoku z listwą -

blatu.

Nastawa ołtarza składa się z prostokątnej, złotej ramy, zakończonej łukiem wklęsło –

wypukłym z listew o profilu półwałka i wklęsek z płytką niszą na obrazy oraz bogatego,

ażurowego obramienia z ornamentu wstęgowo – cęgowego ze złoconymi krawędziami,

wpisującego się w kształt owalu. Pod ramą listwy ceownikowe z wolutkami tworzą kartusz ze

złotym, gładkim polem, na którym znajduje się muszla. Z krawędzi wychodzą pojedyncze

liście akantu, a po bokach znajdują się kratki regencyjne. Dwie duże woluty rozpoczynają

ciąg wstęg esownicowych i ceownikowych przeplatających się wzajemnie z liśćmi akantu i

kratką regencyjną pomiędzy. U góry na skrajach uszaków siedzą na wolutach dwa anioły ze

złotymi skrzydełkami. Ich biodra są przepasane szarfą. Nad ramą jest złota muszla

flankowana dwiema wstęgami z liśćmi akantu.

Na słupkach predelli stoją rzeźby świętych, sięgające do połowy wysokości nastawy.

Po lewej stronie Święty Kazimierz Królewicz ubrany w zbroję i długi płaszcz, stoi na

wyprostowanych nogach. Prawą, zgiętą ręką podtrzymuje płaszcz, a lewą wyciąga ku

przodowi. Na pochylonej głowie znajduje się korona książęcą. Po prawej stronie Św. Jadwiga

Andegaweńska stoi w kontrapoście i ubrana jest w długą, szeroką suknię z rękawami 3/4 i

dopasowanym gorsetem ze złotymi ornamentami. Na piersi ma mały krzyż, a od prawego

ramienia do lewego biodra zwisa wąska szarfa. W prawej wysuniętej do przodu dłoni trzyma

berło, a lewą opuszczoną podtrzymuje suknię. Na pochylonej głowie znajduje się korona.

Obie rzeźby pod względem anatomicznym są dość uproszczone: owalne i pucołowate twarze

o migdałowych oczach i szerokich nosach. Rozwiane i falujące szaty z ostrymi krawędziami

fałd nadają rzeźbą ekspresji oraz dynamiki.

W niszy nastawy obraz z przedstawieniem Św. Jana Chrzciciela w ramie zamkniętej

łukiem wklęsło – wypukłym (listwy składają się z uskoku i szerokiego półwałka). Postać

zajmuje całą wysokość pola obrazowego, stoi w kontrapoście z lewą stopą na kamieniu.

Prawą rękę unosi ku górze i palec wskazujący kieruje ku niebu, w lewej ręce trzyma krzyż z

szarfą z inskrypcją AGNUS DEI. Ubrany w krótką, brązową szatę podbitą zwierzęcym futrem,

sięgającą nad kolana i odsłaniającą prawą pierś. Przez lewe ramię została przerzucona

rozwiana, purpurowa peleryna. Przy lewym boku biała muszla na skórzanym pasku została

przewieszona przez prawy bark. Święty na głowie ma długie i ciemne włosy, a twarz z brodą

spogląda na widza dużymi, migdałowymi, niebieskimi oczami. Nad głową widnieje okrągła

aureola. Tło stanowi pejzaż o obniżonym horyzoncie, sięgającym 1/3 wysokości obrazu. Na

pierwszym planie widoczna ciemno – ugrowa ziemia zatopiona w cieniu, a w tle po lewej (od

strony patrzącego) błękitne jezioro rozświetlone w słońcu i dwie palmy, po prawej wzgórze

skaliste. Horyzont zatopiony w szaro – błękitnych plamach przechodzi w niebo od żółcieni u

dołu po błękit u góry.

Na zasuwie obraz z postacią Św. Benona w kształcie prostokąta z namalowanym

kształtem łuku wklęsło – wypukłego powtarzającego kształt ram. Biskup również zajmuje

całą wysokość pola obrazowego. Stoi on w kontrapoście, pod prawą ręką podtrzymuje

pastorał zakończony ceownikiem, a palec wskazujący ma skierowany ku niebu. W lewej ręce

przed sobą trzyma księgą, na której leży ryba. Głowę ma skierowaną w prawą stronę, na

głowie biała mitra biskupia ze złotymi pasami i w tle złota aureola. Święty ubrany jest w

czarną sutannę, białą komżę z koronkowym brzegiem, czerwony ornat ze złotą, szeroką

lamówką a pod szyja wystaje biały kołnierz. Na dłoniach ma rękawiczki ze złotym krzyżem.

Przed biskupem po prawej stronie klęczy postać o ciemnej karnacji, odwrócona bokiem do

widza, ubrana w niebieską szatę odsłaniającą lewe ramię. Jego zgięta, lewa ręka podpiera

pochyloną głowę. Za klęczącym widnieje głowa woła. W tle pejzaż z obniżonym horyzontem

w 1/3 wysokości. Na pierwszym planie ugrowa ziemia, dalej po lewej błękitne jezioro i

drzewa oraz szaro – błękitne pagórki. Niebo za horyzontem od żółcieni przechodzi w błękit

ku górze.

Obydwa obrazy budowane są lokalnymi kolorami, a widoczny dukt pędzla subtelnie

podkreśla formę i wpływa na ich ekspresję.

Podstawę zwieńczenia stanowi półokrągły mały złoty baldachim o płaskorzeźbionej

krawędzi o profilu półwałka z lambrekinem i frędzlami. Zwieńczony jest formą hełmu z

dwoma coraz to węższymi torusami na wklęskach i kulą na zakończeniu. W tle znajduje się

muszla. Pod spodem łamane taśmy z wolutami i liśćmi akantu przechodzą w uszaki nadstawy.

W zwieńczeniu błękitne tondo ze złotymi literami mariogramu w otoczeniu złotych chmur,

pięciu główek putti ze skrzydełkami oraz dużej, złotej glorii. W tle widoczna gładka deska, za

którą chowa się unoszony obraz ze Św. Benonem.

STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ

W tym ubytki formy

Powierzchnia ołtarza pokryta jest kurzem, który zalega powierzchniowo, a częściowo

trwale wkleił się w powierzchnię zewnętrznej warstwy malarskiej i werniksu, powodując ich

zszarzenie i pociemnienie. Jednocześnie zaobserwowano efekt zżółknięcia warstw,

spowodowany działaniem światła i spowodowanym nim sieciowaniem warstw olejnych.

Drewno, z którego wykonano ołtarz, uległo zniszczeniom i deformacjom na skutek

działania wilgoci. W drewnie mensy widoczne są szczeliny między deskami, spowodowane

skurczem włókien drewna. Szczególnie narażone na wilgoć były dolne części drewnianej

mensy. Drewno w tych miejscach jest odsłonięte, widoczne jest mechaniczne osłabienie

struktury, do czego przyczyniły się również drewnojady. Otwory wylotowe po owadach

rozsiane są również na całej powierzchni nastawy ołtarzowej.

W filigranowej nastawie ołtarzowej widoczne są rozejścia formy (dotyczy głównie

łączeń drewna na styk) oraz ubytki formy, spowodowane osłabieniem łączeń i urazami

mechanicznymi.

Powierzchnia ołtarza została kilkakrotnie przemalowana. Odkrywki stratygraficzne,

wykonane w wytypowanych miejscach na ołtarzu wskazują, że zachowała się duża część

oryginalnej zaprawy ołtarza oraz jej pierwotne opracowanie kolorystyczne. Warstwy te są

jednak częściowo uszkodzone: złocenia przemyte, srebrzenia pociemniałe i skorodowane,

warstwa polichromii z ubytkami i odspojeniami do drewna.

Wtórne warstwy malarskie leżą bezpośrednio na sobie, bez rozdzielających ich warstw

zapraw. Widoczne są odspojenia na różnej głębokości, pokryte następnie warstwami

kolejnych przemalowań. W efekcie wewnętrzna warstwa polichromii ma nierówną

powierzchnię, o niskiej wartości estetycznej, artystycznej i technicznej.

Stan zachowania ołtarza p.w. Św. Jana Chrzciciela i Św. Benona jest podobny do

stanu zachowania bliźniaczego ołtarza p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego z tego kościoła.

Ubytki formy snycerskiej

Ułamany lambrekin, brak chwostów, brak krosien, ułamany fragment wstęgi pod

lambrekinem od strony nawy, system kotarowy do wymiany

WARSTWY PIERWOTNE I WTÓRNE

Warstwy wtórne:

Ołtarz przemalowany, ostatnie dwie warstwy to białe monochromie,

Detal snycerski i szaty rzeźb pokryte szlagmetalem oraz farbą typu „złotol”,

Rzeźby: dwie warstwy karnacyjne: oryginalna i wtórna

Warstwa oryginalna:

Architektura marmoryzowana w kolorze błękitnym

Złocenia na detalu snycerskim ołtarza w technice na poler i na mat

Rzeźby: różowa karnacja, szaty złocone i srebrzone

CELE ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI

Celem konserwacji jest zahamowanie procesów niszczących materię zabytkową ołtarza

oraz wzmocnienie struktury jego warstw historycznych. Program prac zakłada usunięcie

wtórnych przemalowań, odsłonięcie oryginalnego opracowania oraz przywrócenie ołtarzowi

walorów estetycznych i artystycznych, przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu.

Ołtarz po przeprowadzonych pracach konserwatorskich ma stanowić spójny element

wystroju zabytkowego wnętrza, harmonijnie współgrać z otoczeniem oraz pełnić funkcję

użytkową.

Ołtarz p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego

OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI

Ołtarz drewniany w stylu tzw. regencji, wtórnie pomalowany na biało ze złotymi

ornamentami, czterokondygnacyjny, jednoosiowy, opracowany snycersko z obrazem Św.

Józefa z Dzieciątkiem w niszy części centralnej i z obrazem Św. Antoniego z Padwy,

ruchomym na zasuwie, zasłaniającym przedstawienie ze Św. Józefem. Po bokach stoją

rzeźby, po lewej Św. Łucji i po prawej Św. Kingi.

Podstawę stanowi wysunięta mensa w typie sarkofagowym. Składa się ona od dołu z

prostej listwy, szerokiej wklęski, wąskiej listwy, wydatnego wybrzuszenia o przekroju

simowym, wąskiej listwy, wklęski szerokiej, listwy, półwałka - blatu. W polu wybrzuszenia

na osi centralnej i w narożnikach znajdują się uproszczone formy rocaillu z prostymi

kogucimi grzebieniami. Środkowy ornament jest skromniejszy od bocznych, nie ma form

liściastych.

Predella ma cofniętą i szerszą część centralną, od której wychodzą skośne ścianki

tworzące słupki z szerokimi, esowymi spływami wolutowymi. Krawędzie wolut są ozdobione

złoconym liściem akantu i połączonymi dwoma ceownikami. Predella składa się z listwy,

simy, złotej listwy o przekroju półwałka, pola z prostokątnymi, błękitnymi płycinami w

układzie pionowym na słupkach bocznych o złotych krawędziach i z ornamentem

rocaillowym w kształcie ceownika na ściankach skośnych. W polu centralnym znajduje się

prostokątna płycina w układzie poziomym z ornamentem wstęgowo – cęgowym z liśćmi

akantu i kratką regencyjną po środku. Predellę zamyka gzyms złożony ze złotej listwy o

przekroju półwałka, wąskiej listwy, uskoku z listwą i półwałka - blatu.

Nastawa ołtarzowa składa się z prostokątnej, złotej ramy, zakończonej łukiem wklęsło

– wypukłym z uskokiem z listew o profilu dwóch półwałków i wklęsek z płytką niszą na

obrazy oraz bogatego, ażurowego obramienia z ornamentu wstęgowo – cęgowego ze

złoconymi krawędziami, wpisującego się w kształt owalu. Pod ramą listwy ceownikowe z

wolutami tworzą kartusz o nieregularnym kształcie z błękitnym, gładkim polem, nad którym

znajduje się muszla. Z krawędzi wychodzą pojedyncze liście akantu, a po bokach znajdują się

kratki regencyjne. Dalej rozpoczynają się ciągi wstęg esownicowych i ceownikowych

krzyżujących się wzajemnie z liśćmi akantu i kratką regencyjną pomiędzy. U góry na skrajach

uszaków siedzą na wolutach dwa anioły. Anioł po prawej ma złote skrzydełka. Ich łona

zakrywa rozwiana szarfa. Nad ramą jest złota muszla flankowana dwoma ceownikami z

liśćmi akantu. Powyżej wstęgi zaginają się i zmykają obramienie w formie litery „M” z

wolutami na końcach.

Na słupkach predelli stoją rzeźby świętych, sięgające do połowy wysokości nastawy.

Po lewej stronie Święta Łucja stoi w kontrapoście z lewą uniesioną ręką i z prawą wysuniętą

do przodu, w której trzyma miecz. Głowę z rozwianymi i krótkimi włosami ma uniesioną do

góry. Ubrana jest w długą suknię z gorsetem i głębokim dekoltem w literę „V” oraz pelerynę

przerzuconą przez lewe ramię, przechodzącą pod prawą pachą i spiętą klamrą przy lewym

boku. Po prawej stronie Św. Kinga stoi w kontrapoście z prawą ręką uniesioną przed siebie w

geście trzymania, lewą opuszczoną do boku i głową skręconą delikatnie w prawą stronę.

Ubrana jest w długą suknię z paskiem w talii, peleryną zarzuconą na ramiona, rozwianą pod

lewą ręką i pelerynką z futra na ramionach. Na głowie ma koronę, welon i chustę, która owija

szyję.

Obie rzeźby pod względem anatomicznym są dość uproszczone: owalne i pucołowate twarze

o migdałowych oczach i szerokich nosach. Rozwiane i falujące szaty z ostrymi krawędziami

fałd nadają rzeźbą ekspresji oraz dynamiki.

W niszy nastawy obraz z przedstawieniem Św. Józefa z Dzieciątkiem na kolanach w

ramie zamkniętej łukiem wklęsło – wypukłym (listwy składają się z półwałka, wklęski i

szerokiego półwałka). Św. Józef ujęty od kolan w górę ubrany jest w niebieską tunikę. Na

prawym kolanie stoi Jezus okryty białym materiałem i obejmuje jego szyję. Święty prawą

ręką podtrzymuje stopy dzieciątka, a lewą bok, pod prawym ramieniem ma lilię. Z żółto –

błękitnego tła wyłania się pięć główek aniołków ze skrzydełkami, tworzących krąg wokół

głów Św. Józefa i Dzieciątka.

Na zasuwie obraz z postacią Św. Antoniego z Dzieciątkiem w kształcie prostokąta z

namalowanym kształtem łuku wklęsło – wypukłego powtarzającego kształt ram.

Franciszkanin zajmuje całą wysokość pola obrazowego. Stoi on w kontrapoście, w lewej ręce

trzyma Dzieciątko, a w prawej księgę i lilię. Głowę ma skierowaną w lewą stronę i w tle

widoczna złota aureola. Święty ubrany jest w brązowy habit z kapturem przepasany białym

sznurem, a na ma nogach sandały. Jezus ubrany w biała tunikę ze złotą lamówką przy

dekolcie. Prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, lewą ma opuszczoną. Jego głowa jest

pochylona i spogląda w dół. W tle pejzaż z obniżonym horyzontem w 1/3 wysokości. Na

pierwszym planie ugrowo - zielona ziemia, dalej błękitne jezioro i drzewo po prawej oraz

szaro – błękitne pagórki. Niebo za horyzontem od żółcieni przechodzi w błękit ku górze.

Obydwa obrazy budowane są lokalnymi kolorami, a widoczny dukt pędzla subtelnie

podkreśla formę i wpływa na ich ekspresję.

Podstawę zwieńczenia stanowi półokrągły mały złoty baldachim o płaskorzeźbionej

krawędzi o profilu półwałka z lambrekinem i zachowanymi dwoma frędzlami. Zwieńczony

jest formą hełmu z dwoma coraz to węższymi torusami na wklęskach i kopułką na

zakończeniu. W tle znajduje się muszla.

W zwieńczeniu purpurowe tondo ze złotym chrystogramem w otoczeniu złotych

chmur, pięciu główek putti ze skrzydełkami oraz dużej, złotej glorii. W tle widoczna gładka

deska, za którą chowa się unoszony obraz ze Św. Antonim.

STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ

W tym ubytki formy

Powierzchnia ołtarza pokryta jest kurzem, który zalega powierzchniowo, a częściowo

trwale wkleił się w powierzchnię zewnętrznej warstwy malarskiej i werniksu, powodując ich

zszarzenie i pociemnienie. Jednocześnie zaobserwowano efekt zżółknięcia warstw,

spowodowany działaniem światła i spowodowanym nim sieciowaniem warstw olejnych.

Drewno, z którego wykonano ołtarz, uległo zniszczeniom i deformacjom na skutek

działania wilgoci. W drewnie mensy widoczne są szczeliny między deskami, spowodowane

skurczem włókien drewna. Szczególnie narażone na wilgoć były dolne części drewnianej

mensy. Drewno w tych miejscach jest odsłonięte, widoczne jest mechaniczne osłabienie

struktury, do czego przyczyniły się również drewnojady. Otwory wylotowe po owadach

rozsiane są również na całej powierzchni nastawy ołtarzowej.

W filigranowej nastawie ołtarzowej widoczne są rozejścia formy (dotyczy głównie

łączeń drewna na styk) oraz ubytki formy, spowodowane osłabieniem łączeń i urazami

mechanicznymi.

Powierzchnia ołtarza została kilkakrotnie przemalowana. Odkrywki stratygraficzne,

wykonane w wytypowanych miejscach na ołtarzu wskazują, że zachowała się duża część

oryginalnej zaprawy ołtarza oraz jej pierwotne opracowanie kolorystyczne. Warstwy te są

jednak częściowo uszkodzone: złocenia przemyte, srebrzenia pociemniałe i skorodowane,

warstwa polichromii z ubytkami i odspojeniami do drewna.

Wtórne warstwy malarskie leżą bezpośrednio na sobie, bez rozdzielających ich warstw

zapraw. Widoczne są odspojenia na różnej głębokości, pokryte następnie warstwami

kolejnych przemalowań. W efekcie wewnętrzna warstwa polichromii ma nierówną

powierzchnię, o niskiej wartości estetycznej, artystycznej i technicznej.

Stan zachowania ołtarza p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego jest podobny do stanu

zachowania bliźniaczego ołtarza p.w. Św. Jana Chrzciciela i Św. Benona z tego kościoła.

Ubytki formy snycerskiej

Brak chwostów przy lambrekinie, brak krosien obrazów, brak dłoni putta, system kotarowy

do wymiany.

WARSTWY PIERWOTNE I WTÓRNE

Warstwy wtórne:

Ołtarz przemalowany, ostatnie dwie warstwy to białe monochromie,

Detal snycerski i szaty rzeźb pokryte szlagmetalem oraz farbą typu „złotol”,

Rzeźby: dwie warstwy karnacyjne: oryginalna i wtórna

Warstwa oryginalna:

Architektura marmoryzowana w kolorze błękitnym

Złocenia na detalu snycerskim ołtarza w technice na poler i na mat

Rzeźby: różowa karnacja, szaty złocone i srebrzone

CELE ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI

Celem konserwacji jest zahamowanie procesów niszczących materię zabytkową ołtarza

oraz wzmocnienie struktury jego warstw historycznych. Program prac zakłada usunięcie

wtórnych przemalowań, odsłonięcie oryginalnego opracowania oraz przywrócenie ołtarzowi

walorów estetycznych i artystycznych, przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu.

Ołtarz po przeprowadzonych pracach konserwatorskich ma stanowić spójny element

wystroju zabytkowego wnętrza, harmonijnie współgrać z otoczeniem oraz pełnić funkcję

użytkową.

Ambona

OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI

Ambona drewniana, wtórnie pomalowana na biało ze złoconymi detalami wisi na

ścianie i składa się z kosza, do którego prowadzą schody, zaplecka i baldachimu.

Wieloboczny kosz ma formę cebulastą z trzema uskokami o wydłużonej części górnej.

Jego spód zdobi odwrócona ośmioboczna kopułka ze złotymi liśćmi i szyszką na podkładce.

Cokolik składa się z dwóch złotych półwałków na podkładkach i szerokiego, gładkiego pola

pomiędzy nimi. Na wybrzuszeniach znajdują się prostokątne, błękitne płyciny ze złotymi

ramkami o zaokrąglonych pionowych bokach. W ich polach są proste ornamenty rocaillowe

wychodzące z muszli. Pomiędzy płycinami widnieją pojedyncze ornamenty rocaillowe. Przez

środek kosza przechodzi złoty, cienki półwałek. Na gierowany gzyms składają się profile:

złoty półwałek na podkładce, szeroka wklęska, uskok, złota wąska esownica, szeroka

esownica i uskok z ćwierćwałkiem parapetu. Gładka balustrada powtarza profil cokołu i

gzymsu kosza.

Na gładkim zaplecku namalowane są tablice Mojżesza. Flankują go złote uszaki w

układzie symetrycznym z prostym ornamentem rocaillowym. Kompozycja ornamentu

wychodzi od ceownika z motywem trójlistnego kwiatu i zwęża się w górę oraz dół.

Baldachim o cebulastym kształcie z uskokami ma wydatny, gierowany gzyms złożony

ze złotej esownicy, gładkiego pola, złotego półwałka na podkładce, esownicy, uskoku i

złotego półwałka. Spód gzymsu zdobi lambrekin ze złotymi frędzlami. Na zwieńczeniu

baldachimu znajduje się rzeźba Chrystusa Władcy Świata. Stoi on w kontrapoście i ubrany

jest w długą tunikę i przepasany materiałem. Prawa ręka ma uniesioną w geście

błogosławieństwa, a w lewej trzyma złotą kulę z krzyżem.

STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ

W tym ubytki formy

Powierzchnia ambony pokryta jest kurzem, który zalega powierzchniowo, a częściowo

trwale wkleił się w powierzchnię zewnętrznej warstwy malarskiej i werniksu, powodując ich

zszarzenie i pociemnienie. Jednocześnie zaobserwowano efekt zżółknięcia warstw

zewnętrznych, spowodowany działaniem światła i spowodowanym nim sieciowaniem warstw

olejnych.

Drewno ambony uległo zniszczeniom i pewnym deformacjom na skutek działania

wilgoci. Ujawniły się drobne szczeliny między deskami, spowodowane skurczem włókien

drewna. Szczególnie narażone na wilgoć były schody ambony, w których obserwuje się

największe zniszczenia. Otwory wylotowe po owadach są niezbyt liczne, na całej

powierzchni ambony.

Powierzchnia ambony została kilkakrotnie przemalowana. Odkrywki stratygraficzne,

wykonane w wytypowanych miejscach na balustradzie i koszu ambony wskazują, że

zachowała się duża część oryginalnej zaprawy oraz jej pierwotne opracowanie kolorystyczne.

Warstwy te są jednak częściowo uszkodzone: złocenia przemyte, srebrzenia pociemniałe i

skorodowane, warstwa polichromii z ubytkami i odspojeniami do drewna.

Wtórne warstwy malarskie leżą bezpośrednio na sobie, bez rozdzielających ich warstw

zapraw. Widoczne są odspojenia na różnej głębokości, pokryte następnie warstwami

kolejnych przemalowań. W efekcie wewnętrzna warstwa polichromii ma nierówną

powierzchnię, o niskiej wartości estetycznej, artystycznej i technicznej.

Stan zachowania ołtarza p.w. Św. Jana Chrzciciela i Św. Benona jest podobny do

stanu zachowania bliźniaczego ołtarza p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego z tego kościoła.

Ubytki formy

Ułamania stopni schodów ambony

WARSTWY PIERWOTNE I WTÓRNE

Warstwy wtórne:

Ambona przemalowana, ostatnie dwie warstwy to białe monochromie,

Detal snycerski (szyszka pod amboną, uszaki, profile gzymsów) pokryty szlagmetalem oraz

farbą typu „złotol”,

Rzeźba na szczycie: przemalowana w kolorze architektury ambony

Warstwa oryginalna:

Architektura marmoryzowana w kolorze zielonym

Złocenia na detalu snycerskim

CELE ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI

Celem konserwacji jest zahamowanie procesów niszczących materię zabytkową oraz

wzmocnienie struktury warstw historycznych ambony. Program prac zakłada usunięcie

wtórnych przemalowań oraz przywrócenie obiektowi walorów estetycznych i artystycznych,

przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu.

Ambona po przeprowadzonych pracach konserwatorskich ma mieć przywrócone

funkcję użytkową oraz stanowić spójny element wystroju zabytkowego wnętrza, harmonijnie

współgrając z otoczeniem ambony.

Chrzcielnica

OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI

Chrzcielnica drewniana w typie kielichowym, wtórnie pomalowana na biało ze

złoconymi detalami, składa się z czterech części: stopy, trzonu, czary – misy i pokrywy.

Trójstopniowa stopa złożona jest z dwóch ośmiobocznych pierścieni, które u

podstawy i w zwieńczeniu mają profilowane gzymsy. Dolny gzyms stoi na cokoliku

złożonym z listwy, ćwierćwałka i małego uskoku; na nim gzyms podstawy pierścienia z simą

na plincie. Profile górnego pierścienia powtarzają dolne.

Trzon stanowi czworoboczny rdzeń o cebulastym kształcie na półwałku z dwoma

cienkimi listewkami z odsadzeniem pomiędzy. Na każdym boku są proste esownice

podpierające czarę.

Czara chrzcielnicy jest okrągła, wąska i zwęża się ku dołowi. Dół zdobi wklęsłe

żłobkowanie na obwodzie, złoty pas półokrągłych nacięć i wyżej w 1/3 wysokości odwrócony

pas złotych, falowych nacięć. Ciągi ornamentów przerywają cztery małe uszaki z trzema

guzami o fazowanych krawędziach. Przy brzegu czaszy znajdują się cztery główki aniołków

ze złotymi chustami na szyi. Pomiędzy nimi są przerywane pasy półokrągłych nacięć w trzech

rzędach, dolne oraz górne są złote i węższe od środkowych.

Cebulasta pokrywa ze złotymi, wąskimi żebra o profilu półwałka u podstawy ma

owalną płytę z półokrągłym brzegiem. Zwieńczenie stanowi złota kula z krzyżem łacińskim o

ramionach zakończonymi trójliściem.

STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ

W tym ubytki formy

Drewno chrzcielnicy zostało wielokrotnie przemalowane po formie. Obecnie

powierzchnia chrzcielnicy jest nierówna i chropowata, a nawarstwienia łuszczą się i odspajają

do drewna.

Drewno chrzcielnicy jest uszkodzona pod wpływem wilgoci, widoczne jest

wypłukanie powierzchni drewna, jego zetlenie, rozwarstwienia słojów i ubytki form

wypukłych. Charakter zniszczeń ambony wskazuje, że chrzcielnica przez długi czas mogła

być narażona na bezpośrednie działanie wilgoci. Być może zanim trafiła do kościoła w

Strzałkowie, od dawna nie pełniła funkcji praktycznych i była przechowywana w złych

warunkach.

Cztery główki aniołków na czaszy są szczególnie uszkodzone, nastąpił rozległy ubytek

formy snycerskiej, co łączy się z ubytkiem oryginalnych warstw zaprawy i polichromii,

leżących na drewnie.

Ubytki formy snycerskiej

Zniszczenia elementów wypukłych, szczególnie główek anielskich.

WARSTWY PIERWOTNE I WTÓRNE

Warstwy wtórne:

Powierzchnia przemalowana, ostatnie dwie warstwy to białe monochromie,

Detal snycerski) pokryty szlagmetalem oraz farbą typu „złotol”,

Warstwa oryginalna:

Architektura srebrzona i pokryta laserunkiem w kolorze ciemnoniebieskim-indygo.

CELE ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI

Celem konserwacji jest zahamowanie procesów niszczących materię zabytkową oraz

wzmocnienie struktury warstw historycznych chrzcielnicy. Program prac zakłada usunięcie

wtórnych przemalowań oraz przywrócenie ołtarzowi walorów estetycznych i artystycznych,

przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu.

Chrzcielnica po przeprowadzonych pracach konserwatorskich ma harmonijnie

współgrać z otoczeniem oraz pełnić funkcję użytkową.