Unia Gospodarcza i Walutowa

Arkadiusz Zygnerski

Wyższa Szkoła Gospodarowania Nieruchomościami w Warszawie

Rok II, Ekonomia

Warszawa 2009

1 / 6

Wstęp

Celem referatu, jest prezentacja zagadnień związanych z unią ekonomiczną i monetarna, wskazanie

przyczyn dla których państwa wspólnoty dążą do integracji gospodarczej oraz perspektywy rozwoju

krajów Wspólnoty Europejskiej w ramach wspólnego rynku i systemu walutowego

Czym jest Unia Gospodarcza i Walutowa

Unia Gospodarcza i Walutowa (ang. Economic and Monetary Union) jest obszarem o wspólnej

walucie, funkcjonującym w ramach wspólnego rynku Unii Europejskiej, gdzie obowiązują zasady

swobodnego przepływu osób, towarów, usług oraz kapitału. Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW)

tworzy podstawy wzrostu gospodarczego i stabilności.1

Unia gospodarcza i walutowa (UGW) stanowi bardzo zaawansowany szczebel integracji

gospodarczej, na którym członkowie ugrupowania integracyjnego koordynują swą politykę

makroekonomiczną, ustalają stałe kursy wymiany lub tworzą wspólną walutę, zarządzaną przez

wspólny bank centralny.

Stopnie integracji gospodarczej można podzielić na sześć etapów:

1. obszar preferencyjnego handlu (z obniżonymi taryfami celnymi między niektórymi krajami)

2. obszar wolnego handlu (bez wewnętrznych taryf celnych na niektóre lub wszystkie towary

dla uczestniczących krajów)

3. unia celna (z takimi samymi zewnętrznymi taryfami celnymi dla krajów trzecich i wspólną

polityką handlową)

4. jednolity rynek (ze wspólnymi przepisami dotyczącymi produktów oraz wolnym przepływem

towarów, kapitału, siły roboczej i usług)

5. unia gospodarcza i walutowa (jednolity rynek ze wspólną walutą i polityką pieniężną)

6. pełna integracja gospodarcza (wszystkie aspekty wymienione powyższej, a także

zharmonizowana polityka fiskalna i inne polityki gospodarcze).

Gdy w 1957 r. utworzono Unię Europejską jako Europejską Wspólnotę Gospodarczą, celem było

stworzenie unii celnej oraz wspólnego rynku dla rolnictwa. Następnie ten ograniczony wspólny rynek

objął również towary i usługi na jednolitym rynku, co zostało w dużej mierze ukończone do 1993 r.

Dziś Unia Europejska znajduje się na piątym etapie wspomnianego modelu. Postępująca integracja

gospodarcza nie rozpoczęła się od decyzji o utworzeniu euro: jest to długi proces, który stanowi część

historii UE oraz jedno z jej głównych osiągnięć.

1 Ministerstwo Finansów, portal internetowy - www.mofnet.gov.pl

2 / 6

Narodziny idei Unii Gospodarczej i Walutowej

Unia Europejska pracowała nad projektem UGW od końca lat 60. W grudniu 1969r. na szczycie Rady

Europejskiej w Hadze przywódcy państw członkowskich ogłosili, że ustanowienie UGW jest oficjalnym

celem integracji europejskiej. Sporządzony na zlecenie Unii raport tzw. komisji Wernera zawierał plan

osiągnięcia tego celu w trzech etapach do 1980r. W realizacji planu przeszkodził jednak światowy

kryzys naftowy z lat 70., rozbieżność polityk gospodarczych państw Unii i słabość amerykańskiej

waluty.

W marcu 1979r. ponowiono wysiłki zmierzające do utworzenia obszaru stabilności monetarnej i

powołano Europejski System Walutowy (ang. European Monetary System); uczestniczyły w nim

waluty państw unijnych poza brytyjskim funtem. Istotę Europejskiego Systemu Walutowego (ESW)

stanowił Europejski Mechanizm Kursowy (ang. European Exchange Mechanism). Zapewniał on

stabilne, ale podlegające dostosowaniom kursy walutowe, zdefiniowane w relacji do ECU. ECU (ang.

European unit of account), czyli europejska jednostka rozrachunkowa, była średnią ważoną walut

państw - uczestników ESW.

W ciągu następnych lat ESW doprowadził do zmniejszenia zmienności kursów walutowych, na jego

sukces wpłynęły też spadek oraz konwergencja stóp inflacji, jak też długoterminowych stóp

procentowych w krajach członkowskich.

Z chwilą przyjęcia przez UE Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986r. (swoboda przepływu osób,

kapitału, towarów i usług) stało się jasne, że wszystkie potencjalne korzyści wspólnego rynku będą

uchwytne dopiero po wyeliminowaniu wysokich kosztów transakcyjnych oraz niewielkich, lecz

istniejących wahań kursowych. Kolejny raport opracowany na zlecenie UE, przedstawiony w 1989r.

tym razem przez tzw. komisję Delorsa, ponawiał propozycję utworzenia unii gospodarczej i walutowej

w 3 etapach. Plan zalecał większą koordynację polityk gospodarczych i monetarnych, wprowadzenie

zasad dotyczących wielkości i finansowania deficytów budżetowych oraz powołanie nowej, niezależnej

instytucji odpowiadającej za unijną politykę monetarną.

Na podstawie raportu komisji Delorsa przywódcy państw UE (czyli Rada Europejska) postanowili w

1989r. w Madrycie, że 1 etap UGW - zniesienie wszelkich ograniczeń w przepływach kapitałowych

między krajami członkowskimi - rozpocznie się 1 lipca 1990r. Zgodnie z decyzją Rady Europejskiej z

grudnia 1991r. z Maastricht, Europa miała otrzymać wspólną walutę do 2000r., zaś Traktat z

Maastricht zdefiniował warunki i harmonogram trójstopniowego wprowadzenia tej waluty.

Ustanowienie 1 stycznia 1994r. Europejskiego Instytutu Monetarnego - powołanego do wzmocnienia

współpracy banków centralnych i koordynacji polityk monetarnych oraz do przygotowania działalności

Europejskiego Systemu Banków Centralnych, prowadzenia wspólnej polityki monetarnej i stworzenia

wspólnej waluty - oznaczało wejście w 2 etap UGW. 1 stycznia 1999r. rozpoczął się ostatni, 3 etap:

ustanowione zostały sztywne, nieodwracalne kursy wymiany 11 walut krajów unijnych,

uczestniczących w UGW, a Europejski Bank Centralny podjął zadanie prowadzenia wspólnej polityki

monetarnej.

3 / 6

Od 1 stycznia 2001r. grupa państw obszaru euro powiększyła się o 12 kraj - Grecję - który spełnił

wymagane przez Traktat z Maastricht tzw. kryteria konwergencji. 1 stycznia 2001r. waluta euro weszła

do obiegu gotówkowego i zastąpiła waluty narodowe państw - członków UGW.

Euro jest obecnie obowiązującą walutą w 16 krajach Unii Europejskiej: Austrii, Belgii, Finlandii, Francji,

Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburgu, Niemczech, Portugalii, Włoszech, Słowenii, Cyprze,

Malcie i Słowacji.

Członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej jest obowiązkowe dla wszystkich krajów Unii

Europejskiej poza Danią i Wielką Brytanią, które zastrzegły sobie prawo pozostawania poza UGW.

Nowe kraje członkowskie UE oraz Szwecja są uczestnikami UGW z derogacją w sprawie

wprowadzenia euro (tzn. czasowym prawem nie wprowadzenia euro, do momentu wypełnienia

kryteriów konwergencji).

Warunki uczestnictwa w UGW

Polska z dniem 1 maja 2004r. uzyskała status kraju trzeciego wobec euro (tzw. derogacja). Jest zatem

zobowiązana do przyjęcia unijnego dorobku prawnego (inaczej acquis) dotyczącego UGW i

wprowadzenia w późniejszym okresie waluty euro.

Traktat z Maastricht wymaga, aby gospodarki krajów kandydujących do UGW wykazywały zbieżność z

gospodarką strefy euro, mierzoną tzw. nominalnymi kryteriami konwergencji (inaczej: zbieżności).

Państwa zmierzające do UGW muszą zarazem posiadać prawo zbieżne z właściwymi przepisami

acquis, m.in. w zakresie dostosowania prawnego statutu banku centralnego do wymogów Traktatu i

statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Wypełnienie nominalnych kryteriów zbieżności, sprecyzowanych w protokole Traktatu z Maastricht,

nie jest warunkiem członkostwa Polski w Unii Europejskiej, jednak jest ono niezbędne w staraniach

Polski o członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej.

Kryterium zadłużenia sektora general government (w uproszczeniu - sektor finansów publicznych)

przewiduje, że wielkość zadłużenia sektora general government nie może przekraczać 60% produktu

krajowego brutto, wyrażonego w cenach rynkowych, chyba że stosunek ten maleje w wystarczającym

stopniu i zbliża się w zadowalającym tempie do wspomnianego wskaźnika.

Kryterium deficytu sektora general government wymaga, by deficyt ten nie był wyższy niż 3% produktu

krajowego brutto (PKB), wyrażonego w cenach rynkowych, chyba że relacja ta znacznie i stale

malejąc, osiągnęła poziom zbliżony do powyższego wskaźnika lub też przekroczenie wskaźnika ma

charakter wyjątkowy i tymczasowy i pozostaje on zbliżony do poziomu 3% PKB.

Kryterium inflacji głosi, iż średnia roczna stopa inflacji w danym państwie odnotowana w ciągu jednego

roku nie może przekraczać o więcej niż 1,5 pkt. proc. średniego wskaźnika inflacji z trzech krajów

członkowskich o najbardziej stabilnych cenach.

Kryterium stóp procentowych oznacza, że długoterminowe stopy procentowe (tzw. stopy referencyjne,

czyli stopy długoterminowych obligacji skarbowych) nie mogą być wyższe o więcej niż 2 punkty

4 / 6

procentowe od średniej z analogicznych stóp procentowych w trzech krajach Unii Europejskiej o

najniższej inflacji.

Kryterium kursu walutowego stanowi, że wahania kursu waluty kraju - kandydata do euro - muszą

przez co najmniej 2 lata mieścić się w przedziale +/- 15% wokół stałego kursu parytetowego oraz że w

okresie tych 2 lat kurs waluty krajowej nie może być dewaluowany w stosunku do żadnej waluty

krajów Unii Europejskiej na własny wniosek kraju pretendującego do członkostwa w UGW.

Sens wymienionych powyżej kryteriów sprowadza się do zapewnienia, że kraje unijne ubiegające się

o członkostwo w UGW osiągnęły wysoki stopień stabilności ekonomicznej i zbieżności z rozwojem

gospodarki strefy euro jeszcze przed przystąpieniem do niej. Zawirowania gospodarcze w jednym z

państw obszaru wspólnej waluty mogą wywrzeć wpływ na rozwój pozostałych gospodarek strefy zaś

spełnienie kryteriów konwergencji pozwala więc zredukować ryzyko wystąpienia takich niekorzystnych

zjawisk od samego początku członkostwa danego państwa w UGW.

Wspólna waluta

Zasadność wprowadzenia wspólnej waluty dla kilku krajów analizuje teoria optymalnych obszarów

walutowych, precyzująca zarazem warunki sukcesu takiego przedsięwzięcia.

Najczęściej wymieniane korzyści z wprowadzenia euro są następujące:

wprowadzenie wspólnej waluty oznacza, że znika potrzeba dokonywania wymiany walut i

związanych z tym kosztów.;

eliminacja ryzyka kursowego powinna prowadzić do szybszego rozwoju handlu, a w ślad za

tym do redukcji przeciętnych kosztów produkcji dzięki korzyściom skali;

uniezależnienie waluty od wpływu krajowej polityki spowoduje wzrost zaufania i

wiarygodności polityki makroekonomicznej oraz spadek oczekiwań inflacyjnych;

na całym obszarze euro nastąpi spadek stóp procentowych;

na rynku wzrośnie presja konkurencyjna, dzięki zwiększeniu przejrzystości rynku i większej

sile przetargowej nabywcy w stosunku do sprzedawcy.

Z kolei po stronie kosztów związanych z przystąpieniem kraju do unii walutowej wymieniane są

najczęściej dwa zjawiska:

ryzyko tzw. asymetrycznych szoków. Z asymetrycznym szokiem mamy do czynienia w

sytuacji, kiedy zjawiska negatywnie wpływające na tempo rozwoju i poziom bezrobocia w

danym kraju nie dotykają innych krajów unii walutowej. Dotyczyć to może zarówno

kształtowania się sytuacji zewnętrznej kraju (np. załamanie handlu z partnerami

gospodarczymi spoza strefy wspólnej waluty), jak i rozwoju sytuacji wewnętrznej (np.

odmienny niż w pozostałych krajach unii walutowej przebieg wewnętrznego cyklu

koniunkturalnego).

Utrata niezależności walutowej

5 / 6

Wyzwania

W ostatnim czasie Świat zmaga się z globalnym kryzysem, którego efekty mogą w poważnym stopniu

osłabić ugruntowane już odczucia traktujące członkostwo Polski w Unii jako bezdyskusyjny sukces. W

ciągu kilku miesięcy kurs złotego osłabił się do poziomu sprzed akcesji. Jest pewne, że w ciągu

kolejnych miesięcy gwałtownie wzrośnie bezrobocie, a tempo wzrostu produkcji zmniejszy się do zera.

Paradoksalnie, te zjawiska, które ekonomiści wymieniali jako największe korzyści z członkostwa – dziś

mogą obrócić się przeciwko Polsce. Przykładowo, przesunięcie do Europy Środkowo-Wschodniej

znacznej części produkcji motoryzacyjnej powoduje dziś głęboki spadek aktywności gospodarczej

regionu, a obserwowany w ciągu minionego pięciolecia wzrost relacji eksportu do PKB czyni go

znaczniej bardziej niż w przeszłości zależnym od wahań koniunktury w Europie Zachodniej. Również

sukcesy w zakresie przyciągania kapitału zagranicznego powodują, że dzisiaj kraje regionu boleśniej

niż kiedyś odczuwają efekty załamania zaufania inwestorów, ograniczania nowych inwestycji i

wycofywania kapitału.

Źródła

Ministerstwo Finansów, portal internetowy www.mf.gov.pl

Portal Unii Europejskiej www.europa.eu

Narodowy Bank Polski www.nbp.pl

6 / 6