Deratyzacja Deratyzacja

Podstawy biologii gryzoni oraz sposoby ich zwalczania

Gryzonie problem od pradawnych Gryzonie problem od pradawnych czasczasóów w

Gryzonie Gryzonie –– problem znany juproblem znany jużż w w czasach antycznych i czasach antycznych i śśredniowieczu redniowieczu

Stan Obecny Stan Obecny

�� WgWg. WHO: populacja szczur. WHO: populacja szczuróów i myszy w i myszy wzrasta nieustannie juwzrasta nieustannie jużż od dziesiod dziesięęciolecicioleci

�� W 1967r. populacja gryzoni W 1967r. populacja gryzoni –– szkodnikszkodnikóów w (myszy domowej, szczur(myszy domowej, szczuróów) w) --odpowiadaodpowiadałła liczbie ludzi. a liczbie ludzi.

�� W 1987r. populacja gryzoni przekroczyW 1987r. populacja gryzoni przekroczyłła a czterokrotnie populacjczterokrotnie populacjęę ludzi ludzi

�� Musimy zakMusimy zakłładaadaćć żże tendencja ta sie tendencja ta sięę nie nie zmieni !zmieni !

NajwaNajważżniejsze gatunki gryzoni niejsze gatunki gryzoni

�� SzczurySzczury�� Szczur wSzczur węędrowny (drowny (RattusRattus norvegicusnorvegicus))

�� Szczur Szczur śśniady (niady (RattusRattus rattusrattus) )

�� MyszyMyszy�� Mysz domowa (Mus Mysz domowa (Mus musculusmusculus))

�� Inne myszy wInne myszy włłaaśściwe (Mysz leciwe (Mysz leśśna)na)

�� Inne myszy (Mysz polna)Inne myszy (Mysz polna)

Dlaczego mDlaczego móówimy o gryzoniach wimy o gryzoniach jako o szkodnikach?jako o szkodnikach?

�� Straty materialneStraty materialne�� BezpoBezpośśrednie (rednie (npnp. wy. wyżżeranie)eranie)

�� PoPośśrednie (rednie (npnp. zanieczyszczenia odchodami). zanieczyszczenia odchodami)

�� Rozprzestrzenianie chorRozprzestrzenianie choróóbb�� BezpoBezpośśrednie (przez ugryzienie, rednie (przez ugryzienie, npnp. w. wśścieklizna)cieklizna)

�� PoPośśrednie (salmonelloza, pryszczyca, grzybice, rednie (salmonelloza, pryszczyca, grzybice, pompomóór r śświwińń, pom, pomóór drobiu, dr drobiu, dżżuma, goruma, gorąączka Q)czka Q)

�� Obrzydzenie konsumentObrzydzenie konsumentóóww

�� Utrata dobrej opinii Utrata dobrej opinii

Szczur Szczur śśniady niady

�� GryzoGryzońń waważążący 150 cy 150 -- 300g.300g.�� DDłługougośćść ciaciałła do 25 cm, a do 25 cm,

ogona 13ogona 13--25 25 cmcm. . �� SierSierśćść na grzbiecie szczura na grzbiecie szczura śśniadego jest niadego jest brunatnoczarnabrunatnoczarnalub lub brunatnoszarabrunatnoszara..

�� Jego ogon pokryty jest Jego ogon pokryty jest łłuskami i rzadkim owuskami i rzadkim owłłosieniemosieniem

�� . Od szczura w. Od szczura węędrownego drownego rróóżżni sini sięę wiwięększymi uszami i kszymi uszami i ddłłuużższym ogonem. szym ogonem.

Wygląd

Szczur Szczur śśniady niady rozmnarozmnażżanie anie

�� RozmnaRozmnażżanie caanie całłoroczne oroczne

�� Do 9 miotDo 9 miotóów w rokuw w roku

�� ŚŚrednio 30rednio 30--60 m60 młłodych w rokuodych w roku

�� DojrzaDojrzałłoośćść ppłłciowa po 2 miesiciowa po 2 miesiąącach cach

�� Wiek 6 do 12 miesiWiek 6 do 12 miesięęcy cy

Szczur Szczur śśniady niady –– rattusrattus rattusrattus

�� Aktywny w nocy Aktywny w nocy �� PrzywiPrzywiąązany do otoczeniazany do otoczenia�� WszystkoWszystkożżerny erny �� Nie pNie płływa i nie nurkujeywa i nie nurkuje�� Bardzo dobry zmysBardzo dobry zmysłł dotyku i wdotyku i węęchu chu �� Bardzo dobrze wspina siBardzo dobrze wspina sięę przy pomocy ogonaprzy pomocy ogona�� Dzienne spoDzienne spożżycie ok.20 g ycie ok.20 g �� Lubi ciepLubi ciepłłoo�� CzCzęęsto przebywa na poddaszach i wysto przebywa na poddaszach i wyżższych piszych pięętrach, trach,

na terenie gospodarstw rolnych na terenie gospodarstw rolnych �� Wytrzymuje dWytrzymuje dłłuużżej bez wody ej bez wody

Szczur wSzczur węędrowny drowny wyglwygląąd d

�� GryzoGryzońń waważążący 150cy 150--550g. 550g.

�� DDłługougośćść ciaciałła do 30 cm, a do 30 cm, ogona ok. 20 ogona ok. 20 cmcm..

�� Ubarwienie grzbietu Ubarwienie grzbietu szczura wszczura węędrownego drownego jest najczjest najczęśęściej ciej brunatnoszarebrunatnoszare, brzucha , brzucha biabiałłe z odcieniem e z odcieniem szarym lub szarym lub żżóółłtym.tym.

�� Ogon pokryty jest Ogon pokryty jest łłuskami i rzadkimi uskami i rzadkimi wwłłosami. osami.

Szczur wSzczur węędrowny drowny RozmnaRozmnażżanie anie

�� RozmnaRozmnażżanie caanie całłoroczneoroczne

�� 66--8 miot8 miotóów w rokuw w roku

�� ŚŚrednio 60rednio 60--90 m90 młłodych w rokuodych w roku

�� DojrzaDojrzałłoośćść ppłłciowa po 3ciowa po 3--4 miesi4 miesiąącach cach

�� Wiek 6 do 12 miesiWiek 6 do 12 miesięęcy (max 4 lata)cy (max 4 lata)

Szczur wSzczur węędrowny drowny rattusrattus norvegicusnorvegicus

Tryb Tryb żżyciaycia�� Aktywny o zmierzchu Aktywny o zmierzchu �� Wierny otoczeniu Wierny otoczeniu �� WszystkoWszystkożżerny erny �� Dobrze pDobrze płływa i nurkuje (kanalizacja)ywa i nurkuje (kanalizacja)�� DuDużży zasiy zasięęg (wag (ważżne przy zwalczaniu)ne przy zwalczaniu)�� Bardzo dobry zmysBardzo dobry zmysłł dotyku i wdotyku i węęchu chu �� Dziennie spoDziennie spożżywa 20ywa 20--30 g30 g�� Przebywa czPrzebywa częęsto w piwnicach i na otwartej sto w piwnicach i na otwartej

przestrzeni przestrzeni �� Potrzebuje dostPotrzebuje dostęępu do wodypu do wody

Mysz domowa Mysz domowa -- Mus Mus musculusmusculus

Mysz domowa Mysz domowa -- Mus Mus musculusmusculus

�� Drobny gryzoDrobny gryzońń o wadze od 6 do 25g.o wadze od 6 do 25g.�� Wierzch ciaWierzch ciałła myszy domowej jest a myszy domowej jest żżóółłtawoszary lub tawoszary lub brunatnawoszarybrunatnawoszary, ,

podbrzusze biapodbrzusze białławe lub szaroawe lub szarożżóółłte.te.�� Mysz domowa Mysz domowa żżyje w osiedlach ludzkich, w ktyje w osiedlach ludzkich, w któórych znajduje pokarm rych znajduje pokarm

i odpowiednii odpowiedniąą temperaturtemperaturęę. . �� WiosnWiosnąą wiwięększokszośćść myszy porzuca zabudowania i przenosi simyszy porzuca zabudowania i przenosi sięę

do ogroddo ogrodóów lub na pola uprawne.w lub na pola uprawne.�� Mysz domowa jest gryzoniem wszystkoMysz domowa jest gryzoniem wszystkożżernym moernym możże ode odżżywiaywiaćć sisięę

wywyłąłącznie pokarmem rocznie pokarmem rośślinnym lub wylinnym lub wyłąłącznie pokarmem zwierzcznie pokarmem zwierzęęcym.cym.�� ŻŻararłłocznoocznośćść myszy jest olbrzymia. Mysz potrafi zjemyszy jest olbrzymia. Mysz potrafi zjeśćść w ciw ciąągu dnia gu dnia

wiwięęcej nicej niżż sama wasama ważży.y.�� Mysz domowa wydaje potomstwo przeciMysz domowa wydaje potomstwo przecięętnie 4tnie 4-- krotne w cikrotne w ciąągu roku, gu roku,

po 5po 5--8 sztuk w ka8 sztuk w każżdym miocie.dym miocie.�� W warunkach domowych mysz W warunkach domowych mysz żżyje do 1,5 roku, a w hodowlanych yje do 1,5 roku, a w hodowlanych

do 4 lat.do 4 lat.

ApodemusApodemus agrariusagrarius

Mysz polna Mysz polna -- ApodemusApodemus agrariusagrarius

�� Futro myszy polnej na grzbiecie jest Futro myszy polnej na grzbiecie jest żżóółłtawobrunatne, a tawobrunatne, a na brzuchu biana brzuchu białławe, z wyraawe, z wyraźźnnąą granicgranicąą ubarwienia.ubarwienia.

�� Ogon ma krOgon ma króótki stanowitki stanowiąący 3/4 dcy 3/4 dłługougośści ciaci ciałła.a.�� Mysz polna zamieszkuje w wykopanych przez siebie Mysz polna zamieszkuje w wykopanych przez siebie

norach na obrzenorach na obrzeżżach lasach lasóów, w, łąłąk, na polach uprawnych, k, na polach uprawnych, w ogrodach, sadach, w wilgotnych zarow ogrodach, sadach, w wilgotnych zarośślach. Jesienilach. Jesieniąąkryje sikryje sięę w zabudowaniach, stogach i stodow zabudowaniach, stogach i stodołłach.ach.

�� Mysz polna Mysz polna żżywi siywi sięę nasionami, owadami i ich larwami. nasionami, owadami i ich larwami. WyrzWyrząądza szkody w uprawach zbdza szkody w uprawach zbóóżż..

�� Mysz polna rodzi do 9 mMysz polna rodzi do 9 młłodych w jednym miocie.odych w jednym miocie.

Problematyka zwalczania gryzoniProblematyka zwalczania gryzoni

�� Silne zasiedlenie z powodu duSilne zasiedlenie z powodu dużżej iloej ilośści ci popożżywieniaywienia

�� DuDużże niebezpieczee niebezpieczeńństwo ponownego stwo ponownego zasiedlenia zasiedlenia

�� NiebezpieczeNiebezpieczeńństwo zatrucia zwierzstwo zatrucia zwierząąt t uużżytkowych ytkowych

�� NiebezpieczeNiebezpieczeńństwo przewleczenia trutek stwo przewleczenia trutek �� Wysoka podaWysoka podażż pokarmu dla gryzoni, pokarmu dla gryzoni,

czczęęsto o wysokiej zawartosto o wysokiej zawartośści witaminy ci witaminy

Jak rozpoznaJak rozpoznaćć wystwystęępowanie powanie gryzoni gryzoni

�� Naoczne Naoczne

�� ŚŚlady wylady wyżżerania lub wygryzania erania lub wygryzania

�� ŚŚlady moczu, zapachlady moczu, zapach

�� KaKałł

�� OdgOdgłłosy osy

�� Odciski Odciski

Metody zwalczania gryzoni Metody zwalczania gryzoni

�� Przy pomocy trutek:Przy pomocy trutek:�� ZawierajZawierająących substancje przeciwkrzepliwe cych substancje przeciwkrzepliwe

�� ZawierajZawierająących trucizny (cych trucizny (npnp. zwi. zwiąązki talu, fosforek zki talu, fosforek cynku)cynku)

�� Przez gazowanie ( w szczegPrzez gazowanie ( w szczegóólnych lnych przypadkach!)przypadkach!)�� CyjanowodCyjanowodóór, fosforowodr, fosforowodóór r

�� Przez trucizny kontaktowe Przez trucizny kontaktowe

�� Zwalczanie mechaniczneZwalczanie mechaniczne�� Potrzaski, puPotrzaski, pułłapki apki

�� Polowanie Polowanie

Zwalczanie gryzoni przy pomocy trutek Zwalczanie gryzoni przy pomocy trutek OgOgóólne zasady postlne zasady postęępowania powania

�� OkreOkreśślenie zasiedlenia (gatunek, zakres, ilolenie zasiedlenia (gatunek, zakres, ilośćść))�� Zwalczanie (wZwalczanie (włłaaśściwe trutki we wciwe trutki we włłaaśściwych ciwych

miejscach)miejscach)�� BieBieżążąca kontrola; uzupeca kontrola; uzupełłnianie trutek nianie trutek �� KoKońńcowa kontrola skutecznocowa kontrola skutecznośści zabiegu, ok. 2ci zabiegu, ok. 2--3 3

tyg. po pierwszym wytyg. po pierwszym wyłłoożżeniu trutek eniu trutek �� Dekontaminacja (usuniDekontaminacja (usunięęcie resztek trutek oraz cie resztek trutek oraz

padpadłłychych gryzoni) gryzoni) �� Regularna kontrola Regularna kontrola �� Dokumentacja/monitoring Dokumentacja/monitoring

Specjalne aspekty zwalczania Specjalne aspekty zwalczania gryzoni w zakgryzoni w zakłładach rolnychadach rolnych

�� KoniecznoKoniecznośćść stastałłej kontroli i zwalczania ej kontroli i zwalczania

�� Zwalczanie wyZwalczanie wyłąłącznie przy ucznie przy użżyciu stacji yciu stacji trutek trutek

�� KoniecznoKoniecznośćść prowadzenia dokprowadzenia dokłładnej adnej dokumentacji, jej analiza dokumentacji, jej analiza

Stacja trutek Stacja trutek –– wymagania wymagania

�� Mocne, wytrzymaMocne, wytrzymałłe, stabilnee, stabilne

�� ŁŁatwoatwośćść dostdostęępu pu

�� WWłłaaśściwociwośści selektywne (niedostci selektywne (niedostęępne dla pne dla innych gatunkinnych gatunkóów zwierzw zwierząąt)t)

�� Zachowanie atrakcyjnoZachowanie atrakcyjnośści trutki ci trutki

�� ŁŁatwoatwośćść odnalezienia stacji trutki odnalezienia stacji trutki

Strategia Strategia

�� Chemiczne zwalczanie gryzoni powinno byChemiczne zwalczanie gryzoni powinno byććprzeprowadzone w ramach ogprzeprowadzone w ramach ogóólnych strategii lnych strategii obejmujobejmująącej rcej róówniewnieżż niezbniezbęędne dziadne działłania jest ania jest zabezpieczajzabezpieczająące przed ponownym zasiedleniem obiektu ce przed ponownym zasiedleniem obiektu przez gryzonie. W przeciwnym przypadku jest tylko przez gryzonie. W przeciwnym przypadku jest tylko sprawsprawąą czasu, kiedy gryzonie ponownie opanujczasu, kiedy gryzonie ponownie opanująąopuszczone opuszczone śśrodowiskorodowisko

�� BieBieżążąca kontrola prowadzona przez doca kontrola prowadzona przez dośświadczonego wiadczonego specjalistspecjalistęę od deratyzacji, po skutecznym oczyszczeniu od deratyzacji, po skutecznym oczyszczeniu obiektu, nie nastrobiektu, nie nastręęcza jucza jużż trudnotrudnośści i zapewnia ci i zapewnia ddłługotrwaugotrwałłe i skuteczne jego zabezpieczenie.e i skuteczne jego zabezpieczenie.

DecydujDecydująące znaczenie ma ce znaczenie ma substancja wabisubstancja wabiąąca ca

KaKażżda trutka jest tylko na tyle dobra na ile da trutka jest tylko na tyle dobra na ile atrakcyjna jest uatrakcyjna jest użżyta substancja wabiyta substancja wabiąąca ca

Zasada ta obowiZasada ta obowiąązuje we wszystkich zuje we wszystkich rodzajach trutek, niezalerodzajach trutek, niezależżnie od ich formy, nie od ich formy,

substancji aktywnej i sposobu dziasubstancji aktywnej i sposobu działłania ania

PrzeglPrzegląąd stopnia atrakcyjnod stopnia atrakcyjnośści niektci niektóórych form trutek dla rych form trutek dla rróóżżnych gatunknych gatunkóów zwierzw zwierząąt t

881155444455ZiarnoZiarno

111144444444MMąąka ka torebkowanatorebkowana

771155556666MMąąkaka

001111115511Granulat Granulat parafinowanyparafinowany

224455556666GranulatGranulat

007755111111111212KremKrem

1188887710101010PastaPasta

DrDróóbbPiesPiesNornicaNornicaSzczur Szczur śśniadyniady

Szczur Szczur wwęędrownydrowny

Mysz Mysz domowadomowa

formaforma

1 – niska atrakcyjność 12 – wysoka atrakcyjność 0 – brak atrakcyjności

OdpornoOdpornośćść rróóżżnych form trutek na wilgotnonych form trutek na wilgotnośćść i zamoczenie i zamoczenie

--******ZiarnoZiarno

****************MMąąka ka torebkowanatorebkowana

--**MMąąkaka

****************************************Granulat Granulat parafinowanyparafinowany

--****Granulat Granulat

**********KremKrem

********************PastaPasta

OdpornoOdpornośćść na na zamoczenie zamoczenie

OdpornoOdpornośćść na na wilgotnowilgotnośćść

FormaForma

* - niska odporność ********** - wysoka odporność

Zasada dziaZasada działłania ania antykoagulantantykoagulantóóww

�� ObniObniżżajająą krzepliwokrzepliwośćść krwi krwi

�� NiektNiektóóre preparaty uszkadzajre preparaty uszkadzająą naczynia naczynia krwionokrwionośśnene

�� DziaDziałłajająą z opz opóóźźnieniem nieniem

�� Niekiedy konieczne wielokrotne spoNiekiedy konieczne wielokrotne spożżycie ycie

ZwiZwiąązki stosowane w trutkach zki stosowane w trutkach

�� Trucizny ostre prowadzTrucizny ostre prowadząące do ce do natychmiastowej natychmiastowej śśmiercimierci�� Np. siarczan talu, fosforek cynku Np. siarczan talu, fosforek cynku

�� AntykoagulantyAntykoagulanty uuśśmiercajmiercająące z ce z opopóóźźnieniem nieniem �� Np. Np. warfarynawarfaryna, , brodifacoumbrodifacoum, ,

bromadiolone,difenacoumbromadiolone,difenacoum

Zasada dziaZasada działłania ostrych truciznania ostrych trucizn

�� ZaletyZalety�� ZwierzZwierzęęta ginta ginąą bardzo szybkobardzo szybko�� Nie dochodzi do wytwarzania odpornoNie dochodzi do wytwarzania odpornośści ci �� DziaDziałłanie nieodwracalne anie nieodwracalne

�� Wady Wady �� PozostaPozostałłe gryzonie unikaje gryzonie unikająą trutkitrutki�� Znaczne niebezpieczeZnaczne niebezpieczeńństwo zatrustwo zatrućć wtwtóórnych rnych �� Przygotowanie trutek pracochPrzygotowanie trutek pracochłłonne onne

Formy trutek z Formy trutek z antykoagulantamiantykoagulantami

�� Pasta Pasta �� Krem Krem �� Kostki parafinowe Kostki parafinowe �� ŚŚruta ruta �� Ziarna zbZiarna zbóóżż�� TorebkiTorebki�� PPłłatkiatki�� PostaPostaćć ppłłynnaynna

WarfarynaWarfarynaAntykoagulantAntykoagulant

�� Skuteczny przy wielokrotnym spoSkuteczny przy wielokrotnym spożżyciuyciu

�� Nadaje siNadaje sięę do zwalczania szczurdo zwalczania szczuróów jew jeżżeli eli nie stwierdzono odpornonie stwierdzono odpornośści ci

ChlorphacinonChlorphacinon ––AntykoagulantAntykoagulant

�� Skuteczny przy wielokrotnym spoSkuteczny przy wielokrotnym spożżyciu yciu

�� Nadaje siNadaje sięę do zwalczania szczura do zwalczania szczura wwęędrownego drownego

�� Optymalne opOptymalne opóóźźnienie dzianienie działłania, a tym ania, a tym samym dobre wsamym dobre włłaaśściwociwośści mumifikujci mumifikująące ce

Chlorphacinon+SulfachinoxalinChlorphacinon+SulfachinoxalinAntykoagulantAntykoagulant

�� SulfachinoxalinSulfachinoxalin zabija drobnoustroje zabija drobnoustroje (wytwarzaj(wytwarzająące ce witwit. K) zasiedlaj. K) zasiedlająące ce przewprzewóód pokarmowy gryzoniad pokarmowy gryzonia

�� Wzmacnia dziaWzmacnia działłanie przeciwkrzepliwe anie przeciwkrzepliwe ChlorphacinonChlorphacinon

BromadiolonBromadiolonAntykoagulantAntykoagulant

�� Skuteczny przy jednorazowym spoSkuteczny przy jednorazowym spożżyciu yciu

�� NajczNajczęśęściej stosowany ciej stosowany śśrodek w rodek w zwalczaniu szczurzwalczaniu szczuróów w

�� Bardzo dobre wBardzo dobre włłaaśściwociwośści mumifikujci mumifikująące ce

DifenacoumDifenacoumAntykoagulantAntykoagulant

�� DziaDziałła przy jednokrotnym spoa przy jednokrotnym spożżyciu yciu

�� Silne dziaSilne działłanie na myszy anie na myszy

�� SSłłabsze dziaabsze działłanie na szczury anie na szczury

�� Niska toksycznoNiska toksycznośćść dla psdla psóów, kotw, kotóów, w, śświwińń

BrodifacoumBrodifacoumAntykoagulantAntykoagulant

�� Najsilniejsza substancja przeciwkrzepliwa Najsilniejsza substancja przeciwkrzepliwa dostdostęępna na rynku pna na rynku

�� Upadek gryzoni po 3Upadek gryzoni po 3--4 dniach4 dniach

�� Wysoko skuteczny na uodpornione Wysoko skuteczny na uodpornione szczepy myszy szczepy myszy

Dawka letalna przy jednorazowym spoDawka letalna przy jednorazowym spożżyciu yciu trutkitrutki

3030--300300180180--4804801,51,5--4,84,81,51,5kurakura

2525--100100----5050OwcaOwca

2,82,8--7007004,24,24040--100100--2802807070ŚŚwiniawinia

17,417,46060120120339,69,633KrKróóliklik

1,51,51,51,566--7272--48048033KotKot

11--4545331515--1,21,2--3,03,01515PiesPies

0,20,20,90,90,40,412,712,737,437,40,0250,025MyszMysz

1,31,35,65,699102,5102,51861860,250,25Szczur Szczur

GrodifacouGrodifacoumm 0,005%0,005%

BromadialoBromadialonn 0,005%0,005%

DifenacoumDifenacoum0,005%0,005%

ChlorphacinChlorphacinonon 0,005%0,005%

WafarinWafarin0,025%0,025%

Masa w kgMasa w kg

W gramach gotowej trutki, przy probantach średniej wagi

DziDzięękujkujęę za uwagza uwagęę