AKADEMIA WYCHOWANIA F IZYCZNEGO W KRA KO WIE

NR 5 2005STUDIA HU MA NI STYCZ NE

Celem artykuu jest wyjanienie pojcia klubu sportowego. Pomimo e, pojcie to funkcjonuje powszechnie w pimiennictwie naukowym, popular-nym i prasowym, w tym szczeglnie w mowie potocznej, nie jest znana tak do koca jego geneza, a tym bardziej prawne aspekty funkcjonowania klubu sportowego. Dlatego wydaje si uzasadnione, nie tylko ze wzgldw nauko-wych, podjcie tego tematu i spopularyzowanie wiedzy na temat czym jest klub sportowy. W pierwszej kolejnoci przypomnijmy genez pojcia klubu.

Angielski klub w ujciu historycznym

Za ojczyzn klubw uchodzi Anglia. Klub po angielsku dawniej znaczy pak lub kij skaty, nastpnie zapat za poczstunek fundowany w towarzy-stwie pijcych. Pniej przezwano klubem sam lokal, w ktrym biesiadowano, oraz towarzystwo zbierajce si w takim lokalu. W poowie XVIII wieku nazwa ta wystpia po raz pierwszy w znaczeniu zgromadzenia, ktrego czonkowie schodz si w jakim wsplnym celu.

Powstanie klubw naley wiza z gbokimi przeobraeniami cywiliza-cyjnymi i kulturowymi spoeczestwa angielskiego, do jakich doszo w drugiej poowie XVIII w. Oddajmy gos historykowi, ktry sto lat pniej, akcentujc socjologiczne i psychologiczne aspekty, w nastpujcy sposb charakteryzowa podoe tego zjawiska:

Wyszo stanw ustpuje wyszoci wiedzy. Drobnostkowe, mniemane

wyrnienia etykiety ustpuj owym wielkim, rzeczywistym wyrnieniom, ktre jedynie dziel ludzi od ludzi. Postp umiejtnoci wskazuje nowe przedmioty czci; zachwiaa si dawniejsza cze niektrym oddawanym stanom, a zabobon-ni jej wyznawcy ucz si zgina kolana przed nieznan im dotd nowych bstw wityni. Przybytek umiejtnoci jest wityni demokratycznego ducha. Ci co przychodz si uczy, wyznaj swoj niewiedz, zrzekaj si poniekd swojej

Dobiesaw DudekAWF Krakw

POJCIEKLUBU SPORTOWEGO

18 Dobiesaw Dudek

wyszoci i poczynaj pojmowa, e wielko czowieka nie zaley od tytuw lub urodzenia, e nie ma adnego bynajmniej zwizku z herbowymi tarczami, pirami i pakami, z rodowodem, przodkw, z czerwonymi, bkitnymi, biaymi polami i wszystkimi tymi bazestwami heraldycznymi; lecz zawisa jedynie od podniosoci ducha, siy rozumu i zasobu wiedzy.

Te to pojcia zaczy w drugiej poowie XVIII wieku wpywa na owe stany, co z dawna byy uznane panami spoeczestwa. A jak silny by prd ten okazuje si z tego, e towarzyszya mu inna jeszcze zmiana spoeczna, ktra lubo wydaje si mao wana sama w sobie, nabiera wielkiego znaczenia w zwizku z ogln histo-ri owego czasu. Podczas gdy ogromne postpy nauk przyrodniczych przeobraay spoeczestwo, pocigajc rozmaite stany ku jednemu wsplnemu przedmiotowi i stawiajc tym sposobem now miar zasugi, daa si widzie pomniejsza, lecz rwnie demokratyczna dno w codziennym nawet, towarzyskim yciu1.

W dalszym wywodzie autor stwierdzi, e egzemplifikacj tej wielkiej demokratycznej transformacji byo wanie powstanie w Anglii klubw:

Druga zmiana, o ktrej wspomniaem, jest rwnie ciekawa, jako charakte-rystyczne znami czasu. Jest to obudzona dno zmieszania razem rozmaitych stanw spoeczestwa, ktra si objawia w utworzeniu klubw. Godna uwagi nowo, dzi wydajca si nam si czym bardzo naturalnym dlatego emy si do niej przyzwyczaili, o ktrej wszake rzec miao mona e przed XVIII wiekiem bya czym cakiem niepodobnym do zaprowadzenia. (...) Rwno towarzyska zdawaa si czym tak potwornym, e nawet pojcia o niej nie miano, i niepo-dobna byo osta si instytucji, stawiajcej ludzi prostych na rwni z tymi zna-komitociami, u ktrych w yach najczystsza krew pyna i z ktrych herbami niepodobna byo wspzawodniczy.

W XVIII atoli wieku postp wiedzy by tak znaczny, e nowa zasada wy-szoci umysowej szybko si wzniosa ponad dawn zasad wyszoci rodowej. Utrwaliwszy si do pewnego stopnia nowa ta zasada now odpowiedni sobie stworzya instytucj, i tak to po raz pierwszy zawizay si kluby, gdzie wszystkie wyksztacone stany mogy si zbiera razem, bez wzgldu na owe inne rnice, co w poprzednim okresie wyosobniay kady stan i jeden od drugiego z dala trzymay. Waciwoci za tego byo to, e stykali si tutaj, jedynie w celu za-bawy towarzyskiej ludzie, ktrzy wedug wyobrae arystokratycznych nic nie mieli ze sob wsplnego, ktrzy wszake obecnie na rwnej postawieni stopie, o ile do tego samego naleeli zebrania, do jednakowych i tych samych stosowali si prawide i te same mieli sobie zapewnione korzyci. Wymagano jednak aby wszyscy czonkowie, lubo rni od siebie pod wielu innymi wzgldami, byli przecie do pewnego stopnia umysowo wyksztaceni; tym to sposobem po raz pierwszy uznao niejako dotykalnie spoeczestwo klasyfikacj, przedtem nie-znana a podzia na szlacht i nieszlacht zosta zastpiony podziaem innym na owieconych i nieowieconych2.Powstawanie klubw naley wiza rwnie ze specyficznymi uwarun-

1 H. T. Buckle, Historia cywilizacji w Anglii. T. II. Lww 1865, s. 345.2 Ibidem, s. 346.

19Pojcie klubu sportowego

kowaniami polityczno-prawnymi, ktre opieray si na osobistej wolnoci Anglikw wobec prawa i jawnoci angielskiego ycia publicznego. Z jednej strony sytuacja ta sprzyjaa tworzeniu rnych zwizkw towarzyskich o ce-lach zabawowych, sportowych, hobbystycznych, dyskusyjnych, utylitarnych, wiatopogldowych i politycznych, z drugiej, dawaa kademu prawo do kry-tycznego rozwaania, w ramach towarzyskich zgromadze, najwaniejszych wydarze pastwowych i politycznych.

W Anglii nigdy nie ogoszono w jednej ustawie uznanych zasad konstytu-cyjnych. W uproszczeniu moemy powiedzie, e system angielskiego prawa po czci skada si z ustawowych przepisw prawa pisanego (Statute Law), po czci za opiera si o prawo powszechne (Common Law), ktre naley rozumie jako og norm, niepisanych i czysto zwyczajowych, posiadajcych jednak pen moc prawa na rwni z ustawami3. Na podstawie znikomych opracowa zwizanych z funkcjonowaniem klubw moemy stwierdzi, e angielskie kluby dziaay w oparciu o to drugie prawo, zwyczajowe. Wolno-ciowe prawo do stowarzyszania si i zgromadze oraz wolno prasy, ktre byy podwalinami angielskich klubw, jeden z bacznych obserwatorw ocenia w nastpujcy sposb:

Prawa stowarzyszania si i zbierania, rwnie jak wolno prasy byy w Anglii uwaane zawsze nie za wolnoci polityczne, ale tylko za cywilne. (...) Nie wynie-siono ich nigdy do niebezpiecznej godnoci prerogatyw konstytucyjnych; pozosta-wiono je na warunkach zwyczajnych praw prywatnych. Uwaano je po wszystkie czasy jako wnioski zawarte w zaoeniu podstawowym wolnoci osobistej, a ktre wypywaj z niego same przez si. Prawo zgromadzania si pochodzi bezporednio z prawa, przysugujcego kadej jednostce, udawania si i zatrzymywania, gdzie tylko jej si podoba. Prawo za stowarzysze jest dalszym rozwiniciem prawa zawierania umw. Wolno prasy jest wypadkiem szczeglnym wolnoci myli i sowa. Nie ma zdarzenia, by prawa te byy kiedykolwiek wyranie przyznane lub dokadnie okrelone; zostay dane domylnie. Cay szereg statute books nie przed-stawia adnego podobiestwa z niezliczonymi prawami francuskimi w zakresie tych wielkich przedmiotw. adna z angielskich deklaracji praw nic o tym nie wspomina. Wszelka sprawa w tym wzgldzie jest z gry uwaana za zaatwion; najprostsze rozwikanie trudnoci jest zawarte w zasadzie swobody poddanego, a najpierwotniejsza ju logika wystarcza, aby go z niej wycign4.Potwierdzeniem faktu, e angielskie kluby dziaay w oparciu o prawo

3 M. Amos, Konstytucja angielska. Warszawa Krakw 1938, s. 15 i 48; A. Okolski, Ustrj pastw europejskich i Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej. Warszawa 1887, s. 1.

4 E. Boutmy, Zarys psychologii politycznej narodu angielskiego w XIX w. Lww 1900, s. 21; R. Dybowski, Myli o moralnoci ycia publicznego w Anglii. Lww 1936, s. 10; A. Gorbunow pisa, e: myliciele polityczni XVIII w. uznali wolno osobist obok wolnoci sumienia, myli, sowa, ducha, zgromadze publicznych i stowarzysze za przyrodzone, naturalne i nieodczne prawo jednostki, A. Gorbunow, Gwarancje wolnoci osobistej w Anglii. Warszawa 1905, s. 6.

20 Dobiesaw Dudek

zwyczajowe, moe by rwnie opinia prof. UJ J. S. Langroda, ktry w lako-nicznej informacji objani: Jak wiadomo angielski typ stowarzysze, ktry najdawniej na kontynencie, bo od caych wiekw nie stawia przeszkd wol-noci asocjacyjnej (...) nie zna w zasadzie osobowoci prawnej zrzesze; (...)5. Szkoda, e autor nie wyjani, co oznaczao sformuowanie w zasadzie.

W pierwszych latach drugiej poowy XIX w. za najbardziej znane w Londy-nie kluby uchodziy: United Service Clubs i Army and Navy Club dla oficerw ldowych i morskich, Carlton Club, czyli zebranie konserwatystw, Reform Club, Arthurs, Boodles, Brookes Crockfords, Whites Club, Erechttheum, Parthenon, Orienthal i Travellers dla osb, ktre odbyy wiksze podre, czy te Whittington Club dla modych kupcw i rzemielnikw.

Spoeczna i poytku publicznego rola klubw angielskich znalaza liczne grono naladowcw w wiecie i kontynentalnej Europie, przy czym wszdzie, z wyjtkiem Ameryki6, nabyy one odmiennego miejscowego charakteru. We Francji pierwsze kluby zawizane zostay na wzr angielskich na siedem lat przed wybuchem rewolucji francuskiej w 1782 r. Nosiy one wprawdzie nazwy angielskie, ale posiaday jednak inny charakter, gdy byy to zgromadzenia ludowe (Societes populaires). W pocztkowej fazie miay charakter towarzyski, ale okoo 1784 r. przybray charakter klubw politycznych, prowokujc w ten sposb policj, ktra ju w 1787 r. zakazaa ich dziaalnoci. Po wybuchu rewolucji, od roku 1789, towarzystwa polityczne zaczy licznie powstawa, a ich rola w yciu publicznym znaczco wzrosa. Wzorem tych francuskich powstay kluby w Niemczech, Woszech i Hiszpanii. W Niemczech zostay jednak zakazane prawem Rzeszy wydanym w 1793 r., a pniej w roku 1832 zakazane prawem zwizkowym. We Francji zamknicie klubw nastpio wraz z przytumieniem rewolucji, co wywoao powstanie klubw tajnych. Po rewo-lucji lutowej 1848 r. silna sie klubw ogarna szczeglnie Wochy i Niemcy. Wraz z osabieniem rewolucji ich rola ulega znacznemu ograniczeniu.

Wracajc do angielskich klubw naley powiedzie, e wiksza ich cz posiadaa swoje budynki dla odbywania posiedze i obrad. Reprezentacyjne budynki byy ozdob wczesnego Londynu. Wrd wszystkich wymienionych klubw dominowa przepychem i urod londyski Reform Club, dlatego za rdem pochodzcym z 1852 r. przyblimy jego funkcjonowanie:

Kluby, zwykle nieprzystpne dla cudzoziemcw, tak wane w yciu Angli-kw zajmuj miejsce, e nie znajcym tych zakadw naley da o nich dokadne wyobraenie. Zwykle pod mianem klubu rozumie si wszelkie stowarzyszenie

5 J. S. Langrod, Polskie prawo o stowarzyszeniach. Uwagi krytyczne. Krakw 1934, s. 12-13.6 R. Dybowski, Stany Zjednoczone Ameryki Pnocnej. Wraenia i refleksje. LwwWarszawa 1930,

s. 217; P. Leroy-Beaulieu, Nowe spoeczestwo Anglo-Saksoskie. Tumaczy K. Podwysocki, Warszawa 1901, s. 102.

21Pojcie klubu sportowego

prywatne, zupenie niepodlege, skadajce si z samych tylko mczyzn. Ale kluby o ktrych tutaj mowa przypominaj zebrania zwane gdzie indziej kasynami albo resursami. W ogle myl przewodniczc zaoeniu klubu jest uatwienie stosunkw midzy ludmi jednakowych wyobrae i jednego stanu. Istniej przeto kluby wojskowych i uczonych, kluby kupieckie i literackie, kluby wigw i torystw; ale rnice zachodzce midzy nimi nie s zbyt wydatne. Obecnie znajduje si w Londynie wicej ni szedziesit klubw, a liczba staych czonkw wynosi od 400 do 1800. W liczbie tych zakadw, ubiegajcych si z sob o pierw-szestwo w zbytku, Reform Club jest jednym z najwspanialszych. Budynek sam, nie liczc wewntrznego urzdzenia, kosztowa trzy miliony zp. Dwupitrowy, prawie czworoboczny, ma tylko dziewi okien od przodu, a osiem w cianach bocznych; lecz za to z gry pada do wiato stu oknami i kopu szklan. Sala wstpna, poprzedzona kantorem, gdzie przybywajcy podaj dania swoje umylnie na to wyznaczonemu czonkowi, otoczona jest kolumnami, na ktrych wznosi si galeria; posadzka wykadana na wzr dawnych mozaik rzymskich; filary ozdobione rzebami i marmurem. Kopua przepuszczajca wiato przez rnite szyby bkitne, wspiera si na dwudziestu kolumnach joskich, podstawy ich z czerwonego porfiru dotykaj galerii, na ktr wstpuje si po szerokich z biaego marmuru wschodach. Galeria ta, wyoona kobiercem, obejmuje kosz-towne krzesa, zwierciada i obrazy. Rodzaj to wsplnego salonu; ale s tam i czytelnie i pracownie, salony do gry i do taca, i mae pokoje dla oddzielnych towarzystw, wszystkie z osobnymi wejciami do dwch bibliotek bardzo bogatych, z ktrych jedna powicona dzieom lejszej literatury, druga prawu i polityce, kada za ma bibliotekarza klubu. Nisze pitro obejmuje znaczn ilo sypialni. Londyn jest tak rozlegy, a czas dla Anglikw ma tyle wartoci, e kady stara si go oszczdza; jeeli wic kto z nalecych do klubu ma czynnoci w tej stronie miasta, a mieszka daleko, kae poznosi sobie rzeczy i nocuje w klubie. Obok pokoju sypialnego mieci si gabinet do ubierania; w nim umywalnia z biaego marmuru, do ktrej cigle spywa woda zimna i gorca. Mydeka, pachnida i wszelkie do stroju przybory znajduj si tam wraz z usug. W tym budynku jest sala do kpieli i kuchnie w suterynach; w nich to na ogromnych blatach piek cae wierci woowiny, cae barany i mnstwo drobiu; (...) a wszystko lni czystoci i odznacza si wzorowym porzdkiem. Obejrzawszy te cuda, weszlimy do sali jadalnej bardzo obszernej, owietlonej dziewicioma oknami, wychodzcymi na adny ogrd. Tu dwudziestu sucych w czarnym ubraniu przesuwa si cicho po dywanach, szybko i bez stuku rozkadajc niezliczon mnogo stoliczkw; brzki i szczki nakrywania s to przykroci nieznane ludziom obiadujcym w klubach. (...) Po obiedzie zdejmuj zupenie nakrycia, a przynosz szklanki i wino. Z na-pojw jedno tylko wino ma przywilej naleenia do zastawu stou. (...) W Reform Club pij wino starym sposobem, to jest przyprawione korzeniami. Wina: Sherry, Porto i czerwone Bordeaux poprzedzaj szampana, i nastpuj jedno po drugim przez cay cig obiadu. eby da dokadne wyobraenie o zbytkowym urzdze-niu klubu, trzeba wspomnie, e kobierce i bielizna stoowa saska wyrabiane s umylnie, podug wzorw podanych przez zakad, i z jego znakiem umieszczonym wrd arabeskw i kwiatw. Rwnie porcelana i krysztay bywaj zamawiane do wycznego uytku klubu. (...) Z pokoju jadalnego przeszlimy przez salon, byszczcy malowaniami i zotem, dla usadowienia si w buduarze. Anglicy, lubicy rozmow w maym gronie, nie zaniedbali urzdzenia stosownych dla niej schronie; chc oni, nawet w onie klubu, zachowa niepodlego i znale

22 Dobiesaw Dudek

odosobnienie jeli tego zapragn7.

Wyjtkowe i specyficzne uwarunkowania doprowadziy do sytuacji, w ktrej wszystkie klasy i stany angielskie posiaday swoje kluby. Byy one centrum kultury towarzyskiej i obywatelskiej8 (w tym szczeglnie kultury fizycznej, nazywanej przez Anglikw sportem). Do chwili obecnej nie udao si odnale adnych informacji w jaki sposb taki angielski klub sportowy funkcjonowa pod wzgldem organizacyjnym i prawnym. Posiadamy jednak relacj, ktra przyblia rol wychowawcz angielskiego klubu. Zachowaa si ona w postaci zapisu pamitnikarskiego pewnego polskiego podrnika, ktry w 1906 r. pisa:

Rodzina, koci, kolegium szkolne jest w Anglii czym innym, ni na ldzie staym. Im powcigliwsze jest pastwo we wdzieraniu si we wszelkie sfery ycia spoecznego, tym silniej wystpuje i zaznacza wpyw, powaga, znaczenie innych cia zbiorowych. Anglik moe przej przez ycie, nie otarszy si o to, co my na ldzie staym nazywamy rzdem, ale za to przez cae ycie, bdzie czu nad sob siln rk nieuchwytnego, niewidzialnego rzdu moralnego, ktrego czstkami s: dom rodzicw, koci parafialny, staroytne mury szkolne, a wreszcie klub lub stowarzyszenie sportowe. Oto wejcie do ogrodu publicznego. Tam na prawo cignie si murawa, przeznaczona na gry narodowe, na igrzyska.

Dlaczego Anglik nie pjdzie bawi si tam w niedziel? W jednych hrab-stwach s jakie przepisy, ograniczajce zabaw w dnie witeczne. W innych s znowu inne. Dlaczego aden mieszkaniec kraju nie pyta o te prawa, lecz kady wstrzymuje si od zabawy?

Przecie aden prefekt departamentu, przemawiajcy w imi wolnoci, rw-noci, braterstwa, nie wywiesi na bramie zakazu, aden landrat nie postawi we wrotach policjanta z pak. Kt przeszkadza Anglikowi w zabawie? Kt go

7 Anglicy u siebie. Ksiga wiata. Tom II, Warszawa 1852, s. 380-382. 8 R. Dybowski, Czego nas uczy Anglia?, Lww 1924, s. 11; Szczeglne znaczenie w yciu angielskich

uniwersytetw miay kluby studenckie, o ktrych R. Dybowski pisa: Po fizycznych przejdmy teraz do wicej intelektualnych rodkw towarzyskiego wychowania akademika angielskiego. Tutaj pierwsz rol odgrywaj jak w caym yciu angielskim, kluby. (...) pomijajc kluby tego rodzaju co szachowe, esperantystyczne i t.d., wspomnijmy, e do najbardziej kwitncych nale muzykalne, dajce co pewien czas t.z.w. koncerty uniwersyteckie, ktre gromadz cay wielki wiat akademicki. (...) Rwnie poyteczn dziaalno jak towarzystwa muzyczne rozwiny i w Oxfordzie i w Cambridge studenckie towarzystwa dramatyczne O. U. D. S. (Oxford University Dramatic Society) i A. D. C. (Amateur Dramatic Club, Cam-bridge). (...) Na wspomnienie te zasuguj rozliczne kka literackie i filozoficzne, zastpujc poniekd to, co nam daj tych przedmiotw. Takim kkiem dysputacyjnym by sawny Klub Apostow (The Apo-stles) zaoony okoo r. 1828 przez poet Tennysona i kilku jego kolegw. Std ju tylko jeden krok do najpopularniejszego i najpowaniejszego typu klubw, mianowicie tzw. debating societies. Celem ich jest bezporednie przygotowanie modego czowieka do kariery publicznej, a rodkiem do tego odbywajce si co tydzie w formach cile parlamentarnych dyskusje nad wanymi biecymi problemami spoecz-nymi i politycznymi. Centralnym klubem studenckim w Oxfordzie i w Cambridge jest Union Society, za: R. Dybowski, O yciu akademickim na uniwersytetach angielskich. Krakw 1909, s. 16-18. zob.: S. Miecz, Anglia. Warszawa 1907, s. 44; T. Smarzewski, Wakacje w Anglii. Warszawa 1903, s. 107.

23Pojcie klubu sportowego

trzyma za rk?Trzyma go elazna, despotyczna, nieubagana do tego niewidzialnego

rzdu, o ktrym konstytucja nie wie, a ktry robi w Anglii wszystko, czego nie zrobio pastwo. (...) Jeeli Anglik wyzwoli si z pod wpywu domu i szkoy, dostaje si pod wpyw klubu, ktry nad swymi czonkami rozciga kontrol. A gdy modego chopca nie sta na to, w takim razie zapisuje si do Young Mens Christian Association.

Y.M.C.A. to potga. Wyobramy sobie wielk lig klubw. Liga ta uja w silne wizy 100 tysicy pracujcej, przewanie niezamonej modziey w sa-mej Anglii, a 30 tysicy w koloniach, i urabiaj j wedug wzoru, ktrym jest gentlemen chrzecijanin. Zwiedzaem taki klub, tak siedzib zjednoczenia w Croydon. Wspaniaoci! Mieci si ona we wasnej kamienicy, urzdzonej bez zbytku, ale z komfortem. Cay za porzdek dzienny, cay podzia godzin uoony jest tak, eby mody Anglik nie potrzebowa poza godzinami pracy szuka innego towarzystwa, i aeby czas wolny od zaj spdza pod bezporednim wpywem zjednoczenia. (...) Mody Anglik, spdzajcy czas w siedzibie zjednoczenia, jest nie tylko starannie ochraniany od wpyww odmiennych, ale zaprawia si nadto do pracowania przez cae ycie w duchu, unoszcym si nad t instytucj. (...) U nas ma wszystko, czego mu potrzeba. Zapisawszy si do zjednoczenia, moe mieszka, albo w pensjonacie zaoonym w miecie dla naszych czonkw, albo w jednej z rodzin, ktre s z nami w stosunkach. Tu, w naszym lokalu, moe spdza wieczory, moe czytywa, grywa w szachy, gimnastykowa si, sucha konferencji biblijnych, tu ma zorganizowane koa do wszystkich gier narodowych, tu moe uczy si jazdy na rowerze, pywania, fotografowania. Tu moe bra udzia w rozprawach i dysputach9.

Ciekaw opini dotyczc atmosfery i specyfiki angielskiego klubu od-najdujemy rwnie w innej relacji:

Patrzc czasem z okien pocigu czy autobusu na zielona boiska, gdzie w dzie powszedni medytuj nad uderzeniem piki biao ubrane postacie, nie wycigajmy zbyt pochopnie szybkich wnioskw, e to zabawia si w golfa czy cricketa arystokratyczna czy plutokratyczna warstwa. Czasem moe to by istotnie jaki ekskluzywny klub sportowy, ale zwykle jest inaczej. Gracze rekru-tuj si przewanie z miejscowego szarego spoeczestwa. S to drobni kupcy, technicy, urzdnicy, lepiej zarabiajcy robotnicy, czyli ludzie pracujcy w rnych dziedzinach i zawodach, ktrzy swj day off (dzie wolny) czy half-day off (p dnia wolnego, czy wolne popoudnie) spdzaj na boisku, nalecym do takiego czy innego sportowego klubu. Klub ten obok pubu stanowi gwn paszczyzn towarzyskiego ycia najszerszych warstw spoecznych. Oczywicie naleenie do klubu pociga za sob pewne wydatki na kupno i uzupenienie sportowego sprztu, skadki czonkowskie itp. Stopa yciowa jest jednak w tym kraju wyso-ka, na sporty nie auje nikt pienidzy, bo one stanowi narodow pasj i wielki mecz cricketa spycha na drugie miejsce z amw prasy najbardziej nawet istotne wydarzenia polityczne. (...) Naley doda, e kluby wchodzce w skad poszcze-glnych lig pikarskich s klubami zawodowymi i nie maj nic wsplnego ze

9 T. Smarzewski, op. cit., s. 62 i dalsze.

24 Dobiesaw Dudek

sportem amatorskim10.

W kontekcie ostatniego cytowanego zdania musimy przyzna z zako-potaniem, e do obecnej chwili nie udao si odnale adnych informacji historycznych dotyczcych funkcjonowania sportowych klubw zawodowych w Anglii, dlatego dzisiaj nie potrafimy jeszcze odpowiedzie na zasadnicze pytania:

Co byo podstaw prawn funkcjonowania sportowych klubw zawodo-wych?

Jaka bya struktura organizacyjna sportowych klubw zawodowych? Jaki status prawny posiada sportowiec w takim klubie: czonka czy pra-

cownika, a moe by udziaowcem?

Zainteresowanych czytelnikw informujemy, e poszukiwania rdowe w tych tematach prowadzone s intensywnie, a wyniki bada zostan na pew-no opublikowane. Pomimo braku odpowiedzi na te pytania badawcze moemy przej do nastpnego wtku naszych rozwaa, poniewa a do 1996 r. nie istnia w Polsce system zawodowego sportu.

Aby jednak lepiej zrozumie drug cz rozwaa, zrekapitulujmy dotych-czasowe ustalenia dotyczce historycznych aspektw dziaalnoci angielskich klubw:

1. Pierwsze kluby powstay w Anglii w zwizku z gbokimi przemianami demokratycznymi, jakie miay miejsce w drugiej poowie XVIII w.

2. Od samego pocztku kluby angielskie czyy cele z zakresu kultury fizycz-nej z celami towarzyskimi, zabawowymi, hobbystycznymi, dyskusyjnymi, wychowawczymi, obywatelskimi, wiatopogldowymi lub polityczny-mi.

3. Kluby zakaday wszystkie warstwy spoeczne i grupy zawodowe.4. Kluby dziaay na podstawie zwyczajowych praw prywatnych, ktrych

zasady do obecnej chwili nie s nam znane.5. Nie jest znany dotychczas mechanizm zarzdzania takim klubem.

Kontynentalne ujcie pojcia towarzystwa i stowarzyszenia

W prawie europejskim kontynentalnym nie istniao pojcie klubu. Dla przykadu podajmy, e tradycja ustawodawstwa niemieckiego, obejmujca rwnie ziemie polskie pod zaborem austriackim i niemieckim, wydzielaa dwa typy zrzesze. Pierwszy rodzaj to towarzystwa (Verein) o celach idealnych

10 S. Andracki, Wielka Brytania. Ustrj, instytucje, ycie codzienne. Londyn 1948, s. 172-173, 182.

25Pojcie klubu sportowego

(zawodowe, owiatowe, wychowawcze, naukowe, kulturalne, towarzyskie). Towarzystwa nie byy nastawione na zysk. Drugi typy to stowarzyszenia (Genossenschaft) dce do osignicia bezporednich korzyci gospodarczo-zarobkowych11. Z czasem pojcie towarzystwa i stowarzyszenia zatracio swoje pierwotne znaczenie. W prawodawstwie europejskim pozostao jedynie sto-warzyszenie, bdce gwn formu prawn, na podstawie ktrej zakadano organizacje dziaajce w sferze kultury fizycznej. Ze wzgldu na rozwj nowo-ytnego sportu na europejsk formu prawn stowarzyszenia naoono zwy-czajow nazw angielskiego klubu sportowego. W XIX w. doszo do spotkania dwch tradycji, tradycji stowarzyszenia wywodzcego si z kontynentalnej Europy i tradycji klubu pochodzcego z wyspiarskiej Anglii.

Klub sportowy w wietle ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej

Pierwsza w dziejach polskiej kultury fizycznej ustawa z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej w ogle nie wymieniaa pojcia klubu sportowego, tak jakby kluby sportowe nie istniay nawet jako zjawisko spoeczno-kulturowe. Ustawodawca zapisa, e podstawow jednostk realizujc cele sportowe byo zrzeszenie nazwane stowarzyszeniem kultury fizycznej. Analizujc regulacje ustawy musimy powiedzie, e stowarzyszenie kultury fizycznej miao by klasycznym stowarzyszeniem dziaajcym na podstawie powszechnego Prawa o stowarzyszeniach, ze zmianami wynikajcymi z ustawy o kulturze fizycznej. Wprowadzenie do polskiego prawa, nigdzie nie istniejcych w wiecie, tego typu zrzesze byo kuriozalne i doprowadzio do z gry przewidywalnych dla specjalistw komplikacji. Wymiemy najwaniejsze z nich, zwizane z tematem rozwaa. Zamano historyczn tradycj polskiego prawa stowarzyszenio-wego wyczajc, w pewnym zakresie, dziaalno klasycznych stowarzysze spod wpywu Prawa o stowarzyszeniach, podporzdkowujc jednoczenie najwaniejsz ich cz funkcjonowania zupenie innej ustawie. Dziaacze Ministerstwa Sportu i sejmowi posowie, dziaajcy na rzecz lobby sportowe-go doprowadzili w ten sposb do powstania niezmiernie zoonego systemu organizacyjnego polskiego sportu, zupenie niezrozumiaego dla dziaaczy sportowych, zawodnikw i kibicw. Oprcz klasycznych stowarzysze zaczy bowiem od roku 1984 dziaa stowarzyszenia kultury fizycznej. Dualizm

11 J. Jezioraski, Stowarzyszenia rolnicze. [w:] Encyklopedia rolnicza. Warszawa 1900, s. 124 i 319; J. Jezioraski, Stowarzyszenia rolnicze. b.m.w. 1911, s. 336; S. Surzycki, Praca towarzystw rolniczych u nas i gdzie indziej. Odbitka z Rolnika Ekonomisty, Warszawa 1928, s. 3; E. Taylor, O istocie sp-dzielczoci. Pona 1928, s. 7.

26 Dobiesaw Dudek

prawny sta si faktem. Aby wskaza na dalsze konsekwencje takich rozwiza ustawowych, prowadzcych do dezorganizacji polskiego sportu, dopowiedzmy, e wszystkie stowarzyszenia kultury fizycznej o celach sportowych w za-pisach statutowych nosiy nazw zwyczajow klub sportowy. Podobnie w mowie potocznej uywano wycznie okrelenia klub sportowy. Dopro-wadzono wic do sytuacji, w ktrej nazwa zwyczajowa podstawowej jednostki organizacyjnej kultury fizycznej rnia si zupenie od nazwy prawnej.

Klub sportowy w wietle ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej

Nowa ustawa o kulturze fizyczne z 1996 r. wprowadzia po raz pierwszy pojcie klubu sportowego, nadajc mu rang ustawow. Przywoana ustawa nie definiuje jednak terminu klub sportowy, stwierdzajc jedynie w art. 6.1, e klub sportowy jest podstawow jednostk organizacyjn, realizujc cele i zadania w zakresie kultury fizycznej.

Ustosunkowujc si do tego fragmentu zapisu stwierdzamy, e zawiera on zupenie bdn informacj jakoby klub sportowy by jednostk organi-zacyjn. To pewne, e w prawnym znaczeniu klub sportowy nie jest jed-nostk organizacyjn, bowiem w rzeczywistoci nie istnieje jako struktura materialna. Czym wobec tego jest klub sportowy? Powtrzmy za wczeniejsz publikacj12:

Klub sportowy nie jest podmiotem prawa,to jedynie zwyczajowa nazwapewnej organizacyjnej formuydopuszczonej prawem.

Ta zwyczajowa nazwa moe przybiera realn form istnienia prawno -organizacyjnego w postaci: stowarzyszenia, stowarzyszenia kultury fizycz-nej, uczniowskiego klubu sportowego, sportowej spki akcyjnej lub kadej innej formy organizacyjnej przewidzianej prawem. Oznacza to, e w polskim systemie organizacji sportu istnieje dualizm podstawowej jednostki realizu-jcej cele i zadania w zakresie kultury fizycznej. Ze wzgldw historycznych jednostk t nazwano zwyczajowo klubem sportowym, wiedzc o tym, e w rzeczywistoci istnieje realnie jako stowarzyszenie, stowarzyszenie kultury fizycznej, uczniowski klub sportowy, sportowa spka akcyjna lub kada inna forma organizacyjna przewidziana prawem. Nowa ustawa z 1996 r. nie tyl-

12 D. Dudek, Zarys dziejw i organizacja stowarzysze kultury fizycznej. Studia i Monografie, AWF Krakw 2000, nr 16, s. 105.

27Pojcie klubu sportowego

ko podtrzymaa zasad, w ktrej nazwa zwyczajowa podstawowej jednostki organizacyjnej kultury fizycznej rnia si zupenie od nazwy prawnej, ale umocnia to zjawisko.

W zakoczeniu prezentujemy strukturalizujcy grafik pt. Klub sportowy w polskim z systemie prawnym. Grafik ten powinien by upowszechniony w rodowiskach osb zwizanych z kultur fizyczn.

KLUBSPORTOWY

Kodeksspek

handlowych

Ustawao kulturzefizycznej

Stowarzy-szeniekultury

fizycznej

Stowarzy-szenie

Stowarzy-szeniezwyke

Uczniowskiklub

sportowy

Spdzielnia Fundacja

Sportowaspkaakcyjna

Prawoo stowarzy-

szeniach

Prawospdzielcze

Ustawao fundacjach

jawna

partnerska

kamandytowa

kamandytowo--akcyjna

akcyjna

z ograniczonodpowiedzial-

noci Kluby sportowebiorce udziawe wspzawodnictwiesportowym

KLUB SPORTOWY W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM(opracowa D. Dudek)

28 Dobiesaw Dudek

THE IDEA OF A SPORTS CLUB

The article aims at explaining the idea of a sports club. Established in England, first sports clubs functioned according to the common law with principles which have not Been known to this day. The club notion did not exist in the European continental law. Following the development of modern sport the legal term association was adopted in the European continent and commonly called sports club. Two traditions finally met in the 19th century. First was the tradition of the association with its roots in continental Europe and, the other, the tradition of the club originating in insular England. In Poland, being no subject to law, sports club is no more than a common name for a certain form of organisation allowed by law. The presented diagram illustrates that.

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName (http://www.color.org) /PDFXTrapped /Unknown

/Description >>> setdistillerparams> setpagedevice