Czynniki ograniczające i aktywizujące współpracę transgraniczną ...

ElŜbieta Mikuła-Bączek

114

Mgr ElŜbieta Mikuła-Bączek Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Rzeszowski

Czynniki ograniczające i aktywizujące współpracę transgraniczną Polski i Ukrainy

Wstęp

Celem artykułu jest prezentacja wybranych aspektów problematyki współ-pracy w ramach polsko-ukraińskiego regionu transgranicznego. Główna uwaga zostanie skoncentrowana na identyfikacji czynników ograniczających i aktywi-zujących współpracę transgraniczną pomiędzy Polską a Ukrainą.

Treść artykułu przedstawiona zostanie w podziale na cztery części. Pierwsza z nich porusza aspekty teoretyczne dotyczące współpracy transgranicznej i poli-tyki spójności społeczno-gospodarczej. Część druga artykułu przedstawia pod-stawowe charakterystyki polsko-ukraińskiego regionu transgranicznego. W czę-ści trzeciej podjęta zostanie próba identyfikacji barier utrudniających współdzia-łanie w ramach obszarów przygranicznych. Jednocześnie uwagi zawarte w części trzeciej posłuŜą za przesłankę rekomendacji ujętych w części czwartej artykułu dotyczących wskazania czynników aktywizujących działania na rzecz partnerstwa polsko-ukraińskiego.

Ze względu na trudności związane pozyskaniem aktualnych danych staty-stycznych dla polskiego i ukraińskiego regionu transgranicznego w artykule wykorzystano dane dostępne w literaturze.

Teoretyczne aspekty współpracy transgranicznej

W literaturze przedmiotu region przygraniczny moŜe być rozumiany jako „obszar leŜący w bliskim sąsiedztwie granicy” [Problemy…, 1995, s. 51] czy teŜ region zlokalizowany po jednej stronie granicy, którego jedną z granic tworzy granica państwa [Obrębalski 1999, s. 58]. Z kolei region transgraniczny jest to fragment przestrzeni społeczno-gospodarczej przekraczającej co najmniej jedną granicę państwową. Jak kaŜdy region charakteryzuje się on róŜnorodnymi wię-ziami i relacjami zachodzącymi pomiędzy ludźmi oraz podmiotami gospodar-czymi i instytucjami funkcjonującymi na jego obszarze [Kowerski 1998, s. 81]. M. Fic definiuje region transgraniczny jako terytorium po obu stronach granicy państw, którego „ludność chce współpracować, by pobudzać postęp kulturalny, społeczny i gospodarczy” [Fic 1996, s. 23].

Czynniki ograniczające i aktywizujące współpracę transgraniczną...

115

Przygraniczne połoŜenie regionów moŜe być i często bywa przyczyną jego niedorozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego, ale moŜe być takŜe okolicznością sprzyjającą rozwojowi. Daje bowiem moŜliwość nawiązania bezpośredniej współpracy z sąsiadującymi regionami naleŜącymi do innej narodowej przestrzeni, a jednocześnie z całym tym krajem. Współpraca ta moŜe stać się w konsekwencji konkurencyjnym atutem tych regionów [Mie-rosławska 2004, s. 43].

E. Dynia współpracę transgraniczną traktuje jako element współpracy mię-dzynarodowej [Dynia 2000, s. 116] postrzeganej jako „wszelkiego rodzaju poko-jowe międzynarodowe stosunki, mające na celu wzajemne korzyści” [Omańczyk 1974, s. 1008]. W przypadku współpracy transgranicznej dotyczą one współ-działania regionów przygranicznych.

Głównym celem współpracy transgranicznej – obok kształtowania dobrego sąsiedztwa – jest pokonywanie negatywów peryferyjnego dotąd połoŜenia ob-szarów przygranicznych oraz wykorzystanie szans rozwojowych wynikających z bliskości sąsiedniego kraju [Fic, Ogrodowicz 1996, s. 54]. UmoŜliwia ona bowiem rozprzestrzenianie się innowacji gospodarczych oraz przenikanie wpły-wów społeczno-kulturalnych i jest uwaŜana za jeden z przestrzennych czynni-ków rozwoju regionalnego i lokalnego [Mierosławska 2004, s. 43].

Ponadto współpraca transgraniczna ma na celu podnoszenie poziomu jako-ści Ŝycia, pokonywanie dotychczasowych podziałów ekonomicznych, popieranie idei jedności europejskiej i współdziałania międzynarodowego, przezwycięŜanie negatywnych stereotypów etnicznych, umacnianie poczucia wspólnoty, kształ-towanie i umacnianie nawyków współpracy [Ślusarz 2006, s. 11].

Regiony graniczne i transgraniczne spełniają wzdłuŜ granic rolę pomostów stwarzając szansę rozwoju gospodarczego tych regionów oraz wykorzystania rezerw wewnętrznych. Tutaj dokonuje się bowiem wzajemne przenikanie czyn-ników zewnętrznych, często bez udziału państwa [Fic, Ogrodowicz 1996, s. 54].

Analiza problematyki współpracy transgranicznej wyraźnie wskazuje, Ŝe jej podstawowe przesłanki wpisują się w realizację głównych celów polityki spój-ności. Bezpośrednim celem polityki spójności jest bowiem zmniejszanie róŜnic w poziomach rozwoju regionów oraz zmniejszanie zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych. Inaczej mówiąc polityka spójności ma na celu wspieranie procesu konwergencji. Chodzi tu zarówno o niwelowanie róŜnic w rozwoju między regionami jednego państwa, jak i regionami róŜnych państw członkow-skich [Przyszłość polityki..., 2006, s. 43–44]. Istnieje równieŜ silna potrzeba dąŜenia do spójności w bezpośrednim otoczeniu UE, w tym w ramach polsko- -ukraińskiego regionu transgranicznego.

Z kolei realizacja celów pośrednich polityki spójności, określanych mianem pozaekonomicznej wartości dodanej wynika z przestrzegania kilku zasad, w tym m.in. zasady partnerstwa, to jest zasady opierającej się na szerokiej współpracy


116

i dialogu między wszystkimi podmiotami polityki spójności, zarówno na pozio-mie lokalnym, regionalnym, jak i państwowym. Partnerstwo to powinno mieć miejsce na kaŜdej płaszczyźnie [Przyszłość polityki…, 2006, s. 43–44].

WaŜkość zagadnienia współpracy i współdziałania uwidacznia się równieŜ w realizacji współpracy transgranicznej. Współpraca transgraniczna tylko wtedy będzie podnosić konkurencyjność regionów i sprzyjać osiągnięciu spójności społecznej jeśli będzie korzystna dla obu stron, a to wymaga koordynacji oraz wielopłaszczyznowego współdziałania wszystkich zainteresowanych partnerów. Aby proces ten był trwały i skuteczny muszą w nim partycypować zarówno przedsiębiorcy jak i społeczność oraz władze publiczne szczebla lokalnego i ponadlokalnego. Tylko dzięki współdziałaniu moŜna skutecznie przeciwstawić się problemom rosnących dysproporcji rozwojowych, biedy, ubóstwa, bezrobo-cia, degradacji środowiska. Brak takiego zintegrowanego podejścia jest często przyczyną nikłej dynamiki tego rozwoju i groźnych dysproporcji rozwojowych [Kuciński 1998, s. 18–19].

Charakterystyka polsko-ukrai ńskiego regionu transgranicznego

Transformacja ustrojowo-gospodarcza, jaka ma miejsce w Polsce od po-czątku lat 90. XX wieku, a takŜe powstanie w sierpniu 1991 roku niepodległego państwa ukraińskiego otworzyły moŜliwości współpracy transgranicznej w ra-mach polsko-ukraińskiego regionu transgranicznego obejmującego obszar 97,8 tys. km2, o łącznej długości granicy polsko-ukraińskiej liczącej 535 km, rozcią-gającej się od okolic Włodawy na północy po linię Karpat na południu. Naj-większym miastem obszaru jest Lwów, z kolei drugim pod względem liczby ludności, a zarazem największym ośrodkiem miejskim po polskiej stronie grani-cy jest Lublin. Wybrane charakterystyki polsko-ukraińskiego regionu transgra-nicznego prezentuje tabela 1.

Tabela 1. Wybrane charakterystyki polsko-ukraińskiego regionu transgranicznego

Wyszczególnienie Polska Ukraina

Obszar 43 tys. km2 54,8 km2 Udział powierzchni kraju 13,8% obszaru Polski 9,1% obszaru Ukrainy Województwa/obwody podkarpackie, lubelskie wołyński, lwowski, zakarpacki Ludność zamieszkała w obszarze pogranicza

4,3 mln 4,9 mln

Udział ludności danego kraju

11,3% ludności Polski 10,2% ludności Ukrainy

Źródło: [Miszczuk 2005, s. 65–66].


117

Od 1991 roku granica polsko-ukraińska wkroczyła w fazę, którą moŜna

określić jako koegzystencję z nasilającymi się elementami współpracy. Istotne znaczenie wśród przesłanek podejmowania współpracy transgra-

nicznej na pograniczu polsko-ukraińskim posiadają przesłanki gospodarcze, a wśród nich konieczność aktywizacji ekonomicznej regionów przygranicznych oraz oczekiwane korzyści ekonomiczne [Borys 1999, s. 43]. Sprzyjają temu działania podejmowane w obszarach [Ogrodowicz 1999, s. 43–44]: – współpracy w dziedzinie infrastruktury technicznej (sieć transportowa, ko-

munikacyjna, system przejść granicznych, wspólne przedsięwzięcia i eks-ploatacje urządzeń komunalnych, systemy energetyczne);

– ochrony środowiska naturalnego przed katastrofami (systemy monitorowa-nia, wspólne obiekty ochronne);

– rozwoju turystyki (rozwój bazy turystycznej); – przepływu siły roboczej; – wynikające z handlu przygranicznego (rozwój przedsiębiorczości, powstanie

drobnych wytwórców, handlu i usług). Dzisiejszego stanu współpracy w obszarze polsko-ukraińskiego regionu

transgranicznego nie moŜna jednak określić mianem pełnej współpracy. Prakty-ka w ciągu ostatnich lat wykazała, Ŝe w tej dziedzinie jest jeszcze wiele do zro-bienia. Stąd współczesne działania powinny koncentrować się m.in. na określe-niu celów strategicznych tej współpracy, identyfikacji barier jej prowadzenia, jak równieŜ skutecznego ich ograniczania.

Bariery rozwoju polsko-ukrai ńskiej współpracy transgranicznej

Rozwój polsko-ukraińskiej współpracy transgranicznej hamują m.in. czynniki o charakterze ekonomicznym, prawnym i społecznym [Mierosławska 2004, s. 47].

Do czynników ekonomicznych naleŜy zaliczyć róŜne poziomy i charakter transformacji gospodarek Polski i Ukrainy, jak i wynikający z nich potencjał gospodarczy tych krajów. Lepiej rozwinięte gospodarczo są tereny połoŜone po stronie polskiej [Ciok 1998, s. 62]. Obok istotnego zróŜnicowania gospodarek obu państw uwidaczniają się takŜe dysproporcje pomiędzy poszczególnymi re-gionami. Nie udało się teŜ jak na razie przełamać peryferyjności regionów two-rzących pogranicze. Cechą wspólną polskich województw, jak i obwodów ukra-ińskich jest niŜszy w stosunku do innych regionów swoich państw poziom roz-woju gospodarczego. Co prawda wytwarzany po stronie polskiej, jak i ukraiń-


118

skiej PKB per capita stanowi ok. 71% produktów krajowych Polski i Ukrainy, ale jednocześnie występuje zasadnicza róŜnica co do ich wartości po obu stro-nach granicy1 [Kowerski, Matkowski 2006, s. 82].

O tym, Ŝe zarówno polska, jak i ukraińska część regionu transgranicznego naleŜą do słabiej rozwiniętych regionów swoich krajów równieŜ inne charakte-rystyki (tabela 2).

Tabela 2. Udział polskiej i ukraińskiej części regionu transgranicznego w gospodarce Polski i Ukrainy w %

(stan na 31 grudnia 2003 r.)

Województwo Obwód Wyszczególnienie lubel-

skie podkar-packie

Polska część

regionu lwo-wski

wo-łyński

zakar-packi

Ukraińska część

regionu Pracujący ogółem 5,9 5,2 11,2 5,1 1,9 1,8 8,9 Pracujący w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie, rybactwie

13,0 7,4 20,4 2,7 3,1 1,0 6,8

Pracujący w przemyśle i budownictwie

3,8 5,1 8,9 4,8 1,3 1,6 7,7

Pracujący w usługach rynkowych

4,1 4,0 8,1 5,9 1,7 1,8 9,5

Pracujący w usługach nierynkowych

5,9 5,3 11,2 5,8 2,3 2,4 10,6

Podmioty gospodarki narodowej

4,3 4,0 8,3 5,3 1,5 1,7 8,5

Nakłady inwestycyjne 3,3 4,1 7,4 5,0 1,4 2,0 10,4 Nakłady na działalność B + R

3,1 2,6 5,7 1,2 0,5 0,1 1,8

Nominalne dochody do dyspozycji brutto gospodarstw domowych w 2002 roku

4,6 4,3 8,9 5,3 1,9 2,0 9,2

Globalna produkcja rolnicza

8,4 3,8 12,2 5,0 3,3 2,6 10,9

Źródło: opracowanie na podstawie: [Kowerski, Matkowski 2006, s. 79].

Województwa przygraniczne uczestniczą w mniejszym stopniu, niŜ wynika-łoby to z powierzchni jaką zajmują oraz posiadanej liczby ludności, w tworzeniu

1 W 2002 r. PKB per capita w USD według parytetu siły nabywczej wynosił (ceny bieŜące:

woj. lubelskie – 7595, woj. podkarpackie – 7736, obwód lwowski – 3710, obwód wołyński – 3331, obwód zakarpacki – 2894) [Kowerski, Matkowski 2006, s. 82].


119

dochodu narodowego Polski. Są to regiony słabo zurbanizowane, o duŜym udziale ludności zatrudnionej w rolnictwie.

W obu krajach obszary o najintensywniejszych międzynarodowych powią-zaniach ekonomicznych połoŜone są z dala od granicy – w Polsce w zachodniej części kraju, na Ukrainie w rejonie wschodnim. Polskie rejony połoŜone przy granicy z Ukrainą nie koncentrują wielu inwestycji zagranicznych. Podobnie na Ukrainie. Pomimo ogromnej dysproporcji w poziomie inwestycji zagranicznych, jakie trafiają do Polski i na Ukrainę, sytuacja obszaru przygranicznego w obu państwach jest podobna – zdecydowanie nie są to tereny atrakcyjne dla inwesto-rów zagranicznych [Krok, Smętkowski 2006, s. 182–183].

Podstawową przeszkodą w handlu z Ukrainą jest zbyt ograniczona i słabo rozwinięta infrastruktura graniczna. Liczba przejść granicznych jest zbyt mała, by sprawnie obsługiwać ruch graniczny. Obecny system handlu, w którym dominują niewielkie wartościowo, ale dokonywane bardzo często zakupy w województwach przygranicznych sprawia, Ŝe na przejściach tworzą się bar-dzo długie kolejki co moŜe zniechęcać do dalszych zakupów i współpracy [Kowerski 1998, s. 56]2.

Do barier ekonomicznych rozwoju współpracy transgranicznej naleŜy zali-czyć równieŜ ograniczone moŜliwości finansowe, w tym budŜetów władz lokal-nych terenów przygranicznych prowadzenia aktywnej polityki współpracy, brak infrastruktury bankowej do rozliczeń finansowych, bark zabezpieczenia inwe-stycyjnego wspólnych projektów oraz kapitału obrotowego.

Istotne ograniczenie współpracy transgranicznej stanowi równieŜ zbyt mało rozwiniętą przedsiębiorczość prywatna, niska sprawność systemów rozliczeń finansowych, brak instytucji tzw. otoczenia biznesu oraz zjawiska patologiczne zagraŜające transakcjom gospodarczym [Mierosławska 2004, s. 47].

Do najwaŜniejszych barier w prowadzonej wymianie handlowej – obok róŜ-nego rodzaju utrudnień przy przekraczaniu granicy przedsiębiorcy zaliczają korupcję, niski stan bezpieczeństwa oraz biurokrację, jak i niestabilność przepi-sów prawa (łagodniejsza ocena w tych aspektach strony ukraińskiej) [Krok, Smętkowski 2006, s. 188].

Do przeszkód prawnych zaliczany jest równieŜ bark pełnomocnictw praw-nych, międzynarodowych umów i porozumień o współpracy oraz unormowań i przepisów prawnych takiej współpracy, niedostosowanie ustrojów ustawodaw-czych państw z obu stron granicy, niestabilność ustawodawstwa gospodarczego, często zmieniające się przepisy prawa i prawa płaszczyzna współpracy. Stąd na obecnym etapie współpracy gospodarczej trudno mówić o pełnej kooperacji produkcyjnej między przedsiębiorstwami po obu stronach granicy [Krok, Smęt-kowski 2006, s. 187].

2 Przyjmując za kryterium długość granicy przypadającej na jedno przejście drogowe na gra-

nicy polsko-ukraińskiej w porównaniu z innymi granicami Polski sytuacja przedstawia się najgo-rzej [Kowerski 1998, s. 52].


120

Obok barier ekonomicznych i prawnych istotnego znaczenia nabierają spo-łeczne bariery współpracy transgranicznej, a wśród nich negatywne doświadcze-nie rozwoju historycznego, brak gotowości psychologicznej mieszkańców do współpracy, róŜnice w mentalności [Pisarenko 1998, s. 39, 40]. Ogólnie rzecz biorąc, Ukraińcy patrzą na Polaków z większą sympatią niŜ na odwrót3.

Mimo wspólnej historii, podobieństwa kultur i języków trudno mówić o po-czuciu identyfikacji z regionem transgranicznym, zarówno wśród Polaków, jak i Ukraińców. W opinii większości rozmówców z Polski i wszystkich z Ukrainy, granica jest tym co nadal dzieli oba narody [Krok, Smętkowski 2006, s. 193].

Jeśli z czasem nie zostanie wyeliminowany negatywny wpływ wymienio-nych czynników, to rozwojowi terenów przygranicznych grozi prowincjonalizm przestrzenny i gospodarczy, jak i pogłębianie dysproporcji rozwojowych, co niewątpliwie negatywnie wpływać będzie na kształtowanie spójności społeczno--gospodarczej tych regionów.

Identyfikacja czynników aktywizuj ących współprac ę transgraniczn ą

Według Europejskiej Karty Regionów Granicznych i Transgranicznych podstawę aktywnej współpracy transgranicznej powinien stanowić rozwój infra-struktury regionów granicznych, usunięcie przeszkód w transgranicznym prze-pływie osób i towarów, wzrost poziomu przychodów i wysokości PKB brutto w stosunku do przeciętnej krajowej w państwach graniczących ze sobą [Fic, Ogrodowicz 1996, s. 59].

Niewątpliwie rozwój infrastruktury granicznej tworzy warunki dla współ-pracy gospodarczej – tworzenia nowych inwestycji w sferze przemysłu i usług, prowadzenia restrukturyzacji istniejącego przemysłu, zlikwidowania dyspropor-cji gospodarczej, tworzenia miejsc pracy [Fic, Ogrodowicz 1996, s. 59], a w konsekwencji spójności pogranicza.

Stąd dynamiczna współpraca handlowa i gospodarcza między regionami Ukrainy i Polski wymaga podjęcia skoordynowanych działań zmierzających do rozbudowy infrastruktury tranzytowej w regionach przygranicznych po obu stronach granicy oraz uzgodnienia długofalowych koncepcji budowy ciągów komunikacyjnych drogowo-kolejowych o znaczeniu międzynarodowym [Budu-

3 Badania socjologiczne wskazują, Ŝe w rankingu sympatii do innych narodów umiejscawiają

Polaków dość wysoko. Według sondaŜy przeprowadzonych na początku nowego tysiąclecia przez firmę Socis Gallup International Polacy zajęli szóste miejsce po Białorusinach, Rosjanach, Słowa-kach, Czechach i Niemcach. Dla porównania: w analogicznych badaniach sympatii Polaków, przeprowadzonych w ostatnich latach przez COBS, Ukraińcy zajmują trzecie albo czwarte miejsce od końca – przed Romami, Rumunami, Serbami czy Arabami [Od Lacha…, 2004, s. 91].


121

jemy…, 1999, s. 49], w tym budowy, rozbudowy czy modernizacji przejść gra-nicznych.

Jednym ze spektakularnych przejawów podnoszenia przenikalności granicy polsko-ukraińskiej w aspekcie fizyczno-technicznym było uruchomienie nowych przejść granicznych, kolejowo-drogowych w Dorohusku, Hrebennem i Kro-ścienku oraz drogowych w Korczowej i Zosinie. Nadal jednak istnieje potrzeba budowy kolejnych, ogólnodostępnych, przejść granicznych.

W celu pobudzania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami po obu stro-nach granicy niezbędne jest tworzenie odpowiedniego otoczenia prowadzenia działalności gospodarczej [Kuciński 1998, s. 17], w tym organizacji gospodar-czych i instytucji kapitałowych wspierających rozwój transgraniczny [Kawałko 1997, s. 51], jak i tworzenie struktur i instytucji sprzyjających rozwojowi handlu z Ukrainą na obszarach transgranicznych [Kowerski 1998, s. 56].

Znaczącą rolę w rozwoju współpracy transgranicznej powinno odgrywać państwo, kształtując czynniki sprzyjające takiej współpracy. Jest to w pierwszej kolejności stała polityka podatkowa, która nie powinna hamować rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości oraz napływu kapitału gospodarczego. Ponadto rozszerzenie i doskonalenie współpracy przygranicznej nie jest moŜliwe bez dostępu do współczesnego systemu informacji dotyczącej rozwoju regionów przygranicznych, zapewniającego obu stronom dostęp do danych o planach roz-woju sąsiednich terenów przygranicznych [Pisarenko 1998, s. 43].

Pomimo iŜ wskazuje się, Ŝe polsko-ukraińska współpraca najlepiej rozwija się w dziedzinach turystyki i kultury, to jednak równieŜ i w tych obszarach jest jeszcze wiele do zrobienia.

W obszarze turystyki wiąŜe się to głównie z rozbudową infrastruktury obejmującej m.in. bazę komunikacyjną, noclegową i gastronomiczną. Nadal bowiem, zarówno po stronie polskiej, jak i ukraińskiej istnieje wiele powaŜnych braków i niedomagań w tym zakresie, co moŜe stanowić czynnik zniechęcający do wzajemnych odwiedzin [Jóskowiak 2003, s. 8].

W ocenie władz polskich, przynajmniej szczebla lokalnego, bardzo dobrze rozwija się natomiast współpraca kulturalna. Jako przykład mogą posłuŜyć umowy o przyjaźni i partnerstwie podpisane przez wiele miast południowo- -wschodniej Polski z ośrodkami miejskimi na Ukrainie [Kowalczyk 1999, s. 209].

Poziom kulturowy społeczności pogranicza wpływa przy tym na jakość prowadzonej współpracy, w tym zwłaszcza w okresie wkraczania w fazę rozwo-ju społeczeństwa informacyjnego. Przejawia się on głównie w określonym po-ziomie wykształcenia społeczeństwa. MoŜna tu przyjąć prawidłowość, iŜ wyŜ-szy poziom rozwoju kulturowego bardziej sprzyja nawiązywaniu kontaktów transgranicznych prowadzących do efektywniejszej współpracy i wzrostu go-spodarczego [Zioło 2002, s. 29].


122

Stąd współpraca transgraniczna powinna równieŜ dotyczyć tworzenia infra-struktury edukacji ekonomicznej. Wynika to przede wszystkim z faktu, Ŝe w ostatnich latach szczególnego znaczenia nabierają problemy edukacyjnego rozwijania kapitału ludzkiego, kulturowe aspekty funkcjonowania przedsię-biorstw międzynarodowych, czy teŜ sposoby sprawnego komunikowania się mieszkańców obszarów przygranicznych. Stąd wzmocnienie związków między róŜnego typu szkolnictwem regionów przygranicznych i tworzenie infrastruktury komunikacyjnej przesądzać będzie o konkurencyjności i kierunkach rozwoju tych obszarów [Regionalna współpraca…, 2006, s. 134–135].

Istotne znaczenie dla rozwoju współpracy transgranicznej posiada równieŜ pobudzanie świadomości społecznej, aktywności ekonomicznej społeczeństwa i akceptacji społecznej dla procesów rozwoju gospodarczego w oparciu o współpracę transgraniczną [Mierosławska 2004, s. 44], tak by sprzyjała ona rozwojowi gospodarczemu i współpracy, a nie stanowiła dla nich barierę. Nie jest to jednak łatwe, bowiem w regionach peryferyjnych pokutuje często posta-wa bierności i niewiary w moŜliwości awansu cywilizacyjnego i rozwoju [Kuciński 1998, s. 17].

Niewątpliwie dla powodzenia współpracy transgranicznej ludzie powinni identyfikować się ze swoim regionem, z celem jego istnienia i rozwoju oraz uznawanymi za podstawowe wartościami takimi jak: troska o kaŜdego członka regionalnej społeczności i o kaŜdy działający w regionie podmiot gospodarczy, dąŜenie do bycia regionem wiodącym w kraju, dbałość o wysoką jakość wytwa-rzanych w regionie dóbr i usług [Kuciński 1998, s. 20].

Podstawą trwałej współpracy na obszarach przygranicznych powinny stać się inicjatywy społeczności lokalnych prowadzące do trudnego procesu pojed-nania, niewątpliwie potrzebnego w stosunkach polsko-ukraińskich. To zaś bę-dzie prowadziło do rozwoju wspólnych więzi społecznych gospodarczych. Wa-runkiem niezbędnym zdynamizowania takich procesów jest jednak rozwój edu-kacji oraz częstych kontaktów mieszkańców obszarów przygranicznych, słuŜą-cych lepszemu poznaniu się oraz przełamywaniu negatywnych stereotypów. Stąd wiodąca rola w tych procesach władz samorządowych oraz organizacji pozarządowych [Ślusarz 2006, s. 13].

W celu wzmocnienie współpracy narodów Polski i Ukraiński naleŜy prze-zwycięŜać cięŜar zaszłości historycznych, wzajemnych uprzedzeń i nieufności oraz negatywnych stereotypów. Przeprowadzone przez CBOS badania wskazują, Ŝe obecnie optymizm w sprawie pojednania polsko-ukraińskiego wyraŜa ponad 3/4 społeczeństwa polskiego (77%). Czynnikiem róŜnicującym stanowiska w tej kwestii jest m.in. wykształcenie respondentów. Im lepiej wykształceni badani, tym częściej nastawieni są optymistycznie do pojednania między Polakami a Ukraińcami [Opinie o stosunkach…, 2006, s. 5–6].

Zasadniczo postrzeganie Ukraińców przez Polaków szybko zmienia się na lepsze. Polacy dostrzegają, Ŝe Ukraińcy są chętni do współpracy i otwarci


123

na przyjmowanie polskich doświadczeń. Z kolei Ukraińcy oceniają Polaków jako nowoczesnych, aktywnych i przedsiębiorczych oraz jako tych, od których moŜna się wiele nauczyć [Krok, Smętkowski 2006, s. 198].

Doświadczenie pokazuje, Ŝe powodzenie współpracy na płaszczyźnie spo-łeczno-kulturalnej odbywa się z udziałem mass mediów. Telewizja, radio, prasa mają nieograniczone moŜliwości, aby podejmować kwestie współpracy i przed-stawiać region graniczny, jako „wspólną jednostkę kulturalną i ekonomiczną”, a takŜe dla przejrzystości informować opinie publiczną o róŜnicach kulturalnych i gospodarczych, redukując w ten sposób bariery psychologiczne i społeczne. [Jóskowiak 2003, s. 6]

Zakończenie

Waga znaczenia współpracy transgranicznej dostrzegana jest zarówno po stronie polskiej jak i ukraińskiej. Ukraińcy uwaŜają, Ŝe dzięki współpracy mogą zdobyć więcej informacji o mechanizmach funkcjonowania UE, Ŝe współpraca zmienia nastawienie mieszkańców względem Unii, pomaga zdobyć nowe do-świadczenia, technologie, know-how itp. Polacy podkreślają natomiast przede wszystkim korzyści ekonomiczne wynikające z wymiany gospodarczej [Krok, Smętkowski 2006, s. 200]. Niewątpliwie jednak poza aspektem czysto ekono-micznym współpraca transgraniczna ma za zadanie zmienić percepcję granicy – z funkcji dzielącej, do funkcji łączącej obszar po obu stronach granicy.

Jak wykazuje praktyka i rozwaŜania prowadzone w ramach artykułu, w ob-szarze polsko-ukraińskiej współpracy transgranicznej jest jeszcze wiele do zro-bienia. Aby w pełni zintensyfikować korzyści płynące z niej dla obu stron naleŜy skutecznie niwelować wciąŜ liczne bariery utrudniające działania na rzecz part-nerstwa zarówno w obszarze ekonomicznym, prawnym jak i społecznym. Tylko wówczas moŜliwe stanie się podjęcie skutecznych działań zmierzających do intensyfikacji współpracy i sprzyjających kształtowaniu spójności społeczno- -gospodarczej polsko-ukraińskich regionów transgranicznych.

Literatura

Borys T. (1999), Problemy statystyki transgranicznej, „Wiadomości Statystyczne”, nr 9. Budujemy nowe państwo, „Nowe śycie Gospodarcze” 1999, nr 39. Ciok S. (1998), Bariery i ograniczenia współpracy transgranicznej [w:] Czynniki barie-

ry regionalnej współpracy transgranicznej – próba syntezy, red. J. Kitowski, Rze-szów.

Czarnow S. (1997), Niektóre aspekty prawne współpracy transgranicznej i euroregio-nów, „Państwo i Prawo”, nr 10.


124

Dynia E. (2000), Współpraca transgraniczna jako element współpracy międzynarodo-wej, Rzeszowskie Zeszyty Naukowe, Prawo – Ekonomia, t. XXIX.

Fic M. (1996), Elementy metodologii obszarów przygranicznych, „Wiadomości Staty-styczne”, nr 11.

Fic M., Ogrodowicz S. (1996), Badania społeczno-gospodarcze obszarów przygranicz-nych, „Wiadomości Statystyczne”, nr 6.

Od Lacha do Europejczyka, „Newsweek Polska” 2004, nr 45/46. Opinie o stosunkach z Rosją, Niemcami i Ukrainą. Na kim Polacy mogą polegać, a kogo

się obawiać, Komunikat z badań, CBOS, Warszawa 2006, http://www.zigzag. pl/cbos/details.asp?q=a1&id=3556, z dn. 20.10.2007.

Jóskowiak K. (2003), Współpraca transgraniczna i międzyregionalna Polski u progu członkostwa w Unii Europejskiej, „Samorząd Terytorialny”, nr 5.

Kawało B. (1997), Stymulowanie rozwoju w regionie transgranicznym, „Gospodarka Narodowa”, nr 6.

Kowalczyk A. (1999), Problemy pogranicza polsko-ukraińskiego i rozwój współpracy transgranicznej [w:] Pogranicze z Niemcami a inne pogranicza Polski, red. Z. Kur-cza, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

Kowerski M. (1997), Euroregion polsko-ukraiński, „Wiadomości Statystyczne”, nr 7. Kowerski M. (1998), Wpływ handlu z Ukrainą na rozwój województw przygranicznych,

„Gospodarka Narodowa”, nr 2–3. Kowerski M., Matkowski S. (2006), Gospodarka polsko-ukraińskiego regionu transgra-

nicznego, „Wiadomości Statystyczne”, nr 2. Krok K., Smętkowski M. (2006), Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna, [w:]

Nowe granice Unii Europejskiej – współpraca czy wykluczenie?, red. G. Gorzelak, K. Krok, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa.

Kuciński K. (1998), Współpraca transgraniczna jako przesłanka konkurencyjności re-gionów [w:] Czynniki i bariery regionalnej współpracy transgranicznej – próba syntezy, red. J. Kitowski, Rzeszów 1998.

Mierosławska A. (2004), Czynniki aktywizujące i hamujące rozwój współpracy trans-granicznej, „Samorząd Terytorialny”, nr 3.

Miszczuk A. (2005), Pogranicze polsko-ukraińskie jako przedmiot zainteresowania statystyki regionalnej, „Wiadomości Statystyczne”, nr 6.

Obrębalski M. (1999), Społeczno-ekonomiczna charakterystyka pogranicza Polski, „Wiadomości Statystyczne”, nr 10.

Ogrodowicz S. (1999), Ruch i handel graniczny oraz ich skutki społeczne i ekonomiczne, „Wiadomości Statystyczne”, nr 11.

Osmańczyk E.J. (1974), Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ, Warszawa. Pisarenko S. (1998), Bariery społeczno-gospodarcze ukraińsko-polskiej współpracy

transgranicznej [w:] Czynniki i bariery regionalnej współpracy transgranicznej – próba syntezy, red. J. Kitowski, Rzeszów.

Problemy polsko-ukraińskiej współpracy przygranicznej, Biuletyn, nr 9, PAN IGiPZ, 1995.

Przyszłość polityki spójności a przegląd budŜetu Unii Europejskiej w latach 2008–2009, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2006.

Regionalna współpraca transgraniczna w krajach Europy Środkowej i Wschodniej – bilans dokonań, „Gospodarka Narodowa” 2006, nr 7–8.


125

Sowa B. (2003), Kierunki i tendencje przemian społeczno-gospodarczych w rejonie przygranicznym na przykładzie woj. podkarpackiego, Zeszyty Naukowe UR, Seria Ekonomiczna, „Marketing i Zarządzanie”, nr 11.

Ślusarz G. (2006), Potrzeby rozwoju współpracy transgranicznej [w:] Uwarunkowania działalności gospodarczej w sektorze rolno-spoŜywczym Ukrainy jako podstawa rozwoju współpracy transgranicznej, red. G. Ślusarz, UR, Lwowski Państwowy Uniwersytet w Dublanach, Regionalny Związek Spółdzielni Produkcji Rolnej w Rzeszowie, Rzeszów.

Zioło Z. (2002), Czynniki i bariery kształtowania współpracy transgranicznej [w:] Czynniki i bariery współpracy transgranicznej – bilans dokonań, red. J. Kitowski, UR, Rzeszów.

Streszczenie

Niniejszy artykuł porusza wybrane aspekty problematyki współpracy transgranicz-nej w ramach polsko-ukraińskiego regionu transgranicznego. Główna uwaga koncentruje się na identyfikacji barier utrudniających współpracę regionów przygranicznych Polski i Ukrainy, jak i identyfikacji czynników ją aktywizujących. Waga analizowanej proble-matyki jest tym większa, Ŝe bez ograniczenia istniejących barier nie uda się zintensyfi-kować działań na rzecz spójności społeczno-gospodarczej tych regionów, jak i skutecz-nie przeciwdziałać peryferyzacji regionów przygranicznych.

Summary

Barriers and Factors of Activating of Polish-Ukrainian Transborder Cooperation

This article present the chosen aspects of the problems of transborder cooperation on the Polish-Ukrainian borderland. The main attention focuses on the identification of barriers making difficult the co-operation of the border regions of Poland and Ukraine, and the identification of factors her activating. The weight of the analysed problems is larg, because without the limitation of existing barriers we will not be able to achive socio-economic cohesion and effectively protect transborder regions against becoming peripherian regions.

Czynniki ograniczające i aktywizujące współpracę transgraniczną ...

Documents

Transcript of Czynniki ograniczające i aktywizujące współpracę transgraniczną ...