Czy polską naukę stać na to, aby zrezygnować z potencjału, jaki oferuje

otwarta nauka?

Dominik BatorskiUniwersytet Warszawski

Forum Nowej Nauki "Nauka 2.0: więcej niż internet!" Kraków, 17-18 kwietnia 2012

Plan wystąpienia

• Czym jest otwarta nauka?

• Dlaczego otwartość? – czyli o nowych narzędziach i zmianach w zakresie

działalności naukowej

• Czy otwartość się opłaca? – jednostkom, instytucjom, państwu

CZYM JEST OTWARTA NAUKA

Otwarta nauka

• wolne i otwarte oprogramowanie• otwarty dostęp• otwarte badania (również open collaboration) • otwarta edukacja• citizen science

Wolne i otwarte oprogramowanie

• Wolne oprogramowanie – może być używane, kopiowane, dystrybuowane i

modyfikowane bez ograniczeń (lub tylko z ograniczeniem zachowania tych samych zasad).

• Otwarty kod.

Otwarty dostęp (open access)

• Nieograniczony dostęp do treści naukowych• Łatwiejsze publikowanie i komunikowanie

wiedzy naukowej• Przykłady

arXiv• Różne modele

PLoS – płacą autorzy

Otwarte badania

• Otwarta nauka i otwarte badania w duchu otwartego oprogramowania.– otwarta metodologia - narzędzia i dane dostępne dla

innych– otwarta wiedza - otwarte produkty (a nawet

półprodukty)• Otwartość na współpracę– massively distributed collaboration, w której

uczestniczyć mogą również amatorzy – współpraca na różnych etapach projektu

Otwarte dane

• Przykłady– SDSS– Ocean Observatories Initiative– Allen Brain Atlas– Inne

• Udostępnianie danych tak by były użyteczne dla innych. • Często duże dane wymagają dużych kosztów pozyskania i

nie opłaca się ich pozyskiwanie gdyby tylko niewiele zespołów je przetwarzało.

• Potrzebne jest też wynagradzanie za dzielenie się danymi• Ale też możliwe jest krótkie embargo na dane

Otwarta edukacja

• MOOC - Massive open online course – Stanford, MIT i inne uczelnie

Citizen science

• Badania naukowe realizowane w całości lub części przez amatorów.

• Pomoc m.in. w zbieraniu i analizowaniu danych (np. SETI, Galaxy Zoo), znajdowaniu rozwiązań (Foldit).

• Zmienia się też sposób funkcjonowania wiedzy w społeczeństwie.

• Nauka w coraz większym stopniu będzie robiona nie tylko przez naukowców.

Próby nieudane

• Wiele inicjatyw upada (wiki, blogi,…)• Powody to przede wszystkim brak motywacji

do innych form dzielenia się wiedzą komentowania pracy innych

DLACZEGO OTWARTOŚĆ

Otwartość w nauce nie jest nowa

• Jeszcze w XVII wieku pojawiła się potrzeba dzielenia wynikami badań i otwartości, która umożliwia nieco szerszą współpracę.

• Obecnie rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych daje możliwość znacznego poszerzenia skali i zakresu tej otwartości.

• Jesteśmy u progu rewolucji… – Informacyjnej/informatycznej/cyfrowej/…

Nowe narzędzia

• Nowe narzędzia komunikacji i nowe sposoby organizacji informacji wpływają na zmiany w nauce

• Zmiany w tym w jaki sposób pracują naukowcy– Jak prowadzą badania– Jak komunikują ich wyniki– Jak nauczają

• Nowe możliwości dzięki nowym narzędziom

• Internet stwarza możliwości:– taniego i szybkiego rozpowszechniania wiedzy– lepszej organizacji wiedzy – lepszego zarządzania uwagą ekspertów.

• Ekonomia uwagi. – Za dużo wiedzy by przetwarzać i organizować ją

tradycyjnymi metodami.

CZY OTWARTOŚĆ SIĘ OPŁACA?

Wiedza jest nietypowym dobrem

• Wiedza jest dobrem, którego przybywa gdy się nim dzielimy.– Wykorzystanie istniejącej już wiedzy nie zmniejsza jej

wartości. Przeciwnie, raczej nadaje jej wartość. • Wiedza ma charakter kumulatywny. – Tworzy się ją bazując na istniejących już treściach,

poprzez weryfikację, nowe interpretacje, łączenie faktów (również z różnych dziedzin), wymianę idei.

– Znaczenie dostępności wiedzy dla dalszego rozwoju nauki.

Efekty otwartego dostępu

• Większa cytowalność – np. Lawrence 2001, Schwarz i Kennicutt, 2004. – Prace te są też cytowane wcześniej (Moed 2007).

• Większe rozpowszechnienie, również w społeczeństwie.

• Znaczenie otwartego dostępu dla gospodarki.• Promocja badaczy i instytucji.• Ewaluacja i zarządzanie wiedzą

• Koszty niewykorzystania wyprodukowanej wiedzy (też nie zawsze potrzebnego powielania wcześniejszych badań).

• Też koszty złego zarządzania uwagą ekspertów.

• Zmiana organizacji wiedzy – otwartość i silne filtrowanie

Powody zamykania

• Wytworzenie wiedzy związane jest z ponoszeniem pewnych kosztów, – podmioty, które te koszty ponoszą, są skłonne do

wyłączania z dostępu do wiedzy tych, które tych kosztów nie ponoszą.

• Narzędzie zapewniające zamykanie wiedzy i ochronę autorów są wpisane w polski system prawny i umocowane w systemie międzynarodowym systemie prawnym.

Problem

• Konflikt między chęcią dostępu do zasobów wytworzonych przez innych oraz chęcią zysku osiąganego przez nieudostępnianie własnych prac lub korzystanie z otwartego dorobku innych.

• Jak doprowadzić do tego, żeby otwartość opłacała się zarówno na poziomie systemu jak i jego uczestnikom?

Potrzebna jest zmiana logiki systemu

• Teraz wynagradzane są artykuły i patenty. – Publiczne udostępnianie wyników, w szczególności danych

nic nie daje, a może zagrażać ułatwiając pracę rywalom. • System oparty na reputacji – w którym wynagradzane jest to, co jest mierzone dlatego

kluczem do zmiany systemu jest poszerzenie pomiaru – np. standardy cytowania danych.

• Możliwa jest też umowa społeczna (np. Bermuda Agreement), obowiązek może być również narzucany przez agencje finansujące badania.

• Model finansowania nauki• Podatnicy, którzy już raz zapłacili za realizację

badań, nie powinni płacić jeszcze raz za możliwość uzyskania dostępu do wyników.

• Publikacje i tak są dostępne

Improvements to the way discoveries are made are more important than any single discovery.

Michael Nielsen Reinventing Discovery:

The New Era of Networked Science Loc. 96-97

A to dopiero początek zmian!

Czy polską naukę stać na to, aby zrezygnować z potencjału, jaki oferuje

otwarta nauka?

Dominik BatorskiUniwersytet Warszawski

Forum Nowej Nauki "Nauka 2.0: więcej niż internet!" Kraków, 17-18 kwietnia 2012