Część I. Podstawy odpowiedzialności karnej w obrocie gospodarczym

Część I. Podstawy odpowiedzialności karnej

w obrocie gospodarczym

Zawłocki 3

Rozdział 1. Istota prawa karnego gospodarczego

Spis treści Nb

1.1. Źródła prawa karnego gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2. Funkcje prawa karnego gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141.3. Pojęcie przestępstwa gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241.4. Typologia przestępstw gospodarczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351.5. Specyfika prawa karnego gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

1.5.1. Fenomennormprawakarnegowobrociegospodarczym . . . . . . . . 471.5.2. Szczególnarelacjapomiędzynormamikarnoprawnymi

anormamigospodarczymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661.5.3. Problematykaspójnościprzepisówkarnychgospodarczych . . . . . . 871.5.4. Problematykadynamikiprzepisówkarnychgospodarczych . . . . . . 97

Literatura: I. Andrejew,Ustawoweznamionaprzestępstwa,Warszawa1959;tenże,Polskiepra-wokarnewzarysie,Warszawa1973;tenże,Podstawowepojęcianaukioprzestępstwie,Warsza-wa1988;G. Auscaler,Stanwyższejkoniecznościwprawiekarnym,Warszawa1953;A. Ba-chrach, Przestępczość gospodarcza. Pojęcie i próba systematyki, PiP 1967, z. 6; J. Bafia,Przestępstwagospodarcze.Komentarz,Warszawa1960;J. Bafia,L. Hochberg,Przestępstwago-spodarcze.Komentarz,Warszawa1960;Z. Banaszczyk,P. Granecki,Oistocienależytejstaran-ności,Pal.2002,Nr7–8;J. Barta,R. Markiewicz,Nieuczciwakonkurencjawśrodkachmasowe-go przekazu, Rzeczp. 1996,Nr 260;G. Bartkowiak, Psychologia zarządzania, Poznań 1999;Z. Bartkowiak,Przestępstwogospodarczeijegosprawca(naprzykładziewoj.zielonogórskiego),ZNASW1989,Nr55;D. Begg,S. Fischer,R. Dornbusch,Ekonomia, t. 1,Warszawa1993;H. Behrman,Bankructwo,Warszawa1932;M. Bereźnicki,Uwaginatematryzykagospodarcze-go,Pal.1968,Nr3;M. Błaszczyk,Noweprzepisykarneustawyozwalczaniunieuczciwejkon-kurencji,cz.1,MoP2003,Nr23;G. Bogdan,A. Nita,Z. Radzikowska,A.R. Światłowski,Kodekskarny skarbowyzkomentarzem,Gdańsk2000;M. Bojarski,Dozwolone ryzykogospodarczewpolskimprawiekarnym,Wrocław1977;tenże,Przestępstwoniegospodarnościjakoproblempolitykikryminalnej,Wrocław1985;tenże,Przestępstwaiwykroczeniagospodarcze.Komen-tarz,Warszawa1995;M. Bojarski,W. Radecki,Pozakodeksoweprawokarne,t.2,Przestępstwagospodarczeorazprzeciwkośrodowisku.Komentarz,Warszawa2003;T. Bojarski,Polskiepra-wokarne.Zarysczęściogólnej,Warszawa2002;M. Borkowska,J. W. Gałkowski(red.),Etykaw biznesie Lublin 2002;K. Buchała, Prawo karnematerialne,Warszawa 1989;K. Buchała,P. Kardas,J. Majewski,W. Wróbel,Komentarzdoustawyoochronie obrotugospodarczego,Warszawa1995;K. Buchała,A. Zoll,Polskieprawokarne,Warszawa1995;ciż,Kodekskarny.Częśćogólna,t.1,Komentarzdoart.1–116Kodeksukarnego,Kraków1998;K. Buczkowski,M. Wojtaszek,Przestępstwagospodarczewpraktyceprokuratorskiejisądowej,Warszawa1998;W. Bugajski,Elementwoliwzamiarzeewentualnym,NP1960,Nr1;A. Chłopecki,Z. Mrowiec,Wezwania do sprzedaży lub zamiany akcjiw publicznymobrocie papieramiwartościowymi,PPH2000,Nr1;M. Cieślak,Polskieprawokarne.Zaryssystemowegoujęcia,Warszawa1994;E. Cilecki,A. Klik,Wybranezagadnieniawspółczesnejprzestępczościgospodarczej,ZNASW1987,Nr47;T. Cyprian,Odpowiedzialnośćkarnaurzędników,PiP1952,z.11;tenże,Obawa

Zawłocki


4

zbytniejblankietowościwkodyfikacjiprzestępstwgospodarczych,PiP1956,z.11;tenże,Czyprzepiskarnyjestinstrumentempolitykigospodarczej?,NP1958,Nr2;tenże,Problemykodyfi-kacyjneprzestępstwgospodarczych,PiP1958,z.7;tenże,Próbaokreśleniaprzestępstwagospo-darczego,RPiE1958,z.3;tenże,Wprzededniukodyfikacjiprzestępstwgospodarczych,RPiE1959,Nr2;tenże,Przestępstwagospodarcze,Warszawa1960; tenże,Przestępstwagospodarczenowegorodzaju,Pal.1960,Nr9;W. Czachórski(red.),Zobowiązania.Zaryswykładu,Warszawa2002;D. Czajka,Przestępstwamenedżerskie,Warszawa2000;K. Czajkowski,Przestępstwago-spodarcze,Warszawa1951;D. Czura-Kalinowska,Odpowiedzialnośćkarnazaprzestępstwago-spodarcze,w:A.J. Szwarc(red.),Rozważaniaoprawiekarnym.Księgapamiątkowazokazjisie-demdziesięcioleciaurodzinProfesoraAleksandraRatajczaka,Poznań1999;D. Czura-Kalinowska,R. Zawłocki,Odpowiedzialnośćkarnazadziałanienaszkodęspółki,Warszawa2006;Z. Ćwią-kalski,Błądcodobezprawnościczynuwpolskimprawiekarnym.Zagadnieniateoriiipraktyki,Kraków1991;A. Daroszewska,Sporywokółdefinicjiisystematykipojęcia„przestępstwago-spodarczego” i „przestępczości gospodarczej”,w:A. Ratajczak,P. Gosieniecki (red.), Prawoi prawnicywokresie przemian ustrojowych.Materiały konferencyjne, Poznań 1992;M. Dą-browska-Kardas,Odwóchznaczeniachpojęciaspołecznegoniebezpieczeństwaczynu,CzPKiNP1997,Nr1; R. Dębski,Pozaustawoweznamionaprzestępstwa.Oustawowymcharakterzenormprawakarnegoiznamionachtypuzabronionegonieokreślonychwustawie,Łódź1995;S. Dłu-gosz,G. Laszuk, Ryzyko gospodarcze związane z działalnością handlową,Warszawa 1998;E. Dobrodziej, Ochrona obrotu gospodarczego, Bydgoszcz 1998; B. Dunaj (red.), Słownikwspółczesnegojęzykapolskiego,t.1,Warszawa2000;J. Duży,Odpowiedzialnośćkarnaczłon-kóworganówspółekhandlowych.Działanianaszkodęspółki,Bydgoszcz2003;tenże,Przekro-czenieuprawnieńlubniedopełnienieobowiązkówjakowyznacznikodpowiedzialnościkarnejzaprzestępstwagospodarcze,cz.1,Prokurator2006,Nr3,cz.2,Prokurator2006,Nr4;S. Ehrlich,Oprzyczynowościnormatywnej,StudiaFilozoficzne1985,Nr2–3;Z. Fenichel,Pojęcie„do-brychobyczajów”wprawiepolskim,GłosPrawa1934,Nr2–3;M. Filar,Podstawyodpowie-dzialnościkarnejwnowymkodeksiekarnym,Pal.1997,Nr11–12;tenże,Pokrzywdzony(ofiaraprzestępstwa)wpolskimprawiekarnymmaterialnym,CzPKiNP2002,Nr2;tenże,Odpowie-dzialnośćkarnapodmiotówzbiorowychnatleustawyz28października2002r.,w:A. Adamski (red.),PrzestępczośćgospodarczazperspektywyPolskiiUniiEuropejskiej,Toruń2003;A. Ga-berle,Jeszczewsprawiekarnoprawnegouregulowaniaryzyka,Pal.1968,Nr3;S. Gabryszewski,T. Oczkowski,Zapobieganieizwalczanieprzestępczościgospodarczej,Prok.iPr.1996,Nr12;L. Gardocki,Zagadnienia teorii kryminalizacji,Warszawa1990; tenże, Prawokarne,wyd. 3,Warszawa1998,wyd.8,Warszawa2002,wyd.9,Warszawa2003,wyd.17,Warszawa2011;ten-że,Technikalegislacyjnanowegokodeksukarnego,w:A.J. Szwarc(red.),Rozważaniaoprawiekarnym.KsięgapamiątkowazokazjisiedemdziesięcioleciaurodzinProfesoraAleksandraRataj-czaka,Poznań1999;J. Giezek,FunkcjabłęducodoustawowychznamionwnowymKodeksiekarnym,w:A.J. Szwarc(red.),Rozważaniaoprawiekarnym.Księgapamiątkowazokazjisie-demdziesięcioleciaurodzinProfesoraAleksandraRatajczaka,Poznań1999; tenże,Kodekskar-ny.Częśćogólna,t.1,Komentarzdoart.1–31,Wrocław2003;J. Giezek,P. Kardas,PrzepisykarneKodeksuspółekhandlowych,Kraków2003;J. Giezek,D. Wnuk,Odpowiedzialnośćcywil-naikarnawspółkachprawahandlowego.Komentarziprzeglądorzecznictwa,Warszawa1994;C. Gofroń,Opojęciuisystematyceprzestępstwgospodarczych,PiP1959,z.7;W. Gontarski,Dobrygospodarzzastąpiłdobregozarządcę,Rzeczp.2004,Nr66;Z. Gordon,J. Winiarz(red.),Prawoobrotu gospodarczego,Warszawa1987;Z. Gostyński,Obowiązeknaprawienia szkodywnowymustawodawstwiekarnym,Kraków1999;O. Górniok,Graniceodpowiedzialnościkar-nejkierownikazadziałalnośćprzedsiębiorstwaaart.246§4k.k.,PNUŚl1974,Nr54;taż,Glo-sadowyr.SNz22.2.1983r.,IVKR359/82,OSPiKA1985,Nr2,poz.37;taż,Przestępczośćgo-spodarcza (wybrane przejawy i uwarunkowania),Katowice 1986; taż, Problemy przestępstwgospodarczychwsystemiegospodarkikapitalistycznej,PNUŚl1989,Nr15;taż,Problemyprze-stępczościgospodarczejwświetlezaleceńRadyEuropy,PiP1991,z.9;taż,Przestępczośćgo-


Zawłocki 5

spodarczawokresieprzechodzeniadogospodarkirynkowej.Środkiprawnezwalczaniaizapo-biegania jej,BiuletynRadyLegislacyjnej1991,Nr27; taż,Przestępstwaprzeciwkoobrotowigospodarczemuwprojekciekodeksukarnego,PS1991,Nr1–2;taż,Oprzestępczościgospodar-czejwokresieprzechodzeniadogospodarkirynkowej,PS1992,Nr5–6;taż,Przestępczośćgo-spodarczawokresieprzechodzeniadogospodarkirynkowej(środkiprawnezwalczaniaizapo-biegania jej), w:A. Ratajczak,P. Gosieniecki (red.), Prawo i prawnicy w okresie przemianustrojowych.Materiałykonferencyjne,Poznań1992;taż,Koncepcjaprzestępstwgospodarczychwdoktrynieniemieckiejapolitykakryminalna,PiP1993,z.1;taż,Czynnikikryminogenneprze-stępczościgospodarczejwsystemierynkowym,PNUŚl1994,Nr20;taż,Odpowiedzialnośćzaprzestępstwapopełnioneprzywykonywaniudziałalnościprzedsiębiorstw,w:A. Zoll(red.),Pro-blemyodpowiedzialnościkarnej.KsięgakuczciProfesoraKazimierzaBuchały,Kraków1994;taż,Prawnokarnaochronaobrotugospodarczego,Jurysta1994,Nr1;taż,Przestępczośćgospo-darczaijejzwalczanie,Warszawa1994;taż,Przestępstwaprzeciwkoobrotowigospodarczemuwprojekciekodeksukarnegoinoweliobowiązującegokodeksukarnego,PS1994,Nr10;taż,Przestępczośćprzedsiębiorstwikaraniejejsprawców,Warszawa1995;taż,Ustawaoochronieobrotugospodarczegozkomentarzem,Warszawa1995;taż,Niektóreproblemyustawyoochro-nieobrotugospodarczego,Prok.iPr.1996,Nr5;taż,Wspólnotowe,europejskie,gospodarczeprawokarne,PUG1996,Nr7–8;taż,Prawokarnegospodarcze.Komentarz,Toruń1997;taż,Zproblematykiustawyoochronieobrotugospodarczego,KontrolaPaństwowa1997,Nr1;taż,Ochronaobrotugospodarczegowkodeksiekarnym,PiP1998,z.9–10;taż,Pojęcieprzestępczo-ścigospodarczejajejspołeczno-politycznawarstwa,w:E. Pływaczewski(red.),Aktualnepro-blemyprawakarnegoikryminologii,Białystok1998;taż,KomentarzdoKonwencjioochronieinteresówfinansowychWE,ProtokołuIiIIdotejKonwencjiorazKonwencjiozwalczaniuko-rupcjiwśródurzędnikówWEiurzędnikówpaństwczłonkowskich,w:E. Zielińska(red.),PrawoWspólnotEuropejskich.Dokumentykarne,Warszawa2000;taż,Prawowspólnoteuropejskichaprawopolskie,w: E. Zielińska(red.),PrawoWspólnotEuropejskich.Dokumentykarne,War-szawa2000;taż,Przestępstwagospodarcze.RozdziałXXXVIiXXXVIKodeksukarnego.Ko-mentarz,Warszawa2000;taż,Odpowiedzialnośćkarnamenedżerówaryzykowichdziałalności,PUG2002,Nr2;taż,Zproblematykiprawnokarnejpraniapieniędzynatleustawyzdnia16li-stopada2000r.,PS2002,Nr4;taż(red.),Prawogospodarczeihandlowe,t.10,Prawokarnego-spodarcze,Warszawa2003;taż,„Działalnośćgospodarcza”jakoznamięprzestępstwakorupcjigospodarczej,PS2006,Nr10;G. Grabarczyk,Przestępczośćgospodarczanatleprzemianustro-jowychwPolsce,Toruń2002;T. Grzegorczyk,Kodekspostępowaniakarnego.Komentarz,Kra-ków2005;S. Grzybowski(red.),Systemprawacywilnego,t.1,Częśćogólna,Wrocław1985;W. Grzybowski,Opłacalnośćryzykawgospodarcesocjalistycznej,GospodarkaPlanowa1965,Nr3;M. Gulcz,Ekonomia,cz.1,Mikroekonomia,Poznań1997;W. Gutekunst,Wybranezagad-nieniazprawakarnegogospodarczego,Wrocław1967;P. Hofmański(red.),Kodekspostępowa-niakarnego,t.1,Komentarzdoart.1–296,Warszawa2004;B. Hołyst,Orealnąocenęproblema-tyki przestępczości gospodarczej, NP 1959, Nr 7–8; tenże, Kryminologia, Warszawa 1994;K. Indecki,A. Liszewska,Prawokarnematerialne.Naukaoprzestępstwie,karzeiśrodkachpe-nalnych,Warszawa 2002;J. Jabłońska-Bonca,Czynniki sprzyjającewytwarzaniu elementówantyprawnejpodkulturywsferzezarządzania,w:Kulturaprawaidysfunkcjonalnośćprawa,t.1,Warszawa1988(pracazbiorowa);taż,Pragmatyzmalegalizmkadrykierowniczejwsferzeza-rządzania,w:Kulturaprawnaidysfunkcjonalnośćprawa,t.1,Warszawa1988(pracazbiorowa);H.H. Jescheck,LehrbuchdesStrafrechts–AllgemeignerTeil,Berlin1978;A. Jędrzejewska,Isto-ta spółkicywilnej jakopodmiotugospodarczego,PPH1993,Nr5;T. Kaczmarek,Materialnaistotaprzestępstwaijegoustawoweznamiona,Wrocław1968;tenże,Materialnatreśćprzestęp-stwajakoproblemkodyfikacyjny,w: A.J. Szwarc(red.),Rozważaniaoprawiekarnym.Księgapamiątkowazokazji siedemdziesięcioleciaurodzinProfesoraAleksandraRatajczaka,Poznań1999;G. Kaiser,Przestępczośćgospodarcza:zjawisko,zapobieganiewRFN,NP1989,Nr2–3;T. Karaś,S. Żółtek,Bezprawnośćwprawiecywilnymikarnym,Prok.iPr.2006,Nr11;P. Kar-

Zawłocki


6

das,Szkodamajątkowajakoznamięprzestępstwanadużyciazaufania,Prok.iPr.1996,Nr7–8;tenże,Glosadouchw.SNz21.6.1995r.,IKZP22/95,WPP1997,Nr1;tenże,Teoretycznepod-stawyodpowiedzialnościkarnejzaprzestępnewspółdziałanie,Kraków2001;tenże,Prawnokar-neinstrumentyochronyinteresówprzedsiębiorstwa,w:A. Adamski(red.),Przestępczośćgospo-darczazperspektywyPolskiiUniiEuropejskiej,Toruń2003;W.J. Katner,Prawodziałalnościgospodarczej.Komentarz.Orzecznictwo.Piśmiennictwo,Warszawa2003;M. Kępiński,Proble-myogólnenowejustawyozwalczaniunieuczciwejkonkurencji,RPEiS1994,z.2;T. Knypl,K. Trzciński,Znaczeniezwyczajówwprawiecywilnymihandlowym,PPH1997,Nr8;A. Koch,Związek przyczynowy jako podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie cywil-nym,Warszawa1975;B. Koch,Z problematyki przepisówblankietowychwprawie karnym,AUNC1978,PrawoXVI,z.89;J. Kochanowski,Ozbędnościteoriiprzyczynowościwprawiekarnym,PiP 1967, z. 11;H. Kołecki, Policyjno-kryminalistyczna problematykawspółczesnejprzestępczości ekonomiczno-finansowej w Polsce, Poznań 1992; tenże, Policyjno-kryminali-styczne zagadnieniawspółczesnej przestępczości ekonomiczno-finansowejwPolscew latach1990–1992(stan,przyczyny,zadania),w:A. Ratajczak,P. Gosieniecki(red.),Prawoiprawnicywokresieprzemianustrojowych.Materiałykonferencyjne,Poznań1992;KomisjaKodyfikacyj-na,SekcjaPrawaKarnego,MotywydoKodeksukarnegoz1932r.,t.V,Warszawa1931;P. Ko-nieczniak,Czynjakopodstawaodpowiedzialnościwprawiekarnym,Kraków2002;J. Kotłow-ska-Rudnik,Przestępstwaprzeciwkoobrotowigospodarczemu,GP1998,Nr35;J. Kowalski,W. Lamentowicz,P. Winczorek,Teoriapaństwaiprawa,Warszawa1983;W. Krajewski,Związekprzyczynowy,Warszawa1967;A. Kraus,F. Zoll,Polskaustawaozwalczaniunieuczciwejkon-kurencji,Poznań1929;M. Król-Bogomilska,„Formywiny”wprawiekarnymwświetlepsycho-logii,Warszawa1991;M. Królikowski,Sprawiedliwośćkaraniawspołeczeństwachliberalnych.Zasada proporcjonalności,Warszawa 2005;K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykładu,Warszawa1998;P. Kruszyński,Ochronaobrotugospodarczego,PS1995,Nr7–8;L. Kubicki,S. Pomorski,Ocenyprawno-karneprodukcjizłejjakości,PiP1969,z.4–5;R. Kuciński,Przestęp-stwagiełdowe,Warszawa2000;J. Kufel,W. Siuda,Prawogospodarczedlaekonomistów,Poznań2001;P. Kuna,Przypadekzjednegopokoju,GazetaWyborcza2004,Nr67;B. Kunicka-Michal-ska,Koncepcja„działaniazakogośinnego”wniektórychobcychkodeksachkarnych(odpowie-dzialnośćorganów i reprezentantówciałkolektywnych),w:Problemynaukpenalnych.PraceofiarowanePaniProfesorOktawiiGórniok,PNUŚl1996,Nr1550;taż,Zproblematykispołecz-nejszkodliwościczynu,PPK1998,Nr18;Z. Kwaśniewski,Przedsiębiorca,czylikto,Rzeczp.2000,Nr 68; J. Lampe,Ogólne problemy prawa karnego gospodarczego,RPEiS 1988, z. 3;W. Lang,Strukturaodpowiedzialnościprawnej,AUNC,NaukiHumanistyczno-Społeczne1968,PrawoVIII,z.31;L.H. Leigh,Prawokarneagospodarkarynkowa,w:A. Siemaszko(red.),Prze-stępczośćgospodarcza,Warszawa1995;L. Lernell,Uwagiopojęciuprzestępczościgospodar-czej,PiP1959,z.11;tenże,Niektóreaktualneproblemyprzyczynowościwprawiekarnym,PiP1961, z. 11; tenże, Zagadnienia związku przyczynowegow prawie karnym,Warszawa 1962;C. Lindemann,GibteseineigenesWirtschaftsstrafrecht?,Jena1932;A. Lisowski,Niegospodar-nośćikara,Warszawa1985;A. Liszewska,Odpowiedzialnośćkarnazabłądwsztucelekarskiej,Kraków1998;G. Łabuda,Czyżbyodpowiedzialnośćzbiorowa?Prawokarneniejestdostosowa-nedozwalczaniaprzestępczościprzedsiębiorstw,Rzeczp.2003,Nr271;M. Machnij,Prowadze-niesprawspółkicywilnejijejreprezentacja,MoP2000,Nr10;A. MacIntyre,Dlaczegoproble-myetykibiznesusąnierozwiązywalne?,w:L.V. Ryan,J. Sójka (red.),Etykabiznesu,Poznań1997;J. Majewski,Materialnyelementprzestępstwawprojekciekodeksukarnego,PS1996,Nr6;tenże,Prawnokarneprzypisywanieskutkuprzyzaniechaniu.Zagadnieniawęzłowe,Kra-ków1997;tenże,PrawnokarnaochronakredytodawcywPolsce(naprzykładziebankuikredytubankowego),w:A. Adamski(red.),PrzestępczośćgospodarczazperspektywyPolskiiUniiEu-ropejskiejToruń2003;T. Majewski,Zagadnieniawartościiszkodywsprawachoprzestępstwagospodarcze,Pal.1974,Nr12;J. Makarewicz,EinfuhrungindiePhilosophiedesStrafrechtsaufEntwicklungsgeschichtlicherGrundlage, Stuttgart 1906; tenże,Granice ustawy karnej, Lwów


Zawłocki 7

1919;tenże,Kodekskarnyzkomentarzem,Lwów1932;tenże,Kodekskarnyzkomentarzem,Warszawa1938;J. Malec,Niegospodarność.Próbadefinicji,PiP1968,z.1;A. Marek,Komen-tarzdokodeksukarnego.Częśćogólna,Warszawa1999;tenże,Prawokarne,Warszawa2003;tenże,Prawokarne,Warszawa2004;A. Marek,J. Satko,Okolicznościwyłączającebezprawnośćczynu.Przeglądproblematyki.OrzecznictwoSN(1918–1999).Piśmiennictwo,Kraków2000;A. Marek,S. Waltoś,Podstawyprawaiprocesukarnego,Warszawa1999;B. Michalski,Przestęp-stwaprzeciwkomieniu.Rozdz.XXXVKodeksukarnego.Komentarz,Warszawa1999;Z. Miko-łajczyk (red.), Jak zarządzać przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej, Warszawa 1993;Z. Młynarczyk,Przestępstwagospodarczewpraktyceprawakarnego,AUNC1978,PrawoXVI,z.89;S. Myszewski,Polskieprzedsiębiorstwojakoofiaraoszustwa,w:A. Adamski(red.),Prze-stępczośćgospodarczazperspektywyPolskiiUniiEuropejskiej,Toruń2003;B. Namysłowska (red.),CorpusIuris,Warszawa1999;taż,Odpowiedzialnośćkarnapodmiotówzbiorowych,MoP2002,Nr23;taż,Odpowiedzialnośćkarnaosóbprawnych,Warszawa2003;J. Napierała(red.),Odpowiedzialność osób dysponujących majątkiem spółek kapitałowych, Warszawa–Poznań1992;J. Naworski,Glosa(dotyczącapojęcia„sprawygospodarczej”),MoP2006,Nr6;tenże,Glosadopost.SNz26.11.2003r.,IKZP28/03,Glosa2006,Nr2;B. Nietyksza,Eksperyment–ryzyko–odpowiedzialnośćkarna,Warszawa1967;E. Norek,Przedsiębiorstwojakoprzedmiotobrotu gospodarczego,Warszawa 1997; E. Nowak, Decyzyjne rachunki kosztów,Warszawa1994;F. Orłowicz,Ryzykogospodarczeaprawokarne,NP1968,Nr3;W. Patryas,Interpretacjakarnistyczna.Studiummetodologiczne,Poznań1988;tenże,Zaniechanie.Próbaanalizymetodo-logicznej,Poznań1993;S. Pawela,Przestępstwaprzeciwkoobrotowigospodarczemuorazprze-stępstwaiwykroczeniaskarbowe,Warszawa1998;W. Pawełko,Pojęciedecyzji„niegospodar-nej”, PiP 1967, z. 8–9; tenże, Zapobieganie przestępstwom gospodarczym,Warszawa 1971;L. Peiper,Komentarzdokodeksukarnego,Kraków1936;K. Pietrzykowski(red.),Kodekscywil-ny.Komentarz,t.1,Warszawa1997;S. Pławski,Zagadnieniewiny,PiP1950,z.5–6;S. Pomor-ski,Glosadowyr.SNz19.8.1968r.,IVKR135/68,PiP1970,z.8–9; H. Popławski,Odpowie-dzialność karna kierownika za działalność przedsiębiorstwa, Warszawa 1967; tenże,Problematykakarnaniegospodarności,RPEiS1967,z.1;tenże,Uregulowanieprawno-karnery-zykagospodarczego(de lege ferenda),Pal.1967,Nr2;tenże,Zagadnienieryzykazpunktuwi-dzeniaodpowiedzialnościkarnej,Pal.1968,Nr2;tenże,Dopuszczalneryzykogospodarczewprzed-siębiorstwie, Warszawa 1970; H. Pracki, Nowe rodzaje przestępstw gospodarczych, cz. 1,Prok.iPr.1995,Nr1,cz.2,Prok.iPr.1995,Nr2;tenże,Gospodarkaskażonaprzestępczością,GS1996,Nr18;tenże,Ściganieprzestępstwgospodarczych,Jurysta1997,Nr1;P. Pratley,Ety-kawbiznesie,Warszawa2000;F. Prusak,Komentarzdokodeksupostępowaniakarnego,t.1,Warszawa1999;M. Przewoźnik-Kurzyca,A. Nowak,Zawiniłpracownik,odpowiefirma,Rzeczp.2003,Nr256;W. Pyzioł,A. Walaszek-Pyzioł,Czynnieuczciwejkonkurencji(analizapojęcia),PPH1994,Nr10;Z. Radwański(red.),Systemprawacywilnego,t.3,cz.1,Prawozobowiązań–Częśćogólna,Wrocław1981;tenże,SystemPrawaPrywatnego,t.2,Prawocywilne–częśćogólna,Warszawa2002;tenże,Podmiotyprawacywilnegowświetlezmiankodeksucywilnegoprzeprowadzonychustawązdnia14lutego2003r.,PS2003,Nr7–8;J. Radzicki,Ryzykozabie-gów lekarskich w prawie karnym,Warszawa 1967; Z. Radzikowska, Z problematyki błęduwprawiekarnymskarbowym,SP1974,Nr3;RaportfirmyPricewaterhouseCoopers„Badanieprzestępczościgospodarczej2003.Polska”,www.pwc.com/pl/dochodzenia;A. Ratajczak,Przes-tępczośćgospodarczawPolscewokresieprzemianustrojowych,w:A. Ratajczak,P. Gosieniecki (red.), Prawo i prawnicyw okresie przemian ustrojowych.Materiały konferencyjne, Poznań1992;tenże,Ochronaobrotugospodarczego,Jurysta1994,Nr11;tenże,Ochronaobrotugospo-darczego.Praktycznykomentarz,Warszawa1994;A. Redelbach,S. Wronkowska,Z. Ziembiński,Zarysteoriipaństwaiprawa,Warszawa1993;G. Rejman,ProblemryzykagospodarczegonatlekonkretnegoorzeczeniaSąduNajwyższego,Pal.1968,Nr2; taż,Odpowiedzialnośćkarnazaniewłaściwewykonanienadzoruwzespołowymdziałaniu,Warszawa1972;taż(red.),Kodekskarny.Częśćogólna.Komentarz,Warszawa1999;RocznikStatystycznyRPz2001r.,Główny

Zawłocki


8

UrządStatystyczny,Warszawa2002;M. Rodzynkiewicz,Fenomenodpowiedzialnościwrefleksjifilozoficznejaprawnokarnezasadyodpowiedzialności,PPK1997,Nr16;tenże,Kilkauwagore-lacyjnymujęciuwinywprawiekarnym,RPEiS2001,z.4;M. Romanowski,Prawoopublicznymobrociepapieramiwartościowymi.Komentarz,Warszawa2003;A. Rybak-Starczak,Pokrzyw-dzonywpostępowaniukarnym,Pal.2004,Nr7–8;Rzeczp.2003,Nr54,Ekonomia iRynek(wkładka); Rzeczp. 2003,Nr 292, Przedsiębiorcy ustalają zasady, Prawo co dnia (wkładka);U. Scheu,Prawnokarnakontrolarynkukapitałowegoisystemubankowego–doświadczenianie-mieckie,w:A. Siemaszko(red.),Przestępczośćgospodarcza,Warszawa1995;A. Schopenhauer,Opodstawiemoralności,Warszawa1994;P. Siciński,Odpowiedzialnośćkarnazaszkodywyrzą-dzonespółceakcyjnej,PS1994,Nr10;A. Siemaszko,Przestępczośćgospodarcza,Warszawa1995;Z. Siwik,Prawokarnegospodarcze.Wybórźródeł,Wrocław2006;J. Skorupka,Szkodamajątkowajakoznamięprzestępstwazart.9ustawyoochronieobrotugospodarczego,Prok.iPr.1997,Nr9;tenże,Wybraneaspektyprzestępstwprzeciwkoobrotowigospodarczemu,PS1999,Nr2; tenże,Wadyoświadczeniawoliwwybranychprzestępstwachgospodarczych,PS2000,Nr4;tenże,Prawokarnegospodarcze.Zaryswykładu,Warszawa2004;L. Sługocki,Glosadouchw.z21.6.1995r.,IKZP22/95,PiP1996,z.7;M. Sośniak,Znaczeniezgodyuprawnionegowzakresiecywilnejodpowiedzialnościodszkodowawczej.PracePrawnicze,ZNUJ1959,z.6;M. Sowa,Odpowiedzialnośćkarnasprawcówprzestępstwinternetowych,Prok.iPr.2004,Nr4;A. Spotowski,Sprawstwokierownicze,SP1998,Nr1–2;R. Stefanicki,Dobreobyczajewprawiepolskim,PPH2002,Nr5;K. Stefanowicz,Odpowiedzialnośćkarnawzwiązkuzdziałalnościągospodarczą,Warszawa 1992;J.T. Stefański, Przestępstwo „prania brudnych pieniędzy”, Pal.1997,Nr7–8;T. Stępień,K. Stępień,Przestępstwaprzeciwkoobrotowigospodarczemu,Toruń2001;Z. Szczurek,Oszustwowhandlunaszkodęnabywcywpolskimprawiekarnym,Warszawa1976;A. Szostek,Czyopłacasiębyćuczciwymprzedsiębiorcą,w:M. Borkowska,J.W. Gałkow-ski(red.),Etykawbiznesie,Lublin2002;A. Szpunar,Glosadowyr.SNz3.10.1979r.,IICR304/79,PiP1981,z.9;A.J. Szwarc,Zgodapokrzywdzonegojakopodstawawyłączeniaodpowie-dzialnościkarnejzawypadkisportowe,Poznań1975;E. Szwedek,Zproblematykirepresjikar-no-gospodarczej, PUG1957,Nr 8; tenże, Przepis karny instrumentempolityki gospodarczej,NP1958,Nr2;tenże,Glosa,PiP1970,z.1;S. Śliwiński,Polskieprawokarnematerialne.Częśćogólna,Warszawa1946;J. Śliwowski,Prawokarne,Warszawa1979;W. Świda,Prawokarne.Częśćogólna,Warszawa1970;D. Świecki,Funkcjonowanieprzepisównatlepraktykisądowej(Ustawaoochronieobrotugospodarczego),Jurysta1997,Nr1;L. Tyszkiewicz,Problemodpo-wiedzialnościkarnejosóbprawnych (zakładówpracy)wpolskimsystemieprawnym,PNUŚl1974,Nr 54; tenże, O definicji przestępstwa, jej strukturze i elementach, PPK 1995,Nr 21;M. Uliasz,Przestępstwonaruszeniatajemnicyprzedsiębiorstwa,MoP2001,Nr22;Uzasadnieniedo projektu kodeksu karnego, Departament Kadr i SzkoleniaMinisterstwa Sprawiedliwości,PiP1994,z.3(wkładkaspecjalna);D. Walczak-Duraj,Ładetycznywgospodarcerynkowej.Do-świadczeniapolskiejtransformacji,Łódź2002;M. Waligórski,Noweprawodziałalnościgospo-darczej.Podręcznikakademicki,Poznań2001;W. Warkałło,Odpowiedzialnośćodszkodowaw-cza,Warszawa1972;A. Wąsek,Glosadowyr.SAweWrocławiuz20.4.1995r.,IIAKr82/95,Prok.iPr.1996,Nr9;J.T. Wells,Nadużyciawfirmach.Vademecum.Zapobieganieiwykrywa-nie,Warszawa2006(tłum.P. Hoffman);M. Wiśniewski,Prawnokarnaochronawierzytelnościmajątkowychuczestnikówobrotugospodarczego,Kraków2000;P. Witkowski,Pojęcieiistotaodpowiedzialnościkarnejpodmiotówzbiorowychwdobiereformyprawakarnego,w:M. Mo-zgawa,M. Nazar,J. Stelmasiak,T. Bojarski (red.),Polskalatdziewięćdziesiątych.Przemianypaństwaiprawa,t.III,Lublin1997;J. Wojciechowski,Ustawaoochronieobrotugospodarczegoz komentarzem,Warszawa 1994; tenże, Kodeks karny.Komentarz.Orzecznictwo,Warszawa1998;A. Wolter,Prawocywilne.Zarysczęściogólnej,Warszawa1972;W. Wolter,Wsprawieza-miaruewentualnego,PiP1957,z.1;tenże,Błędnekołoproblematykiprzyczynowościwprawiekarnym,PiP1964,z.1;tenże,Funkcjabłęduwprawiekarnym,Warszawa1965;tenże,Naukaoprzestępstwie,Warszawa1973;J.W. Wójcik,Praniepieniędzy.Studiumprawno-kryminolo-

1.1. Źródła prawa karnego gospodarczego

Zawłocki 9

giczneikryminalistyczne,Toruń1997;J. Wyrembak,Ogólnadefinicjaprzestępstwaaopisjegomaterialnejtreści,PiP1993,z.4;S. Zabłocki,PierwszewypowiedziSąduNajwyższego.Ustawao ochronie obrotu gospodarczego, Rzeczp. 1995,Nr 177; J. Zagrodnik, Glosa do uchw. SNz21.10.2003r.,IKZP29/03,Pal.2004,Nr9–10;R. Zakrzewski,Ochronaobrotugospodarczegownowymkodeksiekarnym,PUG1997,Nr11;tenże,Przestępstwaprzeciwkoobrotowigospo-darczemuwnowymKodeksiekarnym,cz.1,MoP1997,Nr12,cz.2,MoP1998,Nr1;R. Za-włocki, Przestępstwa przeciwkowierzycielom.RozdziałXXXVIKodeksu karnego.Artykuły300–302.Komentarz,Warszawa2001; tenże,Przestępstwaprzeciwkoobrotowifinansowemu.Przepisykarnezustawfinansowych.Komentarz,Warszawa2002;tenże,Odpowiedzialnośćkar-nazakomercyjnekorzystaniezcudzychutworów,cz.1,MoP2003,Nr10,cz.2,MoP2003,Nr11;tenże,Przestępstwaprzeciwkoprzedsiębiorcom.Komentarz,Warszawa2003;tenże,Ak-tualneproblemyprawakarnegogospodarczegowPolsce,w:P. Wiliński (red.),Prawowobecwy-zwańwspółczesności,Poznań2004;tenże,w:A. Wąsek(red.),Kodekskarny.Częśćszczególna,t.II,KomentarzdoRozdziałuXXXVI,Warszawa2004;tenże,Glosadouchw.SNz26.11.2003r.,IKZP32/03(utrudnianiedochodzeniaroszczeń),MoP2004,Nr14;tenże,Kryminalizacjaobro-tugospodarczegowPolsce,w:T. Dukiet-Nagórska (red.),Zagadnieniawspółczesnejpolitykikryminalnej,Bielsko-Biała2006;tenże,Komentarzdo„Przepisówkarnych”zTytułuVk.s.h.,w:S. Sołtysiński,A. Szajkowski,A. Szumański,J. Szwaja,Kodeksspółekhandlowych,t.IV,Ko-mentarzdoartykułów459–633,Warszawa2004; tenże,Obowiązek identyfikacjipraniabrud-nychpieniędzynatleodpowiedzialnościkarnej,cz.1,MoP2004,Nr8;tenże,Podstawyodpo-wiedzialności karnej za przestępstwa gospodarcze, Warszawa 2004; tenże, Przestępczośćzorganizowanawujęciumaterialnoprawnym,w:P. Wiliński(red.),Prawowobecwezwańwspół-czesności,t.2,Poznań2004;tenże,Pojęcieifunkcjespołecznejszkodliwościczynuwprawiekarnym,Warszawa2007; tenże,Przestępstwaprzeciwkowierzycielomwpolskimprawiekar-nym,Sopot2007;J. Zieleniewski,Organizacjazasobówludzkich,Warszawa1965;T.E. Zieliń-ska,PolskieprawokarneaochronainteresówekonomicznychWspólnotEuropejskich,PiP2001,z.1;Z. Ziembiński,Analizapojęciaczynu,Warszawa1972;A. Zoll,Karalnośćikarygodnośćczynujakoodrębneelementystrukturyprzestępstwa,w:T. Kaczmarek(red.),Onormieprawnejzpunktuwidzeniaprawakarnego,KSP1990,RokXXIII;tenże,Teoretyczneproblemyodpowie-dzialnościkarnejwpolskimorazniemieckimprawiekarnym,Wrocław1990;tenże,Materialneokreślenieprzestępstwa,Prok.iPr.1997,Nr2;tenże,Problemokolicznościwyłączającychbez-prawnośćczynuwokresiepolitycznejzmianysystemu,CzPKiNP1997,z.1;tenże,Granicele-galnościzabiegumedycznego,PrawoiMedycyna1999,Nr1;A. Żeromska-Doroszewska,Sporywokółdefinicjiisystematykipojęcia„przestępstwagospodarczego”i„przestępczościgospodar-czej”,w:A. Ratajczak,P. Gosieniecki(red.),Prawoiprawnicywokresieprzemianustrojowych.Materiałykonferencyjne,Poznań1992.


1.Wytypowanieźródełprawakarnegogospodarczegowymagawpierwwskazania,czyjestsamoprawokarnegospodarcze.Zgodniezzałożeniamiprzyjętymipowyżej,arozwiniętymiwdalszejczęścininiejszegoopracowania,prawo karne gospodarcze jest dziedziną prawa karnego materialnego obejmującą przestępstwa gospodarcze, czyli przestępstwa (typy czynów zabronionych), których podstawowym (rodzajo-wym) przedmiotem ochrony jest obrót gospodarczy.Podanekryteriumstanowipod-stawędowyróżnieniaformalnychźródełprawakarnegogospodarczego.

1

Zawłocki


10

2.Źródłaprawakarnegogospodarczego,jakoszczególnegorodzajuprawakarnego,znajdująsięwyłączniewustawie.KarnoprawnąochronęobrotugospodarczegowRPopartonaswoistejzasadzielegislacyjnej,zgodniezktórąnajbardziejtypoweiogól-nekarygodnezachowaniawobrociegospodarczymuregulowanesąjakoprzestępstwawustawiez6.6.1997r.–Kodekskarny1.Ponadtoszczególnetypyprzestępstwzwiązanezkonkretnąustawązzakresuobrotugospodarczegoumieszczanesąwtychżeustawach,wrozdziałachnajczęściejzatytułowanychjako„Przepisykarne”albo„Odpowiedzial-nośćkarna”.WrezultaciezdecydowanawiększośćprzepisówkarnychokreślającychprzestępstwagospodarczeznajdujesiępozaKK.Systemtychprzepisówwykazujepo-nadtocharakterdynamiczny,wrazzrozwojemiprzemianamiobrotugospodarczegozmienianesąbowiemprzepisydotychczasoweorazwprowadzasięprzepisynowe.Wskazanepozakodeksoweźródłaprzestępstwgospodarczychorazbrakichstabilnościpowodują,iżtakwnauce,jakwpraktyceprzestępstwateujmowanesąjako„gorsza”lub„mniejważna”częśćprawakarnegogospodarczego.Bezpośrednimskutkiemtakiejsy-tuacjijestsłabaznajomośćomawianychprzepisówwśródfunkcjonariuszyPolicji,ana-wetpracownikówwymiarusprawiedliwości.Skutkiemzaśtegozjawiskajestpraktycznailuzorycznośćkarnoprawnejochronyobrotugospodarczego.Sytuacjata,choćmusibyćoceniananegatywnie,wynikawistotnejczęścizobiektywnejkonieczności.Niesposóbumieścićnietylkowszystkie,lecznawetważniejszeprzestępstwagospodarczewKK.Ponadtotreśćifunkcjewieluprzepisówsąściślezwiązanezregulacjamikonkretnejustawydotyczącejobrotugospodarczego.Istniejezatemobiektywnakoniecznośćichregulacjiwustawachszczególnych.Należytakżestwierdzić, iżzmiennośćsystemuprawnegoregulującegoobrótgospodarczyjestzjawiskiemnaturalnym,wynikaonobo-wiemzsamejnaturyzjawiskgospodarczych.WkonsekwencjiustawodawcaumieściłwKKnajbardziejtypowezamachynaobrótgospodarczy,określoneprzezprzepisywy-kazującesięwiększąstabilnościąodpozostałychprzepisówkarnychgospodarczych2.

3.Głównymźródłemodpowiedzialnościkarnejzaprzestępstwawobrociegospo-darczymsąprzepisyRozdziałuXXXVIKK–„Przestępstwaprzeciwkoobrotowigo-spodarczemu”.Wprzepisachart.296–306KKustanowionołącznie22typówprzestęp-nych.OdnosząsięonedozachowańpatologicznychnajbardziejtypowychwobrociegospodarczymRP.Wskazaneprzepisysąuzupełnioneprzepisamiart.307–309KKztegorozdziału,modyfikującymiogólnezasadyodpowiedzialnościkarnejwzakresiekarania.NależypodkreślićniestabilnośćregulacjizawartychwRozdzialeXXXVIKK.Dotejporyprzepisytegorozdziałubyłynowelizowanejużkilkanaścierazy.

4.RównieznaczącymformalnymźródłemodpowiedzialnościkarnejzaprzestępstwawobrociegospodarczymsąprzepisyRozdziałuXXXVIIKK–„Przestępstwaprzeciw-koobrotowipieniędzmiipapieramiwartościowymi”.Wprzepisachart.310–315usta-nowionołącznie10typówprzestępnych,uzupełnionychprzepisemart.316,zzakre-

1 Dz.U.Nr88,poz.553zezm.Podnosisięwtymzakresiedyskusyjnątezę,iżkryteriumwłączeniaokreś-lonychprzepisówkarnychgospodarczychdoKKjestichstosunkowoznacznyprzeciętnyładunekspołecznejszkodliwości(wodniesieniudoinnychprzepisówkarnychgospodarczych).Por.O. Górniok,Ochronaobrotugospodarczegowkodeksiekarnym,s.85.

2 PostulattakiegoujęciaprzestępstwgospodarczychzgłaszałjużT. Cyprian,Przestępstwagospodar-cze,s.76.

2

3

4


Zawłocki 11

sukarnoprawnejreakcjinapowołaneprzestępstwa1.Przepisytegorozdziałudotycząszczególnegorodzajuobrotugospodarczego,amianowicie–obrotufinansowego,wtymgłówniepapieramiwartościowymi(giełdowegoipozagiełdowego).Należyprzytympodkreślićmerytorycznyzwiązekomawianychprzestępstwzprzestępstwamiprzeciw-kowiarygodnościdokumentówzRozdziałuXXXIVKK.Kodekskarnyokreślawięcłącznie32podstawoweprzestępstwagospodarcze2.

5.Wramachpozakodeksowychźródełodpowiedzialnościkarnejzaprzestępstwagospodarczenależywskazaćnastępująceprzepisyiustawy3: 1)art.61ustawyz28.4.1936r.–Prawoczekowe(Dz.U.Nr37,poz.283zezm.); 2)art.267a–267dustawyz16.9.1982r.–Prawospółdzielcze(t.j.Dz.U.z2003r.

Nr188,poz.1848zezm.); 3)art.43–47ustawyz26.10.1982r.owychowaniuwtrzeźwościiprzeciwdziałaniu

alkoholizmowi(t.j.Dz.U.z2007r.Nr70,poz.473zezm.); 4)art.43–49austawyz26.1.1984r.–Prawoprasowe(Dz.U.Nr5,poz.24zezm.), 5)art.27ustawyz7.10.1992r.oregionalnychizbachobrachunkowych(t.j.Dz.U.

z2001r.Nr55,poz.577zezm.); 6)art.52ustawyz29.12.1992r.oradiofoniiitelewizji(t.j.Dz.U.z2011r.Nr43,

poz.226zezm.); 7)art.23–27ustawyz16.4.1993r.ozwalczaniunieuczciwejkonkurencji(t.j.Dz.U.

z2003r.Nr153,poz.1503zezm.); 8)art. 115–123 ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

(t.j.Dz.U.z2006r.Nr90,poz.631zezm.); 9)art.77–79ustawyz29.9.1994r.orachunkowości(t.j.Dz.U.z2009r.Nr152,

poz.1223zezm.);10)art.42ustawyz14.12.1994r.oBankowymFunduszuGwarancyjnym(t.j.Dz.U.

z2009r.Nr84,poz.711zezm.);11)art.38–43austawyz29.6.1995r.oobligacjach(t.j.Dz.U.z2001r.Nr120,poz.1300

zezm.);12)art.12–15ustawyz9.11.1995r.oochroniezdrowiaprzednastępstwamiużywania

tytoniuiwyrobówtytoniowych(Dz.U.z1996r.Nr10,poz.55zezm.);13)art.81–82ustawyz5.7.1996r.odoradztwiepodatkowym(t.j.Dz.U.z2011r.Nr41,

poz.213);14)art.14–15ustawyz21.8.1997r.oograniczeniuprowadzeniadziałalnościgospodar-

czejprzezosobypełniącefunkcjepubliczne(t.j.Dz.U.z2006r.Nr216,poz.1584zezm.);

15)art.48–50austawyz22.8.1997r.oochronieosóbimienia(t.j.Dz.U.z2005r.Nr145,poz.1221zezm.)

16)art.215–222ustawyz28.8.1997r.oorganizacjiifunkcjonowaniufunduszyeme-rytalnych(t.j.Dz.U.z2010r.Nr34,poz.189zezm.);

1 Wtymrozdzialew1999r.nieznacznieznowelizowanojedynieprzepisart.314.2 Por.H. Pracki,Nowerodzaje,cz.1,s.41–43.3 Poniżejprzywołanowszystkieprzepisykarnewposzczególnychustawach,azatemrównieżte,które

określająwykroczeniaalbozostałyjużuchylone.Wprzedstawionymwyliczeniupominiętoustawy,któreza-wierająwyłączniewykroczenia.

5

Zawłocki


12

17)art.306ustawyz29.8.1997r.–Ordynacjapodatkowa(t.j.Dz.U.z2005r.Nr8,poz.60zezm.);

18)art.171ustawyz29.8.1997r.–Prawobankowe(t.j.Dz.U.z2002r.Nr72,poz.665zezm.);

19)art.37ustawyz29.8.1997r.olistachzastawnychibankachhipotecznych(t.j.Dz.U.z2003r.Nr99,poz.919zezm.);

20)art.49–54austawyz29.8.1997r.oochroniedanychosobowych(t.j.Dz.U.z2002r.Nr101,poz.926zezm.);

21)art.303–310ustawyz30.6.2000r.–Prawowłasnościprzemysłowej(t.j.Dz.U.z2003r.Nr119,poz.1117zezm.);

22)art.585–595ustawyz15.9.2000r.–Kodeksspółekhandlowych(Dz.U.Nr94,poz.1037zezm.);

23)art.57–61austawyz26.10.2000r.ogiełdachtowarowych(t.j.Dz.U.z2010r.Nr48,poz.284zezm.);

24)art.35–37austawyz16.11.2000r.oprzeciwdziałaniupraniupieniędzyorazfinan-sowaniuterroryzmu(t.j.Dz.U.z2010r.Nr46,poz.276zezm.);

25)art.33–36ustawyz29.11.2000r.oobrociezzagranicątowarami,technologiamiiusługamioznaczeniustrategicznymdlabezpieczeństwapaństwa,atakżedlautrzy-maniamiędzynarodowegopokojuibezpieczeństwa(t.j.Dz.U.z2004r.Nr229,poz.2315zezm.);

26)art.38–39ustawyz15.12.2000r.oInspekcjiHandlowej(t.j.Dz.U.z2009r.Nr151,poz.1219zezm.);

27)art.31–64ustawyz7.04.2011r.osubstancjachchemicznychiichmieszaninach(Dz.U.z2011r.Nr63,poz.322);

28)art.12–14austawyz2.3.2001r.owyrobiealkoholuetylowegoorazwytwarzaniuwyrobówtytoniowych(Dz.U.Nr31,poz.353zezm.);

29)art.69–79austawyz27.4.2001r.oodpadach(t.j.Dz.U.z2010r.Nr185,poz.1243zezm.);

30)art.36–39ustawyz22.6.2001r.owykonywaniudziałalnościgospodarczejwza-kresiewytwarzaniaiobrotumateriałamiwybuchowymi,bronią,amunicjąorazwy-robamiitechnologiąoprzeznaczeniuwojskowymlubpolicyjnym(Dz.U.Nr67,poz.679zezm.);

31)art.44–46ustawyz6.7.2001r.ousługachdetektywistycznych(Dz.U.z2002r.Nr12,poz.110zezm.);

32)art.24–25ustawyz24.8.2001r.oostatecznościrozrachunkuwsystemachpłatno-ściisystemachrozrachunkupapierówwartościowychorazzasadachnadzorunadtymisystemami(t.j.Dz.U.z2010r.Nr112,poz.743zezm.);

33)art.124–133austawyz6.9.2001r.–Prawofarmaceutyczne(t.j.Dz.U.z2008r.Nr45,poz.271zezm.);

34)art.45–53ustawyz18.9.2001r.opodpisieelektronicznym(Dz.U.Nr130,poz.1450zezm.);

35)art.210–212ustawyz3.7.2002r.–Prawolotnicze(t.j.Dz.U.z2006r.Nr100,poz.696zezm.);

36)art.6–9ustawyz5.7.2002 r.oochronieniektórychusługświadczonychdrogąelektronicznąopartychlubpolegającychnadostępiewarunkowym(Dz.U.Nr126,poz.1068zezm.);


Zawłocki 13

37)art.71–73ustawyz12.9.2002r.oelektronicznychinstrumentachpłatniczych(Dz.U.Nr169,poz.1385zezm.);

38)art.522–523ustawyz28.2.2003r.–Prawoupadłościoweinaprawcze(t.j.Dz.U.z2009r.Nr175,poz.1361zezm.);

39)art.47–48ustawyz22.5.2003r.opośrednictwieubezpieczeniowym(Dz.U.Nr124,poz.1154zezm.);

40)art.224–232ustawyz22.5.2003 r.odziałalnościubezpieczeniowej (t.j.Dz.U.z2010r.Nr11,poz.66zezm.);

41)art.77–85ustawyz11.3.2004r.oochroniezdrowiazwierzątorazzwalczaniucho-róbzakaźnychzwierząt(t.j.Dz.U.z2008r.Nr213,poz.1342zezm.);

42)art.127–132ustawyz16.4.2004r.oochronieprzyrody(t.j.Dz.U.z2009r.Nr151,poz.1220zezm.);

43)art.40ustawyz20.4.2004r.oindywidualnychkontachemerytalnychorazindywi-dualnychkontachzabezpieczeniaemerytalnego(Dz.U.Nr116,poz.1205zezm.);

44)art.50ustawyz20.4.2004r.opracowniczychprogramachemerytalnych(Dz.U.Nr116,poz.1207zezm.);

45)art.287–299ustawyz27.5.2004r.ofunduszachinwestycyjnych(Dz.U.Nr146,poz.1546zezm.);

46)art.208ustawyz16.7.2004r.–Prawotelekomunikacyjne(Dz.U.Nr171,poz.1800zezm.);

47)art.122–133ustawyz4.3.2005r.oeuropejskimzgrupowaniuinteresówgospodar-czychispółceeuropejskiej(Dz.U.Nr62,poz.551zezm.);

48)art.178–184ustawyz29.7.2005r.oobrocieinstrumentamifinansowymi(t.j.Dz.U.z2010r.Nr211,poz.1384zezm.);

49)art.99–104ustawyz29.7.2005r.ooferciepublicznejiwarunkachwprowadzaniainstrumentówfinansowychdozorganizowanegosystemuobrotuorazospółkachpublicznych(t.j.Dz.U.z2009r.Nr185,poz.1439zezm.);

50)art.53–74ustawyz29.7.2005r.oprzeciwdziałaniunarkomanii(Dz.U.Nr179,poz.1485zezm.);

51)art. 45–47ustawyz29.7.2005 r.onadzorzenad rynkiemkapitałowym(Dz.U.Nr183,poz.1537zezm.);

52)art. 105–111 ustawy z 22.7.2006 r. o spółdzielni europejskiej (Dz.U.Nr 149,poz.1077zezm.);

53)art.41–45ustawyz18.10.2006r.owyrobienapojówspirytusowychorazoreje-stracjiiochronieoznaczeńgeograficznychnapojówspirytusowych(Dz.U.Nr208,poz.1539zezm.);

54)art.92–103ustawyz20.5.2010r.owyrobachmedycznych(Dz.U.Nr107,poz.679zezm.);

55)art.176–189ustawyz9.6.2011r.–Prawogeologiczneigórnicze(Dz.U.Nr163,poz.981);

56)art.150–153ustawyz11.8.2011r.ousługachpłatniczych(Dz.U.Nr199,poz.1175zezm.).6.Odnośniedopowyższegowykazunależywpierwszejkolejnościwskazać,żeod-

nalezienieprzestępstwgospodarczychwustawachodnoszącychsiędoobrotugospo-darczegofaktycznieniejestzadaniemszczególnietrudnym,albowiemprzepisykarne

6

Zawłocki


14

znajdująsięniemalwkażdejtakiejustawie.Tojednakżerodzitrudnośćwichzebraniuzuwaginaznacznąliczbęustawiprzepisów,któredodatkowonieustanniesięzmieniają.

7.Wewskazanychprzepisachznajdująsięprzestępstwagospodarcze,jakiinnero-dzajeprzestępstw.Koniecznejestwięcwramachtychustawprzeanalizowanieokreś-lonegoprzepisuiokreśleniejegogospodarczegocharakteru.

8. W podsumowaniu należy stwierdzić, że odpowiedzialność karna za pozako-deksowe przestępstwa gospodarcze wskazana jest w niemal 60 ustawach z zakresu obrotu gospodarczego i obejmuje łącznie blisko 300 przestępstw typu podstawowe-go(zwyróżnieniemprzestępstwumyślnychinieumyślnych).JesttozatemwartośćjużporównywalnazliczbąprzestępstwuregulowanychwcałymKK.Samychprzestępstwgospodarczychpozakodeksowychjestwięcniemal10razywięcejniżkodeksowych(!).

9. Należy przy tym podkreślić zauważalny i postępujący od początku lat 90. XX w. bardzo dynamiczny i trwały wzrost liczby obszarów kryminalizowanych w obrocie gospodarczym (przestępstw gospodarczych)1.Jednocześniezjawiskutemutowarzyszywręcznikładekryminalizacjaokreślonychfragmentówobrotugospodar-czego2.

10.Napodkreśleniezasługujefakt,iżpodstawowyaktprawnywobrociegospodar-czym,tj.ustawaz2.7.2004r.oswobodziedziałalnościgospodarczej3,niezawieraprze-pisówkarnychokreślającychprzestępstwa4.Okolicznośćtęnależyuznaćzaszczególniedoniosływyraznegatywnegostosunkuustawodawcydoaktywnejroliprawakarnegowobrociegospodarczym.Zdrugiejstrony,należyrównieżwskazaćwtymzakresienarażącąniekonsekwencjęustawodawcy,albowiempozostałeustawygospodarczewydająsięwręcz„przeciążone”przepisamikarnymi.

11.Wskazaneprzepisystanowiąźródłoodpowiedzialnościkarnejwobrociegospo-darczymsensu stricto,dotycząbowiemczynówzabronionychtreściowoifunkcjonal-nieściślezwiązanychzobrotemgospodarczym.Wartojednakzauważyć,iżźródłemrozważanejodpowiedzialnościmożebyćniemalkażdyprzepiskarny.Źródłemtakiejodpowiedzialnościkarnejwobrociegospodarczymsensu largo bywająnajczęściejprze-pisyRozdziałuXXXIVKK,regulującegoprzestępstwaprzeciwkowiarygodnoścido-kumentów(art.270–277),orazRozdziałuXXXVKK,regulującegoprzestępstwaprze-ciwkomieniu(art.278–295).

12.Zgodniezprzepisemart.116KK,odpowiedzialnośćkarnawobrociegospo-darczymopartajestnaprzepisachczęściogólnejKK(art.1–115),chybażeustawyza-wierająceokreśloneprzestępstwagospodarczewyraźniewyłączajązastosowanietychprzepisów.Analizatreściwszystkichustawzawierającychprzepisyokreślająceprze-stępstwagospodarczepozwalastwierdzić,iżżadnaznichniemajakichkolwiekregu-lacjiwyłączającychstosowanieprzepisówczęściogólnejKK.Zasadaidentyczności

1 ZnacznaliczbaustawgospodarczychzawierającychprzepisykarneodnosisiętakżedopaństwUE,np.RFN.Por.G. Kaiser,Przestępczośćgospodarcza,s.181.

2 JakwskazujeJ. Duży:„(...)tendencjadokryminalizacjidominujenadtendencjądodekryminalizacji”(Przekroczenieuprawnieńlubniedopełnienieobowiązków,cz.1,s.48).

3 T.j.Dz.U.z2010r.Nr220,poz.1447zezm.4 Stan taki jest kontynuacją dotychczasowego stanu prawnego, zawartego w uchylonej ustawie

z19.11.1999r.–Prawodziałalnościgospodarczej(Dz.U.Nr101,poz.1178zezm.).

7

8

9

10

11

12

1.2. Funkcje prawa karnego gospodarczego

Zawłocki 15

podstawodpowiedzialnościkarnejzawszystkierodzajeprzestępstw,wtymtakżezaprzestępstwagospodarcze,mazastosowaniebezżadnychwyjątków,zarównowzakre-sieformalnym,jakifaktycznym.

13.Źródłemprzepisówkarnychgospodarczych(przestępstwgospodarczych)sąwy-łącznieustawyRP.PrawoUEwzakresieregulacjikarnoprawnych(wskazaniatypówzachowańkaralnych)zawierajedynielicznezaleceniacodokierunkówitreścikrymi-nalizacjiwobrociegospodarczym1.Wszystkietezaleceniasąuwzględnionewpolskimustawodawstwieokreślającymmaterialneprawokarnegospodarcze(wczęściszcze-gólnej).

1.2. Funkcje prawa karnego gospodarczego

1.Istotąprawakarnegogospodarczegosąprzepisykarnegospodarcze,którefak-tycznieoddziaływająnastosunkispołeczno-gospodarcze.Wtymszczególnymkon-tekściemożnawskazywaćnafunkcjeprawakarnegogospodarczego,wyrażającespo-łeczno-gospodarczeceleustanowieniaistosowaniaprzepisówkarnychgospodarczych.

2. Już na wstępie należy odnotować, że funkcje prawa karnego gospodarczego są tożsame z ogólnymi funkcjami całego materialnego prawa karnego2.Prawokar-ne,równieżwzakresieobrotugospodarczego,pełnifunkcjęochronną(wodniesieniudostosunkówgospodarczych),gwarancyjną(wodniesieniudoosób,którymzarzucasięprzestępnyzamachnatestosunki),regulacyjną(wzakresiekształtowaniaodpowiednichzachowańludzkich)orazkompensacyjną(wzakresiezadośćuczynieniapokrzywdzone-mu)3.Należyjednakzauważyć,iżwskazanefunkcjeprawakarnegomogąbyćujmowa-neirealizowanewróżnysposób,wzależnościodcharakterustosunkówspołecznych,doktórychodnosisięokreślonagrupaprzepisówkarnych.Funkcjeprawakarnegonależybowiemodnosićdorzeczywistychzjawiskspołecznych,wzwiązkuztymjestoczywi-ste,iżwróżnychdziedzinachżyciaczłowiekaprawokarnefunkcjonujewróżnysposób.Zuwaginafakt,iżobrótgospodarczystanowispecyficznyaspektspołecznejaktywno-ści,dochodziwtymzakresiedoodpowiedniegomodelowaniafunkcjiprawakarnego,couprawniadoodrębnejanalizyfunkcjiprawakarnegogospodarczego.Należytakżezauważyćzasadnicząodmiennośćfunkcjiprawakarnegoifunkcjiobrotugospodarcze-go.Wzajemneoddziaływanienasiebietychzjawiskzakładaswoistypermanentnykon-fliktwrealizacjiprzypisanymimcelów.

1 DonajważniejszychwtymzakresienależązaleceniazawartewdyrektywachRadyEuropyNr12z25.7.1981r.iNr18z20.10.1988r.orazprzepisart.1KonwencjioochronieinteresówfinansowychWspól-notyEuropejskiej(Dz.Urz.WEC316z27.11.1995r.,s.48–57).

2 PodobnieJ. Skorupka,Prawokarnegospodarcze.Zaryswykładu,s.19–21.3 Częśćdoktrynyzaliczadofunkcjiprawakarnegotakżefunkcjekarania(sprawiedliwościową,zapo-

biegawczą,wychowawcząikorekcyjną,tj.kształtującąpraworządnepostawyobywateli).Por.np.A. Marek,w:A. Marek,S. Waltoś,Podstawyprawa,s.20–21.Poglądtenniezostałtutajuwzględniony,albowiemnale-żydostrzecistotnąróżnicępomiędzyoddziaływaniemicelamicałegoprawakarnegomaterialnego(zbiorunormokreślającychodpowiedzialnośćkarną)aoddziaływaniemicelamikaraniajakokonsekwencjiodpo-wiedzialnościkarnej.

13

14

15

Zawłocki


16

3. Należy wyróżnić następujące funkcje prawa karnego gospodarczego: ochron-ną, gwarancyjną, regulacyjną i kompensacyjną.Każdaznichzostanieomówionaponiżej.

4. Ochrona obrotu gospodarczego jest podstawową funkcją przepisów karnych określających przestępstwa gospodarcze.Odnosisięonawszczególnościdoochronystosunkówgospodarczych,którychprzedmiotemjestwytwarzanielubwymianadóbrmaterialnych,lubusługwoparciuookreślone(ustalone)normyizasady.Prawokarneudzielaochronystosunkomfaktycznym(gospodarczym)poprzezsankcjonowanieieg-zekwowanienaruszenianormizasad,którejeregulują1.Wskazanaochronaodnosisiębezpośredniodosferyuprawnień(interesów)uczestnikówobrotugospodarczego,doktórychnależyzaliczyćnietylkoprofesjonalnepodmiotygospodarcze(przedsiębior-ców),lecztakżekonsumentów2.Ochronakarnoprawnastosunkówspołecznychszcze-gólnegorodzaju,adotakichnależąstosunkigospodarcze,wymagapełnegouwzględnie-niaichspecyfiki.Aktywnośćekonomicznaczłowiekajestopartanaściśleokreślonymsystemienormprawnych.Nieuwzględnienieichwsferzeochronykarnoprawnejbez-pośrednionegatywniewpływanafunkcjonalnośćprzepisówkarnychwomawianymzakresie.Prawokarnegospodarczechronibowiemwistociedobraprawnewyodręb-nionejużwcześniejprzeznormygospodarcze.Stądwniosekokoniecznościujmowa-niaprzepisówkarnychgospodarczychjakocałkowiciewtórnychinstrumentówpraw-nejochrony.Wynikatotakżezfaktu,iżregulacjaobrotugospodarczegojestrównieżpowiązanazjegoochronąwzakresieodpowiedzialnościcywilnoprawnej,administra-cyjnoprawnejorazadministracyjnej(dyscyplinarnej).Pomocniczośćprawakarnegowobrociegospodarczymniewynikawyłączniezgeneralnejnieadekwatnościjegoin-strumentówwodniesieniudostosunkówgospodarczych,szczególnienegatywnieod-bierającychwszelkiegorodzajurepresje,lecztakżezfaktu,iżobrótgospodarczydys-ponujeśrodkamiochronyocharakterzenierepresyjnym,awięcbliższymcharakterowiśrodkówregulującychdziałalnośćgospodarczą.Jejcelemjestosiąganieekonomicz-nychzysków,cozzałożeniazwiązanejestzpodejmowaniemryzykaiponoszeniemnietylkoekonomicznychkosztów.Dodawaniewtejsytuacjielementówrepresyjnychsprawia,iżdziałalnośćgospodarczamożezostaćuznanazanieopłacalną(np.zbytryzy-kowną).Dlategoteżnależymaksymalnieużywaćtutajśrodkównierepresyjnych,tylkoonebowiemmogąbyćuznaneprzezuczestnikówobrotugospodarczegozanaturalnyelement„gry”,jakąpodjęli,angażującsięwdziałalnośćgospodarczą.Realizacjakar-noprawnejochronygospodarkipowinnawpełniuwzględniaćtęspecyficznąokolicz-ność.Pozwalaonastwierdzić,iżlegitymacjaprawakarnegowobrociegospodarczymjestzzałożeniaznacznieograniczona,atakżeniewskazanazuwaginawzględyprak-tyczne.Należyjednakpodkreślić,iżwłaśniezewzględunaswójspecyficznycharak-terobrótgospodarczyjestrównieższczególnienarażonynazjawiskapatologiczne.Po

1 Por.K. Buchała,A. Zoll,Polskieprawokarne,s.12–13.2 Zgodniezprzepisemart.221 ustawyz23.4.1964r.–Kodekscywilny(Dz.U.Nr16,poz.93zezm.),za

konsumentauważasięosobęfizycznądokonującączynnościprawnejniezwiązanejbezpośredniozjejdziałal-nościągospodarcząlubzawodową.Przedsiębiorcą,napodstawieart.431 KC,jestosobafizyczna,osobapraw-naijednostkaorganizacyjnaniebędącaosobąprawną,prowadzącawewłasnymimieniudziałalnośćgospodar-cząlubzawodową.Namarginesienależydodać,iżochronainteresówkonsumentówwprawieUEstawianajestnarównizochronąinteresówfinansowychsamejUE.Wskazanezjawiskowzmożonejochronyinteresówkonsumentawnaszymkrajuniewystępuje;wRPinteresomtymwyraźnienadajesięcharakterdrugoplanowy.

16

17

Część I. Podstawy odpowiedzialności karnej w obrocie gospodarczym

Documents

Transcript of Część I. Podstawy odpowiedzialności karnej w obrocie gospodarczym