Czesław Maćkowiak „Fotografie”

Czesław MaćkowiakF O T O G R A F I E

Miłosław 31.03. – 5.04.2019 r.

Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Miłosławiu

Czesław Maćkowiak (ur. 1906, zm. 1994). Pochodził z Czesze-wa nad Wartą, zmarł we Wrześni. Działacz społeczny, czło-wiek wielu pasji i zawodów. Był pszczelarzem, apiterapeutą, handlowcem, kowalem, żołnierzem kampanii wrześniowej, utalentowanym muzykiem, animatorem kultury, fotografem.

Z początku dysponował jedynie aparatem skrzynkowym, któ-rym wykonywał zdjęcia rodzinne, ale później stać go już było na najnowocześniejszy sprzęt i zaczął świadczyć usługi dla ludności. Całą obróbkę wykonywał samodzielnie. Na własny użytek zajmował się fotografowaniem przyrody (fotografował m.in. okazy roślinne w miłosławskiej oranżerii Kościelskich), a zdjęcia powiększał i oprawiał w ramki, wykonywane w za-łożonym w międzyczasie warsztacie stolarskim.

W okresie okupacji nadal zajmował się fotografią, ale jeden z zawistnych sąsiadów złożył donos, że Czesław fotografuje obiekty w Miłosławiu i przekazuje zdjęcia na Zachód, wskazując tym cele dla bombowców alianc-kich. Chodziło głównie o pałac, w którym stacjonowali wtedy faszyści chorwaccy. W rezultacie w mieszkaniu dokonano rewizji i zarekwirowano sprzęt fotograficzny oraz wszystkie zdjęcia. Pod zarzutem szpiegostwa na rzecz aliantów został aresztowany i osadzony w więzieniu we Wronkach, skąd po 4 miesiącach zwolniono go wskutek wstawiennictwa kolonistów niemieckich z Budziłowa, którzy zaopatrywali się w jego sklepie i często korzystali ze świadczeń kowalskich i fotograficznych.

Po wojnie nie zarzucił pasji fotograficznej. Fotografował uroczystości rodzinne i wydarzenia publiczne, reali-zował zamówienia portretowe. Swoją miłością do fotografii zaraził syna Henryka, który niezależnie od wła-snych osiągnięć kultywuje pamięć o fotograficznym talencie ojca. Z posiadanych w rodzinnym archiwum negatywów wybrał 60 fotografii, które patrząc z dzisiejszej perspektywy są niezwykłym świadkiem historii – pokazują ludzi żyjących 100 lat temu, ich fizjonomie, ale także ich życie – wydarzenia radosne i smutne, pracę, relaks i wypoczynek.

Czesław Maćkowiak

Czas ocalonyPanuje dość powszechne przekonanie, że czas nadaje znaczenie fotografiom – z czasem nabierają wartości. Zdarza się, że tak jest. W przypadku, kiedy przedstawiony na nich świat przeminął, nie ma go i nigdy nie powróci, ich wartość wydaje się większa – obrazy są po prostu bezcenne. Niekiedy to jedyne świadectwo tego, co było – ale czy to wystarczy? Przecież nie zachwycamy się wszystkimi starymi fotografiami tylko dlatego, że zrobiono je dawno temu. Sama ich aura może nie wystarczyć; potrzeba czegoś więcej, aby zainteresować współczesnych odbiorców zasypywanych niezliczoną liczbą obrazów. Trudno jednoznacznie powiedzieć, co to musi być: czy wystarczy tylko odmienna od współczesnych standardów jakość formalna, czy inna stylistyka prac, a może ważniejsza jest nie-zwykła biografia autora, jego osobowość, talent – spójna wizja tego, co po sobie pozostawił, wizja, która w jakiś niewyjaśniony sposób trafia do nas, do współczesnego odbiorcy? Nie wiemy.

Foto-retro-maniaŻyjemy w czasach paradoksalnych i nostalgicznych. Tkwimy w strumieniu nieustannego przepływu informacji, w tym wirtualnych obrazów, tęsknimy jednak za czymś trwałym, konkretnym i prawdziwym. Podejmujemy nieśmiałe próby samoobrony przed wizualnym samounicestwieniem: desperaci poszukują alternatywnych me-tod i sposobów utrwalania obrazu, pasjonaci przeczesują archiwa i pchle targi w poszukiwaniu fotograficznych rewelacji z opóźnioną datą użycia. Rewelacji takich, jak na przykład wzbudzająca w ostatnich latach największe namiętności kolekcja odnalezionych prac Vivian Maier. Dla wielu z nas fotografujących jest nadzieją na życie po życiu i wyciągnięcie z fotograficznego czyśćca. Cuda się zdarzają. W coś trzeba wierzyć.

Oeuvre kontra kultura projektuDominuje dziś przyspieszony obieg produkcji i konsumpcji obrazów fotograficznych.Sprzyja temu nowoczesna technologia i zmieniające się przyzwyczajenia odbiorców. Kilkutygodniowe skupienie się na jednym fotograficznym temacie nazywamy patetycznie „projektem długoterminowym”. Pojawiające się sporadycznie retrospektywy prezentujące cały dorobek fotografa, zarezerwowane są jednak dla tych najwybitniej-szych, najbardziej znanych. Mimo że zapewne słusznie, jednak wielu zasługujących na to twórców nie doczekało się i pewnie nigdy się nie doczeka nawet skromnego upamiętnienia i podsumowania swojej wieloletniej działal-ności w formie wystawy. Po prostu nie ma kto tego zrobić; rodziny lub spadkobiercy najczęściej nie mają takiej możliwości, a w środowisku fotograficznym każdy walczy o swoje przetrwanie. Czesława Maćkowiaka, a właściwie jego niezwykłe archiwum, spotkał lepszy los. Syn Henryk Maćkowiak zabezpieczył i przechował w dobrym stanie

Bogusław Biegowski

Czesław Maćkowiak. Epos fotograficzny.

negatywy swojego ojca. Prezentowane na wystawie fotografie to skromny wybór z owoców trwającej przez całe długie życie twórczej pasji. Trudno jednoznacznie powiedzieć, kiedy powstały pierwsze fotografie urodzonego w 1906 r. autora. Cztery portrety na jednej szklanej płycie zbliżonej do formatu 10 x 15 cm zostały wykonane być może już w końcu lat 20. XX wieku, jednak stroje, fryzury i pozy modeli tkwią jeszcze w XIX w. Najnowsze prace prezentowane na wystawie pochodzą z lat 60. i 70. XX w. i wykonane są aparatem na klisze zwojowe formatu 6 x 6 cm. Nie wdając się w skrupulatne rachuby, dzieli je około pół wieku. Dużo. Z dzisiejszej perspektywy fotograficzna wieczność. Zbiór tego typu fotografii nie może powstać szybko; pokazują one zmieniający się przez dziesięciolecia świat, któremu autor dyskretnie towarzyszył. Tego nie da się zrobić na kilku fotospacerach.

Epizody i motywyWystawa składa się z kilkudziesięciu czarno-białych fotografii wykonanych współcześnie w klasycznej techno-logii bromowo-srebrowej z zabytkowych negatywów. Można wyróżnić tu kilka wyraźnie odmiennych wątków tematycznych, od portretów po scenki rodzajowe. Nie ma możliwości wspomnieć w krótkim tekście o wszystkich obrazach z tej wyjątkowej kolekcji. Prace wykonane przez Czesława Maćkowiaka w czasie II wojny światowej z kilku przynajmniej względów wydają się najbardziej istotne i należy im poświęcić choć kilka zdań komentarza. Po pierwsze to z powstaniem tych właśnie fotografii wiążą się dramatyczne wydarzenia z życia autora, który za złamanie okupacyjnego zakazu fotografowania został aresztowany i spędził cztery miesiące w więzieniu we Wronkach. Dzięki wstawiennictwu niemieckich kolonistów szczęśliwie został zwolniony. Być może również ich oglądamy na zdjęciach na tej wystawie. Po drugie, co niezmiernie ważne, patrzymy na fotografie z czasów nie-mieckiej okupacji w Polsce. Wspólne doświadczenia historyczne i wojenna trauma sprawiają, że ranga i znaczenie tych zdjęć nieporównywalne z obrazami wykonanymi w innym czasie.

Biała sukniaFotografie ślubne stanowiły przez dziesięciolecia ważną część aktywności każdego fotografa, niezależnie od jego formalnego statusu; dopiero w ostatnich latach wyspecjalizowała się osobna grupa zajmującą się tylko tą dzie-dziną. Nie dziwi zatem duża liczba obrazów o tej tematyce na wystawie. Ze względu na niską czułość używanych ówcześnie materiałów fotograficznych są to zdjęcia wykonywane najczęściej na podwórzach, przed domem lub na tle stodoły. Trzymane przez weselnych gości prześcieradło lub koc za plecami nowożeńców imitują wnętrze fotograficznego studia. Jest też kilka zdjęć nietypowych, reporterskich, wykonanych na wolnym powietrzu podczas weselnej zabawy. Uwagę przykuwają dwa zdjęcia. Pierwsze to zatrzymana w tańcu, unieruchomiona na chwilę do potrzeb wykonania zdjęcia tańcząca para. Młody mężczyzna w mundurze Luftwaffe z dziewczyną w prostej, skromnej białej sukience. Pojawia się on na wystawie jeszcze na kilku innych prywatnych zdjęciach, fotograf zapewne go znał. Po lewej stronie pola obrazowego zespół muzyczny z wielkim bębnem. Po prawej i lekko z tyłu drugi żołnierz, w podobnej tanecznej pozie, z dziewczyną w białej sukni, tą samą, którą widzimy na drugim ślub-nym oficjalnym już zdjęciu. Prawdopodobnie był to ślub podwójny. Może kolegów z wojska? Przemawia za tym

Fotograficzne atelier pod chmurką. Przy aparacie Czesław Maćkowiak. fot. Henryk Maćkowiak

fakt, że według starej tradycji na weselu białą suknię może mieć tylko panna młoda. Czas wojny. Nieskazitelnie białe suknie tańczących panien młodych i ufne spojrzenie pięknej młodej kobiety z drugiej ślubnej fotografii, a w tle wielka historia. Koniec przepustki i powrót na front. Ślubny bukiet, konwalie i żonkile. Która to mogła być wojenna wiosna? Roku 1941, a może 1943? Osadnicy niemieccy zaczęli przybywać z Besarabii do Kraju Warty jesienią1940 r.; w 1944 r. mogło być już za późno na ślubną sielankę. A może nowożeńcy mogli przybyć wcześniej z innego regionu lub byli to miejscowi chłopcy wcieleni do Luftwaffe? Warto sprawdzić. Trudno w komforcie i spokoju imaginować, jak los w krótkim czasie obszedł się z tymi pełnymi życia i nadziei młodymi ludźmi. Mimo obaw warto przez chwilę zastanowić się, co stało się z tymi białymi sukienkami.

WizerunkiPortretów jest na wystawie najwięcej; te najstarsze porażają swoją odmiennością od tego, jak dziś rozumiemy podobiznę fotograficzną. Patrzą na nas twarze z innej epoki, innego świata: poważne, surowe, jak z trumiennych portretów. Wydaje się, że mogły być wykonane wiele stuleci przed wynalezieniem fotografii lub w zupełnie innej części świata. Trudno od razu zrozumieć, że to mieszkańcy Wielkopolski sprzed zaledwie kilkudziesięciu lat. Nie istniał wtedy jeszcze kult młodości, wszyscy chcieli wyglądać poważnie i dostojnie, dodatkowo inne były możliwości techniczne. Długotrwale naświetlenie, trwające czasem kilka sekund, daje niekiedy zaskakujące i niezrozumiałe dziś rezultaty. (...)

Sceny myśliwskieNa wystawie znajduje się jedna praca zupełnie wyjątkowa, która zasługuje na osobneomówienie. Fotografia przedstawia dwoje myśliwych. Po lewej stronie stoi wysoki przystojny mężczyzna w lekkim kontrapoście, tułów lekko skręcony do tyłu, lewa ręką pewnie oparta o biodro. Trzy palce prawej ręki zgiętej lekko w łokciu delikatnie i z czułością dotykają kolby myśliwskiej strzelby ustawionej idealnie pionowo w geście pre-zentacji. To ona jest tu najważniejsza. Mocne spojrzenie kontrastuje z miękkością dotyku na lśniącej powierzchni drewna. Myśliwy patrzy w dal ponad obiektyw, jego czujne oczy szukają celu. Jest gotowy do działania. Obok z prawej strony druga postać. Kaszkiet przykrywa szczelnie włosy, nie od razu można się zorientować, że to ko-bieta. Oboje mają obrączki – może to małżeństwo? Między nimi myśliwski pies. Jest dużo niższa od mężczyzny mimo, że stoi wyprostowana w hieratycznej pozie. Chce wypaść na fotografii jak najlepiej, w jej spojrzeniu jest coś z nadgorliwości szkolnego lizuska. Niedbale przewieszona na szyi dubeltówka diagonalnie przecina sylwetkę Prawą ręką mocno ściska kolbę na wysokości zamka. Lewa podtrzymuje pasek zawieszony na szyi. Niewielka lornetka zawieszona na piersiach dopełnia dość groteskową i nieporadną całość – aspirantka do myśliwskiego fachu. Różnice w sposobie autoprezentacji tych dwóch osób w niezwykle sugestywny sposób pokazują mecha-nizmy wytwarzania hierarchii, autorytetu i władzy na najniższym społecznym poziomie. Nie wiemy dokładnie, kiedy powstała fotografia i kogo przedstawia, nie jest to najważniejsze. Fotografowi udało się genialne w ułamku sekundy uchwycić, czym jest konformizm.

Rodzina Czesława Maćkowiaka przed domem na Bugaju. Ślubuje jego siostra Tekla.

Hel

ena

Mać

kow

iak

z syn

em H

enry

kiem

Tekl

a M

aćko

wia

k z B

ugaj

u

Mał

y H

eniu

Mać

kow

iak

z ha

rmon

ią, o

bok

jego

kuz

yn T

adzi

u D

udzi

ak

Wnukowie przed domem babci Józefy i dziadka Stanisława Drzażdżyńskich

Teściowie Czesława Maćkowiaka – Józefa i Stanisław Drzażdżyńscy.

Rodzina Czesława Maćkowiaka, od lewej: Jola, Henryk, Mirka, Marianna, Czesław, Tadeusz

Kry

styn

a D

olat

a –

przy

szła

żona

Hen

ryka

Mać

kow

iaka

W Krotoszynie, w rodzinie Marianny Maćkowiak.

Przed Gospodą Gminnej Spóldzielni Samopomoc Chłopska w Biechowie (w środku w okularach - Czesław Maćkowiak).

Koło Gospodyń Wiejskich z Budziłowa

Chór parafialny we Wszemborzu prowadzony przez Czesława Maćkowiaka (najwyższy w ostatnim rzędzie).

Wystawa fotograficzna prezentująca zdjęcia autorstwa Czesława Maćkowiaka jest elementem obchodów siedemdziesiątej rocznicy powstania Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Miłosław.

Biblioteka została założona w 1949 r. jako Biblioteka Miejska. Pierwszym jej dyrektorem był Marian Piskorski. Przez siedemdziesiąt lat swojego istnienia wielokrotnie zmieniała lokalizację. Początkowo usytuowana była przy ówczesnej ulicy Lenina, później przy rynku na placu Wiosny Ludów. W 1974 r. jej nazwę przekształcono. Odtąd książnica miłosławska nosiła miano Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Miłosław. Było tak do 1 lipca 2000 r., kiedy wcielono ją w struktury nowo powstającej instytucji kulturalnej o nazwie Miłosławskie Centrum Kultury, w której skład weszła razem z domem kultury. Od 1990 r. biblioteka mieści się w budynku przy ulicy Dworcowej 4. Podlegają jej cztery filie biblioteczne, mieszczące się w Czeszewie, Orzechowie, Pałczynie i Skotnikach. Księgozbiór nowo powstałej biblioteki liczył w 1949 r. osiemset woluminów. Obecnie jest ich ponad 12 tysięcy. Choć w skład zbiorów wchodzi głównie beletrystyka, biblioteka oferuje również książki z innych dziedzin: filozofii, psychologii, pedagogiki, socjologii, matematyki, ekonomii, medycyny. W zbiorach znajdują się także starodruki dotyczące historii Miłosławia. Książnica gromadzi dokumenty z zakresu życia społecznego.Biblioteka jest również wydawcą. Jak dotąd pod jej szyldem ukazały się dwie książki „Strażnicy Srebrnej Róży” (2016), przygodowa historia dla młodych czytelników oraz „Fantastyczny Miłosław” (2017), będący antologią opowiadań wyłonionych w trakcie zorganizowanego przez bibliotekę festiwalu literackiego. Za swoją działalność kulturalną Biblioteka Publiczna w Miłosławiu została w 2017 r. nagrodzona certyfikatem jakości produktów i usług „Najlepsze w Polsce”.

Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Miłosław oferuje swoim użytkownikom:

• udostępnianie zbiorów,• sprowadzanie książek znajdujących się w księgozbiorach innych bibliotek,• pomoc podczas wyszukiwania informacji i publikacji na dany temat,• pomoc podczas korzystania z księgozbioru podręcznego,• interesujące lekcje biblioteczne dla przedszkoli i szkół,• jedyny w powiecie wrzesińskim Dyskusyjny Klub Książki,• osobom chorym i niepełnosprawnym dostarczanie książek do domu,• ciekawy sposób spędzania wolnego czasu w formie questu „Miłosław zawsze polski”,• spotkania autorskie,

• wystawy i inne wydarzenia kulturalne

„Czesław Maćkowiak – Fotografie”analogowe powiększenia wystawowe z archiwalnych negatywów autora wykonał

Bogusław Biegowskikuratorzy wystawy: Henryk Maćkowiak, Władysław Nielipiński

redakcja katalogu, opracowanie graficzne – Władysław Nielipińskiwspółpraca: Mateusz Kiszka, Henryk Maćkowiak

wystawa 31.03. – 5.04.2019 r.Galeria Miłosławskiego Centrum Kultury

ul. Różowa 6, 62-320 Miłosławwww.mck.iswift.eu

Objazdowa Galeria Wielkopolskiej FotografiiWBPiCAK w Poznaniu, www.wbp.poznan.pl

ISBN 978-83-65772-82-4