CYAN MAGENTA YELLOW BLACK 100 80 60 40 20 5 - Publio.pl · Zmiany bio-psycho-społeczne zachodzące...

100 80 60 40 20 5C+M C+Y M+Y

100 80 60 40 20 5

CYAN MAGENTA YELLOW BLACKCYAN MAGENTA YELLOW BLACK100 80 60 40 20 5

� ��

Ciąża czy

stan błogosławiony

zagadnienie interdyscyplinarne

pod redakcją naukową

Emilii Lichtenberg-Kokoszki, Ewy Janiuk,ks. Jerzego Dzierżanowskiego

E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red. nauk.), Ciąża czy stan błogosławiony?, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-676-5, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011

© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011

Recenzent:

prof. nadzw. dr hab. Wiesław Sikorski

Redakcja wydawnicza:

Magdalena Polek

Opracowanie typografi czne:

Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki:

Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-7587-676-5

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”

30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47

www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2011

Lichtenberg_Ciaza - 10 V 2011.in4 4Lichtenberg_Ciaza - 10 V 2011.in4 4 2011-05-10 08:46:062011-05-10 08:46:06


Spis treści

Wstęp (Emilia Lichtenberg-Kokoszka, Ewa Janiuk, Jerzy Dzierżanowski) .... 7

Emilia Lichtenberg-Kokoszka Zmiany bio-psycho-społeczne zachodzące w organizmie kobiety, wynikające z poczęcia dziecka ......................................... 11

Wojciech GuzikowskiGranice między fi zjologią a patologią ciąży – wybrane zagadnienia .................................................................... 19

Ewa JaniukPołożna z kobietą i rodziną od poczęcia do narodzin ................... 27

Gabriela Eliasz-ŁukasiewiczZmiany w statyce ciała kobiety warunkowane poczęciem dziecka ........................................................................ 35

Danuta OpozdaStan błogosławiony czy ciężar (?) – z psychopedagogicznej problematyki postaw wobec „wczesnego rodzicielstwa” Uwagi wybrane ............................................................................. 41

Magdalena KosnoOczekiwania i wyobrażenia rodziców wobec poczętego dziecka i rodzicielstwa .................................................................. 57

Mirosław Hanulewicz Uciemiężony czy szczęśliwy, czyli dziewięć miesięcy oczekiwania na narodziny dziecka z perspektywy męża ............... 63



6 Spis treści

Maria Wojaczek Rozwój więzi z dzieckiem w prenatalnym okresie życia ............... 81

Barbara JakelPrenatalne korzenie przywiązania w psychoterapii ....................... 93

Jerzy DzierżanowskiSpecyfi ka trudności przeżywanych przez rodziców poczętego dziecka wobec niepomyślnej diagnozy lekarskiej ......... 117

Maria NowakCiąża czy stan błogosławiony ....................................................... 125

Noty o autorach .......................................................................................... 139



Wstęp

Proponując temat kolejnej konferencji ujęty w formie pytania: „Cią-ża czy stan błogosławiony?”, nie przypuszczaliśmy nawet, że wzbudzi on takie zainteresowanie i tyle emocji, że pokaże tak ogromny zasób wiedzy medycznej, psychologicznej, pedagogicznej, socjologicznej, teologicznej.

Wielokrotnie wysuwana teza, że poczęcie dziecka wywołuje ogromne prze-miany w życiu małżeńsko-rodzinnym, skłania do stwierdzenia, że w zależności od wielu kontekstów może być to czas „błogosławiony” lub że „ciąża może ciążyć”, i to nie tylko kobiecie, która stała się matką, ale i mężczyźnie – ojcu poczętego dziecka. Okres ciąży to również czas prenatalnego rozwoju dziecka i jako taki posiada fundamentalne znaczenie dla kształtowania się jego osobowości. Dla do-rosłego człowieka może być w związku z tym czasem upragnionym, do którego wraca się w chwilach ciężkich (relaksujemy się w otoczeniu przypominającym to zapamiętane z okresu płodowego), lub ciężarem, który utrudnia funkcjonowanie w postnatalnym życiu (nieuświadomione traumy pre- i perinatalne).

Z medycznego punktu widzenia ciąża rozpatrywana jest zazwyczaj pod kątem zmian fi zycznych wywołujących dolegliwości ciężarnej. Psychiką kobiety medycy-na zajmuje się tylko o tyle, o ile nasila ona owe nieprzyjemne odczucia, kierując je w stronę patologii. Niemniej nie można nie zauważyć, że i medycyna coraz bar-dziej otwiera się na ludzkie potrzeby, przyzwalając na obecność mężczyzny pod-czas wizyt kontrolnych, wspomagając w ten sposób i jego dojrzewanie do ojcostwa.

Z psychopedagogicznego punktu widzenia istotne są kondycja psychofi zycz-na matki i ojca poczętego dziecka, proces uczenia się nowych ról, kształtowania więzi z poczętym dzieckiem. Coraz częściej i coraz głośniej mówi się również o znaczeniu okresu prenatalnego dla całego dalszego życia człowieka, a nawet dla jego potomstwa.

Tymczasem człowiek to jedność bio-psycho-społeczna i duchowa. Niedoma-ganie jednej sfery powoduje niedomaganie pozostałych. Radzenie sobie w jednej kwestii pomaga w poradzeniu sobie z innymi. Niemniej istotne jest tutaj nie to, jak wygląda rzeczywistość, ale to, jak ona jest odbierana i interpretowana przez konkretną osobę. Dla jednych kobiet nudności poranne będą utrapieniem, dla innych błogosławieństwem, które pomaga im w podjęciu decyzji o tym, co



Wstęp8

dla niej i dla rozwoju jej poczętego dziecka jest korzystne, a co szkodliwe. Po-dobnie jest ze zmianami nastroju („humorami”) ciężarnych, stanowiącymi dla większości mężczyzn prawdziwy problem. Dla jednych będą one utrapieniem, dla innych wielką lekcją rozwiązywania konfl iktów, a tym samym wzrastania w małżeństwie, rodzicielstwie, człowieczeństwie.

Jak stwierdzili J. Pulikowska i J. Pulikowski, „radosne macierzyństwo jest »za-raźliwe«” . To oczywiste: najwięcej uczymy się (zwłaszcza dzieci) przez naślado-wanie. Przykład musi być jednak przekonujący i pociągający. Do traktowania rodzicielstwa jako wartości trzeba zachęcać, „idąc przodem”, nie popychać. Naj-ważniejszym elementem jest tutaj przykład radosnego, co nie oznacza łatwego i beztroskiego, macierzyństwa i ojcostwa: macierzyństwa własnej matki, babki, ciotki, sąsiadki... i ojcostwa – swojego ojca, dziadka, wujka, sąsiada... Boga . To takie proste i takie ogromnie trudne zarazem. Jak cieszyć się z macierzyństwa, kiedy poczęcie dziecka następuje nie w porę – za szybko (ciąża nieletnich, nie-związanych węzłem małżeńskim, samotnych fi zycznie i duchowo, niedojrzałych emocjonalnie), za późno (po 35. roku życia, w okresie przekwitania, kiedy nasze ciała i umysły są mniej sprawne, kiedy potrzebujemy więcej ciszy i spokoju), za często (bo co powiedzą ludzie na to, że mamy więcej niż dwoje dzieci; jak za-pewnimy im byt materialny i dobre wykształcenie, co do których wymagania są obecnie bardzo wysokie), za rzadko (kiedy dziecko zjawia się po wielu latach leczenia niepłodności, gdy ugruntowany od dawna styl życia rodziców, nakiero-wany na własną wygodę, doznaje głębokiego wstrząsu w zetknięciu z nową rze-czywistością wymagającą podporządkowania wszystkiego maleństwu). To takie proste i takie trudne... Możemy szukać rozwiązań, wytłumaczenia, ratunku, tu i teraz. Możemy się też oprzeć jak biblijna Elżbieta i Maria na Bogu. Na ufności, że „Ten, który nas w tę sytuację wprowadził, zna też drogę wyjścia” ...

Niezależnie jednak od tego, jakiego wyboru dokonamy: czy uznamy poczę-cie dziecka za ciążę, czy za stan błogosławiony, musimy mieć świadomość jego wielu, często długofalowych, konsekwencji. Konsekwencją pierwszego podejścia będą problemy natury fi zycznej, psychicznej, społecznej i duchowej utrudniające życie codzienne kobiety matki, mężczyzny ojca i poczętego dziecka. Przekazana kolejnym pokoleniom informacja, że rodzicielstwo to nadludzki wysiłek niewar-ty zachodu, będzie ponadto zniechęcać do wiązania się z drugim człowiekiem, zawierania małżeństwa czy zakładania rodziny. Drugie podejście zaowocuje roz-kwitem kobiecości i męskości. Pokaże, że macierzyństwo i ojcostwo to cudowny dar, jaki otrzymujemy od dziecka. Dar, dzięki któremu możemy wzrastać i sta-wać się bardziej podobni Bogu. To dobre życzenie, by i inni mogli osiągnąć taką

J. Pulikowska, J. Pulikowski, Jak wygrać macierzyństwo?, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2006, s. 42.

Tamże, s. 44. Zob. artykuł M. Nowak Ciąża czy stan błogosławiony w niniejszej publikacji.



Wstęp 9

radość, jaka jest naszym udziałem. I nikogo do niczego nie trzeba tu zachęcać. Tu po prostu rodzi się naturalne pragnienie, które kiedyś będzie mogło się ziścić w formie własnego rodzicielstwa (fi zycznego lub duchowego). Wybór należy do nas, ale to, czy był on słuszny, pokażą przyszłe pokolenia...

Szeroki zakres tematyczny podejmowany w ramach niniejszej publikacji ma na celu ukazanie interdyscyplinarności i doniosłości zagadnienia obejmującego swym zasięgiem nie tylko kobietę matkę, ale i mężczyznę ojca oraz poczęte za ich sprawą dziecko.

Książkę otwiera artykuł Emilii Lichtenberg-Kokoszki poświęcony zmianom bio-psycho-społecznym zachodzącym w organizmie kobiety, a wynikającym z poczęcia dziecka. Dalej Wojciech Guzikowski przedstawia granice między fi -zjologią a patologią ciąży. Ewa Janiuk omawia rolę położnej w opiece nad kobietą i rodziną od chwili poczęcia do narodzin. Gabriela Eliasz-Łukasiewicz charakte-ryzuje zmiany w statyce ciała kobiety warunkowane poczęciem dziecka. Danuta Opozda podejmuje zaś próbę psychopedagogicznego wglądu w problematykę postaw wobec „wczesnego rodzicielstwa”. Dalej Magdalena Kosno przedstawia oczekiwania i wyobrażenia rodziców wobec poczętego dziecka i rodzicielstwa, z kolei Mirosław Hanulewicz, zarówno na podstawie analizy literatury, jak i badań własnych podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, czy ojciec poczętego dziec-ka jest „uciemiężony czy szczęśliwy”. Maria Wojaczek przedstawia rozwój więzi z dzieckiem w prenatalnym okresie życia. Barbara Jakel zaprezentowała autorski program psychoterapii więzi prenatalnej i okołoporodowej w aspekcie prena-talnych korzeni przywiązania, znaczenia ich defi cytu oraz możliwości leczenia podczas psychoterapii, a ks. Jerzy Dzierżanowski podjął się niezwykle trudnego zadania, jakim jest pokazanie specyfi ki trudności przeżywanych przez rodziców poczętego dziecka wobec niepomyślnej diagnozy lekarskiej. Książkę wieńczy ar-tykuł Małgorzaty Nowak odpowiadający niejako na postawione w tytule pytanie: „Ciąża czy stan błogosławiony?”.

Zdajemy sobie sprawę z tego, że wielu istotnych zagadnień nie udało się omó-wić, a poruszane tutaj kwestie stanowią raczej tło do dalszych poszukiwań niż kompendium wiedzy. Niemniej mamy nadzieję, że przedstawione rozważania za-chęcą czytelników, rodziców planujących poczęcie dziecka, oczekujących na jego narodziny, a także położne oraz lekarzy, psychologów, pedagogów i wszystkich tu niewymienionych, którym drogi jest los macierzyństwa i ojcostwa oraz poczę-tych dzieci, do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, czy ten najważniejszy dla nas okres ludzkiego życia jest ciężarem czy stanem błogosławionym. Odpowiedź ta zawsze – świadomie lub nieświadomie, w słowach lub czynach, w życiu codzien-nym i chwilach wyjątkowych – przekazywana jest dalej... kolejnym pokoleniom.

Emilia Lichtenberg-KokoszkaEwa Janiuk

Jerzy Dzierżanowski



Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Zmiany bio-psycho-społeczne zachodzące w organizmie kobiety, wynikające z poczęcia dziecka

Mimo że ciąża w życiu kobiety jest oczywiście wydarzeniem należącym do sfery zdrowia, a nie choroby, trudno byłoby nie zauważyć zmian, jakie towa-rzyszą temu wydarzeniu. A są to przeobrażenia zarówno miejscowe, jak i ogólne, fi zyczne, psychiczne, społeczne i duchowe.

Rozpocznę od omówienia przeobrażeń fi zycznych zachodzących w organi-zmie kobiety, a zapoczątkowanych poczęciem dziecka. Należy przy tym podkre-ślić istnienie pewnych zależności pomiędzy tym, co dzieje się z ciałem kobiety, a tym, jak przeobraża się ona z kobiety żony w kobietę matkę. W sytuacji prawi-dłowej identyfi kacji z podejmowaną rolą zmiany fi zjologiczne ułatwiają kobiecie jej psychospołeczne dojrzewanie. Pozwalają na stopniowe, łagodne stawanie się matką. Nieprawidłowa identyfi kacja z tą rolą może natomiast powodować nasi-lenie pierwotnych objawów aż do granic patologicznych, zwiększać negatywne doznania wynikające z faktu poczęcia, a tym samym niechęć do samego dziecka .

Objawem bezpośrednio związanym z faktem zaistnienia nowego życia jest powstanie zarówno zmian miejscowych, w obrębie macicy, jak i ogólnoustro-jowych. W naukach medycznych określa się je mianem „przystosowania ciążo-wego” . Ich celem jest takie dostosowanie funkcji organizmu ciężarnej, by był możliwy prawidłowy rozwój poczętego dziecka. Można wręcz powiedzieć, że pierwsze objawy ciąży są przejawami adaptacji organizmu kobiety do nowej sy-tuacji.

D. Kornas-Biela, Wokół początku życia ludzkiego, Pax, Warszawa 2004, s. 27–28. L. Pawelczyk, Rozpoznanie ciąży [w:] T. Pisarski (red.), Położnictwo i ginekologia, PZWL, War-szawa 1993, s. 139.



12 Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Tymczasem do niedawna w ginekologii i położnictwie funkcjonowało sfor-mułowanie sugerujące, że symptomy wynikające z faktu poczęcia dziecka są wy-razem obrony kobiety przed „inwazją tkanek jaja płodowego” . To stwierdzenie bardzo dosadnie podkreślało, że poczęte dziecko jest „ciałem obcym”, „intruzem”, który zamieszkał w macicy, a kobieta ma się prawo bronić przed niechcianą „in-wazją”. Ma prawo jako „właścicielka brzucha” do podjęcia decyzji o aborcji .

W psychopedagogice prenatalnej tymczasem podkreśla się inne znaczenie ob-jawów poczęcia dziecka. Są one interpretowane jako przekazywane przez dziecko informacje o tym, że istnieje i że się rozwija. Ich zadaniem jest jak najszybsze poinformowanie kobiety i mężczyzny o tym, że zostali rodzicami, oraz zachęce-nie ich do zwiększenia dbałości o środowisko życia ich dziecka.

Najczęściej jako pierwszy objaw ciąży wymienia się brak krwawienia mie-sięcznego . Tymczasem kilka dni wcześniej, około 7–10 dnia od chwili połącze-nia komórki jajowej z plemnikiem, w okresie implantacji zapłodnionej komórki jajowej następuje podwyższenie podstawowej temperatury ciała. Osoby, które wśród metod planowania poczęcia stosują metodę termiczną, mogą być niemal pewne, że dziecko zostało poczęte , a wykonany później test ciążowy potwierdza tylko zaistniałe przypuszczenia. Kolejnymi objawami są nudności, wymioty, śli-notok, zgaga oraz nadmierne łaknienie lub jego brak, niechęć lub, przeciwnie, chęć spożywania określonych pokarmów. Mdłości, częste w pierwszym tryme-strze ciąży, są wręcz błogosławieństwem, gdyż zmuszają do unikania substancji szkodliwych. Wiele bowiem kobiet stwierdza niechęć do palenia papierosów, picia kawy czy alkoholu. Przyczyną zaburzeń łaknienia są zmiany hormonalne oraz pobudzenie układu autonomicznego. Ponadto duży wpływ na występowa-nie i nasilenie się tych dolegliwości, zwłaszcza nudności i wymiotów, ma stan psychiczny ciężarnej wynikający chociażby z jej sytuacji socjoekonomicznej czy kondycji psychofi zycznej .

Największe zmiany następują w samym narządzie rozrodczym . Macica po-większa się z 60 g przed ciążą do 1 kg w okresie okołoporodowym, a jej pojem-ność wzrasta z 5 ml do 5 l. Następuje zasinienie i rozpulchnienie szyjki macicy oraz pochwy i sromu, a śluz tworzy czop zamykający kanał szyjki, utrudniając tym samym wniknięcie drobnoustrojów. Następuje powiększenie jajników, zwłaszcza

L. Pawelczyk, Rozpoznanie ciąży..., dz. cyt. D. Kornas-Biela, Psychologia prenatalna wobec aborcji [w:] B. Chazan, W. Simon (red.), Aborcja.

Przyczyny, następstwa, terapia, Wektory, Wrocław 2009, s. 114. Należy jednak pamiętać, że w czasie pierwszego trymestru ciąży nadal może występować krwa-wienie oraz że zatrzymanie krwawienia może mieć zupełnie inne, chorobowe, przyczyny.

Wyjątek stanowi podwyższenie temperatury ciała z powodu choroby lub pod wpływem innych czynników zaburzających prawidłowy wykres temperatury, znanych osobom stosującym metodę termiczną (alkohol, stres, nieprawidłowa ilość snu itd.).

D. Kornas-Biela, Wokół początku..., dz. cyt., s. 42. Szerzej o zmianach fi zycznych wynikających z faktu poczęcia dziecka w: E. Lichtenberg-Kokoszka,

Ciąża zagadnieniem biomedycznym i psychopedagogicznym, Impuls, Kraków 2008, s. 33–49.



13Zmiany bio-psycho-społeczne zachodzące w organizmie kobiety...

tego, w którym rozwija się ciałko żółte ciążowe. Skurcze mięśnia macicy wystę-pują ze zmienną częstotliwością przez cały okres ciąży. Początkowo są to niebo-lesne skurcze Braxtona-Hicksa, później rzadsze, ale silniejsze skurcze Alvareza. Następuje przebudowa gruczołów sutkowych.

Znaczące zmiany zachodzą również w układzie pokarmowym. Wraz z cza-sem trwania ciąży zmniejszają się kwasota i ilość wydzielanej pepsyny w żołądku, a jego opróżnianie trwa znacznie dłużej. Stąd prawdopodobnie skłonność kobiet do spożywania kwaśnych potraw. Powiększająca się macica powoduje przesu-nięcie się ku górze i na boki jelit i wyrostka robaczkowego oraz przemieszczenie się żołądka, co wraz z zaburzeniami perystaltyki jelit powoduje cofanie się treści żołądka do przełyku (zgagę) oraz zaparcia. Wynikiem przyspieszonego meta-bolizmu insuliny oraz zmian w tzw. metabolizmie międzyposiłkowym jest czę-ste uczucie głodu, pojawiające się również w nocy. Prawidłowe odżywianie jest czynnikiem istotnym nie tylko dla zapewnienia prawidłowej kondycji matki, ale i dla rozwijającego się w niej dziecka. Zaburzenia w tym zakresie są też istotnym objawem nieradzenia sobie z faktem poczęcia dziecka.

Kolejne zmiany ogólnoustrojowe dotyczą układu krążenia. Do najważniej-szych z nich należy wzrost objętości krwi, przy czym wzrost ilości erytrocytów jest nieproporcjonalny do wzrostu objętości osocza, co powoduje objawy względnej niedokrwistości osiągającej swój szczyt w 32. tygodniu ciąży. Następuje zwięk-szenie pojemności wyrzutowej serca, częstości jego uderzeń oraz jego delikatne przemieszczenie. Zwiększa się ukrwienie macicy, nerek i skóry. Ciśnienie tęt-nicze nieznacznie się obniża, wzrasta natomiast ciśnienie żylne w kończynach dolnych, co predysponuje do pojawienia się żylaków.

W układzie oddechowym zachodzą zmiany strukturalne i czynnościowe. Na-stępuje zmiana toru oddychania z żebrowego na przeponowy, a wentylacja wzrasta o około 40%. Oddech staje się głębszy, ale nie częstszy.

Kolejne zmiany obejmują układ moczowy. Ich skutkami są utrudniony od-pływ moczu i tym samym skłonność do zakażeń, obrzęków oraz częstsze odda-wanie moczu w małych ilościach. W tej sytuacji istotne okazuje się zarówno właściwe odżywianie, jak i racjonalne spożywanie płynów.

Również statyka ciężarnej jest mocno zachwiana. Macica i piersi wysuwają się do przodu, wskutek czego do przodu wysuwa się również środek ciężkości ciała. Aby zachować równowagę, kobieta musi przechylać się ku tyłowi poprzez niewielki ruch wyprostny w stawach skokowych lub zwiększenie krzywizny lędź-wiowej. Nadmierne rozluźnienie w stawach miednicy oraz większa praca wyko-nywana głównie przez mięśnie grzbietu i brzucha predysponują do bólów krzyża i pleców.

Jedną ze zmian wywierających największy wpływ zarówno na fi zyczne, jak i psychiczne aspekty ciąży są zmiany równowagi hormonalnej. Przedni płat przysadki mózgowej traci kontrolę nad wytwarzaniem hormonów płciowych, a podstawowym organem produkującym w tym czasie większość hormonów staje




się łożysko. Następuje przerost i rozrost wielu gruczołów wydzielania wewnętrz-nego, zwłaszcza przysadki mózgowej, gruczołu tarczowego, kory nadnerczy, jaj-ników, trzustki i przytarczyc.

Autonomiczny układ nerwowy wykazuje w czasie ciąży chwiejność i wzmo-żoną reaktywność, a rezultatem wielu zmian następujących w jego obrębie jest zmniejszona równowaga pomiędzy bodźcami korowymi i podkorowymi. Prowa-dzi to do labilności psychicznej i zmienności nastrojów .

Zmiany w układzie hormonalnym oraz nerwowym wpływają w pewnym stop-niu na zmiany psychiczne u ciężarnej, ale nie są jedynymi ich determinantami. Psychiczne dojrzewanie do macierzyństwa można podzielić na trzy okresy, naj-częściej pokrywające się z trymestrami ciąży, jednak rzeczywista długość każdego z tych okresów jest indywidualna dla każdej kobiety i zależy od wielu czynników. Należą do nich chociażby planowanie poczęcia, związek uczuciowy z partnerem, wykonywana praca, hierarchia wartości czy światopogląd wyniesiony z domu ro-dzinnego lub propagowany przez społeczność, do której się należy.

Pierwsze tygodnie od chwili poczęcia dziecka są dla kobiety niezwykle trud-ne. Zmiany natury fi zycznej, psychicznej, społecznej czy duchowej wymagają ponownego przewartościowania dotychczasowego życia. Współczesna kobieta przeżywa ponadto konfl ikt ról, starając się pogodzić obowiązki domowe, mał-żeńskie, wychowawcze, zawodowe, społeczne itd. Powoduje to frustrację, która odbija się negatywnie na wszystkich komponentach jej zdrowia i utrudnia akcep-tację macierzyństwa oraz poczętego dziecka. Psycholodzy bardzo często określają to mianem „kryzysu psychicznego” , który manifestuje się najsilniej zwłaszcza przy pierwszym dziecku. Jego poczęcie stawia bowiem kobietę w nowej sytua-cji życiowej. Wszystkiego, do czego zobowiązuje ją rola matki, kobieta dopiero musi się nauczyć.

Ciąża i macierzyństwo są dla współczesnej kobiety wielkim wyzwaniem. Można bowiem zaobserwować z jednej strony zanik tradycyjnego wzoru roli macierzyńskiej i ojcowskiej, z drugiej próby nakreślenia bardziej aktualnego, od-powiadającego potrzebom zreorganizowanej rodziny i rodzicielstwa schematu postępowania. Bardzo pobieżnie ujmując sedno sprawy, można powiedzieć, że następuje zmiana tradycyjnego modelu ról pełnionych przez kobietę i mężczyznę opartego na dualizmie ról płciowych w kierunku modelu nowego – opartego na partnerstwie, gdzie zarówno kobieta, jak i mężczyzna w zależności od predys-pozycji, potrzeb i możliwości mogą dokonywać wyboru ról oraz sposobu, w jaki chcą je pełnić. Kobiety, realizując się zawodowo, wspierają fi nansowo budżet domowy, opiekują się dziećmi i prowadzą dom. Mężczyźni, tradycyjnie, pracują zawodowo, zapewniając byt materialny rodzinie i coraz chętniej dzielą z żoną trudy i radości opieki nad dziećmi i ich wychowania, z mniejszym entuzjazmem

S. Kitzinger, Szkoła rodzenia, Wyd. Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996, s. 66. D. Kornas-Biela, Wokół początku..., dz. cyt., s. 25.




włączają się natomiast w prace domowe. W związku z poczęciem (pierwszego czy kolejnego) dziecka pojawia się więc konieczność ponownej zmiany hierar-chii wartości oraz podziału zadań i obowiązków domowych. Pozostawienie ich na barkach wyłącznie kobiety zaowocuje frustracją czy nawet depresją, a nawet chęcią zakończenia związku, w którym będzie miała poczucie bycia wykorzysty-waną .

Ponadto kobieta dosyć często, zwłaszcza w kontaktach z personelem medycz-nym, odnosi wrażenie, że wszyscy się o nią troszczą i interesują się jej osobą wyłącznie ze względu na poczęte dziecko. Jest to widoczne szczególnie w czasie wizyt kontrolnych, kiedy to kobieta traktowana jest jako lepsze lub gorsze „opa-kowanie” dziecka , a nią samą lekarze i/lub położne interesują się jedynie w kon-tekście dolegliwości ciążowych przekraczających wymiar fi zjologiczny.

Zmiany neurohormonalne odbierane przez mózgowe ośrodki emocji powo-dują, że uczucia ciężarnej szybko przechodzą od skrajnie radosnych do głęboko lękowych i depresyjnych . Uważa się nawet, że wiele kobiet przechodzi średnią depresję zwłaszcza podczas pierwszych 8–10 tygodni ciąży, a sam stosunek matki do dziecka w tym okresie charakteryzują sprzeczne myśli i odczucia – od pełnej akceptacji do odrzucenia.

Wszystko to wpływa na stan psychiczny kobiety, którą zazwyczaj nawet w sy-tuacji planowanego i upragnionego poczęcia dziecka przeraża ogrom przemian, jakie stają się jej udziałem. Złe przeżycia z poprzedniej ciąży, porodu czy wy-chowania potomstwa oraz nieplanowane poczęcie mogą zaś pogłębiać negatyw-ny stosunek do obecnej ciąży i poczętego dziecka. Tutaj mężczyzna zdaje naj-trudniejszy życiowy egzamin. Od niego bowiem i od jego nastawienia do ciąży i poczętego dziecka zależy kondycja psychiczna partnerki, to, jak długo będzie zagubiona w swej roli i jak szybko odzyska równowagę. Nie jest to łatwe, ponie-waż i mężczyzna przechodzi ogromne przemiany związane z dojrzewaniem do ojcostwa .

Pierwszy trymestr to również „normalny okres autystyczny” . Kobieta kon-centruje się na sobie i na rozwijającym się w niej dziecku, przy czym przeważa raczej ten pierwszy rodzaj koncentracji. Pierwsze objawy ciąży, jak już na samym początku wspominano, mogą być interpretowane przez kobietę jako sygnały nadawane przez dziecko lub jako nieprzyjemne dolegliwości. Skupianie się ciężar-nej na nieprzyjemnych doznaniach płynących z jej ciała wywołujące lęk i niechęć do ich przyczyny – do poczętego dziecka. Przerzuca uwagę z tego, co istotne –

E. Lichtenberg-Kokoszka, Rodzina i rodzicielstwo w dobie przemian. Przyczyny, konsekwencje [w:] E. Konieczna, A. Krasnodębska (red.), Człowiek wobec wyzwań współczesności, Wyd. UO, Opole (w druku).

S. Kitzinger, Szkoła..., dz. cyt., s. 69. D. Kornas-Biela, Wokół początku..., dz. cyt., s. 26. E. Lichtenberg-Kokoszka, Rodzina..., dz. cyt. D. Kornas-Biela, Wokół początku..., dz. cyt., s. 27.




ze wspierania rozwoju dziecka – na to, co jest wtórne – na pozbycie się, fi zjolo-gicznych skądinąd, oznak ciąży. Ich interpretacja, jako wyłącznych symptomów pochodzących z jej ciała i koncentracja na samopoczuciu przyczyniają się do na-silenia początkowo fi zjologicznych objawów.

Reasumując, z psychopedagogicznego punktu widzenia w pierwszej fazie cią-ży w organizmie kobiety zachodzą procesy: akceptacji obecności dziecka w swo-im ciele oraz rozpoznania i defi niowania różnic między sobą a dzieckiem, a także dostosowania siebie i otoczenia do nowej roli. Charakterystyczna dla tego okresu ambiwalencja jest wynikiem tego, że kobieta potrzebuje czasu na zmianę jej myśli i uczuć wobec siebie samej, poczętego dziecka, partnera i rodziny.

Druga faza ciąży nazywana jest zazwyczaj „okresem miesiąca miodowego” i w fi zjologicznych warunkach przypada zazwyczaj na drugi trymestr ciąży. W tym czasie kobieta, która zaakceptowała poczęcie dziecka oraz poradziła sobie z wej-ściem w nową rolę, czuje się zazwyczaj lepiej fi zycznie i psychicznie. Większość ciężarnych jest zadowolona z tego, że widoczny zaczyna być ich odmienny stan i czuje się coraz bardziej dumna z bycia matką. Część kobiet powiększanie się brzucha traktuje jednak jako wstydliwy objaw ujawnienia aktu współżycia. Są też i takie, które uważają, że ciąża je szpeci. Powoli, zwłaszcza pod wpływem odbie-rania pierwszych ruchów płodu, koncentracja z siebie przenosi się na rozwijające się dziecko. Kontakty z potomkiem są coraz częstsze i przybierają najróżniejsze formy. Najczęściej są to rozmowy w myślach i na głos, głaskanie oraz dotykanie maleństwa przez powłoki brzuszne . Okres ten to również czas pojawienia się żywszych fantazji i marzeń na jego temat. „Namacalność” dziecka skłania kobietę do coraz większej dbałości o zdrowie, motywuje do zdrowego stylu życia, tym bardziej że otoczenie zwraca coraz większą uwagę na jej zachowania zdrowotne – nakłania do właściwej diety, namawia do rzucenia palenia, wypoczynku, wyrę-cza w niektórych pracach. Liczba kontaktów towarzyskich zostaje ograniczona, prawdopodobnie w wyniku większej koncentracji kobiety na sobie, poczętym dziecku i rodzinie.

W tym miejscu warto wspomnieć, że przejście do każdej kolejnej fazy w cy-klu życia rodziny i dojrzewania w rodzicielstwie możliwe jest tylko wtedy, kiedy wszystkie zadania wcześniejszej fazy zostały zrealizowane . Oznacza to, że jeżeli kobieta nie zaakceptowała poczętego dziecka, nie odnalazła siebie w nowej roli, nie może przejść ani do drugiej, ani do kolejnej fazy, a przez dłuższy okres ocze-kiwania na narodziny dziecka będzie pozostawać w fazie pierwszej. Nie jest to sytuacja korzystna ani dla jej kondycji psychofi zycznej, ani dla zdrowia rozwi-jającego się w niej dziecka. Permanentny stres, nasilający nudności i wymioty,

Ż. Golańska, Interakcja matki z dzieckiem w okresie prenatalnym, „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, ŚAM, Katowice 1989, s. 65.

W. Sikorski, Zmienność interakcji w rodzinie uwarunkowana naturalnymi procesami jej rozwoju [w:] D. Krok, P. Landwójtowicz (red.), Rodzina w nurcie współczesnych przemian. Studia inter-dyscyplinarne, Wyd. UO, Opole 2010, s. 89.




ogranicza dostęp matki i jej dziecka do substancji odżywczych oraz tworzy nie-korzystne warunki dla kształtowania się przywiązania matki do dziecka i dziecka do matki. Jego konsekwencje mogą być widoczne w całym dalszym życiu i ko-biety i jej potomstwa. Dlatego dbając o dobrą przyszłość społeczeństwa, należy dołożyć wszelkich starań, by ułatwić ciężarnej znalezienie się w nowej roli.

Nie można też zapominać, że drugi trymestr ciąży jest czasem zbierania po-zytywnych doznań związanych z kształtowaniem się rodzicielstwa. Stanowią one swoisty zapas dobrych myśli, pozwalających przetrwać sytuacje kryzysowe, które niewątpliwie pojawią się po narodzinach dziecka. Brak ciepłych wspomnień sta-wia małżeństwo i rodzinę w sytuacji zagrożenia. W chwili głębokiego kryzysu nie będzie miała ona na czym się wesprzeć, co może doprowadzić do jednego z naj-gorszych dla dziecka rozwiązań – do rozwodu. Idąc za tym tokiem rozumowa-nia, należy stwierdzić, że prawidłowe przeżycie okresu oczekiwania na narodziny dziecka, i to nie tylko pierwszego, ale i drugiego etapu, wpływa na pomyślność zarówno rodziny, jak i rodzicielstwa.

Trzecia faza, przypadająca na trzeci trymestr ciąży, to dalszy wzrost kon-centracji kobiety na dziecku oraz na zbliżającym się rozwiązaniu. Myśli o po-rodzie wywołują niepokój, niepewność, a nawet lęk, przy czym obawy dotyczą zazwyczaj możliwości powstania urazów podczas porodu, zdrowia dziecka, bycia matką, zmian w związku. Obawy związane z porodem wynikają najczę-ściej z tego, że wypowiedzi o jego przebiegu, wszechobecne w społeczeństwie, przedstawiają go jako wydarzenie na granicy życia i śmierci. Nie bez znaczenia jest również wpływ samego personelu medycznego, który już uznał ciążę za sytuację niebezpieczną (poszukując wciąż „stanów zagrożenia ciąży”), a poród – na wszelki wypadek (gdyby sprawy przybrały niepomyślny obrót) przeniósł do szpitala. Choć więc większość kobiet z utęsknieniem czeka chwili narodzin dziecka, to jednak część, z różnych przyczyn, chciałaby ten moment jak naj-bardziej oddalić.

Charakterystyczny dla zbliżającego się porodu jest syndrom „zakładania gniazda” – sprzątanie mieszkania i gruntowne jego przygotowanie do przyję-cia dziecka. Zaznaczają się dolegliwości fi zyczne związane ze zwiększającymi się rozmiarami dziecka: trudności z oddechem, szybkie męczenie się, bóle krzyża, żylaki... Wiele kobiet uskarża się na spowolnienie umysłowe, osłabienie proce-sów zapamiętywania, trudności z koncentracją uwagi i szybkim podejmowaniem decyzji, niechęć do wysiłku umysłowego i rozwiązywania problemów. Czasem powraca huśtawka emocjonalna – taka jak w pierwszym okresie ciąży.

Dla niektórych kobiet okres oczekiwania na narodziny dziecka jest stanem ra-dosnym, dla innych to czas większej wrażliwości oraz konfl iktowości. Każda bo-wiem ciąża zmienia sens i cel życia. Stwarza konieczność bio-psycho-społecznej adaptacji kobiety i jej rodziny do nowej sytuacji. Prawidłowo przebiegająca ciąża jest stanem fi zjologicznym, dlatego nie wymaga radykalnych zmian dotychcza-sowego stylu życia, jeśli oczywiście oparty był on na zasadach prozdrowotnych.




W takiej sytuacji zaleca się jedynie, by zwrócić uwagę na te codzienne zachowania,które będą korzystne dla rozwijającego się dziecka i zdrowia matki . Ponieważ poczęcie dziecka wyzwala w rodzicach aktywność na wielu płaszczyznach, akty-wowanie ich prozdrowotnego stylu życia jest ze wszech miar zasadne. Po to jed-nak, by ono nastąpiło, potrzebna jest wiedza nie tylko lekarzy czy położnych, ale przede wszystkim ciężarnych i ich partnerów oraz społeczeństwa dotycząca fi zjo-logicznych i patologicznych zmian wynikających z faktu poczęcia dziecka. I o ile zasób wiadomości na temat zmian fi zycznych związanych z ciążą jest w miarę bogaty, o tyle informacje o zmianach zachodzących w psychice ciężarnych są już nikłe. Co do transformacji rodziny i rodzicielstwa, które ciężarnym i ich part-nerom przysparza obecnie najwięcej strapień, należy przyznać, że wciąż istnieje defi cyt instytucji wspierających rodziców w tak trudnym i tak doniosłym życiowo zadaniu, jakim jest wzrastanie w rodzicielstwie.

Bibliografi a

Golańska Ż., Interakcja matki z dzieckiem w okresie prenatalnym, „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, ŚAM, Katowice 1989.

Kitzinger S., Szkoła rodzenia, Wyd. Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996. Kornas-Biela D., Psychologia prenatalna wobec aborcji [w:] B. Chazan, W. Simon (red.),

Aborcja. Przyczyny, następstwa, terapia, Wektory, Wrocław 2009.Kornas-Biela D., Wokół początku życia ludzkiego, Pax, Warszawa 2004.Lichtenberg-Kokoszka E., Ciąża zagadnieniem biomedycznym i psychopedagogicznym, Im-

puls, Kraków 2008.Lichtenberg-Kokoszka E., Rodzina i rodzicielstwo w dobie przemian. Przyczyny, konse-

kwencje [w:] E. Konieczna, A. Krasnodębska (red.), Człowiek wobec wyzwań współ-czesności, Wyd. UO, Opole (w druku).

Mioduńska K., Zachowania sprzyjające zdrowiu w różnych okresach życia człowieka [w:] E. Kolarczyk (red.), Wybrane problemy higieny i ekologii człowieka, Wyd. UJ, Kraków 2000.

Pawelczyk L., Rozpoznanie ciąży [w:] T. Pisarski (red.), Położnictwo i ginekologia, PZWL, Warszawa 1993.

Sikorski W., Zmienność interakcji w rodzinie uwarunkowana naturalnymi procesami jej rozwoju [w:] D. Krok, P. Landwójtowicz (red.), Rodzina w nurcie współczesnych prze-mian. Studia interdyscyplinarne, Wyd. UO, Opole 2010.

K. Mioduńska, Zachowania sprzyjające zdrowiu w różnych okresach życia człowieka [w:] E. Kolar-czyk (red.), Wybrane problemy higieny i ekologii człowieka, Wyd. UJ, Kraków 2000, s. 161.


Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji książki

w serwisie

CYAN MAGENTA YELLOW BLACK 100 80 60 40 20 5 - Publio.pl · Zmiany bio-psycho-społeczne zachodzące...

Documents

Transcript of CYAN MAGENTA YELLOW BLACK 100 80 60 40 20 5 - Publio.pl · Zmiany bio-psycho-społeczne zachodzące...