Co to jest ustrój rzeczny? Ustrój (reżim) rzeczny – jest to ustalany na podstawie wieloletnich obserwacji rytm wahań przepływów rzeki oraz stanów wody, związany z rodzajem zasilania i zlodzeniem. Każda rzeka ma właściwy dla siebie typ ustroju rzecznego.

Przepływ – ilość wody przepływająca przez przekrój poprzeczny koryta w jednostce czasu. Stan wody – to wysokość zwierciadła wody w korycie względem umownie przyjętego poziomu odniesienia.

Rzeki zasilane są głównie przez: › spływające powierzchniowo wody opadowe, › wody roztopowe ze śniegu i lodu, › wody podziemne, › wody jezior,

Czynniki wpływające na ustrój rzeczny

• klimat – w największym stopniu kształtuje przepływy poprzez wielkość opadów oraz intensywność parowania, • rzeźba terenu – im większe spadki, nachylenia terenu, tym szybszy spływ powierzchniowy wód, • budowa geologiczna – decyduje o przepuszczalności skał • pokrywa roślinna – oddziaływanie szaty roślinnej na kształtowanie przepływu wiąże się z zatrzymaniem i opóźnieniem spływu powierzchniowego.

Spływ powierzchniowy w zależności od pokrywy roślinnej

Rodzaje ustrojów rzecznych

Prosty (dominuje jeden rodzaj zasilania)

Złożony (rzeka zasilana z różnych źródeł)

Podział ze względu na rodzaj zasilania :

Ustroje deszczowe Rzeki o tym typie ustroju zasilane są głównie przez wody opadowe, a wahania stanów wody zależą w nich od rocznego rytmu opadów atmosferycznych. Wyróżniamy następujące ustroje deszczowe: RÓWNIKOWY- w tych rzekach wysokie stany wody występują w ciągu całego roku. Wzrost przepływów przypada na okres pór deszczowych związanych z zenitalnym położeniem Słońca, czyli wiosną i jesienią np. Kongo, Amazonka.

PODRÓWNIKOWY- ustrój ten charakteryzuje się dość dużymi wahaniami stanów wody. Ich maksimum przypada na porę deszczową, a minimum na porę suchą, podczas której wiele rzek wysycha. Przez większą część roku przepływy są bardzo małe np. Niger, Senegal, Tocantins (Ameryka Południowa).

MONSUNOWY- jest ukształtowany przez monsuny letnie, bardzo obfite w opady. Charakteryzuje się jednym letnim maksimum przepływu wody oraz długotrwałym stanem niskich przepływów. Niektóre z rzek są dodatkowo zasilane przez wody z topniejących lodowców, śniegów Himalajów oraz innych gór. Typowe dla rzek Azji Wschodniej i Południowej np. Ganges, Huang-he, Jangcy.

ŚRÓDZIEMNOMORSKI- wysoki poziom wody w tym reżimie zimą, w czasie wzmożonych opadów, natomiast latem, w wyniku niewielkich opadów i wysokiej temperatury, poziom wody w rzekach znacznie się obniża. Typowy dla rzek basenu Morza Śródziemnego: Ebro, Tyber, Salso.

OCEANICZNY- charakteryzuje się dużymi przepływami w ciągu roku jedynie w okresie letnim, z powodu zwiększonego parowania notuje się spadem przepływów. Typowy dla Sekwany, Loary i Tamizy.

USTRÓJ ŚNIEŻNY- kumulacja przypływów na rzekach o tym ustroju występuje wiosną, co jest związane z topnieniem pokrywy śnieżnej. Latem przepływy maleją, a najniższe stany osiągają jesienią. Charakterystyczny dla rzek Syberii (np. Ob, Jenisej, Lena), Alaski (np. Jukon), północnej Kanady (np. Mackenzie) oraz północno-wschodniej Europy (np. Dwina, Onega).

USTRÓJ LODOWCOWY- cechuje rzeki zasilane przez wody z topniejących lodowców górskich. Wysokie przepływy w tym reżimie występują latem. Jest typowy dla niewielu rzek np. Rodan, Inn oraz małych rzek wypływających z lodowców.

Wyróżnia się następujące ustroje złożone:

DESZCZOWO- ŚNIEŻNE- cechuje się dwoma okresami: większymi podczas topnienia śniegów na wiosnę, letnim związanych z wysokimi, letnimi opadami. Najniższe stany wody na rzekach występują jesienią. Typowy dla większości rzek Polski i Europy Środkowej.

DESZCZOWO-ŚNIEŻNO-LODOWCOWY

ŚNIEŻNO-LODOWCOWY

Złożonym ustrojem cechują się rzeki płynące przez różne strefy klimatyczne. W takim przypadku rzeka w górnym swym biegu może mieć inny układ wysokich i niskich stanów wody niż w dolnym biegu. Przykładem takiej rzeki jest Nil, który przepływa przez trzy strefy klimatyczne, a jego źródła położone są w klimacie równikowym. Nil w środkowym biegu płynie w klimacie podrównikowym, w dolnym zwrotnikowym, natomiast ujście leży w klimacie podzwrotnikowym morskim.

Wykonały : Martina Herdzin

Magdalena Nowaczyk

Źródło: R. Malarz, M. Więckowski „Oblicza geografii 1

- zakres rozszerzony J. Kop, M. Kucharska, E. Szkurłat „Geografia cz.1”

Szkoła ponadgimnazjalna– zakres podstawowy